Chương 5

Những điều ấy chỉ sau này người ta mới nhớ ra. Hàng chục năm trôi qua, người ta đi qua một căn phòng tối, nơi một người đã mất và cùng lúc người ta nghe thấy tiếng rì rầm của biển, nghe thấy những lời nói cũ. Như thể một vài câu nói cũ ấy đã diễn tả đủ ý nghĩa của cuộc đời. Nhưng sau đó luôn luôn cần nói về cái khác.

Mùa thu, khi họ trở về từ Bretagne, ngài vệ binh đợi đón cả gia đình ở Viên. Họ gửi con trai vào trường quân sự. Cậu được phát thanh kiếm nhỏ, quần dài và mũ chào mào. Thanh gươm đeo ngang sườn, áo khoác lính, người ta đưa những học trò nhỏ đi dạo vào ngày chủ nhật ở Graben. Trông chúng ăn mặc như những người lính. Chúng đeo găng tay trắng, duyên dáng giơ tay chào theo kiểu nhà binh.

Trường giáo dục quân sự nằm trên một ngọn đồi cao cạnh Viên. Đấy là một tòa nhà màu vàng, từ cửa sổ tầng hai có thể thấy thành phố cũ, với những dãy phố hẹp thẳng đứng, thấy lâu đài mùa hè của hoàng đế, thấy những mái nhà ở Schonbrunn và những con đường đi dạo giữa những lùm cây được cắt tỉa. Trên những hành lang hình vòm cung trắng, trong các phòng học, nhà ăn, các phòng ngủ, mọi thứ đâu vào đấy, ngăn nắp như thể đây là nơi duy nhất trên thế gian, người ta sắp đặt và làm gọn ghẽ tất cả những gì thừa thãi và vô tích sự trong đời. Giáo viên là những sĩ quan già. Tất cả đều có mùi ẩm mốc. Mỗi phòng ngủ có ba mươi đứa trẻ cùng lứa, ngủ giường sắt hẹp, như hoàng đế. Trên cửa ra vào lủng lẳng cây thánh giá với chùm hoa ngày lễ. Đêm đêm, ánh lửa xanh bập bùng trong những cây đèn. Sáng ra lũ trẻ được đánh thức bằng tiếng tù và, mùa đông, đôi khi nước đóng băng trong các chậu thiếc. Những lúc đó sĩ quan cần vụ mang nước nóng đựng trong các bình lớnđến.

Chúng học tiếng Hy Lạp và môn vũ khí, học cách thức xử sự khi đối diện với kẻ thù và môn lịch sử. Cậu bé xanh xao, ho húng hắng. Vị linh mục chiều thu nào cũng dẫn cậu đi dạo ở Schonbrunn. Họ thong thả bước trên những đại lộ. Từ một giếng phun mà những viên đá bị rong rêu ăn mòn, nước róc rách từng giọt óng ánh vàng vì được nắng chiếu vào. Họ dạo chơi giữa những lùm cây được cắt tỉa ngay ngắn, đứa trẻ rướn thẳng người, giơ tay đeo găng trắng chào kính cẩn những binh sĩ già, những người diện quân phục dạo chơi, như thể ngày nào cũng là ngày sinh nhật của hoàng đế. Một người phụ nữ đi qua, chiếc ô viền ren trắng tựa vai, đầu để trần, bà đi lướt nhanh qua họ và vị linh mục cúi đầu thật thấp.

- Hoàng hậu đấy, - ông nói với đứa trẻ.

Khuôn mặt bà hoàng hậu trắng muốt, mớ tóc dày, đen quấn thành ba vòng nặng trên đầu. Đi sau hoàng hậu chừng ba bước chân là một mệnh phụ váy áo đen, lưng hơi còng, như thể đi nhanh làm bà mệt mỏi.

- Hoàng hậu, - vị linh mục nhắc lại lần nữa, vô cùng kính cẩn.

Đứa trẻ nhìn theo người đàn bà đơn độc, đi như chạy giữa hai hàng cây, như thể chạy trốn một điều gì đó.

- Giống mẹ cháu, - cậu nói, vì cậu sực nhớ tới bức ảnh treo trên tường, trong phòng làm việc của cha cậu.

- Không được phép nói như thế, - vị linh mục nghiêm khắc nói.

Từ sáng đến tối bọn trẻ được dạy dỗ những gì không được phép nói ra. Trong trường, nơi người ta nuôi dạy bốn trăm đứa trẻ, im ắng như thể bên trong một quả bom, một phút trước giờ nổ tung. Ở đây có đủ loại người, đến từ những lâu đài đất Tiệp, những đứa trẻ tóc hung nâu, mũi hếch với những cánh tay trắng toát, mệt mỏi, đến từ những khu nhà xứ Morva, từ những thành quách Tirol, từ những lâu đài săn bắn xứ Stájer, từ những lâu đài kín cổng cao tường trên các đường phố Grabent, từ những căn nhà ngoại ô Hungary, với những cái tên dài dằng dặc, nhiều phụ âm và tên đệm, với những chức tước và thứ bậc đẳng cấp, được xếp đặt vào trường, như những bộ trang phục thị dân may ở Viên, hay Luân Đôn, hay như đồ lót Hà Lan được xếp vào trong kho. Một cái tên từ tất cả và một đứa trẻ liên quan đến cái tên ấy, lúc này bắt đầu học, cái gì được phép và cái gì không. Có những cậu con trai Xlavơ trán hẹp, mang trong dòng máu chút pha tạp của vương quốc. Có những nhà quý tộc mười tuổi mắt xanh, rất mệt mỏi, chúng nhìn vô hồn vào cõi hư không, tựa hồ tổ tiên đã thay chúng nhìn tất cả. Và một công tử thành Tirol tự bắn vào đầu mình năm mười hai tuổi, vì đã chót yêu một cô em họ.

Konrád ngủ ở giường bên cạnh. Chúng đều khoảng mười tuổi, khi bắt đầu quen nhau. Konrád đậm người nhưng gầy như con cái của những giống người rất cổ xưa, những người trong cơ thể xương nhiều hơn thịt. Cậu chậm rãi, nhưng không lười nhác, thứ chậm rãi có chủ ý. Cha cậu là một viên chức được phong nam tước ở Galicia, mẹ cậu là người Ba Lan. Khi cười, quanh miệng cậu xuất hiện một nét cười rộng Xlavơ, thơ trẻ. Cậu ít khi cười, lặng lẽ và ý tứ.

Ngay từ giây phút đầu tiên, chúng đã cùng chung sống, như cặp song sinh trong bụng mẹ. Với chúng, không cần phải "kết bạn", như bọn trẻ cùng lứa hay làm, giữa những nghi thức long trọng và nực cười, với sự say mê quan trọng hóa, như cách thức của dục vọng xuất hiện giữa con người với nhau, trong một hình dạng vô thức và méo mó, khi lần đầu tiên, người này muốn giành lấy cơ thể và tâm hồn của người kia từ thế giới, để thành chỉ của họ và chỉ của họ mà thôi. Ý nghĩa của tình yêu và tình bạn chỉ có chừng ấy. Tình bạn của chúng nghiêm trang và không lời, như tất cả những tình cảm lớn dành cho cả đời người. Và cũng như mọi tình cảm lớn, trong đó cũng có chút ngượng ngùng và cảm giác tội lỗi. Con người không thể cướp một người khác từ cộng đồng mà lại không bị trừng phạt.

Nhưng chúng cũng biết, ngay từ khoảnh khắc đầu tiên, rằng cuộc gặp gỡ này sẽ ràng buộc chúng suốt đời. Cậu bé người Hung rụt rè và mảnh khảnh, trong thời gian ấy tuần nào cậu cũng phải đi khám bác sĩ: người ta lo ngại cho phổi của cậu. Theo yêu cầu của người phụ trách trường, một đại tá người Morva, ngài vệ binh đến Viên và đàm thoại hồi lâu với các bác sĩ. Từ tất cả những điều các bác sĩ nói, người cha chỉ hiểu đúng một từ: "nguy hiểm" Cậu bé không ốm, họ bảo cậu chỉ dễ bị ốm mà thôi. Như vậy nên nguy hiểm, họ bảo, nói chung là thế. Ngài vệ binh ở trọ trong quán". Đến với vua Hungary "nằm cạnh nhà thờ Szent István, trong một phố nhỏ tối om, nơi trước kia cha ngài đã từng trọ. Người ta treo những cặp sừng hươu dọc hành lang nhà trọ. Người hầu chào ngài vệ binh như sau: "Kính chào tôn ông". Ông thuê hai phòng, những đồ gỗ bọc lụa xanh, vàng chất đầy trong căn phòng hình vòng cung, tối tăm. Ông cho con trai ở cùng với mình trong những ngày này, trên các cửa ra vào có thể đọc được tên các vị khách thường xuyên lui tới, như thể đây là một tu viện thế giới nào đó dành cho các ngài cô độc của nền quân chủ. Buổi trưa họ đi xe tới Práter. Trời bắt đầu se lạnh, đã đầu tháng mười một. Buổi tối hai cha con đi xem hát, trên sân khấu các nhân vật tranh cãi, thở hồng hộc và tuốt gươm ra xông vào nhau. Sau đó họ đi ăn, trong ngăn riêng của một tiệm ăn có rất nhiều người hầu bàn. Đứa trẻ sống trầm lặng với vẻ lịch sự già nua bên cạnh cha, như thể nó vừa chịu đựng vừa tha thứ một điều gì đó.

- Bác sĩ bảo, khá nguy hiểm, - người cha nói, cho bản thân mình thì đúng hơn, sau bữa ăn tối và châm một điếu xì gà đen, lớn, - nếu con muốn, con có thể trở về nhà. Nhưng cha muốn là con sẽ không sợ bất kỳsự nguy hiểm nào.

- Con không sợ, thưa cha, - đứa trẻ trả lời, - nhưng cha cho Konrád ở gần chúng ta luôn luôn nhé. Nhà cậu ấy nghèo lắm. Con muốn hè cậu ấy về nhà ta chơi.

- Bạn của con à? - Người cha hỏi.

- Vâng.

- Thế thì cũng là bạn của cha, - ngài vệ binh nói một cách nghiêm nghị.

Ngài mặc áo đuôi tôm, áo có dải, thời gian gần đây ngài không bận quân phục nữa. Cậu bé thở dài nhẹ nhõm. Có thể tin vào lời của cha. Tại Viên chỗ nào cha cũng có người quen, trong các cửa hiệu là người bán găng tay, bán áo sơ mi, ông thợ may và trong các tiệm ăn, nơi có những người quản lý đám hầu bàn long trọng quanh quẩn bên các bàn ăn và cả trên phố, những người đàn ông đàn bà vẫy chào ngài từ những chuyến xe ngựa.

- Cha đến chỗ hoàng đế à? - Đứa trẻ hỏi, một ngày trước khi ngài vệ binh quay về.

- Nhà vua, - ngài nói nghiêm khắc, giọng nhắc nhở.

Rồi ngài nói thêm:

- Cha sẽ không bao giờ đến đấy nữa.

Cậu bé hiểu đã xảy ra một cái gì đó giữa họ. Ngày cha cậu lên đường, cậu dẫn Konrád đến giới thiệu. Tối hôm trước, cậu đi ngủ với trái tim đập thình thịch: như thể cậu sắp đính hôn. "Đừng nói chuyện về nhà vua trước mặt cha tớ nhé", - cậu dặn bạn. Nhưng cha cậu tỏ ra hào phóng, nhân hậu, đúng là một ông lớn. Bằng cái bắt tay duy nhất, cha cậu tiếp nhận Konrád vào gia đình.

Từ ngày ấy trở đi, đứa trẻ ít ho hẳn. Cậu đã hết một mình. Cậu không chịu nổi sự đơn độc giữa đám người.

Nền giáo dục nằm trong máu cậu, được mang đến từ gia đình, từ những cánh rừng, từ Pari, từ hệ thần kinh của mẹ đã chỉ cho cậu biết rằng con người ta không bao giờ được nói đến những gì làm mình đau đớn, tốt hơn hết là âm thầm chịu đựng. Thông minh nhất là tuyệt đối không nói ra, cậu đã học được như thế. Nhưng cậu không sống được nếu thiếu tình thương yêu, cậu thừa hưởng được cả điều này. Có thể người phụ nữ Pháp đã mang đến gia đình cậu một khát vọng là con người hãy biểu hiện cảm xúc của mình ra. Vì trong gia đình phía cha cậu, bao giờ người ta cũng im lặng khi nói về cảm xúc. Cậu cần một người để yêu: Nini hoặc Konrád, lúc đó cậu không sốt, không ho húng hắng, khuôn mặt xanh xao gầy gò của cậu thiếu niên chợt đầy đặn bởi sắc ửng hồng và sự tự tin. Lũ trẻ ở trong thời kỳ, mà chất nam tính chưa được xác định hẳn, như thể chúng chưa muốn tự xác định. Mớ tóc vàng mềm mại mà cậu ghét cay ghét đắng, vì cảm thấy mình giống con gái, cứ hai tuần một lần được cậu cắt trụi. Konrád đàn ông hơn, bình thản hơn. Tuổi thiếu niên mở ra trước mắt chúng, vì giờ chúng không còn sợ thời gian nữa, vì chúng không còn đơn độc nữa.

Bà ngoại người Pháp, cuối mùa hè đầu tiên, khi các chàng trai ngồi lên xe quay lại Viên, ngắm nhìn chúng từ cửa lâu đài, bà quay sang nói với Nini và cười:

- Cuối cùng thì cuộc hôn nhân này cũng tốt đẹp.

Nhưng Nini không cười.

Các chàng trai hè nào cũng cùng về lâu đài, rồi tiếp theo, cùng đón Noel ở lâu đài. Mọi thứ của chúng đều là của chung, quần áo, đồ lót, người ta xếp chung phòng cho chúng trong lâu đài, chúng cùng đọc một cuốn sách, cùng nhau khám phá Viên và những khu rừng, những quyển sách, những cuộc săn bắn, cùng học cưỡi ngựa và bản lĩnh người lính, cùng chung cuộc sống bè bạn và cả tình yêu. Nini lo lắng, có thể hơi ghen một chút. Cứ thế tình bạn của họ đã sang năm thứ tư, họ bắt đầu lẩn tránh thế giới, vì họ có những bí mật. Mối quan hệ này ngày càng sâu sắc hơn, càng khăng khít hơn. Vị tướng ca ngợi Konrád, lúc nào chàng cũng muốn giới thiệu bạn mình với tất cả mọi người như một tác phẩm, như một sự sáng tạo màu nhiệm, cùng lúc ấy chàng lo ngại tất cả mọi người, sẽ lấy mất của chàng người mà chàng yêu quý.

- Quá nhiều. - Nini nói với bà bá tước. - Một ngày kia cậu bạn sẽ ra đi, lúc đó cậu nhà sẽ đau khổ.

- Đấy là nhiệm vụ của con người, - bà mẹ trả lời và ngồi xuống trước gương, ngắm nhìn sắc đẹp héo tàn của mình. - Một ngày kia chúng ta sẽ mất người mà chúng ta yêu. Ai không chịu được điều ấy thì cũng chẳng sao, vì họ chưa hoàn toàn là con người.

Trong trường, người ta chế giễu tình bạn này không lâu, họ quen dần như một sự tất nhiên. Người ta gọi họ với một tên chung, như với một cặp vợ chồng "bọn nhà Henrik". Nhưng người ta thôi chế giễu. Trong mối quan hệ của hai người có một cái gì đó âu yếm, nghiêm chỉnh, không vụ lợi, một cái gì đó định mệnh và vẻ đẹp của nó làm những kẻ định chế giễu, dèm pha phải hạ vũ khí. Trong những cộng đồng người, những mối quan hệ như thế bị nhìn ngó một cách ghen tỵ. Con người không mong mỏi gì hơn, mong có được một tình bạn không vụ lợi. Họ mong mỏi một cách tuyệt vọng. Lũ thanh niên trong trường trốn chạy vào sự kiêu ngạo về xuất thân, hoặc vùi đầu học, hoặc ngập ngụa trong ăn chơi, chè chén, sớm trước tuổi, hoặc sa lầy trong dục vọng xác thịt, hay âu sầu trong những mối tình đau khổ. Tình bạn giữa Konrád và Henrik hửng sáng giữa cuộc sống tập thể lộn xộn đó, như ánh sáng của buổi nghi lễ êm ả về lời thề thời Trung cổ. Không gì có thể hiếm hoi hơn bằng sự quấn quýt lẫn nhau giữa hai chàng trai, thứ tình cảm hoàn toàn trong sạch, vô tư và người nọ không chờ đợi từ người kia sự giúp đỡ, hay sự hiến dâng. Tuổi trẻ thường đòi hỏi sự hiến dâng từ những người họ trao cho niềm hy vọng. Hai chàng thanh niên cảm thấy mình đang sống trong trạng thái không tên, tuyệt vời và đầy ân huệ của cuộc đời.

Không có gì tinh tế hơn mối quan hệ này. Tất cả những thứ sau này cuộc đời mang đến, những khát vọng tế nhị hay lộ liễu, những cảm xúc mạnh mẽ, những ràng buộc số phận của sự say mê, tất cả đều thô thiển hơn, ít tính người hơn. Konrád nghiêm nghị và ý tứ, như tất cả những người đàn ông thực thụ, ngay cả khi mới lên mười. Khi các chàng trai bắt đầu dậy thì và nhố nhăng, chúng đứng ngồi không yên với những câu hỏi về bí mật của đời sống những người lớn. Konrád bắt Henrik phải thề, cả hai sẽ sống trong sạch. Lời thề này chúng giữ được khá lâu. Tuy không dễ. Cứ hai tuần chúng lại đi xưng tội, cùng nhau liệt kê các tội lỗi. Khát vọng tràn đầy trong máu, trong các dây thần kinh, hai chàng trai váng vất xanh xao mỗi khi trời chuyển mùa. Nhưng chúng sống trong sạch, như thể tình bạn phủ chiếc áo khoác kỳ diệu lên đời sống non trẻ của cả hai và bù đắp cho tất cả, những thứ đã hành hạ và xua đuổi bọn khác, lũ tò mò và nông nổi, đi về những chân trời địa ngục và mờ mịt của cuộc sống.

Hai chàng trai sống trong thứ kỷ luật nghiêm khắc đã được hàng thế kỷ kiểm nghiệm và đúc kết. Tất cả các buổi sáng, sau khi quấn găng bảo vệ vào tay và đội mũ, thân trên để trần, họ tập đấu kiếm một tiếng đồng hồ trong phòng thể dục của trường. Sau đó họ tập cưỡi ngựa. Henrik là một kỵ binh cứng cỏi, Konrád loay hoay vụng về trên yên ngựa vì sợ và vì mất thăng bằng, trên cơ thể chàng thiếu hẳn những khả năng thiên di được thừa hưởng. Henrik học tập dễ dàng, Konrád vất vả hơn, nhưng cái gì đã học được, chàng khư khư giữ chặt lấy, như một kẻ đã biết trước, đây là tất cả của cải trên đời của mình. Henrik như cá gặp nước giữa đám bè bạn, thản nhiên và kênh kiệu, như một kẻ trên đời không còn gì để ngạc nhiên. Konrád máy móc, cứng nhắc, và rất nguyên tắc.

Một lần vào mùa hè, họ cùng đi thăm cha mẹ của Konrád ở Galicia. Lúc này, họ đã trở thành hai sĩ quan trẻ. Ông nam tước -già nua, hói trán và khúm núm, người mà bốn mươi năm phục vụ ở Galicia và sự háo danh tham lam của người đàn bà Ba Lan đã đẩy ông đến chỗ suy sụp - vội vã bối rối ra đón hai chàng công tử. Thành phố ngột ngạt với những tháp chuông cũ kỹ, với giếng nước nằm giữa quảng trường hình chữ nhật, với những căn phòng tối tăm, vòm hình vòng cung. Và mọi người trong thành phố, người Ukrán, người Đức, Do Thái, người Nga sống trong tiếng ồn ào bị bóp nghẹt, đè nén về mặt chính quyền, như thể đang có một phong trào âm ỉ lan tràn trong thành phố, trong những căn hộ tối tăm và ngột ngạt, một phong trào cách mạng, hay chỉ là một sự bất mãn thảm hại được bàn tán, hoặc cũng chẳng phải cái đó: một bầu không khí hồi hộp ngột ngạt chờ đợi của đám hành hương thấm vào những căn nhà, các quảng trường, vào cuộc sống. Chỉ có nhà thờ lớn thản nhiên tách khỏi sự hỗn độn khi rên rỉ, lúc gầm rít, lúc thầm thì, với ngọn tháp chuông lực lưỡng, vòm hình vòng cung rộng, như thể một lần, với tất cả hậu quả của nó, một người nào đó đã tuyên bố một đạo luật bất biến và không sao chép được.

Các chàng trai sống trong khách sạn, vì nhà ông nam tước chỉ có ba phòng nhỏ. Buổi tối đầu tiên, sau bữa ăn thừa thãi, sau những món thịt đầy mỡ và những chai rượu nặng thơm tho - những thứ mà ông công chức già, bố Konrád và người đàn bà Ba Lan rầu rĩ héo hon, trang điểm lòe loẹt như một con vẹt với son phấn tím đỏ cũ kỹ, một người mẹ, đã cho dọn lên với đầy vẻ hồi hộp buồn bã và cảm động trong căn hộ nghèo nàn, như thể hạnh phúc của cậu con trai ít về thăm nhà tùy thuộc vào chất lượng của những món ăn. - Trước khi ngủ hai sĩ quan trẻ còn ngồi lâu trong góc tối, phủ những cây cọ bụi bặm trong tiệm ăn của nhà trọ kiểu Galicia. Họ uống rượu mạnh xứ Hegyalja của Hung, hút thuốc và cùng im lặng.

- Cậu thấy họ rồi đấy. - Konrád nói.

- Rồi, - con trai ngài vệ binh đáp như phạm lỗi.

- Thế thì cậu đã rõ, - chàng trai kia nói, dịu dàng và nghiêm nghị. - Cậu thử nghĩ xem, cái gì đã xảy ra ở đây vì tớ, hai mươi hai năm qua.

- Tớ biết. - Henrik nói và cổ họng chàng chợt se lại.

- Tất cả những đôi găng, - Konrád nói tiếp, - mà tớ cần mua khi chúng ta đến Nhà hát thành phố, đều từ đây đến. Nếu tớ cần một yên ngựa mới, ba tháng trời bố mẹ tớ không ăn thịt. Nếu tớ cho tiền boa, bố tớ không hút xì gà một tuần. Cứ như thế suốt hai mươi hai năm. Và lúc nào tớ cũng có tất cả. Ở một nơi xa tại Ba Lan, gần biên giới Nga có một dinh cơ. Tớ chưa bao giờ nhìn thấy. Đấy là của mẹ tớ. Tất cả mọi thứ đều đến từ dinh cơ ấy: đồng phục, tiền học, tiền vé xem hát, tiền bó hoa tớ tặng mẹ cậu khi mẹ cậu đi ngang qua Viên, tiền thi cử, tiền cuộc thách đấu kiếm khi tớ cần phải đánh nhau với thằng Đức. Hai mươi hai năm, tất cả. Đầu tiên bố mẹ tớ bán đồ đạc, sau đến vườn tược, ruộng đất, nhà cửa. Sau đấy đến sức khỏe, sự nhàn hạ, rồi đến tuổi già. Mẹ tớ luôn mong có thêm một căn phòng trong thành phố chấy rận này với có đồ đạc tử tế để đôi khi có thể tiếp được khách. Cậu hiểu chứ?

- Tha lỗi cho tớ. - Vị tướng nói một cách hấp tấp, mặt trắng bệch.

- Tớ không giận cậu. - Bạn chàng nói, hết sức nghiêm nghị. - Tớ chỉ muốn, cậu biết và nhìn thấy một lần. Khi thằng Đức tuốt gươm ra xông vào tớ, định băm vằm tớ một cách điên dại, nó rất sung sướng, như thể đây là một trò đùa thú vị nào đó, để gây tàn phế cho nhau từ sự kiêu ngạo, tớ chợt nhớ đến gương mặt mẹ tớ khi mỗi sáng bà tự ra chợ, để bà đầu bếp đừng lừa mất hai xu, vì hai xu ấy đến cuối năm thành năm đồng và bà có thể gửi vào thư cho tớ... Lúc đó tớ sẵn lòng giết chết ngay thằng Đức, kẻ vì lòng kiêu ngạo muốn gây hại cho tớ, mà không biết rằng, từng vết xước gây ra trên người tớ, là tội ác kinh khủng chống lại hai con người ở Galicia đang lặng lẽ hiến dâng cuộc sống cho tớ. Khi tớ boa tiền cho gia nhân nhà cậu là tớ đã lấy đi một chút gì đó từ bố mẹ tớ. Thật khó lòng sống như thế này. - Konrád nói và đỏ bừng mặt.

- Tại sao? - Henrik khẽ hỏi. - Tại sao cậu không nghĩ, tất cả những điều này đều làm bố mẹ cậu dễ chịu?

- Với bố mẹ tớ, có thể. - Kondrád im lặng. Từ trước tới nay chàng không bao giờ nói ra những điều này. Bây giờ nói ra, chàng nghẹn ngào, không nhìn vào mắt bạn. - Nhưng đối với tớ, sống thế này thật khó khăn. Cứ như tớ không phải là tớ. Nếu tớ ốm, tớ hoảng hốt, như thể mình phung phí một tài sản xa lạ, một cái gì đó, không hoàn toàn là của mình, là sức khỏe của mình. Tớ là lính, người ta dạy tớ biết giết và tự giết. Tớ đã thề làm điều đó. Nhưng tại sao bố mẹ tớ lại phải chịu đựng tất cả, nếu họ đang giết tớ? Cậu đã hiểu chưa?... Họ sống hai mươi hai năm trong thành phố này, nơi chỗ nào cũng bốc mùi ngột ngạt như một căn hộ bẩn thỉu, nơi những kẻ hành hương ngủ qua đêm... nơi tràn ngập mùi thức ăn, mùi mỹ phẩm rẻ tiền và những cái giường không thông gió. Họ sống câm lặng nơi đây. Bố tớ hai mươi hai năm chưa đến Viên, nơi ông sinh ra và lớn lên. Hai mươi hai năm không một chuyến đi, không một mảnh quần áo thừa, không một cuộc du lịch mùa hè, vì họ cần đẽo gọt tớ thành một tác phẩm trứ danh, mà cả cuộc đời họ không đủ sức thực hiện cho bản thân. Đôi khi, lúc muốn hành động, tay đã giơ lên nj rồi phải dừng lại. Lúc nào cũng trách nhiệm. Tớ đã muốn nhìn thấy cái chết của họ. - Chàng nói rất khẽ.

- Tớ hiểu, - vị tướng nói.

Họ ở lại đấy bốn ngày. Khi họ lên đường, lần đầu tiên trong đời, họ cảm thấy có một cái gì đó đã xảy ra giữa họ. Như thể người nọ nợ người kia một cái gì đó. Không thể diễn đạt điều này bằng lời được.