- VIII -

BỮA ăn có hai con gà và ba con vịt. Người ăn tất cả là hai gia đình ông ký Thảo và ông thừa Minh. Lần đầu tiên, ông bà ký Thảo tiêu một món có thể gọi là hoang. Dễ đến bốn năm đồng bạc, chứ không

ít. Hai vợ chồng hôm trước đã bàn tính với nhau:

- Ngày mai là ngày giỗ ông. Thầy nó có tính cái gì không?

- Cái ấy u mày liệu thế nào thì liệu. Mình nghèo, cũng đến làm con gà cúng xong cho trẻ nó ăn thôi chứ gì.

Thấy vợ có vẻ ngẫm nghĩ, ông ký lại nói đùa!

- Bao nhiêu con thì ông biết về ăn có của con nào?

Bà ký cười:

- Thì cái tục lệ của các cụ để lại, mình cũng cứ biết theo để tỏ lòng một chút, chứ ông lúc sống ăn còn chả được mấy huống chi là bây giờ đã mất rồi.

Bà nghiêm nét mặt suy nghĩ nói tiếp:

- Cúng ông là một việc đã đành đi rồi, nhưng tôi muốn làm vài mâm mời ông bà cụ Ấm, ông bà Thu và ông bà Thừa. Nghĩa là cái tình đi lại.

Ông ký gạt đi:

- Ông bà cụ Ấm và ông bà Thu thì thôi. Còn bên ông Thừa đối với mình là chỗ người làng, tôi lại bên ấy mãi, u mày có mời thì mời cả nhà cả lũ trẻ con ấy. Có mời thì cũng nói qua là nhân ngày kỵ ông tôi, mời cụ, ông bà và các em sang xơi cơm xoàng. Đừng để người ta bày vẽ mua hương nến gì cả.

Bà ký còn ngần ngừ, ông ký lại tiếp:

- U mày thử tính xem. Nhà mình cái nghèo là dĩ nhiên rồi, tôi không nói. Nhưng neo người thế này, mới nhiều thì mời làm sao. Mời ông Thu tức là phải mời cả ông Phương, ông Tạo... Cùng một sở mà lại. Ăn làm một bữa thiếu người hầu, mà ăn làm hai, ơi tính càng phiền nữa. Có u mày với thằng Háu thôi chứ gì, tiện hơn hết là mời cả gia đình ông Thừa. Bảo hai đứa ở bên ấy nó giúp một thể.

Bà ký cho lời chồng là phải, lẩm nhẩm tính toán các món tiêu. Người lớn có bà cụ thân sinh ông Thừa, ông bà Thừa và người con gái lớn ông Thừa, đủ bốn người rồi, thêm một mình ông ký vào là năm nữa cũng được. Có như ở nhà quê đâu mà một mâm cứ nhất định bốn. Còn bốn đứa trẻ bên ông Thừa và ba đứa trẻ nhà là bảy, bà trông cho chúng nó ăn. Đầy tớ ba đứa ăn sau.

Hai con gà, ba con vịt mất đến hai đồng bạc rồi. Còn thiếu thì mua thịt lợn thịt bò. Cho có món nọ món kia chứ. Bà ký xưa nay chỉ ở nhà quê nên làm các món ăn không được thạo lắm. Xào xáo, quay, rán, bà chỉ biết thế thôi còn các món tây, tầu thì bà chịu.

- Người lớn có mấy người thì là người nhà cả ấy mà. Còn trẻ con liệu sao chúng ăn dễ tiêu là được.

Bữa ăn vào buổi chiều. Hôm ấy là chủ nhật.

Nhà chật thì phải tính từ chỗ ngồi một. Mâm người lớn đặt lên bàn. Mâm trẻ con đặt lên giường. Bảy đứa trẻ ngồi quây lại kể cũng khí chật. Sau phải để hai đứa cái Đung, con bà ký, cái Mai con bà Thừa ăn đứng.

Trước kia nhẩm tính: hơn chục người mà chỉ có hai con gà và ba con vịt bà ký cứ lo thiếu. Nhưng đến bữa trông ra mới thấy nhiều. Hai cái mâm đồng, giá chúng có một chút linh hồn, chắc chúng cũng phải lấy làm hân hạnh vì cái buổi đặc biệt. Chỉ bữa này, chúng mới được mang trên mình nhiều bát đĩa một chút.

Trái với lệ thường, ông ký uống mấy chén rượu để tiếp ông bà Thừa. Mà cả bà cụ và cô con lớn cũng uống được rượu.

Trong khi người lớn nói truyện thì lũ trẻ con ăn lào sào như một đàn vịt. Bà ký cứ rối rít vì chúng, không và được miếng nào.

- Chứ cụ nhà mất thành ra được mấy năm rồi, ông ký nhỉ?

Qua giọng rượu khề khà, ông Thừa hỏi như vậy.

- Thầy tôi mất giỗ này là giỗ thứ năm.

- Năm ấy cụ bao nhiêu rồi ạ?

- Thầy tôi năm ấy bảy mươi ba, giá còn đến năm nay là bảy mươi tám.

Bà cụ thân sinh ra ông Thừa góp lời:

- Kể như vậy cụ cũng đã thọ, nhưng giá trong nhà vui vẻ, các ông ấy đừng ai thế nọ thế kia thì cụ còn sống được mươi mười lăm năm nữa.

Bà Thừa gạt đi:

- Bà lẫn rồi. Trong nhà sao lại không vui vẻ.

Ông ký hiểu rằng bà Thừa muốn giữ ý cho mẹ chồng. Nhưng không để nói hết, ông lại ngắt đi và tiếp:

- Không, các cụ già các cụ biết. Cái ấy cũng có. Giá mấy anh tôi đừng chơi bời, chí thú làm ăn, ông tôi vui cũng còn ở với chúng tôi được ít năm nữa.

Thế là bắt đầu đến chuyện gia đình. Ông Thừa bắt đầu:

- Ông Ba Tùng dạo này chẳng biết có phong lưu không? Có lẽ đến ba tháng ông chưa lên chơi nhỉ. À ông ký ạ, ông Phán nhà ta lâu lắm tôi không gặp rồi, chẳng biết bây giờ ông có thay đổi chút nào không?

- Ông Thừa nói xong, bà Thừa đã tiếp:

- Kể các cụ lo cho con chu đáo đến thế là cùng. Ông Phán kể ra thì sung sướng nhất đấy nhỉ. Về sau có sao là tự ông ấy; chẳng còn oán trách cha mẹ còn đâu nữa.

Câu truyện chung quanh một mâm cơm bao giờ cũng khởi đầu từ Dĩ Vãng. Người ta nhắc lại cái đại gia đình của ông Thảo, hồi còn sinh thời cụ Cử thân phụ ông. Người ta hỏi thăm từ ông cả cho đến ông út. Ông Thừa một câu, bà Thừa một câu rồi bà cụ một câu, ông ký chỉ có việc trả lời.

- Các cụ ngày trước phú quí thành ra lắm con cái, mấy ông đầu hư thành ra mấy ông sau vất vả lây. Xuống cả một gia đinh.

Bà ký ngồi mâm bên nghe vậy góp một câu:

- Việc đã qua rồi không nhắc lại làm gì, nhưng tính đến bây giờ cũng khó lắm cụ và ông bà ạ. Nhà cửa, đất cát không còn gì: lương thày cháu chỉ tiềm tiệm đủ ; không biết còn khi ốm khi sốt thì làm thế nào?

Thế là bắt đầu đến Hiện Tại và Tương Lai.

- Ông bà thử tính giúp xem có cách nào không chứ như thế nầy thì rồi nguy mất. Các cháu đi học, rồi chúng còn lớn lên... Ông bà thì các chị ấy ở nhà, không phải nghĩ mấy. Lương ông nhiều hơn, tiền nhà không mất, lại còn bổng giải này khác.

Bà Thừa cười lấp:

- Chỗ ông ký cũng tốt tiền đấy chứ. Có ông ký tôi người liêm khiết không muốn đấy mà thôi.

Mặc mọi người nói truyện, ông Thừa và ông ký quay ra bàn riêng:

- Dạo này ngày mùa, người vay trả nhiều lắm phải không ông. Tôi nghe nói cứ mỗi cái văn tự là một vài đồng dễ như bỡn. Truyện mất một vài đồng được sớm sủa mà về chẳng hơn chờ đợi hàng tuần à.

Ông ký lắc đầu:

- Tôi cũng chẳng tính đến chuyện lấy của họ làm gì.

Ông Thừa bất bình:

- Giá mình giầu có thì nói như ông cũng phải, nhưng đằng này mình nghèo thì mình không lấy là mình dại. Vả lại cũng là mình làm ơn cho họ cơ mà.

Ông ký sẽ nhếch mép:

- Mà có muốn lấy cũng khó. Lão Chánh này nghiêm lắm. Mình tính chuyện lâu dài thì trách trước những sự không hay xảy ra là hơn. Ấy cứ mỗi cái văn tự đẩy vào là у như gài một tờ giấy bạc ở dưới mà tôi vẫn phải đẩy ra. Cả mấy anh cùng sở tôi, họ cũng như vậy.

Ông Thừa chép miệng:

- Thì mình lại tính cách khéo hơn chứ. Giá trước kia ông ở một mình, nhưng bây giờ còn bà và các em, À bà lên đây thế là được bao nhiêu lâu rồi nhỉ?

- Cũng đến gần ba tháng.

Ông ký Thảo đáp một câu ngắn và trống không xong rồi lặng im. Lắc đầu se sẽ thở dài nghĩ đến ngày cuối tháng đã qua và sắp tới.

- Khó lắm!