- III & IV -

Một ngọn nến vẫn cháy trên sàn nhà bên cạnh giường, trước lúc bình minh, Xtơresnhev người dài ngoẵng, mặc quần rộng ống, áo sơ mi cổ chéo để hở cúc, nằm ngửa, thận trọng nghiêng bộ mặt có chiếc mũi gồ của mình về phía bóng tối, hai tay vắt lên đầu. Vera ngồi cạnh chàng, chống khuỷu tay lên đùi. Cặp mắt lóng lánh của nàng mọng đỏ lên vì nước mắt. Nàng hút thuốc và đờ đẫn nhìn xuống sàn. Nàng vắt chéo chân. Bàn chân nhỏ nhắn của nàng đặt trong chiếc giày nhẹ nhõm, quý giá, khiến chính nàng cũng phải thích thú. Nhưng nàng đã quá đau đớn trong lòng.

- Em đã hy sinh hết thảy vì anh, - nàng khẽ nói và đôi môi nàng lại run lên.

Trong giọng nàng chứa chất biết bao âu yếm, biết bao niềm đau khổ thơ ngây! Nhưng Xtơresnhev mở bừng mắt, lạnh lùng hỏi:

- Em hy sinh những gì?

- Hết thảy, hết thảy. Và trước hết là danh dự, tuổi thanh xuân...

- Chúng ta còn trẻ trung gì cho cam.

- Sao anh cục cằn, thiếu nhạy cảm thế! - nàng trìu mến nói.

- Phụ nữ khắp nơi trên thế giới đều nói hệt như nhau. Đó là một câu họ ưa thích, có điều là phát âm khác nhau. Mới đầu họ hân hoan, thán phục: “Sao anh thông minh, nhạy cảm thế!”.

Vừa khóc thút thít nàng vừa tiếp tục nói, như chẳng buồn nghe ai:

- Dù cho em chẳng làm nên trò trống gì đi nữa... Song, trước kia cũng như hiện nay em vẫn rất say mê âm nhạc, và tuy chưa được bao nhiêu, nhưng lẽ ra em cũng đã đạt được...

- Ôi chà, chẳng phải là say mê âm nhạc đâu. Và một khi có Padarxki là...

- Thô bạo đấy, - Adriusa ạ... Vậy mà giờ đây em chỉ là một người chơi nhạc đệm thảm hại của học viện, và lại ở đâu nữa cơ chứ! Ở ngay chính cái thành phố thổ tả mà bao giờ em cũng ghét cay ghét đắng này! Phải chăng ngay cả bây giờ em cũng không sao tìm được một người đem lại cho mình sự yên vui và hạnh phúc gia đình, vừa yêu mến lại vừa quý trọng mình? Thế nhưng kỷ niệm về mối tình của đôi ta...

Xtơresnhev châm thuốc hút, đoạn bắt đầu trả lời chậm rãi, rành rẽ:

- Vera ạ, chúng ta giòng dõi quý tộc, chúng ta không biết cách yêu nhau một cách giản dị. Đó là một thứ thuốc độc đối với chúng ta. Và không phải em, mà chính anh đã tự tàn hại mình. Mười lăm, mười sáu năm trước ngày nào anh cũng đi ngựa đến đây và sẵn sàng qua đêm bên ngưỡng cửa của em. Lúc bấy giờ anh còn là một thằng bé con, một thằng ngốc phởn phơ và hiền lành...

Điếu thuốc lá bị tắt. Chàng quăng nó ra xa, đoạn buông tay xuôi theo thân mình, mắt nhìn lên trần.

- Tình yêu của các cụ kỵ chúng ta, những bức chân dung của các cụ trong các khung hình bầu dục có giấy xanh viền trong, giấy thếp vàng bọc ngoài... Tượng thánh Guri, Ximon và Aviv, những đấng phù hộ độ trì cho các gia tộc lâu đời của chúng ta... Tất cả những cái đó là dành để cho ai, nếu không phải cho anh và cho em? Lúc bấy giờ anh đã làm mấy câu thơ:

Yêu em, anh mơ tưởng tới những người trăm năm trước,

Đã từng mơ tưởng và yêu nhau ngay tại chốn này.

Và đêm đêm trong khu vườn vẳng lặng anh dạo bước.

Dưới ánh những ngôi sao trăm năm trước vẫn còn đây.

Chàng đưa mắt nhìn Vera rồi lại nói xẵng giọng hơn trước:

- Em ra đi để làm gì, và để theo ai? Người đó có thuộc dòng giống, thuộc bộ tộc của mình chăng?

Chàng hơi nhỏm mình dậy mà nhìn chằm chặp vào mái tóc đen khô khốc của nàng bằng cặp mắt dữ dội:

- Bao giờ anh cũng chỉ suy nghĩ về em như một người vợ, suy nghĩ với một lòng hân hoan, tôn thờ. Thế nhưng lúc nào số phận đã gắn bó đôi ta? Và em đã là gì đối với anh? Phải chăng đã là vợ? Mà lúc ấy là thanh xuân, là niềm vui, là sự trong trắng, là đôi má đào sâm sẫm, là chiếc sơ mi cổ chéo bằng vải mỏng... Ngày nào anh cũng đã đến nơi em, để được thấy tấm xiêm áo của em, cũng bằng vải mỏng, nhẹ nhõm, thanh tân, để được thấy đôi cánh tay trần của em, đôi cánh tay hầu như đã đen đủi vì nắng và vì dòng máu của tổ tiên chúng ta, để được thấy cặp mắt Tatar long lanh (anh đâu có lọt được vào cặp mắt ấy!), để được thấy một đoá hồng vàng trên mái tóc huyền, để được thấy nụ cười của em, một nụ cười lúc bấy giờ sao ngốc nghếch, kỳ khôi thế nào ấy, nhưng rất duyên dáng, - thậm chí để được thấy em đi men theo con đường nhỏ trong vườn để tránh xa anh, tuy bụng nghĩ đến chuyện khác nhưng em giả vờ chơi đùa, giả vờ dẫn quả bóng croquet (42), và để nghe những lời thóa mạ của mẹ em từ trên bao lơn vọng xuống, - chuyện đó đối với anh đã là...

- Không phải em, mà là mẹ em đã có lỗi trong mọi chuyện ấy, - Vera nói với vẻ nhọc nhằn.

- Không đâu! Em có nhớ cái lần đầu tiên rời đây đi Maxcơva, em đã chuẩn bị đồ lề, em đã lơ đãng hát một bài gì đó, em chẳng buồn nhìn anh mà chỉ chìm đắm trong những ước mơ của mình, trong niềm tin vào hạnh phúc của mình như thế nào không? Anh đã đi ngựa đến để tiễn em vào một buổi chiều lạnh lẽo và sáng sủa. Những mầm lúa mì óng ánh đã ngời sáng lên, những ruộng rạ và bức rèm khung cửa sổ bỏ ngỏ trên toa tàu đã ửng hồng lên... Ôi chao! - Xtơresnhev giận dữ nói trong nước mắt nghẹn ngào rồi lại nằm xuống gối. - Từ bàn tay thơm nức mùi dầu sả của em, hương sả còn vương lại cả trong tay anh. Nó lẫn với mùi dây cương, mùi yên ngựa, mùi mồ hôi ngựa, nhưng anh vẫn cứ cảm biết được nó, anh cưỡi ngựa đi trên con đường lớn lúc hoàng hôn - và anh đã khóc... Nếu như có ai đã từng hy sinh hết thảy, hy sinh tất cả cuộc đời mình, thì kẻ đó chính là anh, một kẻ say sưa đã già đời!

Và rồi, khi những giòng lệ trào tuôn qua má, qua ria xuống môi thấy nong nóng, mặn mặn, Xtơresnhev vung chân ra khỏi giường mà bước ra ngoài buồng.

Trăng đã lặn. Một màn sương mù trắng xốp đã giăng ra trên những cánh đồng dưới chân dốc và đang chuyển sang một màu xanh chết chóc. Xa xa đằng sau màn sương ấy, bình minh đang ửng đỏ. Xa xa, trong khu rừng sẫm tối và lạnh lẽo, một con gà trống đã gáy te te nơi buồng ngoài của người tuần canh.

Xtơresnhev chỉ đi độc một đôi bít tất ngắn, ngồi xuống bậc thềm và cảm thấy làn không khí ẩm lạnh đã lan khắp người mình dưới tấm áo sơ mi mỏng.

- Rồi về sau, dĩ nhiên là vai trò của từng người đã thay đổi, - chàng khẽ nói với vẻ ghê tởm. - Còn hiện nay thì chỉ có thế thôi. Hết rồi...

IV

Sáng ra họ uống trà ngoài hành lang lạnh lẽo, ngồi trên một chiếc rương đồ sộ. Trên rương là một chiếc xamovar chẳng được lau chùi gì, mốc xanh lên và đã xỉn đi từ lâu. Mồ hôi lạnh ở cửa sổ đã biến mất trên những ô kính phía trên. Qua đó đã thấy được ánh nắng của ban mai buốt lạnh, thấy được một thân cây sần sùi giữa đám cây cối không màu sắc còn sót lại ở đôi nơi. Một cô gái tóc hung, đi chân đất, mắt sưng húp do ngủ nhiều, bước vào, nói:

- Mitơri đã đến.

- Cứ để nó đợi đấy, - Xtơresnhev đáp, không đưa mắt nhìn lên.

Cả Vera cũng không đưa mắt nhìn lên. Mặt nàng đã võ vàng đi sau đêm qua, dưới con mắt và quanh mi mắt đã có vệt nâu nâu. Tấm xiêm đen đã khiến cho nàng trẻ hơn và đẹp hơn lên, mái tóc đen cũng khiến cho lớp phấn trên mặt nàng càng thêm hồng. Khuôn mặt gầy guộc, khắc khổ của Xtơresnhev như thiếu sinh khí, hơi ngửa ra sau. Qua chòm râu nhỏ màu xám loăn xoăn mà cứng, lộ ra một cục hầu lớn.

Ngoài sân chói chang một mặt trời đã xuống thấp. Toàn bộ bậc thềm đã bạc trắng vì sương giá. Sương giá đọng thành muối trên những ngọn cỏ, trên những lá bắp cải giống như những vỏ sò màu xám xanh rải rác trong sân. Một bác nông dân có cặp mắt màu thiếc đã giong đến cạnh thềm một chiếc xe ngựa tải chất đầy rơm và cả rơm cũng đọng đầy sương muối. Bác đi vòng quanh chiếc xe để rém lại rơm trên xe, mồm bác ngậm tẩu và một vệt khói màu hoa cà kéo dài qua vai bác. Vera bước ra bậc thềm, mình bận một chiếc áo lông ngắn nhẹ và đắt tiền nhưng đã sờn cũ và không hợp thời trang, đầu đội một cái mũ mùa hè bằng rơm đen, có gắn những bông hoa cứng queo, láng bóng màu gỉ sắt.

Xtơresnhev tiễn đưa nàng qua những con đường làng ra tới đường cái. Chàng cưỡi ngựa đi sau chiếc xe tải ngựa. Con ngựa thiến vươn dài cổ để đớp những cọng rơm. Chàng lấy roi quất vào mõm nó, nó ngỏng cổ, thót bụng hí lên một tiếng nhọc nhằn. Đoàn người ngựa bước thủng thẳng và im lặng. Bám sát Xtơresnhev, chạy sau cùng là con chó săn già nua của khu vườn tược ấy. Mặt trời thấp đã sưởi ấm vạn vật, bầu trời dịu dàng, trong sáng.

Gần đến đường cái, bác nông dân đột nhiên nói:

- Thưa cô, vụ hè này tôi lại sẽ đưa thằng cháu đến làm cho cô. Tôi đã dặn sẵn để cháu lại đến chăn bò cho cô rồi đấy.

Vera ngoảnh mặt lại với một nụ cười e thẹn. Xtơresnhev cất mũ ra, từ trên yên ngựa cúi xuống nắm lấy tay nàng mà hôn thật lâu. Nàng áp môi vào thái dương đang ngả bạc của chàng, khẽ nói:

- Mạnh khỏe nhé, anh thân yêu. Hãy bỏ qua cho em nhé.

Trên đường cái, bác nông dân giong xe chạy ầm ầm cho ngựa phi nước kiệu. Xtơresnhev quay lại, cưỡi ngựa trở về qua những ruộng rạ, không theo đường xá gì. Lẽo đẽo theo chàng ở phía xa xa là con chó săn già, hình bóng nó nổi lên rõ nét giữa những cánh đồng vàng óng. Chàng dừng lại, giơ tay dọa nó. Nó cũng dừng bước, ngồi xuống. “Tôi đi đâu được cơ chứ?” - dường như nó hỏi vậy. Và cứ hễ chàng cất bước thì nó lại nhũng nhẵng theo sau. Chàng nghĩ đến cái nhà ga xa xăm ấy, đến những đường ray bóng loáng, đến làn khói của đoàn tàu xuôi xuống phía Nam...

Khi chàng đi xuống những nội cỏ trơ trụi đó đây có đá lởm chởm, thì trời đã hầu như nóng nực.

Ngày thu lặng lẽ toả sáng qua một bầu trời trong xanh. Một bầu tĩnh mịch vĩ đại bao trùm trên đồng không mông quạnh, trên những khe vực, trên toàn bộ thảo nguyên Nga vĩ đại. Những sợi bông của những cây hành già, của những quả ngưu bàng khô, từ từ trôi trong không khí. Những con kim oanh đậu trên những cây ngưu bàng. Chúng cứ sẽ đậu như thế suốt cả ngày, chỉ họa hoằn lắm mới bay đi bay lại, mang theo cuộc sống yên tĩnh, đáng yêu và hạnh phúc của chúng.

Capri, ngày 31 tháng 12 năm 1912