Chương II

Ông ta ném cho chúng tôi một cái nhìn thật nhanh và chăm chú. Với cái nhìn ấy thì chưa thể nào đoán được, ông ta xuất hiện như là bạn hay là thù? Nhưng tôi sẽ miêu tả tường tận vẻ ngoài của ông ta. Tối nay ông ta đã khiến tôi hết sức sửng sốt.

Tôi vốn biết ông từ trước kia. Đấy là một người trạc tuổi bốn nhăm không hơn, gương mặt cân đối, tuyệt đẹp, luôn luôn biến đổi theo hoàn cảnh, mà biến đổi một cách đột ngột, hoàn toàn và nhanh chóng kỳ lạ từ vui vẻ sang rất cau có và bực bội, cứ như bật lò xo vậy. Gương mặt trái xoan cân đối, hơi ngăm ngăm đem, hàm răng đều đặn, cặp môi nhỏ và khá mỏng với đường viền rất đẹp, sống mũi thẳng, hơi dài, vầng trán cao chưa in một nếp nhăn, cặp mắt xám khá lớn – tất cả tạo nên một vẻ ngoài khá đẹp, tuy thế gương mặt ấy lại không gây được một cảm giác dễ chịu. Nó gây ấn tượng rằng đấy không phải là gương mặt thật, nó luôn luôn có một vẻ gì gượng gạo, vay mượn và giả tạo, nó khiến cho bạn đinh ninh rằng bạn sẽ không bao giờ nhận ra được gương mặt thật của ông ta ra sao. Quan sát kỹ hơn, bạn sẽ bắt đầu nghi ngờ đằng sau cái mặt nạ thường trực ấy là một tâm địa độc ác, giảo hoạt và ích kỷ đến cao độ. Bạn sẽ phải đặc biệt chú ý đến đôi mắt nhìn ngoài rất đẹp, mày xám và luôn mở rộng. Chúng hầu như không chịu phục tùng hoàn toàn ý muốn của ông ta. Ví như lúc ông ta muốn nhìn ai một cách dịu dàng và âu yếm thì cặp mắt ấy vẫn như không chịu ăn nhập giữa những ánh mắt dịu dàng và âu yếm vẫn lóe lên những tia tàn nhẫn nghi ngờ, tò mò và ác độc... Vóc người ông ta khá cao, thanh nhã, hơi gầy và trẻ hơn tuổi rất nhiều. Mái tóc vàng sẫm mềm mại hầu như chưa có một sợi bạc. Đôi tai, tay và chân của ông ta đều tuyệt đẹp. Đúng là một vẻ đẹp con giòng cháu giống. Ông ta ăn mặc rất duyên dáng trang nhã, sáng sủa và trẻ trung nhưng lại rất hợp với ông ta. Trông ông ta chỉ như anh của Aliôsa. Ít nhất thì cũng không thể nào hình dung được rằng ông lại có con lớn đến như vậy.

Ông liền tiến thẳng đến chỗ Natasha, nhìn cô nghiêm nghị và nói:

- Tôi đến thăm tiểu thư vào giờ như thế này và lại không báo trước thì thật là lạ lùng và trái với mọi phép tắc lịch sự, nhưng tôi hy vọng tiểu thư sẽ tin rằng chí ít thì tôi cũng hoàn toàn ý thức được việc làm kỳ quặc của mình. Tôi cũng biết rằng mình đang có việc với ai. Tôi biết tiểu thư là một người mẫn tuệ và đại lượng. Xin tiểu thư hãy cho phép tôi chỉ mười phút và tôi mong rằng chính tiểu thư sẽ hiểu và tha lỗi cho tôi.

Ông ta nói tất cả những lời ấy một cách lịch sự, nhưng mạnh mẽ và quả quyết.

- Xin mời ngài ngồi, – Natasha nói, cô vẫn chưa thoát khỏi phút lúng túng ban đầu và một thoáng sợ hãi.

Ông ta khẽ nghiêng mình và ngồi xuống.

- Trước hết, xin cho tôi được nói vài lời với nó, – ông bắt đầu và chỉ về phía cậu con, – Aliôsa ạ, con vừa bỏ đi, không đợi bố, và thậm chí cũng không thèm chia tay với mọi người, thì có người vào báo với bà bá tước là Katerina Fiodorovna khó ở. Bà ta vội chạy đến chỗ cô ấy, nhưng chính Katerina Fiodorovna đã đột ngột bước vào, hết sức xúc động như người mất hồn. Cô ấy nói thẳng với chúng tôi rằng không thể làm vợ con được. Cô ấy bảo sẽ xin vào tu viện, rằng con đã yêu cầu cô ấy giúp đỡ và thú thật với cô ấy là con yêu Natalya Nikolayevna... Lời thú nhận thật khó lòng tin nổi của Katerina Fiodorovna, nhất là lại diễn ra vào phút ấy, quả đã làm toát lên tất cả sự kỳ quái quá mức trong những lời thổ lộ của con với cô ấy. Cô ấy hầu như mất trí. Con hiểu là bố đã kinh ngạc và hoảng sợ đến như thế nào. Lúc đi ngang qua đây, chợt nhìn thấy cửa sổ còn sáng đèn – ông ta quay về phía Natasha, nói tiếp. – Cái ý nghĩ rằng mình không hề chống lại những say mê ban đầu vốn đã theo đuổi tôi từ lâu, đên lúc này chợt lại ùa lên trong đầu và thế là tôi bước vào đây. Để làm gì ư? Tôi sẽ giải thích ngay bây giờ, nhưng trước hết xin tiểu thư xin đừng lấy làm ngạc nhiên về đôi chút thô lỗ trong câu chuyện của tôi. Tất cả điều này thật bất ngờ...

- Tôi hy vọng sẽ hiểu được ngài, và nếu cần... tôi sẽ suy xét về những điều ngài nói, – Natasha nói ấp úng.

Ông công tước nhìn cô chằm chằm ngỡ như muốn vội vã đọc hết gan ruột của cô trong một phút.

- Tôi cũng hy vọng ở sự sáng suốt của tiểu thư, – ông nói tiếp, – và nếu như tôi đã tự cho phép mình tìm đến với tiểu thư lúc này, thì chính vì tôi biết mình đang có việc với ai. Tôi cũng biết tiểu thư từ lâu, cho dầu có lúc tôi đã xử sự bất công và có lỗi với tiểu thư. Xin tiểu thư hãy nghe tôi: tiểu thư biết rằng giữa tôi và ông thân sinh của tiểu thư có những chuyện xích mích từ lâu. Tôi, không bào chữa cho mình, có thể là cho tới nay, tôi đã có lỗi với ông cụ hơn là tôi tưởng. Tôi lo lắng và thú nhận như vậy. Tôi có khuynh hướng nghi ngờ cái xấu xa trước cái tốt – một bản tính cố hữu và bất hạnh đối với một trái tim khô khan. Nhưng tôi không có thói quen che giấu các khuyết tật của mình. Tôi đã cả tin tất cả mọi lời vu cáo, và khi tiểu thư bỏ gia đình ra đi, tôi đã hết sức lo sợ cho Aliôsa. Nhưng tôi chưa hiểu hết tiểu thư. Sau những tìm hiểu dần dà, tôi đã hoàn toàn yên tâm. Tôi đã theo dõi, suy ngẫm và cuối cùng tin rằng những nghi ngờ của tôi là không có căn cứ. Tôi biết rằng tiểu thư có bất hòa với gia đình, tôi cũng biết rằng ông thân sinh đã ra sức chống lai việc hôn nhân của tiểu thư với con trai tôi. Và còn một điều này nữa, mặc dù tiểu thư có một ảnh hưởng có thể nói là quyết định đối với Aliôsa, nhưng cho đến nay tiểu thư đã không lợi dụng ảnh hưởng ấy để buộc nó phải cưới tiểu thư, chỉ một điều đã đủ nói lên phẩm hạnh cao thượng của tiểu thư. Mặc dù như vậy, tôi xin hoàn toàn thú thật với tiểu thư rằng, lúc ấy tôi đã quyết định bằng tất cả sức mình chống lại mọi khả năng của việc hôn nhân giữa tiểu thư và con trai tôi. Tôi biết rằng tôi đang bày tỏ quá cởi mở, nhưng lúc này sự cởi mở của tôi là tối cần thiết, chắc tiểu thư cũng sẽ đồng ý như vậy khi nghe tôi nói hết. Chẳng bao lâu sau khi tiểu thư từ bỏ gia đình, tôi cũng rời Petersburg, nhưng tôi ra đi mà không còn lo sợ cho Aliôsa. Tôi hy vọng ở lòng tự trọng cao tượng của tiểu thư. Tôi hiểu rằng chính tiểu thư cũng không muốn một cuộc hôn nhân trước khi những chuyện bất hòa giữa hai gia đình chúng ta chấm dứt, tiểu thư không muốn tình cảm cha con tôi bị tan vỡ vỉ rằng tôi sẽ không bao giờ tha thứ cho nó về cuộc hôn nhân với tiểu thư, tiểu thư cũng không muốn để thiên hạ cho rằng tiểu thư muốn kiếm một ông chồng công tước và những mối quan hệ với gia đình chúng tôi. Ngược lại, tiểu thư thậm chí còn tỏ ra khinh miệt chúng tôi và có lẽ, tiểu thư chờ đợi đến một lúc đích thân tôi phải tới cầu xin tiểu thư cho con trai tôi. Nhưng tuy vậy, tôi vẫn cứ là một người ác cảm với tiểu thư. Tôi sẽ không bào chữa cho mình, nhưng cũng không giấu giếm những nguyên nhân về phía tiểu thư. Đấy là: tiểu thư không có danh tiếng và không giàu có. Mặc dù tôi cũng có của cải, nhưng chúng tôi cần phải có nhiều hơn. Gia đình chúng tôi đang sa sút. Chúng tôi cần những mối quan hệ và tiền bạc. Cô con riêng của bà bá tước Dinaiđa Fiodorovna dù không có quan hệ rộng rãi nhưng lại rất giàu có. Chần chừ chút xíu là có những kẻ lao vào và giành mất cô vợ chưa cưới của chúng tôi, mà bỏ lỡ một cơ hội như thế là không thể được, cho nên mặc dù Aliôsa còn quá trẻ nhưng tôi vẫn quyết định cưới vợ cho nó. Tiểu thư có thể khinh bỉ mà nhìn vào một người cha tự mình lại thú nhận rằng vì vụ lợi và thiên kiến mà đã xúi đứa con mình có những hành động xấu xa, ruồng bỏ một cô gái cao thượng đã hy sinh tất cả cho nó và nó đã có lỗi với cô ta – bởi đó là một hành động tồi tệ. Nhưng tôi sẽ không thanh minh cho mình. Nguyên nhân thứ hai của cuộc hôn nhân đã được dự định trước giữa con trai tôi và cô con riêng của bà bá tước Dinaiđa Fiodorovna là ở chỗ cô gái ấy hoàn toàn xứng đáng được yêu mến và kính trọng. Cô ta xinh đẹp, được giáo dục đến nơi đến chốn, tính nết thật tuyệt vời và hết sức thông minh, tuy nhiều lúc vẫn như một đứa bé. Aliôsa vốn không có bản lĩnh, nông nổi, hết sức thiếu suy nghĩ, hai mươi hai tuổi mà vẫn hoàn toàn trẻ con và có lẽ chỉ có mỗi một ưu điểm là tốt bụng, một phẩm chất mà thậm chí còn nguy hiểm khi đặt cạnh những khuyết điểm khác. Đã từ lâu tôi nhận thấy rằng ảnh hưởng của tôi đối với nó đã bắt đầu giảm sút: sự hăng hái và những ham thích của tuổi trẻ đã mạnh hơn, thậm chí vượt qua cả một số nghĩa vụ cần thiết. Còn tôi, có thể tôi đã quá yêu chiều nó, nhưng tôi tin rằng nếu nó chỉ có mỗi mình tôi là người dẫn dắt thì còn ít. Huống chi nó nhất thiết phải có những tác động lành mạnh thật thường xuyên. Bản tính của nó dễ khuất phục, yếu đuối, dễ yêu, thích yêu thương và phục tùng hơn là ra lệnh. Suốt đời rồi nó sẽ cứ như vậy. Tiểu thư hãy hình dung tôi đã vui mừng như thế nào khi bắt gặp trong Katerina Fiodorovna một cô gái lý tưởng mà tôi ao ước được cưới cho con tôi làm vợ. Song lẽ, niềm vui của tôi đã muộn, trong nó đã có một ảnh hưởng khác bền vững ngự trị – đó là ảnh hưởng của tiểu thư. Một tháng trước, khi trở về Petersburg, tôi thận trọng quan sát nó và ngạc nhiên nhận thấy ở nó những biến chuyển tốt lành đáng chú ý. Tính nông nổi và chất trẻ con của nó thì hầu như vẫn thế, nhưng trong nó đã có thêm một số biểu hiện tốt đẹp: nó bắt đầu không chỉ hứng thú với các trò chơi, mà cả với những gì cao thượng, quý giá và trung thực. Những suy nghĩ của nó vẫn kỳ cục, bấp bênh, đôi khi còn nhảm nhí, nhưng những khát khao, ham muốn, nghĩa là trái tim nó thì tốt đẹp hơn, mà đấy chính là nền móng của tất cả. Tất cả những điều tốt đẹp ấy ở nó hiền nhiên là do ảnh hưởng của tiểu thư. Tiểu thư đã giáo dục lại cho nó. Thú thật với tiểu thư rằng lúc ấy tôi đã chợt nghĩ rằng hơn ai hết, chính tiểu thư mới có thể mang lại hạnh phúc cho nó. Nhưng tôi đã vội xua đuổi ý nghĩ ấy đi, tôi không muốn có những ý nghĩ như vậy. Tôi cần phải kéo nó ra khỏi tiểu thư bằng bất cứ giá nào. Tôi bắt tay vào hành động và nghĩ rằng sẽ đạt được mục đích – Một giờ đồng hồ trước đây tôi vẫn còn nghĩ rằng chiến thắng thuộc về phía tôi. Nhưng sự việc xảy ra ở nhà bá tước đã lập tức đẩy lùi tất cả những dự tính của tôi, và trước hết sự kiện bất ngờ ấy đã khiến cho tôi sửng sốt: sự nghiêm túc đến kỳ lạ của Aliôsa, độ bền vững trong quan hệ của nó với tiểu thư, mức độ quyết liệt và sức sống của mối quan hệ đó. Tôi xin nhắc lại: tiểu thư đã tái tạo lại nó hoàn toàn. Tôi chợt nhận ra rằng sự biến đổi ở trong nó lớn hơn là tôi tưởng. Ngày hôm nay nó đột nhiên để lộ cho tôi thấy dấu hiệu của trí tuệ mà tôi vốn không bao giờ hoàn nghi ở nó, và đồng thời là một sự tế nhị khác thường, một sự mẫn tuệ của trái tim. Nó đã chọn được con đường chắc chắn nhất để thoát khoải cái tình trạng được coi là rất khó khăn. Nó đã làm xúc động và đánh thức dậy những khả năng cao quý nhất của trái tim con người – khả năng tha thứ và đáp lại các ác bằng sự độ lượng. Nó phó thác mình vào tay người bị nó xúc phạm và tìm đến với người ấy để cầu xin sự chia xẻ và giúp đỡ. Nó thức tỉnh lòng kiêu hãnh của người đàn bà đã yêu nó, thú nhận thẳng vơi cô ta về người tình địch ấy cũng như sự tha thứ và hứa hẹn một tình nghĩa anh em trong sáng với chính nó. Bày tỏ được những lời ấy mà đồng thời không xúc phạm, không khiến người nghe phật ý là một việc mà đôi khi nhưng người tài giỏi khôn ngoan nhất cũng không làm nổi, bởi đó chính là sức mạnh của những tâm hồn sáng láng, trong trẻo và hướng thiện như tâm hồn nó. Tôi tin rằng, tiểu thư Natalia Nikolayevna ạ, tiểu thư không hề tham gia vào hành động hôm nay của nói một lời, một câu nào. Có lẽ đến tận bây giờ tiểu thư mới biết mọi chuyện ấy do chính nó kể. Có phải thế không? Tôi không nhầm chứ ạ?

- Ngài quả không nhầm. – Natasha lặp lại, khuôn mặt đỏ bừng và trong đôi mắt long lanh những tia sáng lạ lùng, như một sự hưng phấn. Phép suy luận27 của ông công tước đã bắt đầu phát huy hiệu lực. – Suốt năm ngày nay tôi không gặp anh Aliôsa, – cô nói thêm. – Tất cả những điều ấy là do anh ấy tự nghĩ ra và lại tự thực hiện.

- Dĩ nhiên là như vậy, – ông công tước khẳng định, – nhưng dù sao đi nữa, tất cả sự sáng suốt không ngờ của nó, tất cả tính quyết đoán, ý thức nghĩa vụ, và cuối cùng là tất cả sự kiên định cao quý ấy đều là hậu quả những ảnh hưởng của tiểu thư đối với nó. Tất cả những điều này tôi vừa mới cân nhắc kỹ lưỡng và nghĩ ngợi trên đường về nhà, và trong khi suy nghĩ như vậy bất chợt tôi đã tìm thấy nguồn động lực để đi đến quyết định. Dự tính hôn nhân của chúng tôi với gia đình bà bá tước đã bị tan vỡ và không thể khôi phục lại được, mà cho dầu có thể đi nữa, thì nó cũng không thực hiện được. Thế nào kia, nếu như chính tôi đã tin rằng chỉ một mình tiểu thư là mang lại hạnh phúc cho nó, tiểu thư là người dẫn dắt thật sự cho nó, và chính tiểu thư đã đặt những nền tảng đầu tiên cho hạnh phúc tương lai của nó! Tôi đã không giấu giếm tiểu thư một điều gì và bây giờ cũng sẽ không giấu giếm: tôi rất thích công danh, tiền bạc, tiếng tăm và cả phẩm hàm. Tôi ý thức được càng nhiều cái trong số đó chỉ là những thiên kiến, nhưng tôi vẫn thích những thiên kiến ấy và dứt khoát không muốn từ bỏ nó. Tuy nhiên cũng có những hoàn cảnh buộc phải chấp nhận cả những chính kiến khác, khi không thể đo lường tất cả bằng một thước đo... Ngoài ra, tôi yêu con tôi vô hạn. Tóm lại, tôi đã đến kết luận là không nên chia rẽ Aliôsa và tiểu thư, vì nếu thiếu tiểu thư thì nó sẽ chết. Nhưng tự thú nhận ư? Có lẽ tôi đã đắn đo việc ấy trong suốt một tháng và phải đến tận bây giờ, khi tôi biết chắc rằng tôi đã quyết định chính xác. Dĩ nhiên là tôi có thể đợi đến ngày mai mới tới thăm tiểu thư và giãi bày tất cả mọi chuyện chứ không phải là đường đột làm cho tiểu thư hốt hoảng vào lúc gần nửa đêm như thế này. Nhưng sự vội vã của tôi lúc này cũng có thể để chứng tỏ với tiểu thư thái độ nồng nhiệt và nhất là chân thành của tôi đối với việc này. Tôi không phải là trẻ con, vào cái tuổi của mình tôi không thể giải quyết mọi việc thiếu suy nghĩ. Khi tôi bước vào đây thì mọi việc đã được cân nhắc và quyết định. Tuy nhiên, tôi cảm thấy rằng cần phải có thời gian chờ đợi để thuyết phục được hoàn toàn tiểu thư tin ở sự chân thành của tôi... Nhưng thôi, xin trở lại công việc! Bây giờ giải thích vì sao tôi lại đến đây ư? Tôi đến để thực hiện nghĩa vụ của tôi đối với tiểu thư, tôi xin trang trọng đề nghị tiểu thư hãy ban hạnh phúc cho con trai tôi và trao nó bàn tay của tiểu thư. Ồ, xin tiểu thư đừng cho rằng tôi là một người cha hà khắc cuối cùng mới quyết định tha thứ cho con cái mình và ra ơn cho chúng được hạnh phúc. Không! Không! Tiểu thư hạ nhục tôi nếu gán cho tôi những ý nghĩ ấy. Và tiểu thư cũng đừng nghĩ rằng tôi cậy những gì tiểu thư đã hy sinh cho con tôi để vội tin rằng, tiểu thư sẽ ưng thuận, tiểu thư lại nhầm! Tôi là người đầu tiên tuyên bố rằng con tôi không xứng đáng với tiểu thư. Và (ông làm điệu bộ phục thiện và chân thành) – chính nó cũng khẳng định như vậy. Tuy nhiên như thế vẫn còn ít. Không phải chỉ một điều ấy đã thôi thúc tôi đến đây, vào giờ này... (và ông ta lại tỏ vẻ kính cẩn và có phần trang trọng đứng dậy khỏi ghế) tôi đến đây để xin được tiểu thư coi như một người bạn! Tôi biết rằng tôi hoàn toàn không có quyền được như vậy, ngược lại mới đúng! Nhưng xin tiểu thư hãy ban cho tôi cái quyền đó! Hãy cho phép tôi được hi vọng!

Nghiêng mình kính cẩn trước Natasha, ông ta chờ câu trả lời. Suốt thời gian ông ta nói, tôi cứ chăm chú quan sát ông. Ông ta cũng biết như vậy.

Ông ta nói bằng một giọng lạnh lùng, đôi lúc thiên về suy luận, và có chỗ còn tỏ ra ít nhiều khinh mạn. Toàn bộ giọng điệu của ông ta lắm lúc tỏ ra chẳng ăn nhập gì với cái tình huống đã khiến ông tìm đến đây giữa đêm hôm khuya khoắt này để làm một cuộc sơ kiến và nhất là lại ở trong tình thế như thế này. Ông ta diễn đạt đôi khi điệu đà đến lộ liễu, ở những chỗ khác ông lại kéo dài dọng và vì vậy nghe đến là kỳ cục, dường như ông ta khéo léo khoác cho mình cái vẻ mặt của một kẻ lập dị cố tình che giấu tình cảm thật của mình sau cái vỏ hài hước, khinh mạn và đùa cợt. Nhưng tất cả những điều ấy mãi sau này tôi mới hình dung ra, còn ngay lúc ấy thì hoàn toàn khác. Ông ta đã nói những câu cuối cùng sôi nổi, với tình cảm và vẻ mặt toát lên tất cả sự kính trọng chân thành nhất đối với Natasha và đã thuyết phục được tất cả chúng tôi. Thậm chí dưới mi mắt ông còn lấp lánh cái gì tựa hồ như những giọt lệ. Trái tim cao thượng của Natasha đã hoàn toàn bị chinh phục. Nối gót ông ta, cô cũng vội đúng lên khỏi ghế, lặng im và xúc động vô hạn chìa tay cho ông ta. Ông ta dịu dàng và cảm động hôn tay cô. Aliôsa phát điên lên vì sung sướng.

- Anh đã bảo mà, Natasha! – Cậu ta kêu lên. – Em cứ không tin anh cơ! Em cứ không ta tin rằng bố anh là con người cao thượng nhất trên đời! Em xem, em đã thấy chưa nào!...

Cậu lao đến và nồng nhiệt ôm chầm lấy bố. Ông ta cũng đáp lại như vậy, nhưng rồi vội vã hạ màn tấn kịch tình cảm bởi dường như ông ngượng vì đã để lộ tình cảm của mình.

- Thôi được rồi, – ông nói và cầm lấy mũ, – tôi đi đây. Tôi xin phép tiểu thư chỉ mười phút nhưng ngồi đến cả một tiếng, – ông nói thêm và mỉm cười. – Nhưng tôi rời khỏi đây với một lòng mong mỏi thiết tha là sớm được trở lại thăm tiểu thư. Tiểu thư có thể cho phép tôi thường xuyên được đến thăm tiểu thư chứ?

- Vâng, vâng ạ! – Natasha đáp, – càng thường xuyên càng tốt ạ! Tôi hy vọng sớm được... yêu quý ngài... – Cô ngượng ngùng nói thêm.

- Tiểu thư chân thành quá, trung thực quá! – ông công tước nói, mỉm cười trước mấy lời của cô, – tiểu thư thậm chí cũng không buồn khéo léo để nói những lời xã giao trống rỗng. Nhưng sự chân thành của tiểu thư còn quý giá hơn tất cả mọi thứ xã giao giả dối. Vâng! Tôi hiểu rằng còn lâu, rất lâu tôi mới xứng đáng với lòng yêu quý của tiểu thư!

- Thôi, xin ngài đừng quá lời khen tôi... Thết thôi! – Natasha bối rối lẩm bẩm. Lúc ấy trông cô mới tuyệt làm sao!

- Thôi vậy! – Ông công tước quyết định, – nhưng xin được nói vài lời về công việc. Tiểu thư có thể hình dung là tôi rủi ro thế nào! Bởi ngày mai tôi không thể đến thăm tiểu thư được, cả ngày kia cũng vậy. Tối hôm nay tôi vừa nhận được một bức thư quan trọng (yêu cầu tôi phải có mặt ngay để làm việc). Tôi không có cách nào trốn tránh việc này. Vì vậy ngay ngày mai tôi phải rời Petersburg. Xin tiểu thư đừng nghĩ rằng tôi ghé thăm tiểu thư muộn thế này là vì ngày mai tôi bận, và cả ngày kia cũng vậy. Dĩ nhiên là tiểu thư không nghĩ như vậy, nhưng với tiểu thư thì đấy là mẫu mực của sự đa nghi của tôi! Tại sao tôi lại cứ đinh ninh là nhất định tiểu thư sẽ phải nghĩ như vậy? Vâng, tính đa nghi ấy đã quấy rầy tôi rất nhiều trong cuộc sống và có thể tất cả sự bất hòa giữa tôi và gia đình tiểu thư chỉ là hậu quả của cái tính nết khốn khổ ấy của tôi!... Hôm nay là thứ ba. Vào thứ tư, thứ năm, thứ sáu tôi sẽ vắng mặt ở Petersburg... Tôi hy vọng chắc chắn thứ bảy sẽ trở về được và xin lập tức đến thăm tiểu thư. Xin tiểu thư cho biết liệu tôi có thể tới thăm tiểu thư suốt cả một buổi tối?

- Tất nhiên, tất nhiên! – Natasha kêu lên, – tối thứ bảy tôi sẽ chờ ngài! Tôi sẽ nóng lòng chờ ngài!

- Ồ, thật là diễm phúc cho tôi! Tôi sẽ có dịp thăm hỏi tiểu thư kỹ càng hơn! Nhưng thôi... tôi phải đi rồi! Ồ, nhưng tôi chưa thể đi được nếu như chưa được bắt tay ông, – ông ta chợt quay sang tôi, nói tiếp. – Xin hãy thứ lỗi! Cho đến phút này chúng ta vẫn trò chuyện như người chưa quen biết... Ấy thế mà đã có mấy lần tôi vinh hạnh được gặp ông, và thậm chí có lần chúng ta còn được giới thiệu với nhau. Tôi không thể rời khỏi đây mà không xin phép bày tỏ rằng tôi sẽ hết sức vui mừng nếu được nối lại tình quen biết với ông.

- Quả thật tôi đã có được gặp ngài, – tôi đáp và cầm lấy tay ông, – nhưng tôi thật có lỗi vì không nhớ chúng ta đã làm quen với nhau như thế nào.

- Năm ngoái, ở nhà công tước P.

- Xin lỗi, tôi quên mất. Nhưng xin bảo đảm với ngài cái hôm ấy thì tôi không bao giờ quên. Buổi tối ấy với tôi có một kỷ niệm đặc biệt.

- Vâng, ông nói đúng, tôi cũng vậy. Từ lâu tôi đã biết rằng ông là người bạn chân chính, trung thành của Natasha Nikolayevna và con trai tôi. Tôi mong mỏi được làm người thứ tư trong bộ ba của các bạn. Được chứ ạ? – Ông ta quay về phía Natasha hỏi tiếp.

- Đúng thế, anh ấy là người bạn chân thành của chúng tôi và chúng tôi luôn phải có nhau! – Natasha hết sức xúc động trả lời. Tội nghiệp cho cô! Cô đã sung sướng mở mày mở mặt khi thấy ông công tước không bỏ quên tôi. Thật cô yêu tôi biết chừng nào!

- Tôi đã gặp nhiều người khâm phục tài năng của ông, – ông ta tiếp lời, – và tôi có quen biết hai người bạn trung thành nhất của ông. Họ sẽ rất sung sướng được làm quen riêng với ông. Đó là bá tước, người bạn thân thiết nhất của tôi và cô con riêng của bà ta, tiểu thư Katerina Fiodorovna. Xin cho tôi được quyền hi vọng là ông sẽ không từ chối cho phép tôi hanh hạnh giới thiệu ông với quý bà ấy.

- Tôi rất lấy làm vinh dự, mặc dù hiện nay tôi ít làm quen...

- Vậy xin ông cho tôi địa chỉ! Ông sống ở đâu, thưa ông? Tôi muốn được cái diễm phúc...

- Thưa công tước, tôi không tiếp khách ở nhà, chí ít thì cũng trong thời gian này.

– Dù không phải là trường hợp ngoại lệ, song le tôi vẫn muốn...

– Được thôi, nếu ngài đã muốn, thì tôi cũng rất sẵn lòng. Tôi sống ở ngõ M. trong ngôi nhà của Clugen.

– Nhà Clugen! – Ông ta kêu lên kinh ngạc. – Lạ thật! Ông... sống ở đấy đã lâu chưa?

– Không, chưa lâu đâu ạ, – tôi trả lời, vô tình nhìn ông, – tôi ở căn hộ số bốn bốn.

– Số bốn bốn? Mà ông sống một mình?

– Hoàn toàn một mình.

– Được! Bởi vì, hình như tôi có biết căn nhà ấy. Càng hay... Nhất định tôi sẽ đến thăm ông, nhất định! Tôi có biết bao nhiêu điều muốn được trò chuyện với ông và cũng có bao nhiêu kỳ vọng ở ông. Ông có thể giúp đỡ tôi rất nhiều. Rồi ông xem, tôi sẽ bắt đầu nhờ vả ông thẳng thừng đấy. Nhưng thôi, xin tạm biệt! Một lần nữa, xin xiết chặt tay ông!

Ông ta bắt tay tôi và Aliôsa, hôn tay Natasha lần nữa và bước ra, không bảo Aliôsa đi theo.

Cả ba chúng tôi ngồi lại, hết sức bối rối. Tất cả những điều này xảy ra đầy bất ngờ và đột biến. Chúng tôi đều cảm thấy chỉ trong một khoảnh khắc mà mọi việc đều đã thay đổi và bắt đầu một cái gì đó mới mẻ và đầy bí ẩn. Aliôsa im lặng ngồi xuống bên Natasha và lặng lẽ hôn tay cô. Đôi lúc cậu ta lại ngước nhìn vào gương mặt cô như chờ xem cô sẽ nói gì?

– Anh Aliôsa bé bỏng, ngay ngày mai anh hãy đến thăm Katerina Fiodorovna, – cuối cùng cô thốt lên.

– Chính anh cũng nghĩ thế, – cậu ta đáp, – nhất định anh sẽ đến..

– Mà cũng có thể cô ấy sẽ đau lòng khi nhìn thấy anh đấy... làm sao được?

– Anh không biết, em ạ. Và anh cũng đã nghĩ tới điều ấy. Anh sẽ xem, sẽ quan sát... và quyết định. Em thấy sao, Natasha, mọi việc của chúng mình từ nay thế là thay đổi hết. – Aliôsa không thể cầm lòng không nói.

Cô mỉm cười và nhìn cậu dịu dàng đắm đuối.

– Mà ông cụ mới tế nhị làm sao. Ông cụ thấy em ở trong căn phòng tồi tàn đến thế, mà không nói một lời...

– Lời gì kia?

–...Chẳng hạn để chuyển tới một chỗ khác... hay một lời gì đó, – cậu ta đỏ mặt nói thêm.

– Thôi, anh Aliôsa, để làm gì mới được!

– Nghĩa là, anh muốn nói rằng ông cụ thật tế nhị. Mà ông ấy ca ngợi em mới khiếp chứ! Anh đã bảo với em rồi mà!... Ông cụ có thể hiểu tất cả! Mà ông cụ nói về anh cứ như về một thằng nhóc, mọi người đều coi anh như thế cả sao? Chẳng sao, chính sự thật là như vậy đấy.

– Anh là một đứa trẻ, nhưng lại là tài trí hơn tất cả bọn em. Anh tốt quá, Aliôsa ạ!

– Thế mà ông cụ lại bảo rằng chính lòng tốt của anh đã làm hại anh. Thế là thế nào? Anh không hiểu. Em có biết không Natasha. Anh có nên về chỗ cụ ngay không? Sáng mai anh sẽ đến sớm với em.

– Đi đi, anh đi đi, con bồ câu bé bỏng. Anh nghĩ thế rất phải. Và nhất định anh phải gặp ông cụ, anh có nghe không? Và sáng mai thì anh phải đến càng sớm càng tốt. Giờ thì anh sẽ không bỏ mặc em đến những năm ngày liền chứ? – Cô nũng nịu nói thêm, âu yếm nhìn cậu ta. Tất cả chúng tôi đều đắm mình trong một niềm vui êm đềm.

– Anh về với tối chứ, Vanya? – Aliôsa bước ra khỏi phòng, gọi tôi.

– Không, anh ấy ở lại đã, em và anh phải nói chuyện thêm một chút, Vanya! Thế nhé, mờ sáng mai đấy nhé!

– Mờ sáng! Tạm biệt, Mavra!

Mavra đang quá xúc động. Chị ta nghe được mọi lời của ông công tước, tất nhiên là nghe lỏm, duy có nhiều điều chị ta không hiểu nổi. Chị những muốn luận ra và hỏi dò. Ấy thế nhưng chị là ngước nhìn lạnh lùng đến như ngạo mạn. Chị cũng thầm đoán được là đã có nhiều thay đổi.

Chúng tôi ngồi xuống với nhau – Natasha cầm tay tôi và im lặng hồi lâu như đang cố tìm ra lời để nói.

– Em mệt quá! – Cuối cùng, cô nói giọng yếu ớt. – Ngày mai anh sẽ đến với gia đình em chứ?

– Tất nhiên.

– Anh hãy kể cho mẹ em nghe, nhưng đừng nói gì với ông cụ.

– Dù không thể đi nữa thì cũng chẳng bao giờ anh nói chuyện với ông cụ về em.

– Đúng, đúng. Không thế thì ông cụ cũng vẫn biết hết. Anh hãy chú ý xem ông cụ nói ra sao? Ý tứ như thế nào? Trời ơi! Anh Vanya, chả nhẽ ông cụ sẽ nguyền rủa em vì cuộc hôn nhân này thật ư? Không, không lẽ nào!

– Ông công tước phải dàn xếp tất cả, – tôi vội vã tiếp lời cô, – nhất thiết ông ấy phải đứng ra làm lành với ông cụ và khi đó thì mọi chuyện sẽ đâu và đấy.

– Lạy chúa tôi! Giá mà được thế! Giá mà được thế! – Cô kêu lên cầu khẩn.

– Đừng lo. Natasha, mọi việc sẽ ổn thỏa cả thôi. Điều đó rồi sẽ đến.

Cô nhìn tôi đăm đăm.

– Vanya, anh nghĩ thế nào về ông công tước?

– Nếu ông ta nói chân thành thì anh nghĩ rằng đấy là một con người hết sức cao thượng.

– Nếu ông ta nói chân thành? Điều ấy nghĩa là thế nào? Phải chăng có thể ông ta nói không chân thành?

– Thì anh cũng chỉ giả sử thế thôi. – tôi đáp...– “Hình như trong cô ta cũng đang lóe lên một ý nghĩa gì đó, – tôi nghĩ bụng. – Thật kỳ lạ”.

– Anh cứ nhìn ông ấy... nhìn chăm chú đến thế...

– Đúng, anh cảm thấy ông ta hơi khác thường.

– Em cũng thấy thế. Ông ta nói những điều ấy với vẻ thế nào ấy... Ôi, em mệt quá, con bồ câu bé bỏng của em ạ. Anh biết gì không? Thôi, anh đi về đi. Và sáng mai thì, sau khi rời chỗ mọi người anh hãy đến với em càng sớm càng tốt. Còn điều này nữa: Anh không giận khi em nói với ông ta rằng em mong sớm được yêu quí ông ấy chứ?

– Không, mà tại sao lại giận?

– Và... như thế cũng không ngu ngốc chứ? Bởi vì điều đó có nghĩa là lúc này em chưa hề yêu ông ta.

– Ngược lại, điều đó rất hay, rất tự nhiên và nhanh ý. Lúc ấy trông em thật đáng yêu! Ông ta sẽ ngu ngốc biết chừng nào nếu không hiểu những lời ấy với tất cả sự trong sáng tuyệt vời.

– Hình như anh vẫn bực bội với ông ta về điều gì đó, phải không anh Vanya? Ờ, mà em thật là một con bé mới đa nghi, tồi tệ và hám danh làm sao! Anh đừng cười, trước anh, em không giấu giếm một điều gì hết. Ôi, anh Vanya, bạn thân thiết của em! Nếu giờ đây mà em lại rơi vào bất hạnh, mà đau khổ lại ập đến với em, thì chắc chắn lại chính là anh sẽ đến đây bên em, anh, một mình anh mà thôi! Em biết lấy gì mà để đền đáp cho anh về tất cả! Đừng bao giờ nguyền rủa em anh Vanya nhé!...

Trở về nhà, tôi lập tức cởi áo quần và lên giường ngủ. Căn phòng tôi ẩm ướt và tối tăm như ở dưới hầm. Biết bao nhiêu ý nghĩ và cảm giác kỳ lạ cứ lẩn quẩn trong đầu tôi khiến tôi mãi không nhắm được mắt.

Nhưng thế nào kia, có thể giờ này có một con người đang nằm trên chiếc gường sang trọng của hắn và cười – có thể hắn còn giễu cợt chúng tôi! Mà cũng có thể, hắn chả buồn hạ cố làm thế nữa!

[←27]

Nguyên văn: Phép biện chứng