- V - (tt)

Sau cách mạng Phan Quang Đông bị bắt. Dân chúng Cố Đô Huế tố cáo Đông là mật vụ đàn áp Phật Giáo đồ. Thật sự Mật Vụ Đặc Biệt Miền Trung không hoạt động ở Huế như đồng bào Cố Đô đã nghĩ. Nhóm mật vụ này hoạt động tại Sài Gòn do ông Dương Văn Hiếu cầm đầu. Nhóm này được hoạt động tại Sài Gòn là theo lời yêu cầu của ông Cẩn đệ đạt lên thẳng Tổng Thống Diệm. Đáng ra điều ấy phải hỏi ông Cố Vấn Ngô Đình Nhu sẽ không bằng lòng nên nói thẳng với Tổng Thống Diệm.

Cho đến khi những hoạt động của Mật Vụ Đặc Biệt Miền Trung hoạt động ở Sài Gòn thì đụng chạm mật vụ của ông Ngô Đình Nhu. Những báo cáo tới tấp đến tay ông Nhu là mật vụ miền Trung đã xâm phạm đến trung ương quá nhiều làm lộ mục tiêu.

Các nhân vật dưới ông Ngô Đình Nhu báo cáo như vậy vì họ không biết cơ quan mật vụ đặc biệt này là của ông Ngô Đình Cẩn.

Riêng ông Nhu bực tức lắm, đã yêu cầu Tổng Thống Diệm bảo ông Cẩn rút những nhân viên đó về Trung hoạt động để ông Nhu dễ dàng làm việc. Nhưng những đề nghị này đã bị ông Cẩn phản đối quyết liệt. Do đó mật vụ miền Trung vẫn hoạt động tại Sài Gòn cho đến ngày đảo chánh 1.11.63 nổ rền tiếng súng giữa lòng trời Thủ Đô.

Phan Quang Đông bị hiểu lầm là chỉ huy đặc biệt miền Trung tại Sài Gòn. Nhưng đúng sự thật, những ngày Phật Giáo tranh đấu, Đông ở tại Cố Đô Huế, giúp sức với ông Ngô Đình Cẩn đối phó tình hình đang xáo trộn mỗi lúc mỗi nguy nan.

Những hoạt động mật vụ miền Trung làm cho việt cộng không tổ chức được hạ tầng cơ sở ở Quảng Trị và Huế. Nhiều vụ cán bộ cộng sản tấn công bị khám phá và bắt được. Đồng thời các sinh hoạt đảng phái chủ trương chính quyền đều lẩn vào bóng tối.

Mật vụ miền Trung do Phan Quang Đông điều khiển cơ hồ như nổi tiếng hơn những khối bí mật của ông Ngô Đình Nhu. Qua năm 1960 người Mỹ muốn chận đứng hoạt động của ông Ngô Đình Cẩn, nên đề nghị với ông Nhu loại Đông ra khỏi mật vụ dưới sự chỉ dẫn của ông Ngô Đình Cẩn, bằng cách gởi Đông ra Quảng Trị tổ chức điệp viên vùng Cửa Tùng.

Đông ra vùng nầy một thời gian theo nhu cầu đòi hỏi do Sở Nghiên Cứu Chính Trị Phủ Tổng Thống yêu cầu với ông Ngô Đình Cẩn, Phan Quang Đông đi rồi, nhưng mối liên lạc với ông Cẩn vẫn thường xuyên. Thường thường thứ bảy, chủ nhật. Đông từ Quảng Trị về thăm và trình bày công việc cho ông Cố Vấn Chỉ Đạo am hiểu. Về sau ông Ngô Đình Cẩn biết được âm mưu của Sở Nghiên Cứu Chính Trị ly gián giữa Đông và ông, nên giận lắm. Ông Cẩn tức tối ông Nhu không thể tả được nên những năm đó ông Cẩn thường nói: ‘’Chính trị chi Nhu’’. Rồi ông tức tốc gọi Phan Quang Đông trở về Huế làm việc bên cạnh như những ngày trước kia.

Thời bấy giờ đồng bào miền Trung chỉ nghe tên Phan Quang Đông là giật mình sợ sệt. Phan Quang Đông cũng đi vào những mẫu truyện huyền thoại. Cho nên khi nói tới Đông, mọi thứ đều bí mật, bí mật một cách hãi hùng đáng sợ. Sự thật Phan Quang Đông không đến nỗi là con người muôn mặt. Đông tầm thường như trăm ngàn người khác và chỉ biết thực hiện những công việc mà ông Cố Vấn Chỉ Đạo đồng ý trên nguyên tắc.

Dân chúng loan truyền những vụ gán cho các thương gia Cố Đô Huế thân Tây, hoạt động cho việt cộng để đòi tiền chuộc mạng là do ‘’sáng kiến’’ của Phan Quang Đông trình lên ông Ngô Đình Cẩn. Thời gian đó ông Cẩn gấp rút hoạt động kinh tài, gây quỹ Ủy Ban Chỉ Đạo Phong Trào Cách Mạng Quốc Gia, cho nên ông Ngô Đình Cẩn đồng ý. Vì thế mới xẩy ra vụ buôn lậu gạo từ Sài Gòn chuyên chở bằng đường bể ra miền Trung, trong những năm địa phương nầy hút gạo. Dân chúng loan truyền rằng ông Cẩn, Phan Quang Đông, Ung Bảo Toàn bán số gạo nấy cho việt cộng. Vụ gạo nấy đổ bể, thấu tai Tổng Thống Diệm. Kết quả Ung Bảo Toàn là ‘’con tốt’’ hy sinh.

Vụ đấu thầu Điện Thái Hòa, vụ khách sạn Nguyễn Văn Yến, vụ quế Trà Bồng. Những nghề buôn bán chính nầy về sau lọt vào tay ông Ngô Đình Cẩn. Người ta cho rằng, do Phan Quang Đông và một số em út chủ mưu, để tìm mối lợi, qua mặt ông Cố Vấn miền Trung Ngô Đình Cẩn.

Những ngày đấu tranh Phật Giáo tại Cố Đô Huế, dân chúng vẫn cho Đông là phần tử đán áp mạnh mẽ nhất. Nên sau Cách Mạng 1.11.63, Đông bị bắt và dân chúng tố cáo Đông với vẻ căm phẫm uất.

Phan Quang Đông bao giờ cũng là cánh phải của ông Ngô Đình Cẩn, Cố Vấn Chỉ Đạo Miền Trung. Ông Cẩn tin tưởng Phan Quang Đông tuyệt đối. Nhưng thật ra Đông không giữ lấy một nhiệm vụ nào trong chánh quyền. Dường như Đông chỉ làm việc riêng cho Cậu Cẩn.

Thỉnh thoảng Đông vào Sài Gòn được ông Cố Vấn Ngô Đình Nhu tiếp ở văn phòng ông ta, ông Nhu khen ông Đông là người làm việc siêng năng, có khiếu tình báo. Nhưng ông Nhu khuyên Đông kềm chế ông Cẩn về những hoạt động chính trị được chừng nào hay chừng ấy. Những năm trước 1959. Ông Nhu không mấy cảm tình với Đông, nhưng càng về sau ông Nhu khá thích Đông vì biết Đông không phải là hạng tầm thường về tình báo.

Đông đã thành công lớn trong việc tổ chức mật vụ miền Trung, giúp ông Ngô Đình Cẩn khám phá những cơ sở hạ tầng của việt cộng Đông cũng quán xuyến luôn những vụ kinh tài, những vụ xây cất nếu ông Cẩn cần đến. Ví như Đông cũng hết lòng lo lắng cho việc xây cất ‘’cung điện dưỡng già’’ của gia đình ông Cẩn trên vùng rừng thông gần Dòng Thiên An.

Cái chết của Đông thật ra không đáng phải như thế. Nếu bị bắn như Đông thì trong chế độ cũ, còn nhiều nhân vật phải chết hơn. Đông là con vật hy sinh không hơn không kém và đó cũng là hình thức thỏa mãn dân chúng đứng trên thềm cách mạng của chế độ quân nhân mà thôi.

Lúc bấy giờ người Công Giáo đã vận động mạnh mẽ trong âm thầm để chính quyền Nguyễn Khánh tha cái án tử hình hành quyết Phan Quang Đông và Ngô Đình Cẩn. Ban đầu Nguyễn Khánh đồng ý chấp thuận sẽ không đến nỗi xử bắn 2 ông này. Chính quyền Nguyễn Khánh hứa như thế, nhưng với điều kiện khi ông Cẩn và Đông ra tòa không được khai một chi tiết nào. Có lẽ vì thế khi đứng trước tòa án ông Cẩn đã nói: ‘’Tôi nhà quê, dốt nát không biết chi đến chính trị’’. Riêng về Đông thì bảo, không làm điều gì tàn ác bị oan thôi. Ông Ngô Đình Cẩn khai trước tòa án như vậy làm nhiều người suy nghĩ. Phải chăng gia tài ông Cẩn rất lớn đã bị một số người quyền thế chiếm đoạt. Chính quyền Nguyễn Khánh sợ ông Cẩn khai ra thì gặp khó khăn, nên tạo ra cái bánh vẽ lừa dối sẽ không bắn chết ông Cẩn. Lúc bấy giờ người Công Giáo đã nhờ đến tay người Mỹ can thiệp cho mạng sống Ngô Đình Cẩn và Phan Quang Đông, nhưng người Mỹ lơ là viện cớ không thể nhúng tay vào nội bộ chính quyền Việt Nam. Đó là một cách từ chối và giết Cẩn cùng cả Đông nữa. Cũng theo dư luận Đông bị đưa từ Sài Gòn về Huế xử bằn rồi đến Cẩn cùng chung số phận là chính quyền Nguyễn Khánh bị áp lực của Phật Giáo và Quốc Trưởng Dương Văn Minh.

Theo một số người Công Giáo có uy tín thời đó. Tướng Nguyễn Khánh trước khi lên giữ chức Thủ Tướng đã có hứa với một số linh mục là với bất cứ giá nào cũng cứu mạng cho ông Ngô Đình Cẩn nhưng Phan Quang Đông phải là con tốt thí cho Phật Giáo bằng lòng. Nhưng không ngờ khi Khánh cầm quyền mọi việc đếu trái ngược hẳn. Nghĩa là Phan Quang Đông bị bắn và ông Ngô Đình Cẩn cũng không tránh được số phận như tế.

Ngày xử tử Phan Quang Đông ở Sân Vận Động Tự Do (nguyên trước kia là Sân Vận Động Bảo Long), dân chúng tấp nập đến xem từ 5 giờ sáng.

Đông chịu phép xưng tội theo nghi lễ Công Giáo. Vị linh mục đã đọc kinh (lạy cha cứu rỗi linh hồn-chú thích TQP) cho Giuse Phan Quang Đông về nước Thiên Đàng. Sau những ngày bị cầm tù Đông gầy yếu hơn trước nhiều nhưng vẫn phản phất gương mặt của những ngày cũ. Đông hết s1ưc bình tĩnh đợi chờ phút thọ hình.

Đông bị xử bắn do một Tiểu Đội Quân Cảnh. Những phát súng nổ vào thân thể Đông khi mặt trời sắp ló dạng ở phương Đông. Phát đạn ân huệ cuối cùng của viên Trưởng Toán Quân Cảnh đã đưa hẳn Đông về bên kia thế giới.

Trước ngày xử bắn dân chúng Cố Đô xôn xao về Phan Quang Đông rất nhiều. Sự xử trảm Đông ở Huế là do đồng bào viện cớ Đông tác oai, tác quái ở vùng đất này thì phải hành quyết tại địa phương này.

Sự đòi hỏi đó chính quyền Nguyễn Khánh đã chấp thuận. Đông từ Chí Hòa được giải về Huế trước ba ngày hành quyết. Nguyên nhân sự đòi hỏi đó vì dạo đó người ta nghi ngờ chính quyền có thể tráo Phan Quang Đông giả. Dân chúng nghĩ như thế vì Tướng Nguyễn Khánh bị ngờ vực phục hồi chế độ cũ của Tổng Thống Ngô Đình Diệm. Điều này đã được xuyên tạc khi chính quyền này sẽ xử quyết ông Ngô Đình Cẩn ở khám đường Chí Hòa thì đồng bào cho rằng đó là Ngô Đình Cẩn giả dạng.

Phan Quang Đông bị tịch thu tài sản. Những oán hận của đồng bào Huế chóng lắng xuống khi thật sự chứng kiến cảnh hành quyết tử tội được coi là đệ nhất trùm mật vụ miền Trung.

Theo những người quen biết Đông từ năm 1954 nghĩa là năm có cuộc Dinh Gia Long cư vĩ đại của đồng bào Bắc vào Nam sau Hiệp Định Genève cho rằng, Đông chỉ là con vật hy sinh để chính quyền Nguyễn Khánh lấy lòng được cao trào Phật Giáo Phan Quang Đông không đến nỗi là con người then chốt bên ông Ngô Đình Cẩn. Những gì Đông hành động đều là cấp trên hạ xuống.

Đông thừa hành phận sự, nhưng vỉ Đông có tài tình báo và cơ hồ như hăng say công việc nầy như một nghề nghiệp cho nên Đông có sở đoản hoạt động cho ngành này. Không những Đông hỗ trợ cho ông Ngô Đình Cẩn trong hoạt động chỉ đạo miền Trung để đem thế chân vạc ở miền này cho Trung Ương Sài Gòn nể mặt mà Đông còn giúp Tổng Thống Diệm diệt trừ nhiều việt cộng ở Quảng Trị, Thừa Thiên, Quảng Nam, Quảng Ngãi.

Nói như vậy để chứng tỏ rằng việc diệt Cộng là quốc sách, dù chế độ cũ hay chế độ mới đều phải vậy cả. Nên Đông có tội đi chăng nữa cũng không trọng đại bằng nỗ lực diệt Cộng của Phan Quang Đông trong thời gian đó. Nếu luận như vậy thì việc tha giết Đông phải là điều khó khăn, nam giải lắm.

Sự sống của Đông quá cheo leo trong thời kỳ đoàn thể Phật Giáo là nhất xứ. Sự chết của Đông đã được Phật Giáo treo giá trước chính quyền. Song đoàn thể này đã dấu tay vào ‘’bao tay lớn của quần chúng’’ để đòi hỏi sự thỏa đáng của mình là phải xử bắn Phan Quang Đông tên trùm mật vụ miền Trung cho kỳ được.

Hận thù Đông đã trả trên Sân Vận Động Tự Do tại Cố Đô Huế. Đông bị xóa tên tuổi bằng một tờ khai tử mờ nhạt trong trí dân chúng Cố Đô về thành tích mật vụ, bắt người tra tấn của Đông. Họ chỉ còn thấy thi thể của Đông gục ngã, đầu quặp lại, máu loang ở áo ở quần. Thế là oán thù không còn nữa mà nhen nhúm sự thương tâm. Đó là tâm lý chung của người Á Đông, trong đó có dân Việt Nam chúng ta vậy.

Đông là nhân vật của chế độ cũ chết sau mùa cách mạng đổi ngôi nhân sự lãnh đạo. Cách mạng chỉ còn hơi hám thoảng đến khi ngày chỉnh lý ra đời bắt các Tướng Đôn, Kim, Xuân, Đính cô lập ở Sơn Chà, Đà Nẵng trong sáu tháng, đoạn giam lỏng tại miền Cao Nguyên Đà Lạt. Tướng Dương Văn Minh linh hồn 1.11.63 chỉ còn chiếc bóng mờ bên Tướng Nguyễn Khánh và Trần Thiện Khiêm.

Nhưng Nguyễn Khánh là người xu thời hướng cuộc nên bị áp lực mọi bề. Cái chết của Phan Quang Đông bị đuổi chạy trong guồng máy ấy. Nguyễn Khánh làm ngơ vấn đề Phan Quang Đông để mong Phật Giáo ủng hộ triệt để.

Sau khi Đông bị hành quyết rồi, phía Công Giáo mới thấy lo ngại cho số phận ông Ngô Đình Cẩn.

Vì nghĩ rằng Cẩn bị kết án tử hình nhưng hy vọng không hành quyết. Nhưng số phận Đông như thế thì Cẩn khó lòng thoát khỏi lưới tử thần.

Họ tin tưởng Nguyễn Khánh bao nhiêu thì thất vọng bấy nhiêu. Từ Dương Văn Minh đến Nguyễn Khánh cơ hồ như không có gì thay đổi với Công Giáo. Mối nghi ngờ trong lòng giáo dân bộc phát mạnh mẽ với Tướng mắt bi Nguyễn Khánh. Nên một số linh mục đòi quyền sống cho Phan Quang Đông buồn bã. Trong sự buồn bã đó đang hướng về ông Ngô Đình Cẩn và một số nhân vật của chế độ cũ đang bị giam cầm, như Bác Sĩ Trần Kim Tuyến, Dương Văn Hiếu, Hồ Đắc Khương, Ngô Trọng Hiếu, Nguyễn Văn Y, Nguyễn Đức Xích, Nguyễn Thiện Dzai v.v...

Cho nên cái chết chận trễ của Phan Quang Đông trong cuối mùa Cách Mạng 1.11.63 là một điều đe dọa lớn lao cho những nhân vật này liên quan đến chế độ cũ. Nguyên do muộn màng như vậy đã trở nên trò chơi cân não của các lãnh tụ mới, nhất là phe phái Tướng lãnh đang dự định mưu đồ.

Đông bị bắn chết, chính quyền Nguyễn Khánh chứng tỏ dứt khoát trong khi thời bấy giờ quần chúng, báo chí nghi ngờ Khánh cố gắng phục hồi chế độ cũ.

Cho nên khi Tướng Khánh từ Đà Lạt trở về giữ chức Thủ Tướng, mà Phó Thủ Tướng Nguyễn Xuân Oánh đang xử lý thường vụ. Một tờ báo chống chế độ cũ đã vẽ một bức hình hài hước. Bức hình được tả Nguyễn Khánh đang hát một khúc ca nhái lại âm điệu bài ‘’Ngày Trở Về’’ của Phạm Duy:

‘’Ngày trở về lúa Ngô thi nhau hát cười trước ngõ’’.

Cho nên Đông là con chốt thí cho lập trường mới của Nguyễn Khánh. Vì Khánh đang cố mua chuộc bên phía Phật Giáo hầu giữ thế vững chắc ghế Thủ Tướng. Và mộng ước của Nguyễn Khánh còn đi xa hơn nữa là Quốc Trưởng hoặc Tổng Thống tại đất nước này.

Như vậy, Thủ Tướng Nguyễn Khánh đã phạn bội lại những lời hứa với Công Giáo đã cương quyết giành sự sống cho Phan Quang Đông và Ngô Đình Cẩn. Đông bị bắn là con vật hy sinh cho thời cuộc lúc bấy giờ. Nguyễn Khánh cho như vậy là đáp ứng đòi hỏi của đồng bào Cố Đô Huế phải xử tử Đông và Cẩn.

Tuy nhiên Cẩn và Đông bị bắn giết trong giai đoạn Cách Mạng 1.11.63 nguội lạnh và trên đường đi xuống, nghĩa là Hội Đồng Tướng Lãnh không còn ở nguyên thủy của cách mạng nữa. Nguyễn Khánh đã chỉnh lý, một số Tướng như Đôn, Kim, Xuân, Đính đã bị áp giải ra khỏi Sài Gòn (Đọc 4 Tướng Đà Lạt đã xuất bản). Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng bị cải danh thành Hội Đồng Quân Dân Cách Mạng cơ hồ chỉ còn Tướng Dương Văn Minh trong đó mà thôi. Nên Đông và Cẩn không chết trong cách mạng mà chết trong Chỉnh Lý 30.1.1964 của Tướng Nguyễn Khánh.

Thật ra trước vấn đề Đông và Cẩn, Nguyễn Khánh ở trong thế dồn ép tứ bề. Từ đồng bào Cố Đô Huế, Phật Giáo, Tướng Quốc Trưởng Dương Văn Minh đến Công Giáo. Khánh không biết làm thế nào cho cân đối. Cuối cùng Khánh chọn về bên thế mạnh. Đó là đồng bào Phật Giáo đang dựa vào cao trào Cách Mạng 1.11.63.

Phan Quang Đông đã ra người thiên cổ dưới làn đạn của một tiểu đội hành quyết. Đông ra đi vĩnh viễn khi tuổi còn trẻ, tài hãy còn. Đông không phải là lớp người vô dụng cho những chế độ sau chế độ Ngô Đình Diệm. Nhưng số phận Đông đã được ai bài, vì Đông quá liên quan đến hoạt động tại miền Trung qua tay ông Ngô Đình Cẩn.

Ngày còn chế độ Ngô Đình Diệm ngự trị Nam Việt Nam, người Mỹ đã bao nhiêu lần cảnh cáo chính quyền về sự hoạt động riêng rẽ của ông Ngô Đình Cẩn mà không quên vạch mặt chỉ đạo. Cố nhiên trong đó danh tánh của Đông được sắp xếp lên hàng đầu, Phan Quang Đông biết rõ điều đó nên Đông rất ghét những cơ quan tình báo của người Mỹ đang đặt cơ sở tại Nam Việt Nam, nhất là ở miền Trung.

Theo những người đã từng chung sống với Phan Quang Đông tiết lộ rằng, có nhiều công việc tình báo Đông đã qua mặt người Mỹ trong cả cuộc lùng bố bắt được cán bộ cộng sản ở các Huyện Xã trong vùng Cố Đô Huế. Chính người Mỹ rất ngạc nhiên về điều này được gợi ra để cho biết rằng, số phận của Đông sau ngày đảo chánh 1.11.63 rất hẩm hiu.

Cái án chung thân khổ sai là nhẹ nhất đối với Đông bị kết tội mật vụ, đàn áp Tôn Giáo. Nhưng người ta không tin tưởng rằng, Đông sẽ được nhẹ nhàng như vậy. Cái án tử hình đã lãng vảng với Đông rồi. Và đó là sự thật, Đông không tránh khỏi để tử hình tại Sân Vận Động Tự Do tại Cố Đô Huế, trước hàng ngàn đồng bào địa phương chứng kiến.

Dư luận đồn rằng, dù Công Giáo vận động tích cực cho Đông nhưng số mệnh Đông không thoát khỏi lưỡi hái tử thần mà người Mỹ đã khuyến cáo chánh quyền Nguyễn Khánh đang toan tính nhúng tay vào.

Nguyễn Khánh đã hứa rất nhiều với các vị lãnh đạo tinh thần Công Giáo để tranh thủ mạng sống cho Đông, nhưng lúc bấy giờ Nguyễn Khánh được Phật Giáo và người Mỹ tạo nên mà hai nhóm này lại ghét Đông thì Khánh là một thứ môi giới không hơn không kém.

Đông đã bị nhiều trở ngại để thoát chết. Đoạn đường cuối của Đông đã điểm rõ trên bảng phong thần. Đông phải chết để hả giận cho một cao trào đấu tranh chống chế độ cũ đang ở thế mạnh mẽ vũ bão. Nên Đông phải nằm xuống đó là một hình thức đền tội vậy.

Cuối mùa cách mạng, Đông bị hành quyết tuy nó muộn màng thời gian, nhưng cái thế Đông bị bắn phải diễn ra cấp kỳ, sau bản án kết liễu Đông có tội.

Thế là cánh tay phải mật vụ của ông Ngô Đình Cẩn bị gục ngã. Cái chết đó vô lý hay không chưa xét được. Nhưng phải nhìn nhận Đông chỉ là con vật hy sinh đầu tiên cho chế độ cũ mà thật sự Đông là một đơn vị không nghĩa lý trong chế độ đó.

Nếu Đông bị bắn thì hàng trăm người của chế độ cũ tội nặng hơn Đông nhiều lắm.

Phan Quang Đông lẫn Ngô Đình Cẩn đã thấy rõ lưỡi hái tử thần, sau ngày 5.5.1964 khi Quốc Trưởng Dương Văn Minh bác đơn ân xá. Phan Quang Đông bị dân chúng Huế đòi hỏi chính quyền phải xử trảm tại Cố Đô. Chính quyền liền bí mật đưa Đông về đó bằng máy bay quân sự mà không cho ai biết trước sự di chuyển ấy.

Đến ngày 9.5.1964, Đông thọ hình buổi sáng, mặt trời vừa gác chân mây cuối trời. Còn Ngô Đình Cẩn cũng rửa bụi trần cùng ngày nhưng thời gian quá ngọ mới hành quyết.

Hai cái chết cùng ngày địa điểm hành quyết xa nhau bằng 2 giờ chim bay. Trước mắt dân chúng đều dễ dàng như thế. Song bề trái qua 2 cái chết nầy rất sóng gió, tranh thủ giữa sống và chết của hai nhân mạnh đó.

Trong thiên tài liệu nầy đã trình bày một phần lớn về cái chết của Cẩn cũng như của Đông vào những ngày cách mạng dưới sự cầm quyền của Nguyễn Khánh. Tuy thế cái chết của Đông có phần đơn giản hơn cái chết của Cẩn. Vì Đông là kẻ đồng lõa chế độ. Còn Cẩn là kẻ then chốt. Chẳng qua Cẩn là chỉ đạo miền Trung, em của Tổng Thống Diệm và ông Cố Vấn Ngô Đình Nhu.

Đông chết là do sự phẫn nộ của dân chúng. Nếu không nói là một sự trả thù tình ngay lý gian. Thật ra dưới chế độ Diệm Đông không phải là nhân vật. Đông không phải là kẻ huyền thoại mật vụ miền Trung. Cái chết của Đông, chính quyền bấy giờ và người Mỹ thoa dịu dân chúng hầu xóa nhạt màu chế độ cũ. Nhưng vô tình đưa ông trở thành nhân vật hảo hạng của chế độ Diệm bên cạnh ông Cố Vấn Chỉ Đạo Miền Trung Ngô Đình Cẩn.

Người Mỹ đã hưởng đảo chánh 1.11.63. Người Mỹ đã từng hô ‘’Việt Nam muôn năm’’ bên cạnh Tướng Nguyễn Khánh và cố nhiên người Mỹ đã bùa phép thúc đẩy Nguyễn Khánh phải thực thi cách mạng và thiêu đốt nhân sự cũ. Cách mạng con chốt thí, đó là Phan Quang Đông đầu tiên.

Cái chết của Đông, Tướng Khánh đã làm mất lòng về cánh Công Giáo. Nhưng khách quan mà nói, Khánh bị quá nhiều áp lực mà chủ trương của Khánh là mua chuộc đám đông người. Vì thế Đông không thể nào thoát tử thần. Âu cũng là số mạng của Đông vậy.