- III - (tt) ANH HÙNG CÁCH MẠNG ĐẠI ÚY BÙI NGƯƠN NGÃI

Nỗi khắc khoải của một dân tộc yếu kém về mọi mặt đã dấu thân vào ảnh hưởng Hoa Kỳ đưa dẫn đến một cuộc cách mạng bấp bênh và viễn ảnh đen tối khi chế độ Diệm hoàn toàn sụp đổ.

Dưới chế độ Diệm, quần chúng Phật tử đã đau thương thì bước qua ngưỡng cửa của chế độ mời mất tin tưởng ở phút sơ khởi. Niềm ‘’hoài cổ’’ bất chợt đến đã hối hận bỏ rơi một chế độ huy hoàng sụp tắt.

Những dẫn dắt ấy liên quan đến cái chết gọi là cách mạng đổ máu của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi. Nhìn lại cách mạng trong chuỗi ngày qua thì cái chết của Đại Úy Ngãi có làm cho ông thỏa mãn không?

Chất liệu của cách mạng cũng như sự quá vãng của Đại Úy Ngãi là sự thất bại thiếu hẳn mọi bề. Chất liệu đó là đường lối cách mạng, của trí não người Mỹ và tài chính trị của Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng.

Hy sinh một vị Đại Úy để chiến thắng một chế độ được coi là độc tài không phải quá đắt giá. Nó rất xứng đáng và oai hùng của vị sĩ quan đầy bầu nhiệt khí. Công lao đem đến chiến thắng, Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi góp công bằng máu, nước mắt và nhân mạng.

Người Mỹ đã dựa vào những lòng nhiệt huyết đó để cải trang chế độ theo ý muốn ở miền Nam Việt Nam. Dân và quân đội Nam Việt Nam đang phẩn uất các vụ đàn áp Phật Giáo của chế độ Diệm, nên không ngần ngại hưởng ứng cuộc đảo chánh 1.11.63 và vô tình thực hiện chính sách mới của người Mỹ trong hậu trường chính trị.

Người Mỹ đã đòi hỏi ở quốc gia địa phương, nhiều điều kiện một cách thầm kín bí mật. Người dân, quân đội đã không đi sâu bên trong bức màn chính trị, trong đó có nhiều dự tính, nhiều kế hoạch thủ đoạn đã mờ mắt dân chúng bằng cách nhắm vào chế độ Diệm đang độc tài và dị đồng tôn giáo.

Người Mỹ phóng tầm tay quá xa để ủng hộ một tân lãnh tụ và một chế độ mới tại Nam Việt Nam. Nhưng người Mỹ lầm lẫn từ lòng dân, chánh đảng, chính khách và ngay cả quân đội. Vì sự nhầm lẫn ấy, người Mỹ đã gây ra tình trạng xáo trộn trên đường đi tìm thế đứng cho lãnh tụ kế vị Tổng Thống Ngô Đình Diệm. Người Mỹ đã làm khổ tâm dân Nam Việt Nam phải mòn mỏi trông chờ trong thế chính trị bỏ trống từ ngày Tổng Thống Diệm nằm xuống dưới ba tấc đất.

Tốn phí và nhân mạng sử dụng trong biến cố 1.11.63 không phải là ít. Và những cái chết của binh sĩ, sĩ quan của chế độ cũ và mới cũng đáng kể mà không một bản thống kê nào ghi rõ từng nhân mạng đó. Duy Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi được ca tụng lên hàng đầu với lý do hy sinh vì tổ quốc và anh hùng cách mạng Dinh Gia Long.

Cuộc Cách Mạng 1.11.63 cả đôi bên đều cất tiếng hạn chế sự đổ máu, nhưng không thể tránh khỏi sự điều linh khi tiếng súng nổ qua những cuộc tấn công lẫn nhau. Tại Thành Cộng Hòa, binh sĩ Liên Binh Phòng Vệ Tổng Thống Phủ thiệt hại khá nhiều và bị thương cũng không ít. Tại Dinh Gia Long vì cái chết của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi nổi bật lên hàng đầu, nên những cái chết khác bị lu mờ.

Không ai phủ nhận cái chết anh hùng quả cảm của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi vào lúc bấy giờ; nhưng cuộc Cách Mạng 1.11.63 càng theo thời gian trôi nhanh với sự lãnh đạo Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đi vào rối loạn, đủ làm giảm giá trị của những người hy sinh cho chính nghĩa cách mạng.

Chính trị cải cách của người Mỹ, thuật lãnh đạo các Tướng lãnh, chế độ mới đã biến trạng thời thế nổi loạn khi Cách Mạng 1.11.63 thắng lợi hoàn toàn. Về phía Tướng lãnh Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng cậy tài hữu dõng. Và tưởng như việc chính trị như điều động chiến lược, chiến thuật và tài nghệ chỉ huy quân sự.

Các Tướng lãnh quan niệm cờ đến tay là phất không có điều gì là khó cả. Nhưng họ không nghĩ rằng, dưới chế độ Diệm ròng rã 9 năm. Tướng lãnh đã bị kềm tỏa và được coi như ‘’những người trong gia đình’’ bên cạnh vị lãnh đạo quốc gia.

Bị phong tỏa chặt chẽ đến nỗi một vài vị Tướng lãnh yêu cầu cải tổ nội các để giao Tướng lãnh giữ Bộ Trưởng Quốc Phòng nhưng Tổng Thống Diệm không đồng ý. Cho nên Tướng lãnh không hề hoạt động hoặc tham dự một mảy may nào chính trị dưới chế độ Diệm. Ngay các Tướng lãnh, cấp Tá giữ chức Quân Ủy Cần Lao trong quân đội cũng không sinh hoạt được bao nhiêu gọi là đúng nghĩa chính trị.

Sau Cách Mạng 1.11.63, Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng bị lúng túng chính trị. Nên Tướng Khánh mượn ngày Chỉnh Lý kết tội các Tướng Kim, Đôn, Xuân, Đính trung lập, áp tải ra khỏi Sài Gòn (đọc 4 Tướng Đà Lạt đã xuất bản).

Non nớt chính trị, non nớt lãnh đạo Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã làm gẫy đổ Cách Mạng 1.11.63 một cách oan uổng. Và các sinh linh tử sĩ trong biến cố ấy đau đớn ở vùng tiên cảnh vì nghĩ rằng sự hy sinh của mình không đúng chỗ.

Như thế cuộc lật đổ chế độ Ngô Đình Diệm, Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã tự mình phiêu lưu với người Mỹ mà không phỏng đoán được sự tai hại nặng nề cho đất nước nầy.

Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi chết giữa bầu trời cách mạng. Tiếng xua quân vào Dinh Gia Long của ông không còn nữa. Nhưng cách mạng không đi đến mục tiêu thì cái chết của cá nhân ông quá đắt giá cho tinh thần và nỗi đau thương gia đình của Đại Úy Ngãi.

Cuộc đảo chánh 1.11.63 là một giấc mơ đẹp ngay ban đầu, nhưng đoạn sau dẫn tới sự hãi hùng liên miên để cho người nằm mộng trở thành con bệnh khắc khoải, trần trọc. Cái chết của Đại Úy Ngãi cũng trở thành như vậy. Suy nghĩ chính đáng như vậy làm sao không đau lòng sự qua đời của Đại Úy Ngãi.

Thân chiến sĩ ‘’da ngựa bọc thây’’, Đại Úy Ngãi xả thân cho chính nghĩa cách mạng. Mộng lớn của người hùng ấp ủ, ông say sưa men chiến thắng tấn công vào cứ điểm cuối cùng Dinh Gia Long để dập vùi một quá khứ 9 năm quá khắt khe bó chặt toàn dân. Quan niệm như vậy làm cho máu nóng chảy cuồn cuộn trong chân thân, Đại Úy Ngãi hô hào chiến xa chuyển bánh không ngừng để phá vỡ tường thành Dinh Gia Long mà cách mạng cho đó là gông xiềng xích của chế độ.

Từ tạ cuộc đời trong tiếng súng nổ rền trời Thủ Đô Sài Gòn. Không một lời trối trăn, toàn thân đẫm máu đào. Ông Ngãi hiến thân cho Cách Mạng 1.11.63 và không thể nào cất tiếng vào đời lần thứ hai nữa.

Tiếng súng chưa ngừng hẳn, khi Đại Úy Ngãi tử trận trên xe thiết giáp. Binh sĩ dưới quyền ông bàng hoàng trước cái chết đó. Họ đã dựa vào tinh thần cách mạng của Đại Úy Ngãi để nung nấu tâm can binh sĩ, nên họ ồ ạt tiến vào Dinh Gia Long bất chấp hiểm nghèo. Cố nhiên có những chiến sĩ đã bỏ mình theo con đường vĩnh viễn cuộc đời như Đại Úy Ngãi.

Đại Úy Ngãi là vị sĩ quan duy nhất của quân Cách Mạng 1.11.63 hay sinh trong cuộc chiến. Đau thương cho cách mạng rất lớn. Nhưng sự đau đớn ấy cách mạng không lấy đó làm đích để trả công cho những người quá cố bằng cách đẩy mạnh cách mạng đến chỗ toàn tiện, toàn mỹ, đáp ứng nguyện vọng nhân dân.

Cách Mạng 1.11.63 quá kiêu hãnh chiến thắng, Cách Mạng 1.11.63 hay sinh trong cuộc chiến. Đau thương cho cách mạng rất lớn. Nhưng sự đau đớn ấy cách mạng không lấy đó làm đích để trả công cho những người quá cố bằng cách đẩy mạnh cách mạng đến chỗ tòn thiện, toàn mỹ, đáp ứng nguyện vọng nhân dân.

Cách Mạng 1.11.63 quá kiêu hãnh chiến thắng. Cách mạng đã lo phong quan tiến chức, chia quyền mà quên hẳn những sĩ quan, đoàn thể thực sự đóng góp cho ngày đảo chánh thành công. Những nguyên nhân ấy do ảnh hưởng tự tin ở người Hoa Kỳ (Hoa Kỳ là quốc gia công nhận chế độ mới trước tiên), nơi đã bí mật nòng cốt cho chế độ mới đến đài vinh quang.

Cách Mạng 1.11.63 thành công. Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã tỏ ra bất lực. Người Mỹ chợt nhìn lại thì mới biết sai lầm. Bánh xe lịch sử của quốc gia này đã chuyển bánh. Người Mỹ vội chạy theo để bẻ lái qua một con đường khác mà họ cho là đến bến vinh quang. Đó là thời đại Nguyễn Khánh ra đời. Từ đó Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng cũng như cái chết của Đại Úy cách mạng Bùi Ngươn Ngãi biến dạng theo bụi mờ dĩ vãng của một giai đoạn theo tiếng gọi của người Mỹ.

Những gì của cách mạng dầu phai và như tiêu tan dưới thời Tướng Nguyễn Khánh. Cách mạng chỉ còn dư âm thoảng qua trong trí người đã từng lãnh đạo và đối với dân chúng như một bản nhạc buồn ray rứt.

Dĩ vãng đã qua không còn níu lại được nữa. Thời gian ngắn rực rỡ trong tâm trí những Tướng lãnh đứng đầu. Cuộc Cách Mạng 1.11.63 chỉ là gây mơ thần tiên chóng qua. Bây giờ nhớ lại thuở vàng son, cơ hội hiếm có cầm lại quyền hành. Những Tướng lãnh chủ xướng không khỏi bồi hồi thương tiếc. Thương tiếc cho chính mình, chứ cái chết của anh hùng cách mạng Bùi Ngươn Ngãi đã về với gió bụi mây ngàn, đâu còn nhớ nữa. Lòng con người ta bao giờ cũng có lòng ích kỷ, một lãnh tụ, một quốc trưởng, một tổng thống không phải là thánh thần. Chính cố Tổng Thống Ngô Đình Diệm đã nói: ‘’Tôi không phải là Thánh Thần, Tôi thức khuya dậy sớm để làm việc’’ (Đề bài thi Trung Học Đệ Nhất Cấp năm 1958).

Cái chết của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi sáng tỏ như ban ngày. Báo chí đã mô tả từ đầu đến cuối về sự tử thương của anh hùng cách mạng này.

Thời thế ngày nay đã biến đổi như cơn gió lốc. Nhìn lại ngày biến động 1.11.63, phải nói là một cơn ác mộng. Chuỗi ngày được gọi là cách mạng lất đổ chế độ Diệm đưa đến cho dân chúng khủng hoảng mọi bề trên đất nước. Nhờ ở quá khứ đó, người ta nhớ lại cái chết của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi là sự hy sinh cho một tập đoàn nông nổi chính trị. Và đi sâu thêm nữa, Đại Úy Ngãi đã hy sinh một cách phi nhân mạng, phi đời binh nghiệp và đem lại nỗi đau đớn nhất cho những người thân của ông.

Hiện tại nhìn về quá khứ, chứng minh một giai đoạn mà người Mỹ và Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã phung phí chính trị, nhân lực trong một quốc gia chậm tiến lại còn mang họa chiến tranh.

Từ dẫm nát ấy, rồi dần dần bình trị đến ngày nay, là kinh nghiệm quý báu cho những vị cầm quyền, tại quyền và nắm quyền trong tương lai.

Nhìn lại những cái chết đã qua, phân định đâu là sự thật, đâu là chân lý, đâu là chính nghĩa rất minh bạch dưới mắt quần chúng ngày nay.

Trung thực mà nói, Đại Úy Ngãi quả là anh hùng cách mạng, nhưng công lao của ông bị mờ hẳn vì Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã gặp ‘’nạn’’ chỉnh lý 30.1.1964 do Tướng Nguyễn Khánh thao túng. (đọc ẩn khuất chỉnh lý trong 4 Tướng Đà Lạt đã xuất bản thành sách).

Nhưng không phải đó là nguyên cớ không chứng tỏ sự bất tài của Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng. Nhóm Tướng lãnh đảo chánh làm tiêu tan sự nghiệp cách mạng của họ. Vì không có tài về chính trị chỉ biết chiến thắng bằng vũ lực mà quên cái trí trong việc kinh bang tế thế.

Tình trạng đó không những suy sụp cho Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng (sau chỉnh lý đổi thành Hội Đồng Quân Dân Cách Mạng) mà cho những người chết lẫn người sống trên toàn cõi quốc gia đang ở giai đoạn chiến tranh sóng gió từ bên ngoài lẫn bên trong (cộng sản và nội chiến).

Có thể nói rằng Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã gây tình trạng ‘’đất bằng nổi sóng’’. Và chính nguyên do ấy được gọi là ‘’gieo gió gặt bão’’. Lịch sử bao giờ cũng tồn tại vĩnh viễn, ghi chép biến cố 1.11.63, thì những việc làm của Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng cùng người Mỹ ở đất nước này sẽ là nhân vật chính đã thúc đẩy buông thả qua các cái chết của Đại Tá Quyền, Đại Tá Tung và ngay cả Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi là người đứng về phía cách mạng đấu tranh.

Cách Mạng 1.11.63 khởi đi từ đầu voi, đuôi chuột, vô tình nhục tủi người quá vãng Bùi Ngươn Ngãi. Ông đã phong làm người hùng quá cố nhưng phải trả một giá quá cao về hào khí cách mạng của ông.

Những vị lãnh đạo cách mạng còn sống trong biến cố đó đã thừa hưởng công lao của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi nhưng không biết bảo tồn và vô tình phụ ơn người trở về cát bụi.

Lỗ lã trong một cuộc cách mạng là thiệt hại cho người chết. Người chết là hết, nhưng nếu tin ở phần linh hồn thì người chết mong mỏi người sống đạt đến ý nguyện. Nhưng Cách Mạng 1.11.63 hoàn toàn gẫy đổ thì người chết có lẽ không thanh thản được.

Cái chết của Ngô Đình Diệm chỉ vang khoảnh khắc thời gian ngắn. Cũng như hào quang chiến thắng của Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng bùng sáng mãnh liệt rồi tắt hẳn, và cơ hồ như chẳng bao giờ hy vọng phát quang thêm một lần nữa.

Thật vậy Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã đi vào bụi thời gian. Dĩ vãng ngày Cách Mạng 1.11.63 là dư âm vọng lại trong tâm tư Tướng lãnh tham gia và đối với dân là cơn gió thần sầu mang lại cảnh điêu linh. Riêng về đoàn thể Phật Giáo đảo chánh 1.11.63 là cứu cánh vươn lên, nhưng đã đi quá đà quật khởi nên cũng không tránh khỏi đổ vỡ (2 Viện Hóa Đạo; tạo các Bộ Trưởng dưới thời Nguyễn Khánh, thất bại đấu tranh dưới thời Thiệu-Kỳ) để chấm dứt một giai đoạn lấn áp những nhà lãnh đạo mới.

Trong thế bắt buộc, những nhà lãnh đạo sau Cách Mạng 1.11.63 đã ‘’nuông chiều’’ đoàn thể Phật Giáo một cách thái quá, vì họ nghĩ rằng Cách Mạng 1.11.63 Phật Giáo có công lớn nhất. Quan niệm đó đã làm cho Phật Giáo cáng ngày càng lạm màu sắc chính trị và dễ dàng khuynh đảo nhà cầm quyền bằng cách dựa vào Phật Giáo đồ mộ đạo.

Cho nên vào thời bấy giờ (sau cách mạng) đoàn thể Phật Giáo cơ hồ như một thứ siêu chính phủ hoặc đứng trên nhà cầm quyền một nấc thang. Đó là điều nguy cơ quốc gia. Vì màu sắc tôn giáo đi vào thuật lãnh đạo chính trị.

Mất tôn tư trật tự như vậy, nên về phía Công Giáo gây lại thế đứng. Cái thế đứng đó đã gẫy đổ khi chế độ Diệm đổ tan. Nay họ chỉnh đốn lại và coi Phật Giáo là đối tượng.

Xã hội Việt Nam manh nha ‘’chiến tranh tôn giáo lạnh’’. Vì thế dân chúng hồi bấy giờ có câu: ‘’Nhất Tướng, nhì Sư, tam Cha, tứ...’’

Những sự tranh chấp đó kéo dài, hầu như không thể dập tắt, đến nỗi dân chúng đi đến chỗ chán nản. Lớp trí thức bắt đầu xa lánh đoàn thể Phật Giáo, Công Giáo đã đi quá xa ra ngoài chùa chiền và nhà thờ. Còn chính quyền bất lực không có thuật lãnh đạo.

Đến năm 1967 dưới thời Ủy Ban Lãnh Đạo Quốc Gia, và Ủy Ban Hành Pháp Trung Ương. Tướng Thiệu, Tướng Kỳ đã đánh một ván bài xả láng đối với Phật Giáo bằng cách đàn áp những bàn thờ xuống đường các tỉnh miền Trung do Viện Hóa Đạo Ấn Quang lãnh đạo.

Hành động của Tướng Thiệu Kỳ rất nguy hiểm mà các quan sát viên chính trị Việt Nam cho rằng hành động phi chính phủ. Nhưng trái lại Tướng Thiệu, Tướng Kỳ đã thành công và mở đầu một giai đoạn Phật Giáo nhường bước chính quyền.

Những rắc rối thời cuộc do sự thắng lợi kiêu hãnh mà ra, tất cả đều quên đi công lao đẫm máu của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi đã bỏ mình cho cách mạng.

Từ Tướng lãnh đến Phật Giáo đã vô tình coi sự chết của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi quá nhỏ bé, cơ hồ như nghĩ rằng cái chết đó là một nhiệm vụ tất nhiên phải có thực hiện để những người sau hưởng được bầu không khí cách mạng.

Người quá cố Bùi Ngươn Ngãi không còn biết gì để than vãn, những người sống thừa hưởng cách mạng qua ‘’gia bảo’’ cái chết đó. Trong thầm lặng đám tang Bùi Ngươn Ngãi, rồi những lời ca ngợi tôn sùng người hùng. Nhưng thời gian thấm thoát thoi đưa, những gì của bụi trần đều trả lại hoàn toàn tay trắng trong cái chết anh hùng Bùi Ngươn Ngãi. Định luật thiên tạo như vậy không một ai trên đời này tránh khỏi. Nhưng Đại Úy Ngãi ra đi coi như bất chợt mà chính ông cũng không ngờ được. Đứng về thiên mệnh Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi không tài nào cãi lại số trời. Số mệnh ông phải hăng hái vì cách mạng để từ tạ cuộc đời mà ông chẳng bao giờ ước muốn.

Cách Mạng 1.11.63 với nhiều hậu thuẫn mạnh mẽ xô đẩy Đại Úy Ngãi vào cái chết. Chết cho cách mạng nhưng vẫn bi thương vô cùng. Bi thảm sâu xa của cái chết Đại Úy Ngãi là sau khi cách mạng thành công mà không đứng vững. Những Tướng lãnh chủ trương ngày biến động, hoặc vì tình cảm, hoặc vì quyền lợi...Vô tình viễn ảnh đen tối của cách mạng đợi chờ cuối đường. Và viễn ảnh đó đã mở đầu thời kỳ nổi loạn. Xã hội hầu như ngoài vòng pháp luật. Đó là giai đoạn Nguyễn Khánh cầm đầu.

Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng vô tình hoang phí cái chết đáng thương Bùi Ngươn Ngãi. Đã hoang phí như vậy thì cách mạng trở thành vô nghĩa. Chủ đích của cách mạng là đạp đổ chế độ cũ, xây dựng lại một chế độ cũ, xây dựng lại một chế độ mới hoàn bị, tốt đẹp hơn. Nhưng Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã không có tài chính trị, mặc dầu đầy tài thao lược.

Tuy nhiên cái trí vẫn là then chốt để xây dựng cách mạng đến bến vinh quang. Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã khiếm khuyết khá lớn, làm cho những anh lính hy sinh vì biến cố 1.11.63 không được yên ổn phần hồn qua bên kia thế giới. Trong phần đó cố Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi là người hăng hái với cách mạng đã bị phí lãng không còn nhắc nhở.

Chết là hết, tội lỗi rửa sạch và để lại trần gian những gì mà thế giới linh hồn không cần đến. Đó là thể xác cùng hỉ, nộ, ái, ố và cả cách mạng trần thế. Duy có người sống phải tiếp nối nhiệm vụ của người chết mà thừa hưởng những gì của người để lại. Nhất là việc đã ca tụng người chết là anh hùng cách mạng cho Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi.

Trong Cách Mạng 1.11.63 tiếp nối, những người quá cố, hy sinh vì cách mạng đâm ra suy tư về cái chết của Đại Úy Ngãi.

Những lời ca ngợi Đại Úy Ngãi phút chốc tan loãng như đám mây trôi về cuối trời tạo thành những hình hài quái gỡ. Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã tạo nên cái bất nghĩa đưa đẩy một cuộc cách mạng mà không có tài lãnh đạo.

Ngọn gió cách mạng bỗng nhiên ngừng thổi và trở thành trận cuồng phong lôi cuốn mất tan những thủ lãnh cách mạng. Người ta đồn tải rằng, đó là chính sách của người Mỹ thử lửa với Tướng lãnh qua Chính Trị. Vì các Tướng lãnh đã thôi thúc người Mỹ thực hiện đảo chánh lật đổ chế độ Ngô Đình Diệm để mở ra một kỷ nguyên cho lịch sử đất nước nầy.

Kết cuộc, người Mỹ đã thấy rõ sức tài của nhóm Tướng lãnh đảo chánh 1.11.63, nên mới nẩy sinh ra những đổi thay cấp lãnh đạo và Nam Việt Nam trải qua cơn sốt chính trị một thời.

Cách Mạng 1.11.63 càng đi xa, càng gây thêm tình trạng hỗn quan, hỗn quân, nên giữa tháng 11.63 đã thấy tình trạng chia rẽ trong nội bộ Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng.

Người Mỹ lúc bấy giờ tỉnh cơn ảo tưởng gầy dựng một chế độ mới hoàn hảo gấp bội chế độ Diệm. Nhưng đã muộn rồi, họ phóng tay thực thi thêm những kế hoạch mới để gỡ gạc thất bại trước mắt. Còn nước còn tát là chính sách vá víu của người Mỹ vào thời bấy giờ.

Cho nên người Mỹ giúp một số Tướng mở thêm một cuộc phiêu lưu ‘’tài đảo chánh’’ sau đúng một tháng ngày cách mạng thành công. Vì say men chiến thắng Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng không trở tay kịp với âm mưu đó. Tướng Dương Văn Minh thủ lãnh cách mạng ngận ngùi nhìn các Tướng đồng chí: Đôn, Xuân, Kim, Đính bị áp giải ra khỏi Sài Gòn (đọc 4 Tướng Đà Lạt đã xuất bản thành sách).

Cuộc ‘’Tái đảo chánh’’ được gọi là chỉnh lý. Danh từ này được đặt ra vì cuộc lật đổ Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng, quá dễ dàng, không một tiếng súng nổ không một người chết. Và dân chúng nhìn từ bên ngoài cho rằng biến động nầy quá trầm lặng, nhanh chóng, không đổ máu nên phải dùng danh từ chỉnh lý như là một cuộc thanh lọc nội bộ.

Nhưng thật ra Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đã biến đổi ngay cả nó, cùng các nhân sự Tướng lãnh. Và Hội Đồng ấy được cải danh Hội Đồng Quân Dân Cách Mạng.

Thử tưởng tượng ngày ‘’Tái đảo chánh’’ được Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng biết trước một tiếng đồng hồ hoặc các cấp chỉ huy dưới tay Hội Đồng nầy tin tưởng triệt để thì cuộc nổ súng giữa hai bên không kém cuộc đánh Thành Cộng Hòa và Dinh Gia Long của chế độ Diệm.

Khi đã đụng chạm lớn thì không thể tránh được đổ máu. Phía bên Cách Mạng 1.11.63 sẽ có nhiều anh hùng Bùi Ngươn Ngãi nữa. Và bên tái đảo chánh cũng có những anh hùng hy sinh trong cuộc cách mạng mới. Kết quả chiến thắng sẽ về phía nào?

Tuy nhiên cuộc chạm trán không xẩy ra. ‘’Tái đảo chánh’’ hay chỉnh lý đều là lý do để thất thế đứng của những thủ lãnh cấp Tướng ngày 1.11.63 trên chính trường Nam Việt Nam.

Tái đảo chánh đã thành công, một giai đoạn mới diễn biến những chế độ quân nhân vẫn còn, chính sách người Mỹ rất khó khăn trên đất nước này, đồng thời giảm được sự tự kiêu của một quốc gia tư bản nhất thế giới về việc ‘’có tiền mua tiên cũng được’’.

Từ Cách Mạng 1.11.63 đến ‘’Tái đảo chánh’’ 30.1.64, người Mỹ càng ngày càng dẫn bước phiêu lưu trong lỗ trống khủng hoảng chính trị Nam Việt Nam. Có lẽ vì lỡ tay, nên người Mỹ càng vùng lên cấp cứu con bệnh ‘’lạm thuốc’’. Trị bệnh lối người Mỹ dù có thoát khỏi, con bệnh cũng phải ê chề, mệt mỏi và tưởng mình chết đi sống lại trong chuỗi ngày mắc bệnh.

Người Mỹ tự cho mình gây dựng cho một lãnh tụ rất dễ ở Nam Việt Nam (chính Tổng Thống Diệm được Mỹ hỗ trợ từ 1954) Họ tự kiến tạo được Ngô Đình Diệm thì sau Cách Mạng 1.11.63 rồi đến chỉnh lý họ vẫn không kiếm được Ngô Đình Diệm thứ hai nữa.

Còn những lãnh tụ người Mỹ tạo sau Cách Mạng 1.11.63 là một thứ kim quý thời trang. Nếu không muốn nói là môn nữ trang giả, chỉ dũa mào một thời gian là mất ánh sáng.

Tạo một lãnh tụ dưới mắt người Mỹ đối với các quốc gia nhược tiểu chịu ảnh hưởng viện trợ của nước họ quá thô sơ. Người Mỹ tự cho họ già dặn chính trị và trưởng thành kỳ cựu trong dân chủ. Nên các nước chịu viện trợ Hoa Kỳ thường xảy ra đảo chánh để Hoa Kỳ dựa vào thời thế tạo anh hùng lãnh tụ địa phương. Đồng thời Hoa Kỳ tự kiêu đã từng tạo lãnh tụ thân Tây phương của các quốc gia chịu ảnh hưởng cộng sản. Trường hợp này CIA đã thành công ở vài nước Châu Phi, Châu Á. Đó là Dahomey, Trung Phi và Nam Dương...

Người Mỹ rất tin tưởng sự hành động bí mật của CIA và những phúc trình của cơ quan này là giềng mối cho Hoa Kỳ chọn lãnh tụ mới khi một biến đổi chính trị nào tự họ tạo ra.

Đảo chánh 1.11.63, Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng yêu cầu người Mỹ Henry Cabot Lodge hỗ trợ lật đổ chế độ Diệm đang đàn áp Phật Giáo đồ.

Người Mỹ đã có phương tiện đổi thay một thể chế ‘’ương ngạch’’ với chính sách Hoa Kỳ phát khởi từ năm 1960 (sau vụ đảo chánh hụt 11.11.60) Nói như thế Hoa Kỳ đã không chấp nhận chế độ từ lâu nhưng phải nấn ná chờ đợi phương tiện chính đáng. Cái khôn của người Mỹ ở chỗ đó mà Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng không để ý đến mà phải cử Tướng lãnh đến cầu cạnh giúp hậu thuẫn bí mật triệt hạ chế độ Diệm.

Đảo chánh 1.11.64 diễn ra trước mắt người Mỹ và Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng qua những cái chết hoàn toàn trái ngược. Theo Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng thì cái chết Đại Tá Tung, Đại Tá Quyền, cuối cùng là hai anh em Tổng Thống Diệm đều ngoià ý muốn, ngoài chủ đích của một cuộc cách mạng tránh đổ máu.

Đó là một nguyên cớ để nói. Trong thực tế, chiều sâu chính trị, Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng và người Mỹ phải hoàn toàn chịu trách nhiệm về những cái chết đó, dù chính nghĩa hay tà nghĩa.

Đại Úy Ngãi là vị sĩ quan đứng về phía cách mạng. Đại Úy Ngãi là người chỉ huy trực tiếp thiết giáp tấn công Dinh Gia Long. Ông là người chết sau Đại Tá Tung, Đại Tá Quyền nhưng lại chết trước giờ khắc, Tổng Thống Diệm đi vào cõi Thiên Chúa.

Số mệnh Đại Úy Ngãi đứng giữa cái chết của Đại Tá Tung, Đại Tá Quyền và anh em Tổng Thống Diệm. Đó là muốn định về thời gian nhưng không gian là một và cái chết đồng quy lại một chỗ dù cách mạng hay độc tài.

Bàn tay sắt bọc nhung của người Mỹ Henry Cabot Lodge khuynh đảo chế độ Diệm và dật dờ trước mắt Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng mà nhân sự Tướng lãnh cho rằng đó là hậu thuẫn nền móng vững chắc gầy dựng chế độ mới.

Hậu Cách Mạng 1.11.63 đổ vỡ hoàn toàn làm cho dân chúng nghĩ rằng cái chết của Đại Úy Ngãi là con thiêu thân trước ánh đèn. Nghĩ như thế là nhẫn tâm cho con người đầy tâm huyết của Đại Úy Ngãi. Nhưng thử nghĩ còn gì hơn để kết luận như vậy.

Tiền Cách Mạng 1.11.63, người Mỹ đã ủng hộ lập chế độ Diệm đến chỗ huy hoàng (thời kỳ cường thịnh 1958). Trong thời kỳ đó cũng có những vụ thủ tiêu những lãnh tụ quốc gia. Nhưng dân chúng chỉ biết nguyên nhân do ở chế độ Diệm thanh trừng các chính khách, đảng phái đối lập. Đó là nguyên nhân gần. Còn nguyên nhân xa sự kiêu căng của chế độ Diệm, nên mới xẩy ra sự kiêu căng của chế độ làm hao tổn nhân vật ái quốc trong nước.

Sau cách mạng (1 ngày), lại người Mỹ bước một quãng đường trôi nổi chính trị tại Nam Việt Nam và họ được coi như giềng mối qua cái chết của hai anh em Tổng Thống Ngô Đình Diệm.

Cái chết của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi được cách mạng ca ngợi là người hùng. Người hùng sung sướng, toại nguyện ngậm cười nơi chính suối. Dân chúng coi Đại Úy Ngãi đã bỏ công lớn cho chính nghĩa cách mạng. Và cách mạng còn đòi hỏi nhiều điều kiện như thế nữa để đi đến thành công.

Xương máu đóng góp cho cách mạng dù đắt giá đến đâu cũng phải xông pha cởi gông xiềng xích. Nhưng khổ thay Cách Mạng 1.11.63 không đi đúng mức. Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng chỉ tồn tại non một tháng rồi gãy đổ. Tình hình rẽ qua một đoạn đường mới với Tướng Nguyễn Khánh và Cách Mạng 1.11.63 thoảng đi nh ưsương mù dưới ánh sáng chói lọi mặt trời.

Niềm cay đắng của những cái chết trong Cách Mạng 1.11.63 nổi dậy trong trí nhớ mọi giới đồng bào, Đại Tá Quyền, Đại Tá Tung chống cách mạng Đại Úy Ngãi người của cách mạng. Tất cả đều chết. Cái chết rẽ hai lối đường nhưng cùng về thiên cổ cùng nhau. Nguyên nhân những cái chết đó đều anh hùng theo nghĩa riêng của nó. Đồng thời mang lại sự quyết liệt trong một vụ biến động chính trị và ai cũng biết ‘’chủ nhân ông’’ vụ nấy là người Mỹ vậy.

Chết là hết. Căm thù, danh vọng của cải người chết không mang theo. Người sống nhất là những Tướng lãnh chủ mưu Cách Mạng 1.11.63 nhìn lại quá khứ cách mạng tháng 11, không khỏi ngậm ngùi khi mình đã phóng một chiếc dáo không có định hướng hoặc phóng đi mà không tiên liệu tới mục tiêu nào. Đó là lỗi lầm về những cái chết vô lý, đầy thương tâm ấy.

Vũng sâu chính trị năm 1963 đòi hỏi sự đo lường khi nhúng tay vào cách mạng. Một đoàn thể Phật Giáo duy nhất đã khuynh đảo chế độ. Đa số Tướng lãnh Nam Việt Nam đều theo Đạo Phật. Cho nên cái cảm tình riêng nghiêng nặng về Phật Giáo đồ đang bị chế độ đàn áp. Tâm tư con người thúc đẩy. Tướng lãnh đòi hỏi ở người Mỹ ủng hộ họ đứng lên chống chế độ Diệm bằng cách đảo chánh. (Sau đảo chánh luôn luôn được gọi là Cách Mạng).

Như thế Tướng lãnh hạ chế độ Diệm bắt đầu bằng xúc động. Xúc động đó gây cảm động, đau thương trước sư sãi bị đánh đập, giam cầm. Như thế phần tình cảm (dù lý trí hữu lý) đã thắng thế phần chính trị trong đầu óc Tướng lãnh.

Từ tình cảm đó gây cho họ có chính trị mà không ý thức được chính trị. Chính nhân sự đảo chánh đã tự đánh lừa mình mà vô tình không quan tâm đến.

Bằng chứng Tướng lãnh thiếu hẳn phần chính trị sâu sắc để cho ngày Chỉnh Lý ra đời. Người Mỹ lại ủng hộ nhân vật mới. Và đau thương duy nhất đọng lại cho Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng qua cái chết của Đại Úy Ngãi mà Cách Mạng 1.11.63 tôn sùng thần tượng quá vãng vào cõi hư vô.

Từ năn 1954, người Mỹ thật sự nhúng tay trực tiếp vào Việt Nam qua các tài khóa viện trợ do Quốc Hội Hoa Kỳ chấp thuận. Càng ngày viện trợ càng lớn để đap ứng đúng mức nhu cầu chiến tranh leo thang ở quốc gia nầy.

Cố nhiên người Mỹ nóng ruột với những số tiền viện trợ khổng lồ đó, nên mới xẩy ra những vụ áp lực cải cách chính phủ mà dưới mắt người Hoa Kỳ cho là đoàn kết, tự do. Nhiều lúc sự đòi hỏi thái quá làm cho chính quyền quốc gia địa phương phải dè dặt và tự hỏi, phải chăng người Mỹ đang nhúng tay vào nội bộ xứ sở.

Người Á Châu đầy tự ái và mặc cảm, nên thường chống lại Hoa Kỳ, rồi đi rộng ra đến ‘’chánh sách bài Mỹ’’ một cách bất chợt và vô lý.

Trường hợp này đã diễn ra tại Nam Việt Nam dưới chế độ Ngô Đình Diệm mà ngày 1.11.63 là cứu cánh của Mỹ xóa bỏ một chế độ. Mở đầu trang sử mới cho chế độ quân nhân diễn tiến trong thời gian hoàn toàn đổ vỡ.

Những nguyên nhân xa như vậy đã đưa đến cái chết của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi lệ thuộc vào guồng máy đảo chánh đi vào hư vô. Đại Úy Ngãi xả thân như vậy vì ông là một quân nhân thuần túy, lớp sĩ quan trẻ, cấp tiến xã hội nhưng mục tiêu giải vây quân đội đang bị như ‘’công bộc’’ sau lưng chế độ. Cho nên Đại Úy Ngãi quên thân mình phục vụ đại sự đến thành công.

Cứ điểm cuối cùng Dinh Gia Long sắp thất thủ thì Đại Úy Ngãi trúng đạn gục ngã. Số mệnh an bài trong một cuộc biến động, Đại Úy Ngãi dính liền với Cách Mạng 1.11.63 với những lời ca ngợi lúc ban đầu của người cầm đầu chiến thắng chế độ Ngô Đình Diệm.

Công lớn của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi chóng tan như khói lam chiều. Chỉ vì Cách Mạng 1.11.63 không được các tay thủ lãnh bảo vệ tài sản to tát ấy. Đại Úy Ngãi về với cây cỏ đã đành vậy mà tên tuổi cũng theo gió ngàn bay đi, chẳng qua Cách Mạng 1.11.63 gãy đổ nửa chừng. Và lối tiến cách mạng tắc nghẽn, dù rằng chế độ quân nhân chuyển tiếp, nhưng những vị lãnh đạo nầy cơ hồ rẽ con đường khác theo hoàn cảnh chính trị đất nước.

Người đi, đi mãi không bao giờ trở lại. Đó là số mệnh con người vào cõi hư vô, Đại Úy Ngãi đã chọn con đường đó trên huyết lộ vào Dinh Gia Long phá vỡ thành trì cuối cùng chế độ Diệm. Ông ra đi không ngoảnh lại nhìn cách mạng cũng như người thân. Những cách mạng gãy đổ về sau không còn vấn đề với người chết nữa. Nhưng nhiệm vụ của Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng phải giữ trọn niềm tin cho người sống lẫn người chết vì chính nghĩa cao quý.

Ngay ở bản thân Đại Úy Ngãi đã lầm lẫn. Ông không phân tích được cách mạng và truất quyền. Ông không nghĩ đến sự mâu thuẫn giữa chế độ Diệm và người Mỹ. Ông không lượng được những sự phong tỏa quyền uy mỗi cá nhân Tướng lãnh do chế độ Diệm kềm kẹp. Và cuối cùng Đại Úy Ngãi không ngờ rằng những chiến binh tấn công chế độ Diệm là mưu đồ mới của các Tướng lãnh.

Vì thế không lấy làm ngạc nhiên nhóm Tướng lãnh đảo chánh 1.11.63 đã chuẩn bị 6 chiếc máy bay đi ngoại quốc nếu lật đổ chế độ Diệm thất bại. Đường bay thoát thân định đoạt là Sài Gòn-Bangkok. Lãnh nạn chọn Bangkok (Thái Lan) một quốc gia đặt ngoại giao với Việt Nam Cộng Hòa mà không lo âu phải chăng các Tướng lãnh dựa vào sự sắp đặt, bảo đảm của người Mỹ Cabot Lodge tại Sài Gòn.

Những lầm lẫn của Đại Úy Ngãi dầu sao cũng không lấy gì làm trọng đại. Một cấp sĩ quan như ông thừa hành phận sự do cấp trên ra lệnh là điều thường tình. Nhưng đứng vào địa vị một người khác không say sưa cách mạng thì có lẽ một cái chết không thể xảy ra trước tiền Dinh Gia Long.

Cái chết của Đại Úy Ngãi cô đơn trong cách mạng. Các cấp chỉ huy trực tiếp cũng như gián tiếp chỉ có Đại Úy Ngãi hy sinh vì cách mạng mà thôi. Con chim lẻ đành Bùi Ngươn Ngãi cô đơn hiu quạnh về chốn thiên thu. Cách mạng ca ngợi chưa tròn một tháng thì chỉnh lý ra đời làm cho cái chết của Bùi Ngươn Ngãi càng thêm hoang vắng.

Cố nhiên những lúc nhàn rỗi nhìn lại quãng thời gian oanh liệt, những ‘’con hùm xám’’ đảo chánh nay đã sa cơ cảm thấy thương tiếc thuở vàng son phút chốc vuột khỏi tầm tay một cách đột ngột vô lý. Và đôi lúc cũng chạnh lòng nghĩ đến người quá vãng Bùi Ngươn Ngãi, anh hùng cách mạng không hưởng được một ân huệ chính đáng nào của cách mạng, ngoài sự tôn sùng theo nghi lễ của một chiến sĩ hy sinh.

Người chết dù thế nào đi nữa, cũng làm cho lòng người sống xúc động, huống gì Đại Úy Ngãi là cấp sĩ quan đổ máu cho cách mạng thành công thì chắc rằng khó phai nhạt trong lòng những thủ lãnh đảo chánh.

Nhưng đau đớn thay, ngày huy hoàng của Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng như cánh chim bay nhanh biến dạng cuối chân trời gặp phải cơn giông tố bị gẫy cánh. Dư âm ngày cũ bồi hồi trong lòng các cấp thủ lãnh đó. Nhưng khó có dịp cướp lại được, để anh hùng Bùi Ngươn Ngãi thanh thản trở lại chốn thiên thu.

Thời gian trôi qua rồi. Người quá vãng Bùi Ngươn Ngãi, anh hùng cách mạng tan nát với cỏ cây, không bao giờ cất tiếng vọng vào đời một lần thứ hai được. Những khổ tâm đau đớn của Đại Úy Ngãi, Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng phải chịu trước lịch sử đã nhúng tay lãnh đạo một cuộc cách mạng không đi đến nơi đến chốn. Lỗi lầm nặng nề ấy là do ở sự thiếu chính trị và quá tin tưởng ở người Mỹ mà ra.

Tin ở người ngoài mà không tin ở ta. Không tin ở ta tức là thất bại, Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng, nếu bị kết tội nặng nề trong biến động 1.11.63 thì phải căn cứ vào sự tranh giành quyền hành, nạn phe phái và cuối cùng là người Mỹ nhúng tay thúc đẩy các thủ lãnh nầy.

Chế độ Ngô Đình Diệm khi những năm cuối cùng gò bó từ quân cho đến dân mà thời đó gọi là chế độ độc tài, gia đình trị. Chế độ đó đã lắm lỗi lầm. Nhưng về sự tôn ti trật tự nhân dân vẫn thứ tự, nếu không muốn nói là một chính thể nề nếp nhất ở Nam Việt Nam. Không một chế độ nào trên thế giới hoàn hảo cả, Lịch Sử Thế Giới đã chứng minh từ những chế độ huy hoàng thời Trung Cổ La-Hy đến Phát-xít, Tư Bản, cộng sản đều không đáp ứng được nguyện vọng của con người. May ra cái thời ăn lông ở lỗ, khai thiên lập địa, con người quá gần với thiên nhiên, thiên phú mới toại nguyện. Toại nguyện ấy là con người thời bấy giờ không đòi hỏi nhu cầu từ tinh thần đến vật chất.

Cho nên kết tội chế độ Diệm, đàn áp Phật Giáo, dị đồng tôn giáo ở Nam Việt Nam không phải là điều vô cớ. Nhưng khi đã lật đổ chế độ Diệm, những nhân vật thừa hành lãnh đạo phải tiên liệu những nhiệm vụ tương lai thay thế chế độ Diệm mà tình thế sáng lạn hơn. Nhưng Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng làm chính trị theo đà ‘’mượn đầu heo nấu cháo’’ Đầu heo đó là Phật Giáo và nồi cháo là người Mỹ.

Đồng thời Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng quan niệm ‘’cờ đến tay phải phất’’. Thiện ý như vậy trong cuộc cách mạng lịch sử không thể nào tránh được hố suy sụp. Sự suy sụp của Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng lôi kéo nhân dân vào con đường xáo trộn không ngừng. Và truyện đó đã xẩy ra trong năm 1963 đến nay vẫn còn vọng dư âm. (1971)

Những nguyên nhân xa và gần đó thúc giục dân chúng nhớ đến ác mộng 1.11.63 mà trong đó các vụ thủ tiêu âm thầm cho đến cái chết rõ ràng của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi trong hào khí đánh vào Dinh Gia Long để chiến cho bằng được.

Đại Úy Ngãi trả công đời binh nghiệp cho Cách Mạng 1.11.63, ông chỉ mang vào thân được hai chữ anh hùng mà thôi. Nếu nói phũ phàng thì đó chẳng qua là một chiếc bánh vẽ khổng lồ.

Trong thế giới vô hình, trong cõi chết âm u, ở đó là Niết Bàn, Thiên Đàng hoặc địa ngục, Đại Úy Ngãi vẫn là chiến sĩ u uất đã bị lọt vào guồng máy cách mạng mà cách mạng đó là ‘’nửa chừng xuân’’ vậy.

Làm cách mạng rủi may cho số phận. Cho nên Hội Đồng Tướng Lãnh đã chuẩn bị một cuộc tỵ nạn chu đáo, nếu thất bại đảo chánh 1.11.63 đứng trước chế độ Diệm. Nhưng đến quá chiều cùng ngày tình hình phía đảo chánh thắng thế. Cứ điểm cuối cùng Dinh Gia Long chỉ đợi chờ thất bại, đầu hàng. Trong sự đợi chờ đó là giờ phút Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi tiến thiết giáp xa uy hiếp cứ điểm nầy. Và ông ra đi do tầm đạn Dinh Gia Long bắn trúng.

Sự gục ngã của Đại Úy Ngãi cũng là sự may rủi như việc làm cách mạng của Hội Đồng Tướng Lãnh đã Cách Mạng 1.11.63 thành công từ phút ban đầu. Thành công ở đây nhắm vào việc hạ bệ chế độ Diệm mà thôi. Nên Đại Úy Ngãi bị chết cũng hiển hách, khuây khỏa phần lớn trong sôi nổi của cách mạng.

Người chết vĩnh viễn ra đi, thế là xong phận sự trang trải bụi đời một kiếp. Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng đẩy đưa Đại Úy Ngãi vào cái chết đó và đã ca ngợi ông thì phải xây dựng thêm cách mạng đúng mức đòi hỏi của dân chúng kẻo không miệng đời, lịch sử để mưu đồ vinh hiển riêng tư.

Cái chết của Đại Úy Ngãi được người ta nhớ đến vì phong trào hoài niện Tổng Thống Diệm bộc phát mạnh mẽ trong 2 năm qua. Đại Úy Ngãi chết và được nói đến vì cái chết này quá liên quan đến ngày đảo chánh 1.11.63. Một sĩ quan đảo chánh bỏ mình trong biến cố và biến cố đó đã thành công thì cái chế độ có tầm quan trọng lớn.

Nay Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi đã ra người thiên cổ. Cách Mạng 1.11.63 cũng đã giở một trang sử mới. Các Tướng lãnh trong Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng trải qua cơn sóng gió thăng trầm. Dư âm ngày cũ chóng trôi, chóng tàn. Thời cuộc đun đẩy như vậy thì dù có tài ba đến đâu, Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng cũng không tạo được thời gian. Thời gian huy hoàng bay mất và cái chết của Đại Úy Bùi Ngươn Ngãi cuốn theo bụi thời gian.