Hồi thứ nhất

Bộ Công an

Trung úy đang làm việc.

Thiếu tướng đi vào.

Trung úy (đứng dậy): Chào Thiếu tướng! Khuya rồi, Thiếu tướng vẫn chưa nghỉ ư?

Thiếu tướng: Chưa, cũng còn một số công việc ở trong chuyên án còn chưa làm xong... Bây giờ là mấy giờ rồi?

Trung úy (pha nước): Thưa Thiếu tướng, bây giờ là 10 giờ đêm, tôi thấy Thiếu tướng có vẻ mệt mỏi... Chuyên án kéo dài, mọi việc lại phức tạp...

Thiếu tướng (xua tay) Không... không phải thế! Cái gì mà chẳng phức tạp? Chuyên án đến nay đã kết thúc rồi. Đường dây buôn bán ma túy đã đu75oc phanh phui. Tôi cũng không ngờ quy mô của nó lại lớn đến thế! Tôi rất hài lòng vì công việc có kết quả tốt.

Trung úy: Vâng, thưa Thiếu tướng. Vậy Thiếu tướng cho phép chúng tôi kết thúc chuyên án, hoàn chỉnh hồ sơ để chuyển sang khởi tố được chưa?

Thiếu tướng: Được, cơ bản là được. Tuy nhiên tôi vẫn áy náy vô cùng về cái bức thư lạ lùng mà chúng ta khám được ở trong nhà lão già quái gở ấy. Đây là điều tôi vẫn còn thấy băn khoăn.

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, có phải là bức thư của Nguyễn Thái Học không?

Thiếu tướng: Đúng rồi! Thư của Nguyễn Thái Học! Bóng ma Việt Nam Quốc Dân Đảng vẫn đang quanh quẩn đâu đây. Bức thư ấy đây này... (mở hồ sơ trên bàn, lấy ra một chiếc ống sơn, sau đó lấy trong ống sơn ra một tờ giấy dó nhỏ bằng bàn tay, hai tay nâng niu). Anh còn nhớ khi chúng ta khám nhà lão già quái gở ấy, lão ta đã lúng túng thế nào khi chúng ta tìm được bức thư... Tôi để ý rất rõ (khẳng định). Không! Không phải là lão lúng túng mà rõ ràng là lão sợ hãi, lão rất sợ hãi! Vì sao lại thế?

Trung úy: Đúng rồi, thưa Thiếu tướng, lão rất sợ hãi. Tôí cũng không hiểu vì sao lão già lại sợ hãi đến thế! Vì điều gì vậy? Với lão già quái gở ấy thì còn điều gì nữa khiến lão phải sợ hãi thế?

Thiếu tướng: Ừ, đúng thế...Tôi là người chơi đồ cổ nên có thói quen bất cứ thứ gì liên quan đến lịch sử là tôi chú ý. Đấy là một lẽ. Bức thư cổ này làm cho tôi rất đỗi bất ngờ. Tôi đã gửi bức thư này đi kiểm tra. Hôm nay, khi bên phòng kỹ thuật báo cho tôi biết bức thư này đúng là đã được viết ra cách đây 78 năm, tôi lại càng suy nghĩ tợn... Đấy là hai lẽ. Người ta đã xác định chất giấy, nét mực... Rất có thể chính Nguyễn Thái Học đã viết bức thư này. Linh tính không đánh lừa tôi...

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, đây là một bức thư bình thường... Có thể bức thư rơi vào tay lão già một cách ngẫu nhiên thì sao? (băn khoăn). Nhưng tại sao lão già lại sợ hãi đến thế? Tôi cũng không sao hiểu nổi!

Thiếu tướng: Đấy! Đấy chính là điều cũng khiến tôi mất ngủ. Tôi suy nghĩ, suy nghĩ mãi. Tôi tin bức thư rơi vào tay lão già không phải ngẫu nhiên (đi đi, lại lại). Đúng! Không phải ngẫu nhiên... Không phải ngẫu nhiên! Nhất định phải có lý do của nó! Nhất định như thế!

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, thực ra tất cả những điều ấy không có ý nghĩa gì. Lão già bị bắt vì tội tổ chức đường dây buôn lậu ma túy, chứng cứ rõ ràng, nhân chứng vật chứng đầy đủ, lão già đã nhận tội. Hơn nữa, thưa Thiếu tướng, với một lão già đã gần kề miệng lỗ, tôi tin lão già không sống được lâu nữa đâu nên ta để ý làm gì!

Thiếu tướng: Đúng rồi... Không có ý nghĩa gì... Rất logic! Nhưng anh có phải là một sĩ quan nghiên cứu không, anh không thấy đây là bức thư của Nguyễn Thái Học à? Chính Nguyễn Thái Học đã viết bức thư này! Không hiểu sao tôi vẫn thấy bóng ma của Việt Nam Quốc Dân Đảng quanh quất đâu đây! Có lẽ chúng ta phải đánh giá lại về họ. Đấy là món nợ chúng ta phải trả.

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, tôi không hiểu... Thứ nhất là...

Thiếu tướng: Thứ nhất là vì sao lão già lại lo sợ, hoảng hốt khi chúng ta hỏi về bức thư có phải hay không? Thứ hai nữa, vì sao lão già lại giữ gìn bức thư cẩn thận đến thế? Bức thư gửi cho ai? Còn thứ ba nữa... Thứ ba là vì sao lão già lại có bức thư này? Còn thứ tư, anh biết không, cái này mới thật đặc biệt, cái này mới thật khiến tôi xúc động... Nguyễn Thái Học, anh có biết Nguyễn Thái Học là ai không đã?

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, tôi biết, Nguyễn Thái Học là người lãnh đạo khởi nghĩa Yên Bái năm 1930 dưới thời thuộc Pháp. Ở Hà Nội có một phố mang tên ông ấy.

Thiếu tướng: Đúng rồi! Nguyễn Thái Học là người lãnh đạo khởi nghĩa Yên Bái năm 1930. Ông ta bị xử tử hình khi mới 28 tuổi, 28 tuổi - anh biết không, đấy gần như là độ tuổi đẹp nhất của một đời người. Trong sáng, lãng mạn, chắc hẳn có chút viển vông... Thật là tuyệt diệu! Tôi đã cho tập hợp tất cả những tài liệu về ông ta và mang đến đây (đưa tập hồ sơ dày cho Trung úy).

Trung úy (đỡ lấy tập hồ sơ): Thưa Thiếu tướng, tôi vẫn không hiểu... Thứ nhất là... Tôi muốn nói là chuyên án của chúng ta không liên quan gì đến Việt Nam Quốc Dân Đảng cả mà chỉ là một chuyên án hình sự đơn thuần mà thôi...

Thiếu tướng (ngắt lời): Anh nói gì vậy? Anh không nghĩ đến Nguyễn Thái Học sao?

Trung úy: Thưa Thiếu tướng... ý tôi không hẳn như thế. Nguyền Thái Học là một nhân vật lịch sử, một anh hùng, tên tuổi của Nguyễn Thái Học đã ổn định rồi... Nó là dĩ vãng. Những bóng ma Việt Nam Quốc Dân Đảng cũng là dĩ vãng. Tôi không hiểu Nguyễn Thái Học liên quan gì đến chuyên án của chúng ta, đến cái lão già buôn bán ma túy khốn kiếp gần kề miệng lỗ?

Thiếu tướng: Anh nói rất đúng (suy nghĩ)... chẳng có liên quan gì cả! Đúng là mua việc vào mình! (chợt tỉnh). Nhưng thôi! Anh cứ mặc kệ tôi! Tôi vẫn thấy áy náy vô cùng về chuyện này. Tôi chưa cho kết thúc chuyên án này đâu! Ít ra, tôi cũng muốn giữ lão già lại. Chỉ một mình lão già ấy thôi...

Trung úy (mỉm cười): Tùy Thiếu tướng, chúng tôi bao giờ cũng chấp hành mệnh lệnh Thiếu tướng.

Thiếu tướng: Cám ơn anh! Thế này nhé! Chuyên án buôn lậu ma túy thế là xong, có thể khởi tố được, tôi không phản dối. Nhưng bức thư của Nguyễn Thái Học, đấy thực sự là một chuyên án khác (nhanh nhẹn, tác phong thay đổi). Tôi vẫn thấy những bóng ma của Việt Nam Quốc Dân Đảng quanh quẩn đâu đây. Tôi linh cảm thấy đây là một chuyên án đặc biệt. Mặc kệ tôi! Bây giờ Trung úy, anh hãy giúp tôi đưa lão già đến đây. Từ khi biết đích xác đây là một bức thư được viết ra cách đây 78 năm, tôi sốt ruột nôn nóng quá chừng. Linh cảm của tôi không phải chỉ là linh cảm của một người say mê đồ cổ. Tính chất của chuyên án này là rất khác thường. Gọi cho tôi thêm một thư ký vào đây, tôi muốn đích thân hỏi cung lão già ấy...

Trung úy (nghiêm chỉnh): Tuân lệnh Thiếu tướng! (Trung úy ấn chuông, ở cửa xuất hiện một cảnh vệ).

Trung úy (với cảnh vệ): Mời cho tôi một thư ký. Sau đó đưa phạm nhân Nguyễn văn Tảo vào!

Cảnh vệ: Rõ! (đi ra).

Trung úy (nhường chỗ): Mời Thiếu tướng! Xin Thiếu tướng cho phép tôi tham gia hỏi cung.

Thiếu tướng: Cám ơn! Cám ơn anh! Chúng ta sẽ cùng làm việc. Anh biết không? Từ khi được biết bức thư này, có thể, có thể thôi, do chính tay Nguyễn Thái Học viết ra, lòng tôi run lên vì cảm động. Nếu đúng là Nguyễn Thái Học thì lão già này không thoát được tay tôi đâu, nó phải có cái gì ẩn chứa ở đằng sau số phận của gia đình lão ấy...

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, Thiếu tướng cho phép tôi xem lại bức thư được không?

Thiếu tướng đưa bức thư ra. Âm nhạc nổi lên... Những bóng ma của Việt Nam Quốc Dân Đảng xuất hiện âm thầm phía sau sân khấu với tiếng hô khe khẽ: “Không thành công cũng thành nhân. Không thành công cũng thành người!”

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, đây là nội dung bức thư, tôi xin đọc nguyên văn (đọc, trên nền âm nhạc, chậm rãi):

“Thưa cô! Trưa ngày mai chúng sẽ tử hình, chúng sẽ chặt cổ, bêu đầu tôi. Ước nguyện của tôi là mong cô được sống cuộc đời hạnh phúc. Cô xứng đáng như thế, bởi cô có một trái tim cao thượng. Ký tên: Nguyễn Thái Học. Ngày 16 tháng 6 năm 1930”.

Âm nhạc dừng, sau đó từ trong hậu đài, nội dung bức thư lại được đọc lại một lần nữa.

Thiếu tướng: Thế nào? Anh có thấy tôi quyết định mở ra chuyên án là chính xác không? Tôi có nhầm lẫn gì ở đâu đấy không?

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, hoàn toàn chính xác... Tôi rất xúc động. Thật tình, tôi rất xúc động. Nội dung bức thư quả thật lạ lùng (xem xét bức thư). Nét chữ mực tím, rất cứng cỏi... Đúng là nét chữ chân phương ở đầu thế kỷ 20, đây là thời mà chữ Quốc ngữ mới chỉ bắt đầu phổ biến. Thưa Thiếu tướng! Nếu đúng Nguyễn Thái Học là người viết bức thư này thì đây thật là một vật báu có một không hai.

Nữ thư ký vào, dừng ở cửa.

Thư ký: Báo cáo Thiếu tướng. Tôi, thiếu úy Vũ Kim Dung có mặt theo lệnh Thiếu tướng.

Thiếu tướng: Mời cô vào! Cô hãy ghi biên bản cuộc hỏi cung này. Tôi tin là sẽ thú vị. Hãy ghi âm lại!

Thư ký: Rõ!

Nữ thư ký ngồi vào bàn, chuẩn bị ghi chép. Cảnh vệ dẫn phạm nhân vào. Đấy là Tảo, một lão già cao lớn, khá phong trần nhưng không còn khỏe. Lão già mặc quần áo tù, đội mũ che hai tai.

Trung úy: Ông Nguyễn văn Tảo! Mời ông ngồi!

Tảo (ho): Khổ thật! Khổ quá... Nửa đêm các ông còn dựng dậy hỏi cung. Tôi già rồi, sắp chết rồi. Có điều gì tôi đã khai hết để chết đi cho nó thanh thản, các ông còn hỏi gì nữa? Cả đường dây buôn bán ma túy từ Lai Châu, Sơn La đến Sài Gòn các ông đã tóm được ráo còn gì!

Thiêu tưởng: Ông Tảo, còn đấy! Đêm nay tôi muốn hỏi ông những điều khác kia!

Tào: Được, thưa ông, có gì ông cứ hỏi di. Tôi già rồi, sắp chết rồi, tôi chẳng còn cần gì nữa... Tôi muốn xin các ông một thứ gì uống có được hay không?

Trung úy: Ông muốn uống gì? Nước trắng được không?

Tảo (nhìn quanh): Ở đây thiếu gì thứ uống. Các ông thiếu gì rượu ngoại! Cho tôi một ly đúp Whisky đi! Như thế tôi sẽ tỉnh táo ra nhiều.

Trung úy ra rót rượu.

Lão già nốc ngay một hơi hết cốc.

Thiếu tướng: Ông Tảo! Ông hãy nói về gia đình ông đi. Bố ông làm gì? Mẹ ông làm gì? Thời trẻ ông sống ở đâu?

Tảo: Thưa ông, trước năm 1945, bố tôi là cai đội, làm việc cho Sở Mật thám Pháp, mẹ tôi buôn bán ở chợ Đồng Xuân...

Thiếu tướng (gõ bàn): Được... Bố ông là cai đội, bố ông đã bị Cách mạng tử hình vào hồi cải cách ruộng đất. Theo suy nghĩ của ông, bố ông là người thế nào?

Tảo: Thưa ông, bố tôi là người tốt nhất trần đời. Nói thật, tôi vẫn rất tự hào về ông ấy dù cho các ông có coi ông ấy là kẻ thù gì đi chăng nữa.

Thiếu tướng: Gia đình ông trước năm 1945 sinh sống thế nào?

Tảo: Thưa các ông, trước năm 1945 gia đình tôi là gia đình lương thiện. Chúng tôi sống rất hạnh phúc... Nói thật, chúng tôi chỉ trở nên hư hỏng từ khi bắt đầu có cuộc cách mạng ở ta mà thôi. Thưa ông, cho tôi xin phép kể từ ngày gia đình tôi theo cách mạng...

Thiếu tướng (nghiêm nghị): Ông nghe đây! Ông hãy tuần tự kể từ khi ông sinh ra cho đến năm 1945, tức là cái thời kỳ mà ông cho là mình lương thiện ấy!

Tảo (nghĩ ngợi, chậm rãi): Thưa các ông, các ông định hành hạ tôi bằng cách kể lại thời thơ ấu ư? Không, không đâu, tôi chẳng dại... Tôi chẳng nhớ gì hết! Tôi không nhớ, tôi không nhớ gì!

Trung úy lấy hồ sơ, giở đọc.

Trung úy: Ông Tảo! Ông nghe nhé! Đây là những

ghi chép lưu trong hồ sơ lý lịch của ông: Nguyễn văn Tảo, tức Cả Tảo, tức Tảo Chột, sinh ngày 13 tháng 8 năm 1922, có một số giấy tờ ghi năm sinh là năm 1923 tại thôn Giai Lộ, huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên. Xuất thân gia đình địa chủ phản động. Bố đẻ là cai Đội Lễ, trước đã từng là Đảng viên Việt Nam Quốc Dân Đảng, có nhiều nợ máu đối với nhân dân. Năm 1930, Đội Lễ làm cai đội ở nhà tù Hỏa Lò. Năm 1945 đến năm 1954, làm việc cho Sở Mật thám Pháp ở Hà Nội, Lào Cai, Thái Nguyên và Sài Gòn. Năm 1956 bị xử tử trong cuộc Cải cách ruộng đất. Nguyễn văn Tảo ở với bố, chịu sự giáo dục của Đội Lễ. Nguyễn văn Tảo tham gia vào đường dây buôn bán ma túy, trở thành một trong những tên cầm đầu khét tiếng. Có đúng thế không nào?

Tảo: Thưa ông... đúng... các ông đúng là mật thám, cái gì các ông cũng biết. Như vậy các ông còn hỏi làm gì?

Thiếu tướng: Khoảng năm 1930 khi bố ông làm cai đội ở nhà tù Hỏa Lò, ông ta có hay nhắc lại những kỷ niệm gì ở đó với ông hay không?

Tào (nghĩ ngợi): Thưa các ông, thực ra cũng chẳng có kỷ niệm gì. Hồi ấy tôi còn bé, thỉnh thoảng bố tôi cũng cho tôi vào trong nhà tù Hỏa Lò để chơi. Nhà tôi giàu, tôi rất diện. Thường thì con cái nhà giàu như chúng tôi bấy giờ đều rất sung sướng...

Thiếu tướng: Được rồi, ấn tượng của ông về nhà tù Hỏa Lò hồi đó thế nào?

Tảo: Thưa các ông, riêng về nhà tù thì tôi thấy ngày xưa tốt đẹp hơn bây giờ... Nhà tù Hỏa Lò ngày xưa toàn những con người tử tế...

Trung úy: Thôi đi! Khi bố ông làm cai đội ở nhà tù Hỏa Lò, ông có thấy bố ông nói gì về cuộc khởi nghĩa Yên Bái không?

Tảo: Dạ biết chứ. Ai sống thời ấy mà không biết nó. Cuộc khởi nghĩa ấy do các ông Nguyễn Thái Học với Nguyễn Khắc Nhu chủ trương. Có điều hồi ấy người ta không gọi là khởi nghĩa mà gọi là giặc cỏ... Dân chúng theo họ đông lắm. Ai cũng cho họ là anh hùng. Bố tôi cũng biết rất rõ về những người ấy, ông ấy cũng còn là Đảng viên Quốc Dân Đảng nữa...

Thiếu tướng: Bố ông có biết gì về ông Nguyễn Thái Học hay không?

Tảo: Dạ có. Tôi chắc là ông ấy biết. Ông Nguyễn Thái Học bấy giờ là thần tượng của mọi người. Thnnh niên ai cũng mê ông ta cả. Tôi còn bé tí nhưng tôi cũng mê ông ta... Cả nhà tôi đều mê ông ta... Bố tôi còn có ảnh của ông ta treo ở nhà...

Trung úy: Ông không bịa đấy chứ?

Tảo (phản ứng): Sao lại bịa? Ông khinh tôi quá! Hồi ấy, tôi còn được nhìn thấy ông Nguyễn Thái Học nữa. Tôi xin thề... Bố tôi thì còn được gặp ông ta ít nhất ba lần. Hình như bố tôi còn được giao việc trông nom ông ta, như bây giờ người ta gọi là quản giáo ấy...Tôi xin thề là thế!

Thiếu tướng: Thôi được! Tôi tin ông! Ông không phải thề. Ông nhìn thấy Nguyễn Thái Học như thế nào? Kỷ niệm về ông ta ra sao?

Tảo: Dạ thưa, tôi chỉ nhìn thấy từ xa. Còn kỷ niệm thì kỷ niệm nào của tuổi ấu thơ chẳng là tươi đẹp? Bố tối kể rằng, bố tôi đã từng trực tiếp gặp mặt tiếp chuyện Nguyễn Thái Học hình như là ba lần. Bố tôi nói lần đầu gặp Nguyễn Thái Học là ở nhà cậu ruột tôi tên là Trần văn Định bấy giờ làm đốc tờ ở nhà thương Đồn Thủy. Lần thứ hai bố tôi gặp Nguyễn Thái Học ở nhà ông Lê Hải Vân dưới phố Hàng Bạc. Sau này khi ông Nguyễn Thái Học bị bắt bố tôi có gặp một lần nữa, trước hôm ông ấy bị xử tử hình. Đó là ngày 16 tháng 6 năm 1930, tôi vẫn còn nhớ như in vì hôm ấy cả Hà Nội như là có tang...

Thiếu tướng (lấy ra bức thư): Ông Tảo! Có phải Nguyễn Thái Học đã viết bức thư này và nhờ bố ông chuyển cho người quen hay không?

Tảo (đờ đẫn): Bức thư... bức thư nào (lo sợ, ôm đầu). Không! Không! Tôi không biết bức thư nào cả... Các ông để cho tôi yên. Bố tôi đã chết từ lâu lắm rồi. Hãy để cho ông ấy yên...

Thiếu tướng: Ông Tảo, ông bình tĩnh lại đi (lại gần Tảo, cầm chiếc ly lên). Trung úy, lấy cho ông ta một ly Whisky nữa... Tôi chỉ muốn xác minh rằng đây có phải là bức thư do chính tay Nguyễn Thái Học viết không? Tại sao nó có trong nhà ông?

Tảo: Không! Tôi không biết! Tôi không biết! (trở nên câm lặng).

Thiếu tướng: Ông Tảo, ông hãy lắng nghe đây: Nguyễn Thái Học là một nhân vật lịch sử. Chúng ta còn biết quá ít về ông ta... Bố ông đã từng gặp mặt Nguyễn Thái Học ít nhất ba lần, tôi biết, Nguyễn Thái Học chắc hẳn phải tin bố ông thế nào đấy, chính vì thế ông ấy mới viết bức thư này để nhờ bố ông gửi cho ai đấy... Đấy là lý do có bức thư này trong nhà ông có đúng hay không?

Tảo: Tin bố tôi. Vâng, tin tôi... Bố tôi vẫn nói Nguyễn Thái Học là người ngây thơ. Những người đi làm cách mạng ngày xưa ngây thơ ghê lắm... Nguyễn Thái Học là người trong sáng, ông ấy đặt lòng tin vào tất cả mọi người... Gặp ai ông ấy cũng tin, người nào ông ấy cũng tin. Bố tôi rất đau lòng, vì chính bố tôi cũng hay tin người...

Thiếu tướng: Đằng nào mọi việc cũng đã kết thúc từ lâu rồi. Ông Tảo, tôi rất muốn ông giúp chúng tôi... Ông có biết bức thư này gửi cho ai không... Bố ông có nói về bức thư này gửi cho ai không?

Tảo (ngoan cố): Không... thưa ông... Tôi không biết. Tôi không biết gì hết.

Thiếu tướng: Người ấy chắc không còn sống? Vậy thì gia đình người ấy ở đâu, bây giờ thế nào?

Tảo: Không! Tôi không biết gì hết!

Thiếu tướng: Trong tiểu sử Nguyễn Thái Học, tôi biết Nguyễn Thái Học có quan hệ thân thiết với một người phụ nữ tên là Nguyễn thị Giang. Nguyễn thị Giang là vợ chưa cưới của ông ấy. Có phải Nguyễn thị Giang là người phụ nữ ở trong thư này không? Bố ông có nói gì không?

Tảo: Thưa ông, không phải... Gia đình tôi có tội với ông Nguyễn Thái Học, bố tôi và tôi có tội với ông Nguyễn Thái Học (mặc cảm tội lỗi).

Thiếu tướng: Ông đừng nghĩ ngợi nữa. Nguyễn Thái Học đã mất rồi, đã mất gần 80 năm nay rồi. Ông ấy sẽ tha thứ cho gia đình ông, cho tất cả chúng ta... Ông thử nhớ xem bố ông có nói gì về Nguyễn thị Giang hay không? Bà ấy có phải là người phụ nữ trong thư này không?

Tảo: Dạ thưa ông... Không... Nguyễn thị Giang là vợ chưa cưới của Nguyễn Thái Học. Bà ấy là đồng chí của ông ấy. Họ luôn ở bên cạnh nhau. Bà ấy đã tuẫn tiết sau khi ông Học mất. Chuyện ấy mọi người đều biết. Bố tôi cũng đã kể về điều ấy với tôi...

Thiếu tướng: Vậy bức thư này gửi cho ai vậy? Tại sao lại có bức thư ở trong nhà ông?

Tảo (lưỡng lự): Thưa ông, thưa ông... Tôi mỏi mệt quá. Tôi không biết nữa. Bố tôi cũng có nói với tôi về ấn tượng của ông qua ba lần ông ấy trực tiếp gặp Nguyễn Thái Học...

Thiếu tướng: Ông ấy nói thế nào?

Tảo: Thưa ông, thưa ông... Bố tôi nói rằng, bố tôi nói rằng...

Trung úy (lấy một viên thuốc): Ông chịu khó uống viên thuốc này, nó sẽ giúp ông tỉnh táo ra nhiều.

Tảo: Cám ơn ông, cám ơn ông.

Uống thuốc. Mọi người chú ý chờ đợi. Âm nhạc khe khẽ nổi lên, khá gay gắt. Sau đó dừng. Đây là đoạn đối thoại quan trọng nhất của hồi kịch, sẽ được nhắc lại một lần nữa qua băng ghi âm.

Thiếu tướng: Ông Tảo! Qua ba lần trực tiếp gặp Nguyễn Thái Học, bố ông nói rằng ông Học là người thế nào?

Tảo: Thưa ông, bố tôi nói rằng Nguyễn Thái Học là một hòn ngọc trong suốt... Bố tôi không biết diễn đạt thế nào. Ông ấy nói rằng: Nguyễn Thái Học là một người tốt đến đau lòng... Cả tin, cả tin hết sức... Mà nhẹ dạ, nông nổi nữa.

Thiếu tướng: Ông Nguyễn Thái Học có khiến cho bố ông bị xúc động không?

Tảo: Không phải xúc động. Thưa ông... Bố tôi nói rằng ông ấy làm cho người ta can đảm. Với Nguyễn Thái Học, sự thịnh vượng của Tổ quốc Việt Nam đấy là trên hết... Ông ấy tin tưởng ở nòi giống con Lạc cháu Hồng.

Thiếu tướng: Tin tưởng ở nòi giống con Lạc cháu Hồng ư?

Tảo: Dạ vâng! Tin tưởng ở con người, tin tưởng ở dân tộc Việt Nam. Lý tưởng của Nguyễn Thái Học là một nước Việt Nam hùng cường, giàu mạnh. Điều ấy cuốn hút tất cả mọi người, kể cả những người phàm tục xấu xa... Ông ấy cả tin hết sức... Chính bố tôi cũng bị lôi cuốn...

Thiếu tướng: Thế còn bức thư này... Cũng là cả tin ư?

Tảo: Vâng... Ông ấy mới 28 tuổi. Ở tuổi ấy, người ta làm gì có thể hiểu về phụ nữ được?

Thiếu tướng: Bức thư ấy không gửi cho bà Nguyễn thị Giang. Vậy bức thư ấy gửi cho ai vậy? Bố ông nói gửi cho ai?

Tào: Thưa ông, người ấy tên là Minh, là... là... là Lê thị Minh. Bố tôi nói rằng người ấy là Lê thị Minh... (ngã vật ra)

Thiếu tướng, Trung úy và người thư ký bật cả dậy. Trung úy và người thư ký chạy lại đỡ Tảo. Thiếu tướng bấm chuông gọi. Cảnh vệ xuất hiện.

Thiếu tướng: Nhanh lên, nhanh lên! Hãy đưa người này đi cấp cứu.

Cảnh vệ ra ngoài, cùng một bác sĩ và một hộ lý mang băng ca vào. Họ đưa Tảo ra. Sân khấu còn lại Thiếu tướng, Trung úy và người thư ký.

Thiếu tướng: Tốt rồi! Tôi không ngờ cuộc hỏi cung lại có kết quả tốt như vậy. Ngoài sức tưởng tượng của tôi.

Trung úy: Lão già hơi bị căng thẳng. Rõ ràng lão ấy cũng bị xúc động!

Thư ký: Thưa Thiếu tướng, lão già cũng rất yếu nữa.

Thiếu tướng: Tốt rồi... Vấn đề ở chỗ chúng ta đã moi được từ miệng lão già ra những thông tin tuyệt vời. Thứ nhất, bức thư này là của Nguyễn Thái Học. Thứ hai nữa, bức thư này gửi cho một người phụ nữ tên là Lê thị Minh. Từ những đầu môi này chúng ta có thể biết rất nhiều điều.

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, tôi vẫn không hiểu, thực tình tôi vẫn không hiểu tại sao Nguyễn Thái Học lại quan trọng thế đối với hậu thế chúng ta?

Thiếu tướng (ngạc nhiên): Trung úy! Anh nói gì mà kỳ quặc vậy? Nào, chúng ta hãy nghe ấn tượng của hai bố con một lão già khốn nạn, một lão già lưu manh, một tên buôn lậu thuốc phiện và ma túy đã từng can tội giết người đánh giá nhận định về Nguyễn Thái Học. Đồng chí thư ký, đọc lại biên bản đi. Đọc đoạn cuối ấy. Mở máy ghi âm cũng được.

Thư ký mở máy ghi âm.

Hỏi: Ông Tảo! Qua ba lần trực tiếp gặp Nguyễn Thái Học, bố ông nói rằng ông Học là người thế nào?

Đáp: Thưa ông, bố tôi nói rằng Nguyễn Thái Học là một hòn ngọc trong suốt... Bố tôi không biết diễn dạt thế nào. Ông ấy nói rằng: Nguyễn Thái Học là một người tốt đến đau lòng... Cả tin, cả tin hết sức... Mà nhẹ dạ, nông nổi nữa.

Hỏi: Ông Nguyển Thái Học có khiến cho bố ông bị xúc động không?

Đáp: Không phải xúc động. Thưa ông... Bố tôi nói rằng ông ấy làm cho người ta can đảm. Với Nguyễn Thái Học, sự thịnh vượng của Tổ quốc Việt Nam đấy là trên hết... Ông ấy tin tưởng ở nòi giống con Lạc cháu Hồng.

Hỏi: Tin tưởng ở nòi giống con Lạc cháu Hồng ư?

Đáp: Dạ vâng! Tin tưởng ở con người, tin tưởng ở dân tộc Việt Nam. Lý tưởng của Nguyễn Thái Học là một nước Việt Nam hùng cường, giàu mạnh. Điều ấy cuốn hút tất cả mọi người, kể cả những người phàm tục xấu xa... Ông ấy cả tin hết sức... Chính bố tôi cũng bị lôi cuốn...

Hỏi: Thế còn bức thư này... Cũng là cả tin ư?

Đáp: Vâng... Ông ấy mới 28 tuổi. Ở tuổi ấy, người ta làm gì có thể hiểu về phụ nữ được?

Hỏi: Bức thư ấy không gửi cho bà Nguyễn thị Giang. Vậy bức thư ấy gửi cho ai vậy? Bố ông nói gửi cho ai?

Đáp: Thưa ông, người ấy tên là Minh, là... là... là Lê thị Minh. Bố tôi nói rằng người ấy là Lê thị Minh...

Thiếu tướng: Thôi! Thế nào? Anh bạn trẻ? Có cần nghe lại để hiểu ra công việc chưa?

Trung úy (mỉm cười vui vẻ): Thưa Thiếu tướng, tôi đã hiểu... Xin lỗi Thiếu tướng tôi hiểu ra rồi.

Thiếu tướng: Anh bạn trẻ ạ, tin tôi đi, tôi đã ngần này tuổi đầu rồi, tôi đã trải qua bao nhiêu thăng trầm cuộc đời. Hãy nghe tôi. Tôi đã chứng kiến bao nhiêu mất mát hy sinh, những điều còn mất của đời mỗi một con người... Hãy nghe tôi. Mọi sự rồi sẽ qua đi. Các cuộc cách mạng rồi sẽ qua đi. Thời gian rồi sẽ qua đi. Những người anh hùng và cả những tên đê tiện rồi đều sẽ chết... Chỉ có tình yêu là còn lại. Mãi mãi, chỉ có tình yêu còn lại... Có hiểu không? Chỉ có tình yêu là mãi mãi còn lại...

Âm nhạc. Sân khấu dừng một chút.

Cảnh vệ vào.

Cảnh vệ: Báo cáo Thiếu tướng, phạm nhân Nguyễn văn Tảo, tức Tảo Chột đã bị đột tử vì xuất huyết não hồi 23 giờ 10 phút ngày hôm nay. Đây là biên bản xét nghiệm pháp y.

Trung úy (cầm biên bản): Cảm ơn cậu! (lắc đầu) Thật bất ngờ... Lão già đột tử hết sức bất ngờ.

Cảnh vệ ra.

Thiếu tướng: Sao lại đột tử? Tại sao lại ngột đột thế được?

Trung úy (xem biên bản): Thưa Thiếu tướng, trong biên bán nói rằng lão già bị đứt mạch máu não vì quá căng thẳng, vì xúc động mãnh liệt.

Thiếu tướng: Như thế, nhất định người phụ nữ tên là Lê thị Minh có một giá trị thật đáng kể... vì vậy nó mới gây sốc như thế đối với lão già. Có phải thế không? Có đúng là như thế không?

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, có lẽ đúng thế.

Thiếu tướng: Thực đáng tiếc, vụ án vừa được mở ra thì nhân chứng sót lại duy nhất cũng như đầu mối cuối cùng đã biến mất rồi!

Trung úy: Thưa Thiếu tướng, nếu Thiếu tướng cho phép, tôi xin tiếp tục vụ án này được không?

Thư ký: Thưa Thiếu tướng, cả tôi nữa.

Thiếu tướng: Được thôi! Tôi rất vui mừng vì các đồng chí hiểu ra tầm quan trọng của vụ án này. Đây là một công việc đáng làm. Bằng linh cảm của một người trong nghề lâu năm tôi hiểu giá trị của công việc đó. Hơn nữa, bức thư này là một cổ vật lịch sử. Tôi chắc các bạn sẽ tìm thấy ở vụ án này những ý nghĩa khác thường. Đây không phải là vấn đề của Nguyễn Thái Học. Đây không phải là vấn đề của Việt Nam Quốc Dân Đảng. Đây chính là vấn đề của lịch sử!

Trung úy và thư ký: Thưa Thiếu tướng, chúng tôi hiểu.

Thiếu tướng (ôm lấy hai người): Các con, hãy nhớ lời ta. Đây là một công việc nhất thiết chúng ta phải làm cho con cháu chúng ta. Mọi sự rồi sẽ qua đi, rất nhiều biến cố rồi sẽ qua đi, bao nhiêu số phận con người rồi sẽ qua đi, những người anh hùng cũng sẽ chết, tất cả sẽ chắng còn gì, chỉ có tình yêu thôi, chỉ có tình yêu là còn lại, chỉ có tình yêu là mãi mãi còn lại.

Những bóng ma của Việt Nam Quốc Dân Dâng lại xuất hiện từ trong hậu đài với tiếng hô khe khẽ: “Không thành công cũng thành nhân. Không thành công cũng thành người!”

Lời đọc truyền cảm bức thư vang lên:

“Thưa cô! Trưa ngày mai chúng sẽ tử hình, chúng sẽ chặt cổ, bêu đầu tôi. Ước nguyện của tôi là mong cô được sống cuộc đời hạnh phức. Cô xứng đáng như thế, bởi cô có một trái tim cao thượng. Ký tên: Nguyễn Thái Học. Ngày 16 tháng 6 năm 1930”.

Ánh sáng thu nhỏ, chiếu vào chỗ Thiếu tướng, Trung úy và nữ thư ký đang đứng.

Màn hạ.