Chương IV

Trước đây tôi đã kể rằng ông công tước vốn là người góa vợ. Ông cưới vợ từ lúc mới lớn và đó là cuộc hôn nhân vì tiền. Ông không hề nhận được một xu nào của cha mẹ ông vốn đang sống ở Maxcơva và đã hoàn toàn khánh kiệt. Điền trang Vaxiliepxcôiê cũng đã cầm đi cầm lại. Ông nợ nần như chúa chổm. Chàng công tước hăm hai tuổi lúc ấy đang cần tìm một việc làm ở một văn phòng nào đó nhưng trong túi không còn một xu, và ông bước vào đời như một anh chàng “con dòng cháu dõi mà chân trắng”. Cuộc hôn nhân với cô con gái quá lứa của một nhà buôn kiêm chủ thuế vụ đã cứu thoát ông. Tất nhiên là ông chủ thuế vụ đã đánh lừa ông về món hồi môn, nhưng dầu sao với món tiền riêng của vợ, ông cũng có thể chuộc lại được một cái điền trang thừa tự và trụ lại được. Cô con gái nhà buôn được se duyên với chàng công tước vốn là một người chưa đọc thông viết sõi, xấu gái, và chỉ có mỗi một cái đức quan trọng: tốt bụng và cam phận. Chàng công tước đã tận dụng triệt để những đức tính tốt ấy: chỉ một năm sau ngày cưới, ông ta đã bỏ mặc vợ cho ông bố nhà buôn kiêm chủ thuế vụ ở Maxcơva, người vợ mà trong thời gian ấy đã sinh cho ông một đứa con trai, còn chính ông thì về làm việc ở một tỉnh nọ, nơi mà nhờ sự giúp đỡ của một người thân có tai mắt ở Petersburg, ông đã xoay được một chỗ khá danh giá. Là người thích nổi bật, hám công danh, địa vị, ông cho rằng với người vợ ấy ông không thể sống được cả ở Petersburg lẫn Maxcơva, nên trong lúc chờ đợi một dịp tốt hơn, ông quyết định bắt đần con đường công danh của mình từ một tỉnh lẻ. Người ta nói rằng, ngay trong năm đầu tiên chung sống, ông đã hành hạ vợ đến suýt chết vì cách đối xử thô bạo. Những lời đồn đại này luôn luôn khiến Nikolai Sergueych căm phẫn và ông hăng hái đứng về phía ông công tước và khăng khăng cho rằng ông công tước không thể xử sự thiếu cao thượng. Nhưng rốt cuộc, bảy năm sau, khi bà công tước qua đời thì ông chồng góa liền chuyển ngày về Petersburg. Ở Petersburg ông đã gây được ít nhiều ấn tượng. Trẻ trung, đẹp trai, có của, với nhiều năng lực bẩm sinh xuất sắc, với một đầu óc sắc sảo, một khẩu vị tinh tế và vẻ tươi vui bất tận, ông xuất hiện không phải nhừ một người đi tìm kiếm hạnh phúc và sự che chở mà là một người khá tự lập. Người ta kể rằng quả thật trông ông có một cái gì đó duyên dáng, hấp dẫn, một cái gì đó mạnh mẽ. Ông được phụ nữ hết sức ưa chuộng và mối quan hệ với một trong những hoa khôi của giới thượng lưu đã mang lại cho ông danh tiếng. Ông vung tiền không tiếc tay, bất chấp cả thói quen bẩm sinh của một người căn cơ đến mức bủn xỉn, dù thua bạc đến đâu ông cũng không cau có, kể ca những ván thua rất lớn. Nhưng ông không phải đến Petersburg để chơi bời: ông phải tiếp bước đến cùng trên con đường của mình để củng cố danh vọng. Ông đã đạt được điều đó. Bá tước Nainxki, một người bà con có thế lực hẳn là chẳng nhòm ngó đến nếu ông chỉ là một kẻ cầu cạnh bình thường, nhưng trước những thành đạt của ông trong xã hội, đã dành cho ông một sự quan tâm đặc biệt, đến mức cho đón cậu con trai lên bảy tuổi của ông về nhà mình giáo dưỡng. Chính đấy là thời gian có cuộc viếng thăm của ông công tước về Vaxiliepxcôiê và việc làm quen với gia đình Ikhnênhep. Cuối cùng, nhờ giúp đỡ của ngài bá tước, ông đã tìm được một chỗ làm xứng đáng ở một tòa đại sứ quan trọng nhất và lên đường ra nước ngoài. Sau đó vẫn còn những tiếng đồn mơ hồ về ông: người ta kháo về một vụ bê bối nào đó xảy đến với ông ở nước ngoài, nhưng không ai giải thích được đó là việc gì. Chỉ hiển nhiên là ông đã kịp mua thêm được một điền trang bốn trăm nhân khẩu mà tôi đã nhắc tới ở trên. Nhiều năm sau ông mới từ ngoại quốc trở về với một cấp bậc cao sang và liền nhận được một chức vụ quan trọng. Ở điền trang Ikhmenevca có tin đồn là ông đã đi bước nữa, cầu hôn với một gia đình thế lực, giàu có và danh giá. “Để xem các ông to bà lớn nào!” – Nikolai Sergueych xoa tay hoan hỉ nói. Dạo ấy tôi sống ở Petersburg trong trường đại học và tôi còn nhớ là Ikhmenev có viết thư bảo tôi thăm dò xem tiếng đồn về cuộc hôn nhân ấy có thật không? Ông còn viết thư cho ông công tước đề nghị ông giúp đỡ cho tôi, nhưng ông công tước không trả lời. Tôi chỉ biết cậu con trai của ông ta, thoạt đầu được giáo dưỡng trong nhà ngài bá tước, sau đó vào trường lyxê và năm mười chín tuổi thì tốt nghiệp một khóa về khoa học. Tôi đã viết cho Ikhmenev về những điều ấy, cũng như về việc ông công tước rất yêu cậu con trai, rất cưng chìu và ngay bây giờ đã lo toan cho tương lai của cậu ta. Tôi biết tất cả những điều ấy là qua đám bạn bè sinh viên vốn quen biết với cậu tiểu công tước. Thời gian này, vào một buổi sáng tuyệt đẹp, Nikolai Sergueych nhận được của ông công tước một bức thư khiến ông vô cùng sửng sốt...

Như được đã kể, từ trước đến nay, ông công tước chỉ giữ mối liên hệ với Nikolai Sergueych bằng những bức thư trao đổi công việc khô khan, thì lần này ông ta bỗng gửi cho ông một bức thư thân thiết, cởi mở và rất tỉ mỉ về hoàn cảnh gia đình của mình: ông ta phàn nàn về cậu con trai, rằng cậu ta đã khiến ông buồn phiền vì hạnh kiểm xấu, cố nhiên ở lứa tuổi nghịch ngợm của trẻ thì cũng không thể đòi hỏi quá nghiêm khắc (hiển nhiên là ông ta cố bào chữa cho con) nhưng ông đã quyết định phải phạt cậu ta, phải làm cho cậu sợ, tức là gửi cậu ta về nhà quê một thời gian, dưới sự coi sóc của Ikhmenev. Ông viết rằng ông hoàn toàn trông cậy vào “lòng độ lượng cao cả của Nikolai Sergueych và đặc biệt là Anna Andreyevna”, ông cầu mong hai người nhận cậu con đoảng vị của ông vào gia đình họ, dạy cho nó đầu óc khôn ngoan trong cuộc sống tự lập, yêu mến nó, nếu được, và cái chính là sửa cho nó cái tính nông nổi, nhẹ dạ, đồng thời “giáo huấn cho cháu những phép tắc nghiêm khắc và cần kíp, ý nghĩa thiết yếu của cuộc đời”. Tất nhiên ông già Ikhmenev rất cảm động để nhận lấy trách nhiệm. Và thế là cậu công tước trẻ tuổi xuất hiện. Mọi người đón cậu như đứa con ruột thịt. Chẳng mấy chốc Nikolai Sergueych đã hết lòng yêu mến cậu ta, chẳng kém gì Natasha; thậm chí mãi sau này, khi giữa gia đình Ikhmenev và ông công tước đã hoàn toàn tuyệt giao, thỉnh thoảng ông già Ikhmenev vẫn vui vẻ nhắc đến Aliôsa của mình – như cách ông quen gọi tiểu công tước Alexey Pêtrôvita. Quả thật đấy là một chú bé hết sức đáng yêu: đẹp trai, yếu ớt và dễ xúc động như con gái, tính tình vui vẻ hồn nhiên, với một tâm hồn luôn rộng mở và nhạy bén với những cảm giác tinh tế nhất, với một trái tim yêu thương chân thật và giàu lòng biết ơn – Cậu trở thành thần tượng trong gia đình Ikhmenev. Mặc dù đã mười chín tuổi, cậu vẫn hoàn toàn là một đứa trẻ. Thật khó mà tưởng tượng vì sao cha cậu, một người rất yêu con lại có thể gửi cậu ta đi như vậy được? Người ta đồn rằng ở Petersburg cậu ta bé sống phóng dật và hoang tàng, không chịu làm việc khiến ông bố buồn phiền. Nikolai Sergueych không hỏi han gì Aliôsa, vì công tước Piôt’rơ Alecxanđrôvits, trong bức thư của mình rõ ràng đã tránh không nói đến nguyên nhân thật sự của việc gửi con đi. Tuy nhiên, đã có nhiều lời đồn đại về thói phóng đãng quá quắt của Aliôsa, về việc quan hệ với một bà nào đó, về những lời thách thức đấu súng, và về những cuộc thua bạc quá mức tưởng tượng, đến nỗi phải tiêu lạm sang tiền của người khác. Lại có dư luận rằng ông công tước đã quyết định đẩy con đi xa hoàn toàn không phải vì nó có lỗi mà vì những tính toán vị kỷ, đặc biệt. Nikolai Sergueych phủ nhận tất cả những lời đồn đại ấy một cách phẫn nộ, bởi vì Aliôsa hết lòng yêu bố, người mà cậu ta không được gần gũi trong suốt tuổi thơ và thời niên thiếu, cậu ta nói về bố với tất cả xúc động và yêu mến, rõ ràng cậu ta hoàn toàn chịu ảnh hưởng của bố. Aliôsa thỉnh thoảng cũng kể về một bà bá tước nào đó mà cả cậu ta lẫn bố cậu ta đều tán tỉnh và rốt cuộc cậu đã thắng và vì vậy mà ông bố đã nổi cơn lôi đình với cậu ta. Cậu vẫn kể câu chuyện ấy với một sự khoái chí hồn nhiên rất trẻ con và cười sằng sặc vui vẻ, nhưng ngay lập tức bị Nikolai Sergueych ngăn lại. Aliôsa cũng xác nhận tin đồn rằng ông bố cũng đang muốn lấy vợ.

Cậu ta đã sống gần một năm trong cảnh lưu đày và vào những thời hạn đã định sẵn, cậu ta lại viết cho bố bức thư kính cẩn và thông minh, và cuối cùng, khi đã quen với cuộc sống ở Vaxiliepxcôiê và nhân dịp hè ông công tước đích thân về thăm làng (ông đã báo trước việc này với gia đình Ikhmenev) thì chính anh chàng bị lưu đày đã quyết định xin bố cho phép cậu ta ở lại Vaxiliepxcôiê càng lâu càng tốt vì cậu ta tin răng cuộc sống làng quê là ý nghĩa chân chính của đời cậu ta. Mọi quyết định và ý thích của Aliôsa đều xuất phát từ tính đa cảm quá mức và do thần kinh suy yếu, từ một trái tim nồng nhiệt, sự nông nổi nhiều khi dẫn đến thiếu suy nghĩ, từ nhạy cảm đặc biệt trước ảnh hưởng của mọi thứ bên ngoài và còn từ sự thiếu ý chí tuyệt đối. Song le ông công tước đã lắng nghe lời cầu xin của con với một vẻ nghi ngờ... Nói chung Nikolai Sergueych rất khó hiểu về người “bạn” cũ: công tước Piôt’rơ Alecxanđrôvits đã thay đổi quá nhiều. Bỗng nhiên ông ta tỏ ra hoạnh họe Nikolai Sergueych đủ điều; trong việc tính toán kiểm lại tài sản ông ta đã để lộ một lòng tham lam bẩn thỉu, tính bủn xỉn và một thái độ nghi ngờ khó hiểu. Tất cả điều này đã dày vò ông già Ikhmenev tốt bụng một cách ghê gớm; cố gắng mãi mà ông vẫn không còn tin được ở chính mình. Mọi việc lần này đều ngược lại với lầu đầu ông công tước về Vaxiliepxcôiê, cách đây mười bốn năm về trước, lần này ông tới thăm làm quen với tất cả láng giềng, tất nhiên là những người quan trọng nhất, còn với chính Nikolai Sergueych thì ông không hề ghé thăm và ông xử sự như với kẻ thuộc hạ. Và bỗng chốc xảy ra một sự kiện khó hiểu: không có một lý do rõ ràng nào, nhưng liền sau đó là sự tuyệt giao quyết liệt giữa ông công tước và Nikolai Sergueych. Người ta nghe thấy những lời giận dữ nảy lửa từ cả hai phía. Ikhmenev phẫn nộ bỏ đi khỏi Vaxiliepxcôiê, nhưng câu chuyện chưa kết thúc ở đấy. Khắp vùng bỗng loang ra một lời đơm đặt bỉ ổi. Người ta quả quyết rằng Nikolai Sergueych, nắm được tính nết của chàng công tước trẻ tuổi, nên nảy ra ý đồ lợi dụng những sự dại dột của cậu ta ta để mưu lợi cho mình, rằng cô con gái của ông, Natasha (lúc bấy giờ đã mười bảy tuổi) có thể đã quyến rũ được cậu chàng hai mươi tuổi, rằng bố mẹ cô ta tìm cách vun đắp cho tình yêu ấy, mặc dù ngoài mặt làm như không nhận thấy gì, rằng con bé Natasha ranh ma và “mất nết” rốt cuộc, bằng những cố gắng của nó đã mê hoặc được chàng trai, khiến anh ta suốt một năm liền chẳng còn ngó ngàng gì đến một cô gái cao quí đoan trang và xuân xanh đang độ vốn chẳng thiếu trong những nhà láng giềng giàu có đáng kính. Có kẻ còn quả quyết rằng, cuối cùng, đôi nhân tình đã hẹn ước làm hôn lễ ở làng Grigôriep, cách Vaxiliepxcôiê năm mươi vecxta, tuy hiển nhiên là giấu giếm bố mẹ Natasha, nhưng họ đều biết rất rõ đến từng chi tiết và chỉ đạo cho con gái bằng những lời mách nước nhơ bẩn. Tóm lại, có chép một cuốn sách cũng không ghi hết tất cả những điều mà những kẻ ngồi lê đôi mách tục tĩu ở nhà quê đã kịp thêu dệt nên để gây ra chuyện này. Nhưng ngạc nhiên nhất là ông công tước lại đi tin hoàn toàn vào những điều đơm đặt ấy và đã về Vaxiliepxcôiê chỉ vì lý do này sau khi nhận được một bức thư nặc danh tố cáo của một kẻ nào đó từ tỉnh gửi lên Petersburg cho ông. Tất nhiên, tất cả những ai đã biết chút ít về Nikolai Sergueych đều không thể tin vào bất cứ lời vu cáo nào buộc tội ông. Ấy thế mà, như thói đời vẫn vậy, mọi người cứ chạy lăng xăng, to nhỏ, rào trước đón sau, mọi người cứ lắc đầu quầy quậy và... những lời lên án vẫn chỉ một phía, chẳng ai biện minh. Ikhmenev hết sức kiêu hãnh để bảo vệ danh giá cho con gái trước những bọn đặt điều, và ông cấm ngặt không cho Anna Andreyevna được có bất cứ một lời thanh minh nào với những người láng giềng. Ngay cả Natasha, người đến suốt một năm sau vẫn còn bị vu oan giá họa, vẫn hầu như không biết tới một lời đơm đặt và lăng mạ nào: mọi người đã thận trọng giấu kín em về mọi chuyện ấy, và em vẫn cứ vui tươi và trong trắng như một đứa trẻ mười hai tuổi.

Trong thời gian ấy, việc bất hòa vẫn ngày càng tiến triển. Những kẻ thọc gậy bánh xe vẫn chưa thôi. Những kẻ bôi bác và mách lẻo vẫn xuất hiện, và rốt cuộc là ông công tước đã tin rằng công việc quản lý suốt những năm dài của Nikolai Sergueych hoàn toàn chẳng trung thực gì. Một vài dẫn chứng: Bọn họ cho rằng ba năm trước, khi bán một khu rừng, Nikolai đã giấu giếm đút túi mười hai ngàn đồng bạc và đó có thể là tiêu biểu cho những chứng cớ chắc chắn và hiển nhiên nhất trước pháp luật, hơn nữa, trong việc bán cánh rừng này, ông không có một giấy tờ ủy nhiệm hợp pháp nào của ông công tước mà chỉ hành động theo ý riêng của mình, sau đó mới thuyết phục ông công tước về sự cần thiết phải bán và nộp lên một khoản tiền ít hơn rất nhiều với số thực thụ. Tất nhiên toàn bộ chỉ là những lời vu cáo cũng như mọi chuyện khác, có điều ông công tước lại tin tất cả và trước những người làm chứng đã gọi Nikolai Sergueych là thằng ăn cắp. Ikhmenev không chịu nổi và đã đáp lại bằng những lời thóa mạ không kém; một màn kịch khủng khiếp đã diễn ra. Vụ án lập tức bắt đầu. Vì thiếu một số giấy tờ, và cái chính không có người che chở, không có kinh nghiệm xử lý trong những công việc như thế này, nên Nikolai Sergueych liền thua kiện. Điền trang của ông bị đình chỉ sử dụng. Ông già nổi giận, bỏ mặc tất cả, và cuối cùng quyết định chuyển lên Petersburg để tự lo lấy công việc, còn mọi việc ở tỉnh ông giao phó lại cho một người giàu kinh nghiệm. Hình như ông công tước đã mau chóng hiểu ra rằng ông sỉ nhục Ikhmenev là vô ích. Nhưng lời qua tiếng lại của đôi bên đã cạn tàu ráo máng đến mức không còn có thể dàn hòa được nữa và với tất cả sự tức giận, ông công tước đã dùng toàn bộ áp lực để xoay chuyển công việc sao cho có lợi cho mình, tức là về thực chất, cướp đi của người quản lý cũ của mình mẩu bánh mì cuối cùng.