Chương XI

Thoạt bước ra đến vỉa hè ẩm ướt, bẩn thỉu của con lộ, tôi liền chạm trán với một người qua đường, người này rõ ràng mải nghĩ ngợi, đầu cúi gằm, chân vội vã rảo bước. Tôi trố mắt ngạc nhiên khi nhận ra đấy là ông già Ikhmenev. Đối với tôi đây đúng là một buổi tối đầy những cuộc gặp gỡ bất ngờ. Ba hôm trước tôi biết ông cụ ốm khá nặng, thế mà bỗng nhiên lại gặp ông ngoài đường giữa lúc trời ẩm ướt thế này. Hơn nữa, trước kia hầu như không bao giờ ông ra khỏi nhà vào ban tối, còn từ sau khi Natasha bỏ nhà ra đi, nghĩa là gần nửa năm nay thì ông lại càng nằm bẹp ở nhà. Gặp tôi ông cụ tỏ ra vui mừng thái quá, hình như rốt cuộc thì ông đã tìm được người có thể chia sẻ mọi ý nghĩ nên ông cụ liền nắm lấy tay tôi, ghì chặt, và cũng chẳng buồn hỏi xem tôi đi đâu, cứ thế lôi tôi đi theo mình. Rõ ràng có điều gì đó đang khiến ông xúc động vội vã và bối rối. “Ông cụ đi đâu thế nhỉ?”. – Tôi nghĩ bụng. Hỏi ông cụ thì không nên, ông đang phải lo nghĩ ghê gớm, đôi lúc chỉ một câu hỏi hoặc nhận xét bình thường cũng khiến ông tưởng là một lời xỏ xiên ám chỉ đểu cáng.

Tôi liếc mắt nhìn ông cụ: gương mặt ông ốm yếu, thời gian gần đây ông gầy quá, râu ria hàng tuần không cạo. Mái tóc đã hoàn toàn bạc trắng, bù xù, thò ra dưới vành mũ nhàu nát và xõa dài từng túm trên cổ chiếc áo khoác ngoài sờn rách, cũ kỹ. Dạo trước tôi còn nhận thấy lắm lúc ông như người mất trí, chẳng hạn, có lúc ông quên mất chỉ có một mình mình trong phòng, ông cứ hoa chân múa tay, tự trò chuyện một mình. Nhìn ông thật rầu lòng.

– Thế nào, Vanya? – Ông cụ cất tiếng. – Cháu đi đâu đấy? Còn bác, người anh em ạ, bác đi có việc. Khỏe chứ?

– Bác cũng khỏe chứ? – Tôi đáp. – Bác vừa ốm dậy mà đã ra đường.

Cụ già không trả lời, như không nghe thấy lời tôi.

– Anna Andreyevna có khỏe không ạ?

– Khỏe, khỏe… Tất nhiên bà ấy cũng có hơi mệt. Bà ấy cứ rầu rĩ thế nào ấy… bà vẫn nhắc đến cháu đấy: tại sao cháu không lại chơi. Bây giờ lại chỗ bác, Vanya nhé? Hay lại không? Bác có quấy rầy cháu, làm cháu mất việc gì không?– Ông cụ chợt hỏi, nhìn tôi như phân vân, nghi ngờ. Ông cụ đã đa nghi đến mức rất dễ động lòng và cáu bẳn, giá như bây giờ mà tôi trả lời là tôi không tới chỗ các cụ thì chắc chắn ông sẽ nổi giận và lạnh lùng chia tay với tôi ngay lập tức. Tôi liền vội vã quả quyết rằng chính tôi đang định đến thăm Anna Andreyevna, mặc dù tôi biết rằng lúc này đã muộn và có thể tôi sẽ không kịp tới chỗ Natasha.

– Ô, thế thì tốt, – ông cụ nói, hoàn toàn yên tâm về câu trả lời của tôi, – thế thì tốt… – Rồi chợt cụ ngừng bặt, trầm ngâm suy nghĩ như còn điều gì chưa nói hết.

– Phải, tốt lắm! – Phải đến năm phút sau ông mới lặp lại như cái máy, sau khi đã dứt cơn suy nghĩ. – Hừm… Vanya, cháu thấy đấy, đối với nhà ta cháu luôn luôn là đứa con ruột thịt, chúa không phù hộ cho bác và Anna Andreyevna… một đứa con trai… nhưng đã ban cháu cho hai bác, bác luôn luôn nghĩ như vậy. Bà ấy cũng vậy… phải! Và cháu đã luôn luôn xử sự với hai bác một cách kính cẩn, dịu dàng đúng như một đứa con đẻ hiếu thảo. Chúa sẽ phù hộ cho cháu vì điều ấy, Vanya ạ, cũng như cả hai bác đều cầu nguyện và yêu thương cháu… phải!

Giọng ông cụ bắt đầu run run, ông phải dừng lại một phút.

– Phải!... Nhưng cháu sao thế? Không ốm chứ? Tại sao lâu thế cháu không lại nhà?

Tôi kể cho ông cụ nghe tất cả câu chuyện về cụ già Smith, xin lỗi vì phải lo toan về chuyện ấy, vả lại tôi cũng hơi ốm, và vì tất cả những bận bịu ấy nên lâu lâu không tới thăm các cụ ở Vaxiliepxki được (lúc này họ sống ở Vaxiliepxki). Xuýt nữa thì tôi kể cả chuyện lúc này tôi đã tìm được cơ hội đến thăm Natasha, nhưng may tôi đã kịp im bặt.

Câu chuyện về cụ già Smith khiến ông rất hứng thú. Ông nghe mỗi lúc một chăm chú. Biết chuyện căn phòng mới của tôi ẩm ướt và có thể tồi tệ hơn cái phòng trước đây, mà giá tới sáu rúp một tháng, ông cụ thậm chí đã nổi nóng. Nói chung tính khí của ông cụ quả thất thường và khó chịu. Chỉ có Anna Andreyevna có thể đấu dịu được với ông trong những lúc như vậy, mà không phải lúc nào cũng được.

– Hừ… đấy là do tất cả cái trò văn chương của cháu đấy, Vanya ạ! – Ông cụ gần như kêu lên độc địa, – nó sẽ dẫn cháu đến gầm mái, ra tận bãi tha ma nữa! Bác đã nói, đã bảo cháu rồi mà!... Thế nào, ông B. vẫn viết phê bình đấy chứ?

– Ông ấy đã chết vì ho lao rồi. Hình như cháu đã nói với bác rồi cơ mà.

– Chết rồi à, hờ… chết rồi! Ra thế đấy. Thế nào, ông ta có để lại vợ, con gì không? Bởi có lần cháu đã nói là ông ta có vợ, thế nào, bà ta đã… Mà những người ấy thì lấy vợ làm gì kia chứ!

– Không đâu, ông ấy chẳng để lại gì hết, – tôi đáp.

– Ồ, có thế thật! – Ông cụ kêu lên với tất cả vẻ quan tâm, như đấy là chuyện gì rất gần gũi, thân thiết với ông, dường như cái ông B. đã chết ấy là anh em ruột của ông cụ vậy. – Không sao! Hoàn toàn không sao cả! Cháu biết đấy chứ, Vanya, chính bác đã linh cảm từ lâu đến cái kết cục của ông ta, ngay từ dạo cháu còn tâng bốc ông ta với bác, cháu nhớ chứ? Nói thì thật đơn giản: không để lại gì! Hừ… ông ta xứng đáng được vinh quang. Cứ cho là có thể vinh quang bất tử nữa, người anh em ạ, bác cũng đã tiên đoán tất cả. Thế là ông B. chết rồi đấy? Nhưng ông ta vẫn sống! Vẫn sống mạnh mẽ và có vị trí xứng đáng, rồi cháu xem!

Đoạn ông cụ, bằng một động tác bất ngờ và rất nhanh, khoát tay chỉ cho tôi xem toàn cảnh trong sương mù của con đường được soi sáng nhạt nhòa bởi những ngọn đèn lồng trong màn sương ẩm ướt, những tòa nhà bẩn thỉu, những hàng đá lát vỉa hè loáng nước, những người bộ hành ướt át, đăm chiêu và buồn bực, tất cả cái bức tranh bị úp chụp dưới vòm trời Petersburg tối đen như mực. Chúng tôi đã ra tới quảng trường trước mặt chúng tôi, trong bóng tối sừng sững bức tượng đài được chiếu sáng từ phía dưới bằng những vòi khí đốt, và xa xa là cái khối khổng lồ, đen thẫm của nhà thờ Ixakia nổi lên mờ mờ trên nền trời tối kịt.

– Vanya, cháu nói rằng ông ta là người tốt, đại lượng, giàu tình cảm, sống với tất cả trái tim. Phải, tất cả họ đều thế cả, những con người chân thành và đa cảm của cháu ấy! Họ chỉ biết làm cho trẻ mồ côi ngày một nhiều lên! Hừ… bác nghĩ rằng chết đối với ông ra lại là vui cơ đấy! Hề – hề! Giá như ông ta mà phải đi Xibia!... Cái gì thế cháu, hình như có con bé con? – Ông cụ chợt hỏi giật, khi nhìn thấy trên vỉa hè có một đứa bé ăn xin.

Đấy là một em bé gái độ bảy – tám tuổi không hơn, ăn mặc rách rưới bẩn thỉu, cặp chân bé nhỏ của em không đi tất, xỏ trong một đôi giày thủng lỗ chỗ. Em hé gắng gượng chùm kín cái thân hình bé bỏng đang run lên vì lạnh bằng một tấm vải vá chằng đụp trông tựa như một cái áo dài phụ nữ đã rách bươm, mà trong đó từ lâu em đã kịp lớn lên. Gương mặt hốc hác, xanh xao, ốm nhách cứ hướng về phía chúng tôi, nhút nhát và lặng lẽ, em ngước nhìn chúng tôi với vẻ khép nép sợ hãi, em ngại ngần chìa ra trước chúng tôi bàn tay tí xíu run rẩy của mình. Ông cụ chợt run bắn toàn thân khi nhìn thấy em bé, ông quay phắt lại phía em đến nỗi khiến em phải phát hoảng. Em bé giật mình né tránh khỏi ông cụ.

– Kìa, cháu làm sao thế, cô bé? – Ông cụ kêu lên. – Sao? Cháu xin phải không, hả? Đây, đây, cho cháu đây… cầm lấy, này!

Luống cuống và lập cập vì xúc động, ông cụ lục lọi trong túi và moi ra được hai hay ba đồng xu bạc. Cảm thấy còn ít, ông liền rút ví, lấy ra một tờ rúp – tất cả ví ông chỉ có thế – và đặt vào tay em bé ăn xin.

– Chúa phù hộ cho cháu… cháu bé bỏng của ông! Thần linh phù hộ cho cháu!

Mấy lần ông đưa bàn tay run rẩy làm dấu thánh cho đứa bé khốn khổ, nhưng chợt thấy tôi vẫn đứng đấy nhìn ông, ông cụ cau mày và rảo bước bỏ đi.

– Vanya, cháu xem đấy, chỉ vì bác không thể đang tâm nhìn thân hình bé bỏng vô tội ấy run lên vì lạnh ở ngoài đường… chỉ vì tội lỗi của những ông bố, bà mẹ đáng nguyền rủa. – Ông cụ cất tiếng sau một lúc khá lâu im lặng giận dữ. – Tất nhiên, người mẹ nào mà nỡ để cho con lâm vào cảnh khốn cùng như thế nếu chính bà ta không đầy bất hạnh!... Biết đâu ở trong xó nhà của bà ta vẫn còn mấy đứa con côi cút, và đây chỉ là đứa lớn mà thôi còn chính bà ta thì đang ốm đau bệnh tật… Hừ! Những đứa trẻ chẳng phải con cha cháu ông! Vanya ơi, trên đời này còn vô khối… những đứa trẻ khốn cùng chẳng phải là cha cháu ông gì đâu! Hừ!

Ông cụ lặng thinh một phút dường như có gì khó nói.

– Vanya, bác đã hứa với bà Anna Andreyevna, – ông cụ nói hơi bối rối và lập bập, – bác đã hứa với bà ấy… nghĩa là, bác và bà Anna Andreyevna đã thống nhất với nhau tìm một đứa trẻ mồ côi nào đó về nuôi… đứa nào cũng được, nghèo đói, tất nhiên, và nhỏ tuổi, về nuôi trong nhà hoàn toàn, cháu hiểu chứ? Bởi hai bác buồn lắm, chỉ có hai ông bà già… có điều không hiểu vì sao Anna Andreyevna bây giờ lại phản đối. Cháu hãy bàn thêm với bà ấy, cháu biết đấy, đừng nhân danh bác, mà xem như ý khiến của cháu… khuyên nhủ bà ấy… cháu hiểu chứ? Từ lâu bác đã định nhờ cháu việc ấy… để cháu thuyết phục bà ấy hộ bác, còn bác thì bác chẳng khéo léo đâu, bác đã cố gắng lắm… ồ, bàn cãi toàn những chuyện không đâu! Một con bé con thì là cái gì? Cần quái gì, có điều là để cho vui nhà… thỉnh thoảng còn nghe thấy tiếng trẻ con… vả lại thật ra thì bác cũng vì bà ấy mà làm việc này, bà ấy sẽ vui hơn là trơ trọi với mỗi mình bác. Nhưng thôi, rặt chuyện vớ vẩn! Kìa, Vanya, chúng mình đi vòng vo mãi không tới, phải gọi xe ngựa thôi, đường còn xa mà bà Anna Andreyevna lại đang chờ đấy.

Phải đến bảy rưỡi chúng tôi mới về đến chỗ bà Anna Andreyevna.