Chương 7

Con người luôn biết sự thật, một thứ sự thật thường bị các vai trò, sự hóa trang hoặc các hoàn cảnh sống che đậy. Hai chàng trai cùng được nuôi dạy, cùng tuyên thệ, cùng sống chung với nhau trong thời gian ở Viên, vì ngài vệ binh đã tìm cách cho con trai và Konrád được phục vụ gần triều đình trong những năm quân ngũ đầu tiên. Họ thuê một căn nhà đầu hồi, tầng một gần vườn Schonbrunn. Những cửa sổ căn nhà nhìn ra một khu vườn ngột ngạt, chạy dài, hẹp, rậm rạp những cây bồ quân. Nhà có ba phòng, họ sống cùng bà quả phụ điếc, vợ một đại tá quân y. Konrád thuê một chiếc đàn dương cầm, nhưng ít khi chàng chơi, như thể chàng sợ âm nhạc. Họ sống như hai anh em ruột, ngài vệ binh đôi khi phấp phỏng cảm giác, rằng bạn con trai mình có điều gì đó bí mật.

Konrád là một "kiểu người khác", những bí mật của chàng không thể tiếp cận được bằng những câu hỏi. Chàng luôn luôn bình thản. Không bao giờ tranh luận. Chàng sống, hoàn thành nhiệm vụ, tiếp xúc với đồng sự, chàng sống trong xã hội và cộng đồng như thể cuộc đời binh nghiệp không bao giờ kết thúc, như thể cuộc sống duy nhất chỉ là kỷ luật và thời gian phục vụ không chỉ ngày mà cả đêm nữa. Họ là những sỹ quan trẻ và con trai người vệ binh đôi khi lo lắng nhận thấy Konrad sống như một tu sĩ, như không phải đang sống trên thế gian. Như thể vừa hết những giờ công vụ này lại bắt đầu những thời gian phục vụ khác, phức tạp hơn, trọng trách hơn, như đối với một tu sĩ trẻ không chỉ sự cầu nguyện và những nghi lễ ngoan đạo, mà cả cuộc sống cô đơn, cả tri thức, cả những giấc mơ cũng mang ý nghĩa tu hành. Chàng sợ âm nhạc, thứ âm nhạc gần với những bí ẩn của chàng, gần không chỉ tri giác, mà cả thể xác chàng, như thể ý nghĩa sâu xa của âm nhạc là một dạng mệnh lệnh bứt chàng ra khỏi sự nghiệp, làm đổ vỡ một cái gì trong đó. Buổi sáng họ cùng phi ngựa đến Práter, hoặc vào trường đua ngựa, sau đó Konrád thi hành nhiệm vụ người lính, rồi quay về nhà thuê ở Hietzing, đôi khi một vài tuần, chàng không hề ra khỏi nhà. Trong căn nhà cũ người ta vẫn thắp sáng bằng đèn dầu hoặc bằng nến. Con trai ngài vệ binh thường về nhà sau nửa đêm, từ biệt đám bạn bè hay ra về từ những vũ hội, từ ngoài đường, trên xe ngựa chàng đã nhìn thấy mảng sáng phập phùng, yếu ớt và trách móc tỏa ra từ cửa sổ phòng người bạn. Có một cái gì đó kết án trong dấu hiệu sáng đèn bên cửa sổ. Con trai ngài vệ binh dúi cho người đánh xe ít tiền lẻ, rồi rút găng, chàng tìm kiếm chìa khóa cổng và cảm thấy tối nay mình lại phản bội bạn. Chàng trở về từ một thế giới, nơi người ta chơi đàn một cách êm dịu, trong các tiệm ăn và các phòng khiêu vũ, giữa đám thượng lưu của trung tâm thành phố, nhưng họ chơi nhạc khác kiểu bạn chàng thích. Họ chơi nhạc để cuộc sống dễ chịu và long trọng hơn, để mắt phụ nữ long lanh và để sự kiêu hãnh của đàn ông bừng cháy. Họ chơi đàn, trong thành phố hay ở những nơi con trai ngài vệ binh tiêu phí hàng tối những năm tháng tuổi trẻ của mình.Thứ âm nhạc mà Konrád yêu thích không mang đến sự quên lãng, mà chạm tới những đam mê và ý thức tội lỗi trong con người, nó muốn cuộc sống trong trái tim và trong ý thức của con người hãy trở thành hiện thực. Thứ âm nhạc như thế thật đáng sợ, chàng nghĩ và khe khẽ, bướng bỉnh huýt sáo một điệu vanxơ. Vào năm đó, ở Viên, đâu đâu cũng thấy người ta huýt sáo những bài vanxơ đang thịnh hành của nhà soạn nhạc trẻ Strauss. Lấy chìa khóa, chàng mở cánh cổng hàng trăm tuổi chậm chạp và nặng nề, đi men theo dãy hành lang tầng đất của căn nhà vòm hình cung, ẩm ướt, được chiếu sáng bằng ngọn đèn dầu lờ mờ, chàng dừng chân ngắm khu vườn trong khoảnh khắc, khu vườn trắng toát dưới ánh trăng phủ đầy tuyết, như thể người ta lấy phấn chia giới hạn đường viền của các đồ vật. Tất cả thật bình yên. Viên đang ngủ say và tuyết rơi. Hoàng đế đã ngủ say ở Burg và năm triệu con người cũng ngủ say trong đất nước của hoàng đế. Con trai ngài vệ binh cảm thấy mình cũng liên quan đến sự bình yên này, cũng canh giữ giấc ngủ và bảo vệ hoàng đế cùng năm triệu người, bảo vệ cả khi chàng không làm gì khác, chỉ diện quân phục, tối tối quấn quýt với đám bạn bè, nghe nhạc vanxơ, uống vang đỏ Pháp và phát ngôn chính xác những điều mà các quý ông quý bà chờ đợi từ chàng. Henric cảm thấy mình phục tùng những mệnh lệnh văn bản và phi văn bản nghiêm khắc, sự phục tùng này trong trại lính, trên bãi tập hay trong đám thượng lưu đều là một dạng phục vụ. Từ cảm giác này tạo nên sự bình yên cho năm triệu con người: rằng hoàng đế chỉ đi nằm trước nửa đêm, năm giờ sáng ngài đã dậy, bên ánh sáng nến, trong chiếc ghế bành mây kiểu Mỹ, bên cạnh bàn làm việc và hết thảy những người khác, những người đã nhân danh tên ngài để tuyên thề, đều phục tùng cho những thói quen và đạo luật này. Tất nhiên cần phải phục tùng nhiều hơn những gì các đạo luật đã ghi. Con người mang sẵn trong tim sự phục tùng, đấy là điều quan trọng nhất. Con người cần phải tin rằng mọi thứ đều ở đúng chỗ của nó.

Năm đó họ đã hai mươi hai tuổi, con trai ngài vệ binh và bạn của chàng.

Họ sống ở Viên, cả hai đều là sĩ quan trẻ. Con trai ngài vệ binh bước lên những bậc cầu thang mục nát, miệng huýt sáo khe khẽ một điệu vanxơ. Nơi đây mọi thứ đều ẩm ướt, các phòng, cầu thang, phảng phất chút hương thơm, như thể mùi quả ngâm trong các lọ tỏa ra. Mùa đông năm ấy, lễ hội hóa trang tràn ngập khắp Viên, như một nạn dịch nông nổi và vui vẻ. Tối nào mọi người cũng khiêu vũ bên ánh sáng như cánh bướm bay của những ngọn lửa ga, trong các phòng lớn màu vàng và màu trắng toát. Tuyết rơi rất nhiều, những cỗ xe ngựa lặng lẽ chở các cặp uyên ương lao vào trong màn tuyết. Viên nhảy múa trong màn voan tuyết. Con trai ngài vệ binh trưa nào cũng tới khu quần ngựa cũ, xem các kỵ sỹ Tây Ban Nha tập luyện cho các chú ngựa Lipica trắng. Một cái gì đó sinh động tuôn trào từ cơ thểnhững chú ngựa và các kỵ sỹ, những cử động thật quý phái và cao quý, mang đến một cảm giác dễ chịu tội lỗi và một loại cảm xúc nhịp điệu, như trong ý thức của tất cả các linh hồn xa xưa và từ các cơ thể quý phái. Sau đó chàng đi dạo. Chàng dừng chân trước những cửa hiệu trong thành phố, trong đảo khỉ, những thương gia già và những người hầu bàn nhận ra chàng vì chàng giống cha. Đây là một gia đình lớn, Viên, nền quân chủ, những người Hung, người Đức, Morva, Tiệp, Rác, người Hôrơvát, người Italia, trong thâm tâm ai cũng cảm thấy giữa những hành động, khuynh hướng và những khát vọng phiêu lưu nhiều kiểu này chỉ có hoàng đế mới dàn xếp được, người cùng một lúc vừa là sỹ quan cấp dưới vừa là bề trên, vừa là viên chức vừa là điền chủ, vừa là kẻ thường dân vừa là người cai trị. Viên đang náo nức. Người ta rót cho nhau loại bia ngon nhất thế giới trong những quán rượu có trần nhà hình vòng cung ẩm ướt trong thành phố, mùi thơm của món xúp thịt bò tràn ngập phố phường khi chuông điểm giờ trưa, sự vui vẻ, lịch thiệp tỏa đẫm không gian, trong các tâm hồn, như thể cảnh thanh bình này là vĩnh cửu. Phụ nữ đeo bao tay lông thú, mũ cắm lông chim, mắt họ sáng long lanh trong màn tuyết dưới làn voan mỏng. Buổi chiều bốn giờ, người ta đốt những ngọn đèn ga và phục vụ món cà phê đánh sủi bọt, các tướng tá và các viên chức ngồi quanh những chiếc bàn quen thuộc, đám phụ nữ ẩn khuôn mặt ửng hồng sau những chiếc ghế sâu trong xe ngựa, vội vàng tìm đến những căn nhà sưởi bằng củi của các chàng trai độc thân. Vì là ngày lễ hội hóa trang, nên tình yêu lên cơn sốt và bao vây thành phố, như thể những điệp viên của một màng lưới âm mưu, trong tất cả các tầng lớp xã hội, sẵn sàng bắn giết và làm hốt hoảng mọi tâm hồn. Trước giờ biểu diễn, trong lâu đài khu trung tâm của nam tước Esterházy, những người yêu rượu bí mật tụ tập với nhau. Tại Sacher, người ta dành phòng riêng cho các nhà quý tộc, các đức ông Ba Lan bực bội và buồn bã nhấp nháp rượu mạnh trắng trong những căn phòng mù mịt khói thuốc và ngột ngạt của căn hầm tu viện gần nhà thờ Thánh Istvan, bởi nước Ba Lan đang bất hạnh. Nhưng cũng có những thời điểm trong mùa đông năm ấy ở Viên, dường như ai cũng hạnh phúc. Con trai ngài vệ binh nghĩ đến đấy khẽ huýt sáo và mỉm cười. Ở phòng ngoài, hơi ấm từ lò sưởi ốp gạch men phả vào chàng như cái bắt tay của người thân. Thành phố này quả thật rộng mênh mông, nhưng mọi thứ và mọi người đều ở đúng vị trí của nó: các nhà quý tộc có đôi chút bình dân, các vị quản gia cũng là những người ham vui bí mật và gìn giữ chút thứ bậc, trong một loạt các thứ bậc vô tận và đầy tính chất người.

Người hầu bật dậy từ cạnh lò sưởi, đỡ lấy áo khoác, mũ chào mào và găng tay của chủ, tay kia lập tức lấy từ giá hong nóng của chiếc lò sưởi men trắng một chai rượu vang Pháp đỏ, thứ tối nào trước khi đi ngủ, con trai ngài vệ binh cũng nhấm nháp một cốc, như thể với vị rượu mạnh, đặc sánh và thâm trầm của xứ Burgundi, chàng muốn tạm biệt những kỷ niệm nông nổi đêm ngày. Bấy giờ người hầu theo sau chàng mang chai rượu đặt trên đĩa bạc vào phòng Konrád.

Đôi khi họ nói chuyện với nhau như thế đến sáng, trong căn phòng tranh tối tranh sáng, tận khi lò sưởi nguội mới thôi và con trai ngài vệ binh dốc đến giọt rượu cuối cùng. Konrád nói về những quyển sách chàng đọc, bạn chàng kể về cuộc sống. Konrád không đủ tiền cho cuộc sống, đối với chàng, binh nghiệp là một nghĩa vụ, với binh phục, chức vụ, với tất cả những hệ lụy tinh tế và rắc rối của trọng trách. Henrik cảm thấy tình bạn và mối liên kết của họ, thứ vừa phức tạp vừa dễ đổ vỡ, như tất cả những quan hệ định mệnh khác của con người, cần được cứu vớt khỏi tiền bạc, phải giải phóng nó khỏi sự ganh tỵ hay nỗi ám ảnh của sự vô ý. Điều đó thật không dễ. Họ trò chuyện với nhau như hai người anh em. Henrik khẩn khoản nài nỉ Konrád hãy chia sẻ tài sản của chàng, thứ mà chàng cũng chưa biết dùng vào việc gì. Konrád cố gắng giải thích: chàng không thể nhận dù chỉ một xu. Cả hai đều biết, sự thật chỉ đơn giản: con trai ngài vệ binh không thể cho Konrád tiền, chàng phải chấp nhận việc mình đi giải trí trong xã hội, sống phù hợp với phẩm hàm và tên tuổi của chàng, trong khi ở căn hộ Hietzing, Konrád ăn món trứng rán năm tối trong một tuần và tự đếm đồ lót từ hiệu giặt gửi về. Nhưng điều đó không quan trọng. Điều đáng sợ hơn là phải cứu vãn tình bạn khỏi đồng tiền trong cuộc sống. Konrád nhanh già. Mới hai nhăm tuổi chàng đã phải dùng kính lão để đọc sách. Và khi người bạn hàng đêm trở về từ Viên và từ thế giới bên ngoài, người sặc mùi thuốc lá và nước hoa, với vẻ trải đời non dại, họ thì thầm trò chuyện, rất lâu, như những kẻ đồng lõa, như thể Konrád là phù thủy, kẻ ngồi nhà, suy tư về ý nghĩa của các hiện tượng và con người, trong lúc đó kẻ kia đi lang thang và lượm nhặt tin tức bí mật về cuộc sống con người. Konrád ưa thích đọc những quyển sách tiếng Anh, những câu chuyện về sự chung sống của con người, về sự phát triển của xã hội. Henrik thích đọc sách viết về ngựa và về những chuyến du lịch. Và vì yêu quý nhau, họ đã tha thứ cho nhau những khác biệt: Konrád bỏ quá sự phong lưu của bạn, còn con trai người vệ binh thì chẳng phiền lòng vì sự túng bấn của Konrád.

Thứ "khác người" mà cha đã nói khi Konrád và bà bá tước chơi bản "Vũ khúc Pôlône", đã mang đến cho Konrád một thứ quyền lực trong tâm hồn người bạn.

Thứ quyền lực ấy là gì? Trong tất cả quyền lực thuộc về con người, có chút khinh miệt tinh tế và rất khó cảm thấy đối với những kẻ mà ta cai trị. Ta chỉ có thể hoàn toàn ngự trị tâm hồn con người nếu ta hiểu nó, ta hiểu và khinh bỉ một cách ý tứ những kẻ bắt buộc phải hạ mình. Những cuộc nói chuyện ban đêm trong căn hộ Hietzing theo thời gian, với những ngữ điệu va chạm nhau, chẳng khác gì cảnh thày và trò trò chuyện. Như tất cả những ai bị bắt buộc cô độc trước ý muốn và trước thời gian cho phép, Konrád nói về thế giới bằng một giọng châm biếm nhẹ nhàng, dễ dàng tha thứ, nhưng đồng thời đầy vẻ bất cần, như thể tất cả những thứ này ở đằng kia, chỉ có bọn trẻ con và những kẻ non dại hơn mới quan tâm đến. Nhưng trong giọng chàng vẫn cảm thấy nỗi nhớ cố hương: tuổi trẻ luôn cảm thấy nhớ cố hương, vĩnh viễn mơ ước về một thứ quê hương đầy nghi ngờ, xa lạ và đáng sợ hãi, thứ có tên là thế giới. Và khi Konrád hết sức thân mật, nhưng kênh kiệu, vừa đùa cợt vừa thản nhiên chế giễu con trai ngài vệ binh vì tất cả những điều chàng trai trải nghiệm trên thế gian, vẫn có thể cảm thấy trong giọng nói của Konrád một khát khao thầm kín bị nén xuống.

Họ đã sống như vậy trong ánh sáng rạng ngời của tuổi trẻ, trong cùng một vai trò, dù gắng tạo đôi chút, nhưng cùng lúc vẫn đem lại cho cuộc sống những thành đạt nghiêm chỉnh và dạt dào nhiều cảm xúc nội tâm. Vài đôi tay phụ nữ từng gõ cửa căn hộ phốHietzing, dịu dàng, đầy cảm động và mới vui tươi làm sao. Một ngày nọ Veronika, một vũ nữ đã gõ cửa như thế - vị tướng giờ đây dụi mắt khi nhớ đến cái tên này, như một người tỉnh dậy sau giấc ngủ say và nhớ lại. Phải rồi, Veronika. Rồi sau đó là Angéla, một góa phụ trẻ, người thích nhất là xem đua ngựa. Nhưng không, Veronika cô vũ nữ, mới đáng nhớ. Nàng sống trong một căn phòng áp mái của một căn nhà rất cổ kính, trong một xưởng vẽ chẳng bao giờ được sưởi ấm đầy đủ, ở phố mang tên "Ba chú ngựa nhỏ". Nhưng nàng thích sống ở đấy, trong xưởng họa, nơi không gian sẵn sàng nhường chỗ cho những bước nhảy và quay vòng của nàng. Người ta trang hoàng căn phòng rộng bằng những bó hoa kiểu Poros Makart và những bức ảnh súc vật mà người thuê nhà trước, một họa sĩ Stájer để lại cho chủ nhà để trừ nợ. Người họa sỹ này ưa thích nhất là vẽ những chú cừu: từ tất cả các góc phòng, những chú cừu buồn bã ngắm khách ra vào, với những cặp mắt dò hỏi, đẫm ướt và trống rỗng. Veronica sống ở đây, cô vũ nữ, giữa những rèm cửa bụi bặm và đồ đạc cũ phủ những tấm vải đã rách. Ngay từ cầu thang đã ngập ngụa mùi nước hoa, tinh dầu hoa hồng và nước rửa mặt Pháp.Một đêm hè ba người cùng đi ăn. Giờ đây vị tướng nhớ lại rõ ràng như xem một tấm ảnh bằng kính lúp. Họ ăn tối ở một quán trong khu rừng gần Viên. Họ đi xe tới đây, qua những cánh rừng ngột ngạt mùi lá. Nàng đội chiếc mũ cói rộng vành, đôi găng đan màu trắng kéo lên tới khuỷu, chiếc áo lụa hồng bó chẽn ngang eo và đi giày lụa đen. Trong cái thẩm mỹ kém cỏi nàng vẫn hoàn hảo. Nàng bước ngập ngừng trên lối đi rải sỏi giữa những lùm cây, như thể tất cả những bước đi trần thế dẫn đến cái hiện thực của cuộc sống, ví dụ như đến một quán ăn, đều không xứng đáng với đôi chân của nàng. Cũng như trên dây cây vĩ cầm Straparius không phù hợp thể hiện các bài nhạc trong quán rượu, nàng giữ đôi chân như giữ một kiệt tác, mà mục đích và ý nghĩa duy nhất của nó chỉ có thể là những điệu nhảy, để tháo gỡ những quy luật nặng nề của đời sống, để phá tan những bó buộc đau buồn của thể xác. Họ ăn tối trong vườn một ngôi nhà có những bức tường phủ kín nho dại, bên ánh nến được đặt trong cái lọ thủy tinh. Họ uống rượu vang đỏ nhẹ và cô gái cười rất nhiều. Trên đường quay về dưới ánh trăng đêm, từ một sườn đồi họ nhìn thấy thànhphố lung linh trong thứ ánh sáng màu trắng. Veronika vô tư choàng tay ôm cả hai người bạn. Đó là khoảnh khắc của hạnh phúc, của sự vô tư, của sự hiện hữu. Các chàng trai lặng lẽ tiễn cô vũ nữ về nhà, trong cái cổng rộng của ngôi nhà cũ, họ hôn tay nàng từ biệt. Veronika. Và Angéla, với những chú ngựa. Và với tất cả những thứ khác, hoa trên tóc các cô gái, khi họ nhảy theo vòng tròn dài, những dải ruybăng, những lá thư, hoa lá, một chiếc găng còn rớt lại sau khi họ đi. Những người đàn bà này đã mang lại cho cuộc sống của các chàng trai hương sắc của tình yêu đầu tiên và tất cả những gì về tình yêu: nỗi khát vọng, sự hiểu lầm, nỗi cô đơn. Nhưng sau đàn bà, sau các vai trò và thế giới bên ngoài, còn bừng sáng một tình cảm khác, mạnh mẽ hơn tất cả. Tình cảm này chỉ những người đàn ông mới hiểu được. Tên nó là TÌNH BẠN.