- V - TỬ TỘI PHAN QUANG ĐÔNG, KHÁM CHÍ HÒA CUỐI ĐỜI NGÔ ĐÌNH CẨN
Ông Ngô Đình Cẩn, Cố Vấn Chỉ Đạo Miền Trung, người em áp út của Tổng Thống Diệm, ông Cố Vấn Ngô Đình Nhu (em út là Kỹ Sư Đại Sứ Ngô Đình Luyện). Ông Ngô Đình Cẩn bị bắn tại sân Khám Đường Chí Hòa, sau ngày đảo chánh 1.11.63, chế độ Ngô Đình Diệm bị lật đổ. Trước đó cộng sự đắc lực của ông Ngô Đình Cẩn là Phan Quang Đông cũng bị xử tử tại sân Vận Động Tự Do tại Cố Đô Huế vào sáng 9.5.1965.
Ông Ngô Đình Cẩn, cũng như Phan Quang Đông trước khi thành tử tội để ra trước vành móng ngựa nhiều lần và bị kết án tử hình. Cả hai tử tội này đều bị bác đơn ân xá của Quốc Trưởng Dương Văn Minh vị Tướng lãnh anh hùng lật đổ chế độ Diệm.
Phan Quang Đông lúc sống cũng như lúc chết đều dính líu nhiều với ông Ngô Đình Cẩn. Nên viết về 2 cái chết này cùng một tiết mục là điều hữu lý nhất.
Trước hết, ngược dòng thời gian hồi tưởng đến Phan Quang Đông, một nhân sự của ông Cẩn mà đồng bào miền Trung thời bấy giờ gọi là mật vụ. Phan Quang Đông người Nghệ An, khổ người xương xẩu, đôi mắt sáng, miệng nhỏ, thông minh, nhanh nhẹn. Bề ngoài hiền từ nhưng tinh khôn ở trong lòng. Nếu không nói là nham hiểm. Phan Quang Đông đã từng sống ở vùng cộng sản lâu năm. Sau Hiệp Định Genève, Phan Quang Đông từ bỏ chế độ cộng sản vào Nam tìm tự do. Sự thật không mấy ai hiểu thấu dĩ vãng của Đông. Và người ta cũng không hiểu nguyên cớ nào Đông lọt được vào sử dụng nhân của ông Ngô Đình Cẩn.
.
Trong thời gian giúp sức Ban Chỉ Đạo Miền Trung, Đông đã thành công nhiều nhiệm vụ ở hạ tầng cơ sở, Đông tổ chức mật vụ rất tinh vi, phá vỡ nhiều cơ sở của cán bộ cộng sản nằm vùng. Nên ông Ngô Đình Cẩn tin dùng và thương yêu Đông hết mực. Tuy được trọng dụng, Đông vẫn kín miệng kín mồm. Vì lẽ đó mà những người bên cạnh ông Cẩn cho Đông thâm thúy, nguy hiểm. Thật ra Đông là người đàn ông vui tính. Vui vẻ ấy lộ hẳn ra bề ngoài nên lắm người ngờ vực và không thể tưởng tượng được Đông có thể điều khiển được một cơ quan tình báo bên cạnh ông Ngô Đình Cẩn.
Ở các tỉnh miền Trung, Đông là tay mật vụ đắc lực, thành công trong việc củng cố chế độ Ngô Đình Diệm. Nghĩa là Đông có công rất lớn đối với chế độ nầy. Song Đông cũng bị coi là hung thần mật vụ sau ông Cố Vấn Chỉ Đạo Ngô Đình Cẩn. Nguyên do tiếng loan truyền Đông dính líu vào vụ giết nhà thầu khoán nổi danh Nguyễn Đắc Khương và hãm hại quản lý khách sạn Morin Nguyễn Văn Yến. Dân chúng miền Trung hồi bấy giờ nói rằng ông Khương bị mật vụ bắt và xô xuống hành lang ngôi nhà hai tầng của Nha Công An Trung Phần đến chết.
Ông Khương bị chết vì đã trúng thầu trùng tu Viện Thái Hòa trong Nội Thành mà bà Cả Lễ chị của ông Cẩn đã dòm ngó số huê lợi đó. Chính Đông đã phi tang, phao vu ông Khương tự tử. Còn ông Nguyễn Văn Yến bị Đông và đồng bọn khủng bố về việc phải bán rẻ khách sạn Morin cho ông Ngô Đình Cẩn. Bọn Đông đã bắt ông Yến đòi chuộc mạng bằng nhiều số tiền lớn khi ông nầy bị bắt cầm tù. Ngoài ra còn có một số thương gia lớn ở Huế phải từ bỏ Cố Đô vào Sài Gòn lập nghiệp để tránh sự đe dọa hằng ngày của bọn tay chân Đông.
Phan Quang Đông được ông Ngô Đình Cẩn tin cậy nên những bí mật về mật vụ miền Trung đều nằm trong tay Đông cả. Những hoạt động của Đông đã không làm vừa lòng người Mỹ. Nguyên do cơ quan mật vụ miền Trung không chịu lệ ở Trung Ương Sài Gòn dù rằng ông Ngô Đình Nhu đã nhiều lần khuyến cáo ông Cẩn là phải theo chỉ thị của Sở Nghiên Cứu Chính Trị Phủ Tổng Thống. Song ông Cẩn làm ngơ đến nỗi ông Nhu giận quá trình bày với Tổng Thống Diệm. Nhưng rồi việc đâu vẫn vào đấy mật vụ của ông Ngô Đình Cẩn và Phan Quang Đông hoạt động riêng rẽ.
Từ những cuộc rắc rối với những thương gia như Nguyễn Văn Yến, Nguyễn Đắc Khương, Lý Lâm Sinh và nhất là vụ buôn lậu gạo Ung Bảo Toàn, làm dính líu ông Cẩn và Phan Quang Đông vào đó. Trung Ương Sài Gòn đổ lỗi cho Phan Quang Đông xúi dục ông Cẩn làm điều xằng bậy và kiếm cách ly gián giữa Đông và ông Cẩn. Song việc này không thành công, ông Ngô Đình Cẩn nhất quyết giữ Đông phục vụ bên cạnh mình. Trung Ương Sài Gòn đành chịu thua người em áp út của Tổng Thống Diệm.
Đông không mấy khi vào Sài Gòn. Ở Huế Đông gieo ra nhiều huyền thoại về ông Ngô Đình Cẩn. Không biết có đúng không, nhưng thực sự Đông là một người ít xuất hiện ở đám đông. Nhiều người ở Cố Đô Huế nghe tiếng Phan Quang Đông mà thật sự không biết mặt mũi Đông như thế nào. Có lẽ vì nguyên nhân đó mà ám ảnh đồng bào về khuôn mặt hung thần của Đông.
Nếu ai đã từng gặp Đông nói chuyện với Đông một lần thì sẽ có cảm tình ngay, Đông nói chuyện nhỏ nhẹ vóc dáng mảnh khảnh và luôn luôn khiêm nhượng. Bề ngoài như thế thì không thể tưởng tượng đến Đông là một cán bộ mật vụ cao cấp, được ông Ngô Đình Cẩn tin dùng vô biên.