BÀ CHỦ TỐT BỤNG
Một đứa bé được mụ Janowa, vợ người thợ xây cầm tay dắt vào căn phòng khách rất đẹp của bà Ewelina Krzycka và vừa sợ hãi vừa thích thú, bằng những bước ngắn, nó chạy lon ton trên tấm lát sàn trơn, chuẩn bị sẵn tinh thần sẽ bật khóc hoặc cười tùy hoàn cảnh. Đôi môi nhỏ xinh đẹp như san hô run rẩy và méo xệch sắp bật khóc, con ngươi mắt rất to màu xanh ngọc sáng long lanh vì ngạc nhiên và tò mò, còn cái trán đẹp được phủ kín bởi mớ tóc dày, rất dày, đầy màu sắc và ánh lên vàng đậm. Đó là một bé gái năm tuổi rất xinh. Bên cạnh người đàn bà vai rộng khỏe mạnh đang dắt nó, trong bộ váy áo sáng màu may bằng loại vải bông dài chấm đất, trông nó giống như con bướm trắng với đôi cánh cụp. Cách bậc cửa vài bước, chân nó run rẩy vì sợ hãi và chắc hẳn nó sắp thét lên váng trời, nhưng bỗng nhiên, cảm giác lo âu biến mất, có lẽ bởi tình cảm vui tươi, nó giật mạnh tay mình ra khỏi bàn tay to đùng của mụ Janowa và ngồi thụp xuống tấm lát sàn rồi nhoẻn miệng cười và lên tiếng gọi vô cùng trìu mến:
- Dì ơi! Dì ơi!
Cuộc gặp gỡ lần đầu tưởng như sẽ hết sức khủng khiếp bỗng trở nên hoàn toàn thân thiện. Con chó nhỏ giống Đức thuần chủng định nhảy ngay lên tấn công những kẻ bước vào với tiếng sủa gay gắt đầy đe dọa bỗng đứng khựng lại trước đứa bé đang ngồi trên mặt đất và nhìn chòng chọc vào nó bằng cặp mắt đen láy, lóng lánh, tinh ranh. Đứa bé nhúng ngập đôi bàn tay nhỏ xíu hồng hào vào bộ lông ngực to lớn trắng như tuyết của con chó. Nhưng ngay lúc ấy, một người đàn bà khoảng bốn mươi tuổi, tóc đen, còn khá trẻ và xinh, dáng cao, mặc bộ đồ đen bỗng bước đến đứng bên trên hai sinh vật đang làm quen với nhau ấy. Vợ người thợ xây cúi thấp xuống gần sát hai sinh vật nọ và hôn vào bàn tay trắng muốt của người đàn bà kia.
- Helka ơi! Sao cháu không hôn tay bà chủ quyền quý? Mọi người hãy nhìn xem kìa! Nó còn đùa giỡn với con chó! Xin bà chủ quyền quý đừng giận con bé! Nó vẫn còn là một đứa bé ngu ngốc!
Nhưng bà Ewelina đâu có ý định cáu giận. Ngược lại, đôi mắt đen của bà tràn ngập ngọn lửa trìu mến và đắm say cứ găm vào khuôn mặt đứa bé mà mụ Janowa đang kéo đứng lên bằng bàn tay béo mập của mình. Bây giờ, nước mắt dâng đầy con ngươi màu xanh ngọc của Helka và nó đưa cả hai tay ra nắm chặt mép váy mụ Janowa.
- Thưa bà chủ quyền quý, vì đứa bé này chúng tôi đã làm mọi thứ mà chúng tôi có thể, song lẽ thường tình là ở với người nghèo thì nó chưa thể học được những điều lễ độ... Ôi, giờ đây chỉ có Chúa mới biến đổi được số phận của nó... đứa trẻ mồ côi!
- Đứa trẻ mồ côi! - Bà Ewelina xúc động nhắc lại mấy tiếng đó và cúi xuống đứa bé với ý định bế nó lên tay. Nhưng bỗng nhiên bà lùi lại. Tình cảm xót thương biểu lộ rõ trên khuôn mặt bà.
- Ôi! Khốn khổ! Nó ăn mặc thế này ư? - Bà kêu to - Váy dài chấm đất...- Bà bật cười- Còn áo thì dày cộm và tóc nữa!... Con bé có mái tóc đẹp tuyệt vời, nhưng ai lại đi tết thành bím cho đứa bé như thế này nhỉ!... Đôi giày sao thô kệch thế và lại không đi bít tất dài bên trong nữa...
Bà đứng thẳng dậy, đưa ngón tay nhấn vào chiếc chuông bạc và một tiếng chuông dài vang lên. Tiếng chuông chói tai khiến Helka bật cười, còn mụ Janowa thì trợn tròn đôi mắt.
- Gọi cô Czernicka! - Bà ra lệnh cho gã người hầu vừa xuất hiện ở cửa.
Trong nháy mắt, một phụ nữ khoảng ba mươi tuổi, váy đen bó sát, cao, gầy, nước da ngăm ngăm đen, vẻ khô héo tàn tạ, mái tóc đen kết thành búi ở phía sau gáy bằng chiếc lược đồi mồi vội vã bước vào. Ngay từ ngưỡng cửa, ánh mắt nhanh nhạy của chị ta đã lướt qua vợ gã thợ xây và đứa bé do mụ dẫn tới bằng cái nhìn u ám, nhưng khi đi đến cách bà chủ của mình vài bước thì ánh mắt chị bỗng sáng lên long lanh vô cùng hiền dịu, còn đôi môi mỏng khô khốc nở nụ cười nhún nhường đầy thiện cảm. Với vẻ mặt vô cùng tươi tỉnh, bà Ewelina ngay lập tức quay sang nói với chị ta:
- Cô Czernisia* này, cô có nhìn thấy không, đây chính là đứa bé mà hôm qua tôi kể với cô. Cô hãy nhìn kĩ mà xem! Những đường nét tuyệt vời làm sao... Làn da thật mịn màng... còn đôi mắt... mái tóc... giá như nó mập hơn một chút và đôi má hồng hào hơn thì có thể dẫn đến cho danh họa Rafael* làm người mẫu để vẽ các thiên thần đấy... Nó lại là trẻ mồ côi!... Cô biết không, may mắn làm sao tôi lại tìm được nó ở nhà những con người lương thiện này... trong một gia đình thật buồn thảm... ẩm ướt tối tăm... Nó hiện lên trước mắt tôi chẳng khác gì viên ngọc sáng long lanh giữa đống rác. Chúa đã gửi nó đến cho tôi... Nhưng, cô Czernisia ơi! Phải tắm rửa, chải đầu, may mặc cho nó... Cô hãy thương tình! Một tiếng đồng hồ nữa, cùng lắm là hai tiếng, cô hãy làm cho hình dạng đứa bé này thay đổi hoàn toàn cho tôi...
Czernisia là cách gọi thân mật Czernicka (ND).
Rafael: Raffaelo Santi (1483 - 1520) người Ý, một trong những danh họa nổi tiếng nhất thời kì Phục Hưng ở châu Âu (TG).
Czernicka cười thích thú, hai tay chắp lên ngực để biểu thị sự thán phục, rồi gật đầu lia lịa tỏ vẻ tán dương tất cả những điều bà chủ vừa nói với chị. Bà Ewelina đang cực kì vui vẻ. Chị người hầu khi bước vào với vẻ mặt ảm đạm và buồn ngủ giờ cũng tỏ ra cực kì vui vẻ. Giống như lúc trước, Helka ngồi trước con chó nhỏ, bây giờ chị ta cũng ngồi xuống trên mặt đất trước Helka và bắt chước đứa bé với vẻ hết sức trẻ con, bắt đầu nói líu la líu lo. Sau đó, với khó khăn cực lớn nhưng khéo léo che đậy, chị đưa hai bàn tay khô khốc nhanh nhẹn của mình ra kéo Helka từ dưới đất lên, ép sát vào ngực mình và vừa hôn chút chít vào mặt nó vừa bế nó ra khỏi phòng khách. Bà Ewelina mặt đỏ bừng, cố gắng lắm mới kìm được những giọt nước mắt thương xót, tiếp tục đứng lại nói gì đó trong giây lát với mụ Janowa, kẻ đứng trước lòng độ lượng vô song của bà đã tỏ ra mạnh dạn và mủi lòng bật khóc, rồi kể lại câu chuyện xảy ra với Helka, đứa bé mồ côi con ông anh họ bà, cũng làm thợ xây như chồng bà, đã ngã từ trên giàn giáo xuống và chết, sau đó không lâu, vợ ông ta, tức là mẹ Helka, cũng bị bệnh thổ tả chết. Mồ côi cả cha lẫn mẹ! Hai người đàn bà, một quả phụ sau đời chồng giàu có và một mụ vợ thợ xây đều ứa nước mắt mủi lòng khi nghe những lời đó. Bà Ewelina hết lời ca ngợi mụ Janowa và chồng mụ vì tấm lòng từ thiện của một giáo dân đạo Thiên Chúa đã thương yêu đùm bọc đứa trẻ nghèo nhưng tuyệt vời đến như vậy; còn mụ Janowa ca tụng lòng tốt và tính nhân từ của bà Ewelina, người đã nhận đứa trẻ về chăm sóc nuôi nấng, rồi lấy ống tay áo đỏ như máu của mình đưa đi đưa lại chà xát hai má vốn cũng đỏ lựng của mụ. Sự thể kết thúc ở chỗ vợ người thợ xây định quỳ gối trước mặt bà Ewelina và nâng gấu váy của bà, coi như một vị thánh lên để hôn, nhưng bà Ewelina can ngăn mụ rằng người ta chỉ quỳ gối trước Chúa mà thôi, sau đó bà bảo mụ vợ thợ xây hãy nhận vài rúp của bà để mua kẹo cho bọn trẻ con nhà mụ. Bây giờ thì mụ Janowa bật cười qua nước mắt với vẻ khiếm nhã và vui vẻ.
- Tôi mà lại mua kẹo cho chúng! - Mụ kêu to - Có phải là con cái nhà giàu đâu mà cần đến kẹo. Nếu bà chủ quyền quý có lòng độ lượng như vậy thì tôi sẽ dùng số tiền đó mua cho thằng Vicek đôi giày, còn con Marylka và Kaska chiếc khăn đội đầu...
Cuối cùng, họ từ giã nhau. Mụ Janowa trên đường quay trở về căn nhà rách nát của mình có đến hai chục lần dừng chân trên đường phố và kể cho khoảng hai chục người mình gặp nghe về sự tử tế thánh thiện và lòng nhân từ của bà Ewelina. Còn bà Ewelina sau khi mụ Janowa đi khỏi liền ngả người trên đi văng và áp đôi bàn tay trắng ngà của mình lên cái trán trĩu nặng niềm tự hào thích thú đầy trìu mến. Bà đang nghĩ về điều gì? Chắc chắn bà nghĩ rằng Chúa vô cùng nhân từ đã phái đến cho bà tia nắng mặt trời ấm áp sáng ngời để bà vượt tiếp con đường tối tăm ảm đạm của đời mình... Tia nắng ấy đối với bà từ nay sẽ là đứa bé côi cút tuyệt vời kia, đứa bé may mắn được tìm thấy ngày hôm qua, còn hôm nay là đứa con gái nuôi... Ôi, bà yêu mến đứa bé ấy biết nhường nào! Bà cảm nhận được điều đó qua nhịp thở gấp gáp của lồng ngực, qua làn sóng dạt dào của cuộc sống và tuổi thanh xuân, thứ hình như bỗng nhiên lấp kín toàn bộ cơ thể bà và thậm chí làm trái tim bà nở ra. Bà đã cảm thấy trống trải và tẻ nhạt trên thế gian này, cảm thấy cô đơn đến cùng cực, một cảm giác lạnh lẽo đầy chết chóc bao bọc xung quanh bà. Bà đã nguội ngắt, đã già cỗi, đã rơi vào trạng thái lãnh đạm vô hồn hoặc u sầu tăm tối,thế mà Thượng đế một lần nữa đã chứng minh cho bà thấy rằng Người quan tâm đến bà, rằng ngay trong lúc gặp rủi ro lớn nhất thì cũng không nên đánh mất lòng tin trước sự chăm lo ấy... Chỉ mong Czernicka nhanh chóng tắm rửa và mặc quần áo cho thiên thần tí hon kia...
Cơn mơ màng của bà Ewelina bị ngắt quãng bởi hai bàn chân lông lá xồm xoàm đang cố sức leo lên đầu gối bà và bị mắc kẹt ở viền đăng ten thêu ren trên váy bà, còn móng vuốt của nó đã chạm vào tay bà. Bị đánh thức, giật nẩy mình, bà bực tức đẩy phắt con chó ghê tởm ra. Con chó coi cơn tức giận của bà như cử chỉ đùa giỡn vui vẻ. Có lẽ do lâu nay nó vốn được yêu quý, vì thế khó có thể tin nay lại bị hắt hủi. Nó sủa lên vui vẻ và lại lấy đôi chân lông lá xồm xoàm móc móc vào viền đăng ten thêu ren ở váy và cào cào vào bàn tay mềm như nhung của bà chủ mình. Lần này thì bà bật người nhảy ra khỏi đi văng và lên tiếng:
- Gọi cô Czernicka! - Bà nói với gã người hầu vừa ló mặt.
Czernicka thở hổn hển chạy vào, hai má ngăm ngăm đen vẫn đang đỏ bừng, hai ống tay áo của bộ váy áo màu đen vẫn còn xắn cao lên đến tận khuỷu.
- Cô Czernicka ơi, cô hãy dắt con Elf này đi và từ nay về sau hãy giữ nó ở căn phòng gửi áo ấy nhé. Nó làm rách viền đăng ten thêu ren của tôi làm tôi chán lắm rồi...
Khi chị hầu gái cúi xuống để nhấc con chó lên, trên đôi môi mỏng dính của chị ta thoáng xuất hiện một nụ cười đặc biệt. Trong nụ cười ấy có cả một chút chế giễu, một chút u buồn. Con Elf sủa, lùi lại và định chạy trốn khỏi đôi tay đầy xương xẩu đang giơ ra bắt nó để nhảy đến đầu gối bà chủ của mình. Nhưng bà Ewelina nhẹ nhàng đẩy nó ra và đôi tay xương xẩu đã chộp ngay lấy nó mạnh đến mức nó sủa lên ầm ĩ. Czernicka nhanh chóng phóng ánh mắt lướt nhìn lên mặt bà chủ của mình.
- Cái con Elf này thật khó chịu... - Chị ta thầm thì với thái độ hơi đắn đo.
- Thật khó chịu! - Bà Ewelina nhắc lại và tỏ ý ác cảm nói thêm - Tôi không thể hiểu tại sao trước đây mình lại yêu thích cái con vật tẻ nhạt ấy đến như vậy cơ chứ...
- Ôi! Ngày trước nó hoàn toàn khác cơ!
- Đúng như vậy, cô Czernicka nhỉ, trước đây nó hoàn toàn khác cơ. Trước đây nó thật tuyệt vời... Nhưng bây giờ...
- Bây giờ nó trở nên tẻ nhạt...
- Vô cùng tẻ nhạt... Cô giam nó ở căn phòng gửi áo ấy và đừng bao giờ để nó xuất hiện trong các phòng ở nữa...
Czernicka đã bước ra đến ngưỡng cửa lại nghe tiếng gọi:
- Cô Czernicka!
Chị ta quay lại với vẻ vội vã nhún nhường và nụ cười lễ độ.
- À, cô bé của chúng ta thế nào rồi?
- Mọi thứ được thực hiện đúng theo lệnh của bà chủ. Trong nhà tắm, bồn nước đã chuẩn bị xong, Paulina sẽ tắm cho Helka...
- Tắm cho cô chủ nhỏ! - Bà Ewelina miễn cưỡng cắt ngang.
- Tắm cho cô chủ nhỏ... Còn tôi đang cắt may váy áo từ tấm vải len lông cừu vẫn cất ở chiếc tủ thấp ạ...
- Tôi biết, tôi biết...
- Kazimiera đã chạy ra cửa hàng mua giày, tôi cũng bảo Janka đi mua quần áo lót may sẵn... Tạm thời tôi sẽ khâu lược một chiếc váy... chỉ xin bà chủ cho đăng ten thêu ren, mấy dải nơ và tiền mua mọi thứ...
Đăng ten thêu ren, dải nơ, vải tuyn, vải băng, len, sa tanh thì đã được chất đầy những chiếc tủ đứng và tủ thấp kê la liệt trong các căn phòng của lâu đài to rộng và đẹp đẽ của bà Ewelina. Czernicka cứ mở ra đóng vào rất lâu những chiếc tủ đứng và ngăn kéo, nhưng vẫn nắm chặt trong lòng bàn tay không phút nào ngưng tờ bạc mệnh giá khá lớn. Sau đó, trong phòng gửi áo nổi lên tiếng ồn ào mặc cả mua bán; rồi một đống khá lớn các đồ vật được lôi từ trong các tủ đứng và tủ thấp ra, coi như là giá trị tờ giấy bạc được quy đổi thành những thứ đã biến mất khỏi chiếc rương sâu lòng đựng tài sản riêng của chị hầu phòng. Cuối cùng, với bộ mặt tươi tỉnh, rõ ràng là thỏa mãn vì khoản lợi thu được từ việc đứa bé mồ côi đến nhà, chị ta bắt đầu khâu lược và vội vàng dùng kim găm đính chiếc váy vừa được cắt. Ngày mai, mấy bác thợ cắt may, thợ đóng giày và các bà thợ khâu mới chính thức bắt đầu công việc ở phòng quần áo của cô chủ nhỏ. Lúc bấy giờ, cô chủ nhỏ ấy, người vừa được tắm gội và chải đầu, song vẫn mặc chiếc áo dày cộm của mình với đôi chân trần ngồi trên nền đất cùng con Elf trong phòng của Czernicka và lọt giữa những cử chỉ vuốt ve vô cùng trìu mến có lẽ đã quên hết mọi thứ trên thế gian.
Bà Ewelina chìm ngập trong cơn mơ màng sâu thẳm cũng đã quên hết mọi thứ trên thế gian. Giờ đây, không gì có thể cắt đứt được cơn mơ màng ấy. Trong căn phòng khách rộng lớn sáng choang với những tấm gương với các bức tranh và tấm màn đỏ tía trang hoàng bên trong, sự im lặng sâu thẳm cũng đang ngự trị. Qua tấm màn che cửa hé mở đến lưng chừng có thể nhìn thấy mấy căn phòng cả lớn lẫn nhỏ đang ngập chìm trong câm lặng và không gian nửa tối nửa sáng. Những tia nắng hè của buổi hoàng hôn chiếu chếch xuyên qua khe hở của những cánh cửa chớp, bò trườn đây đó dọc theo các bức tường, các tấm thảm và khung tranh mạ vàng. Từ bên ngoài cửa sổ bay đến hương thơm của những bông hồng nở rộ và tiếng chim hót líu lo, phía sâu trong căn nhà, nơi phòng ăn vẳng đến tiếng lách cách leng keng sắp đặt đĩa chén thìa dĩa chuẩn bị cho bữa ăn tối.
Bà Ewelina đang nghĩ về sự xấu số của mình. Bà không hề phóng đại khi nghĩ rằng mình là người vô cùng bất hạnh. Quả là như vậy, một người đàn bà góa đã nhiều năm, không con cái, với trái tim nóng bỏng và cô đơn, không giàu đến mức lúc nào cũng có thể đi đến những nơi mà ở đó cuộc sống mang lại cho bà nhiều thi vị nhất, ít nỗi buồn chán nhất. Gia tài của bà đúng là rất lớn, nhưng chưa đến mức những nỗi lo âu và trăn trở khác nhau không buộc bà đôi khi vẫn phải giam hãm mình trong một thời gian vào một nơi xấu xa, buồn bã, chán ngán như cái thành phố
Ongrod* này. Đặc biệt là giờ đây, với những lợi ích đẹp đẽ và lớn lao mà bà sở hữu ở vùng Ongrod thì một chuyện gì đó khác thường đã xảy ra. Có những bản hợp đồng cần kí kết, những khoản nợ cần thanh toán, những khoản tiền trong việc làm ăn không thể thoái thác được phải chi trả - và tất cả những việc đó đã khiến bà Ewelina không thể ra nước ngoài hoặc chí ít là được sống ở một trong những thành phố lớn nhất nước. Vậy là bà đã sống ở đây gần hai năm, những năm tháng nặng nề buồn chán. Xa lạ với mọi thứ và mọi người, lọt thỏm giữa những cảnh sắc tầm thường của một thành phố nhỏ, mơ tưởng về những niềm vui nghệ thuật kì vĩ bay bổng, những thứ từ trước đến nay vốn là thi vị cuộc sống của bà, những thứ mà ở đây dĩ nhiên bà hoàn toàn bị tước bỏ, bà đã sống giống như một tu sĩ khép kín, giam mình trong tòa lâu đài với những bức tranh, chiếc đàn phong cầm, cô Czernicka và con chó Elf của mình. Ở đây, cuộc sống của bà trong sạch bao nhiêu thì buồn thảm cũng bấy nhiêu, nhưng sự thanh thản của lương tâm thì không được trọn vẹn. Bà không làm được bất cứ một điều gì gọi là tốt đẹp cả và bà thường rất hay tự trách mình về điều đó một cách đắng cay. Sự thèm khát thực hiện điều tốt đẹp là một trong những sợi dây đàn tinh thần rung động mãnh liệt nhất. Lòng từ thiện trong bà đã đạt đến mức độ đam mê và nhiều lần, rất nhiều lần trong đời đã mang đến cho bà những niềm vui tinh thần thay thế cho hạnh phúc, cái mà bà chưa bao giờ được hưởng. Nhưng... việc như vậy thường chỉ diễn ra ở nơi khác. Ở đây, thậm chí bà không biết mình phải làm gì và làm như thế nào để có thể thỏa mãn nhu cầu sâu thẳm nhất của trái tim cao thượng. Đúng ra thì đôi lúc bà đã mang những của bố thí hào phóng ban phát cho kẻ này kẻ khác, nhưng điều đó không làm thỏa mãn trái tim bà, không khỏa lấp được thời gian, cũng không thể làm lương tâm mãn nguyện. Ở những thành phố lớn, bà đã quen với công việc từ thiện cần mẫn thường xuyên, được tiến hành dưới sự dẫn dắt của những người lãnh đạo tinh thần có học vấn, và do những người trung thành với bà thực hiện trên tầng áp mái của những nhà chung cư cao tầng hoặc ở tầng dưới mặt đất tối tăm, hay mang đến những nơi trú ngụ tạm thời, bày trong khay bạc đặt trên những chiếc bàn kê ở gian tiền sảnh của các giáo đường v.v... Sự thiếu hụt các phương thức thực hiện công việc từ thiện đúng theo kiểu như vậy vừa giày vò bà, vừa đổ thêm giọt đắng cay làm đầy ly đau đớn của bà. Bỗng nhiên, ở Ongrod người ta lại lập ra cái gọi là Hội Các quý bà từ tâm. Bà Ewelina, với tư cách chắc hẳn là người giàu có nhất thành phố đã được mời tham gia vào các hoạt động của Hội này. Đó là niềm vui sướng đầu tiên mà bà có được trong suốt hai năm qua. Như vậy là bà sẽ có thể làm điều tốt! Mãnh lực của trái tim, thứ mà bà cảm thấy trào sôi trong mình giờ đây thế là sẽ tìm được một lối thoát nào đó! Mắt bà sẽ còn được tuôn trào những giọt nước mắt nhân ái xót xa thông thường vẫn không thể kiềm chế nổi khi nhìn thấy cảnh nghèo đói của con người! Tai bà sẽ được nghe những lời cảm ơn và chúc phúc của những kẻ mà với họ, bà xuất hiện chẳng khác nào thiên thần mang đến sự trợ giúp và niềm an ủi!
Ongrod: tên gọi được Orzeszkowa thường xuyên dùng để chỉ thành phố Grodno.
Ngay lập tức, bà đã đến theo lời mời đó. Người ta chỉ cho bà ra khu phố mà ở đó bà phải tìm những người nghèo khổ. Khi đi tìm, bà tình cờ ghé vào ngôi nhà mà gia đình người thợ xây đang cư ngụ và đã nhìn thấy Helka. Đứa trẻ hiện ra trước mắt bà với vẻ ngoài đẹp mê hồn. Hình như nó đang chơi đùa với một con chó hay con mèo gì đó, hay có thể là đang ngồi trước thềm nhà tắm nắng và những tia nắng kia chiếu xuyên qua tóc nó rực lên như những ánh lửa hồng, hay cũng có thể quá ngạc nhiên vì cỗ xe, con ngựa và người đàn bà kiều diễm ăn mặc sang trọng, nó đứng chôn chân trên ngưỡng cửa và hướng đôi tròng mắt nhìn thẳng vào bà mà qua đó, bà nhận được ngay ra màu ngọc bích giống hệt nền trời nước Ý - không hiểu vì đâu, chỉ biết rằng ngay lập tức, bà cảm thấy nó là một đứa trẻ khác thường, thật tuyệt vời. Và khi bà kề môi vào má đứa trẻ, trên đó vẫn còn nhìn thấy dấu vết của món xúp lúa mạch nấu với mỡ lợn nó vừa mới ăn xong. Bất chấp những dấu vết đó, trái tim bà càng đập rộn rã hơn và khi nghe câu “Đứa bé mồ côi!” mà mụ Janowa thốt ra thì những giọt nước mắt nhân ái và thương cảm đã dâng đầy tròng mắt bà. Bà thèm khát đứa bé đó, thèm khát nó cho riêng mình bằng sự nhiệt tình và sức mạnh của tâm hồn cuồng nhiệt như núi lửa và cô đơn như con thuyền lạc lõng trên biển cả đầy giông tố...
Bây giờ thì đối tượng của sự thèm khát ấy đã hiện ra ngay dưới mái nhà bà. Người ta trao nó cho bà vĩnh viễn và quả thật chẳng gặp phải khó khăn nào! Giờ đây, khi yêu thương đứa bé đó, bà sẽ vỗ về được cả con tim sầu não của mình, còn khi bao bọc nó bằng đôi cánh của tình mẫu tử, bà sẽ làm thỏa mãn cả lương tâm mình, cái vẫn thường ra lệnh cho bà làm điều tốt!... Nhưng giờ nó đang ở đâu nhỉ, đứa trẻ tuyệt vời kia? Đang ở đâu thiên thần an ủi và làm dịu nỗi đau mà Thượng đế đã phái xuống cho bà? Tại sao cho đến bây giờ Czernisia vẫn không dẫn nó đến cho bà? Ôi đứa bé khốn khổ! Chắc hẳn vẫn còn chưa mặc xong quần áo! Nhưng vì nó đã được tắm rửa sạch sẽ, thế thì chắc mình phải đi đến phòng Czernicka ôm nó vào lòng, hôn nó, ấp ủ nó vào trái tim mình...
Bà bật dậy khỏi đi văng, chạy qua phòng khách và đến giữa đường thì dừng lại, hai tay đặt chéo trước ngực. Ở cửa phòng đối diện đã thấy Czernicka dẫn Helka xuất hiện, nhưng sao mà nó thay đổi đến như vậy cơ chứ! Sao lại có sự biến dạng đến như vậy! Một con bướm trắng nhợt nhạt với đôi cánh cụp đã biến thành con chim ruồi tuyệt đẹp. Những dải trang điểm màu hồng trông giống như những chiếc lông vũ hoặc đôi cánh nhỏ vẫy vùng trong tấm váy xanh da trời. Qua những sợi tơ của tấm ren hiện rõ đôi chân nhỏ tròn trịa được bó sát với đôi tất dài mặc bên trong mỏng dính như mạng nhện, hai bàn chân lọt thỏm trong đôi giày nhỏ xinh màu da trời; mái tóc sáng chói uốn quăn thơm phức được một dải băng dùng để quấn tóc làm bằng đồi mồi giữ ngăn nắp. Trang phục đó khiến bà thích thú và lo sợ, mùi thơm tỏa ra từ mái tóc con bé và từ tấm ren làm bà say sưa. Helka đứng ở bậc thềm phòng khách với đôi môi lại méo xệch như sắp khóc, với đôi vai gầy bạnh ra, cứng đơ do lo sợ chiếc váy bị nhàu, với đôi mắt e thẹn và long lanh đẫm nước, lúc thì cụp xuống nhìn đôi giày tuyệt diệu, lúc lại ngẩng lên nhìn thẳng vào mặt bà Ewelina. Bà Ewelina nhảy đến và sau khi ôm chặt nó vào lòng liền phủ lên nó những nụ hôn nồng ấm.
Sau đó, bà dẫn đứa bé đến phòng ăn, nơi bà cùng ngồi với nó bên cạnh bàn đặt đồ sứ và những thứ cao lương mĩ vị tuyệt vời. Nửa giờ sau, khi Czernicka bước vào phòng ăn đã nhìn thấy Helka đang ngồi trên đầu gối người bảo trợ mới của mình và không còn chút gì tỏ ra cách biệt. Lòng hảo tâm vô cùng tận và sự gần gũi thân mật của bà Ewelina đã rất nhanh chóng gieo vào tim đứa bé sự mạnh dạn và lòng tin. Với đôi má lần này không phải bốc mùi cháo tấm nấu với mỡ lợn nữa, mà bóng nhẫy bánh ga tô và mứt kẹo, con bé đưa ngón tay nhỏ nhắn của mình chỉ vào những đồ vật khác nhau mà từ trước đến nay nó chưa bao giờ biết đến để hỏi tên gọi của chúng.
- Cái gì đây, bà chủ ơi, cái gì?
- Cái tách, - bà Ewelina đáp.
- Cái ta-ách... - Với một chút khó khăn, Helka lặp lại.
- Còn tiếng Pháp gọi là: la tasse!
- Tas, tass, tas-tas-tas!- Helka nói bập bẹ.
Người đàn bà và đứa trẻ tỏ ra vô cùng hạnh phúc. Czernicka với cốc nước chè trên tay vừa rời phòng ăn vừa nở nụ cười đúng theo cách của mình, nghĩa là nửa chế nhạo, nửa buồn rầu.
Ngày cư trú đầu tiên của Helka ở nhà bà Ewelina đã diễn ra như vậy, còn tiếp sau đó là một chuỗi dài, rất dài những ngày giống như thế hoặc thậm chí còn hạnh phúc hơn thế nữa đối với người đàn bà cũng như với đứa trẻ. Họ chơi đùa với nhau hết sức tâm đầu ý hợp. Vào những tháng hè, trên khắp khu vườn cây xinh đẹp bao quanh lâu đài từ sáng sớm đến chiều tối, cô bé gần như vỗ cánh tung bay giống như chú chim ruồi đầy màu sắc. Đôi bàn chân nhỏ xíu xỏ giày vừa khít của cô bé chạy vòng quanh những chiếc bồn đầy hoa đặt dọc các con đường mòn lát sỏi; cái đầu phủ mớ tóc vàng óng và cài hoa ẩn hiện bên trên những khóm cây xanh thấp lũn tũn trông như thiên thần bé nhỏ bay lượn trong không trung. Tiếng nói líu lo và tiếng cười trẻ thơ vang xa vượt cả ra ngoài hàng rào sắt ngăn cách khu vườn cây của lâu đài với đường phố bên ngoài. Bà Ewelina ngồi hàng giờ trên gian tiền sảnh rộng trang hoàng đẹp đẽ quên cả quyển sách cầm trên tay, chăm chú dõi ánh mắt nhìn vào nhân vật tí hon được trang điểm lộng lẫy kia, lắng tai đón nhận từng âm thanh cười nói líu la líu lô của nó. Thỉnh thoảng, sau khi chạy xuống cầu thang gian tiền sảnh, bà lại rượt đuổi nó dọc theo các con đường mòn của vườn cây. Lúc đó, qua trò chơi con trẻ mà có lẽ bà đã hưởng ứng nhiệt thành bằng cả trái tim mình, có thê nhận ra rõ nhất bao nhiêu sức lực và sự sống còn đọng lại bên trong người đàn bà không còn trẻ kia. Hai má bà đỏ ửng lên, đôi mắt đen bốc cháy, thân hình lấy lại được sự nhanh nhẹn và dẻo dai thời con gái. Cuộc rượt đuổi thường kết thúc bằng việc Helka lao người ôm cổ bà Ewelina, bằng những cử chỉ vuốt ve âu yếm và những giây phút dài ngồi bệt trên thảm cỏ, giữa những đóa hoa mà cả hai cùng tết thành bó và giữa các vòng hoa. Đằng sau hàng rào sắt trên vỉa hè đường phố, những người dân thành phố đi ngang qua rất hay dừng lại ngắm nghía nhóm người tuyệt vời qua lỗ hổng hàng rào, có cảm giác rằng nhóm người ấy càng trở nên lộng lẫy hơn trên bức phông là lâu đài nhỏ xinh đẹp quét vôi trắng nằm giữa vườn cây, và cảnh ấy càng làm mủi lòng họ hơn khi mọi người đều biết người đàn bà nọ không phải là mẹ đẻ của đứa bé. Hai sinh linh đó khác nhau về dòng máu, nhưng lại hòa quyện với nhau chặt chẽ đến như vậy.
Cảm giác mạnh nhất thường được tạo ra vào những ngày mùa đông tuyết trắng, khi họ cùng bước vào ngôi nhà thờ của thành phố chen chúc đầy người. Lúc bấy giờ, mấy ngàn con mắt của mọi người đều nhìn vào đứa con gái nhỏ nhắn toàn thân ngập trong sa tanh và lông thiên nga trắng muốt cùng người đàn bà trong bộ đồ nhung đen tuyền. Đứa con gái giờ đây đang đỏ ửng và mãi mãi tươi cười ấy được người ta ví với đóa hoa hồng đang phất phơ trên tuyết, song đối với người bảo hộ nó thì biết tìm sự so sánh nào đây? Người ta gọi một cách giản đơn: thần thánh! Dành sự bảo hộ và tình yêu như vậy cho một đứa bé xa lạ, thân phận thấp hèn, mồ côi mồ cút! Sử dụng tài sản của mình như vậy đó! Điều ấy thực sự xứng đáng được mến phục. Mọi người nhìn chung đều mến phục bà Ewelina. Biết bao lần khuôn mặt hiền dịu và đăm chiêu của bà quay về khoảng trống bên cạnh giáo đường tuyệt vời. Còn ở ngay cạnh cửa nhà thờ, mụ Janowa đang đứng, hết sức hăng hái, bằng sức mạnh của cả hai khuỷu tay ra sức chen lấn trong đám đông vây quanh, vội vàng quỳ gối và đôi mắt xanh da trời ngay thẳng của mụ hướng về phía đỉnh bàn thờ lớn, lấy ống tay áo khoác ngoài dài vừa lau nước mắt trên khuôn mặt đỏ bừng vừa gần như hét to:
- Cầu mong hạnh phúc muôn đời sẽ đến với bà mãi mãi, Amen.
Họ không tách ra khỏi nhau ban ngày, cũng không rời xa nhau cả vào ban đêm. Chiếc giường nhỏ của Helka làm từ gỗ bồ đào được chạm khắc tỉ mỉ, một kiệt tác nghệ thuật của nghề mộc, được đặt ngay bên cạnh giường của bà Ewelina. Bằng chính đôi tay người bảo trợ của mình, bé được cởi áo ngoài ra và khoác lên mình tấm áo ngủ may bằng vải phin nõn. Trên tấm vải trải giường được thêu thùa, hằng đêm Helka ngủ say sưa với giấc mơ đẹp và nở nụ cười kín đáo của một cá thể hạnh phúc. Bà Ewelina vừa đặt bé xuống giường vừa làm dấu thánh giá trên không trung phía trên người bé. Sau đó, khi Czernicka đắp cho bé tấm chăn bông được trang trí bằng những hình vẽ đẹp mắt, bà nói:
- Con bé thật tuyệt vời làm sao, Czernisia nhỉ!
- Giống như một thiên thần. - Cô hầu đáp.
Đôi lúc, còn chưa ngủ, Helka nghe thấy những lời nói ấy. Từ dưới tấm chăn lông trắng muốt vang lên tiếng cười trẻ thơ rất lớn, ngắt quãng bởi tiếng nói:
- Bà chủ đẹp hơn nhiều! Đẹp hơn nhiều! Đẹp hơn nhiều!
- Con bé lảm nhảm cái gì thế, Czernisia ơi? - Bà Ewelina vô cùng hài lòng nở nụ cười.
- Con bé mới thông minh làm sao! Nó yêu bà chủ nhường nào! - Czernicka ca ngợi.
Trong lúc đó, suốt cả ngày và các buổi tối, trong phòng khách, trong vườn cây và trong phòng ngủ hầu như lúc nào cũng dành cho việc giáo dục Helka. Bà Ewelina dạy bé học nói tiếng Pháp, dạy cách đi lại uyển chuyển, cách ngồi và ăn uống, cách trang hoàng búp bê cho đẹp mắt, cách chọn màu sắc cho đúng gu, cách nằm ngủ ở tư thế đẹp mắt, cách đan chéo đôi bàn tay và ngước cặp mắt nhìn lên trên khi cầu kinh. Tất cả các bài học đó được giảng giải và hấp thụ trong sự hài hòa và tình cảm gần gụi tương đồng đầy mãn nguyện. Giữa các trò chơi và những câu nói vui nhộn, đứa trẻ được đào tạo rất nhanh chóng và vui vẻ. Sau một năm sống trong nhà người bảo trợ của mình, Helka đã nói líu lo một cách trôi chảy tiếng Pháp, đã học thuộc lòng rất nhiều bài kinh và đoạn thơ bằng tiếng Pháp. Và khi cô bé đi đứng, chạy nhảy hay ăn uống, Czernicka vừa nhìn ngắm bé với vẻ khâm phục vừa nói với bà chủ của mình:
- Các động tác mới đẹp làm sao! Duyên dáng làm sao! Thật tình có thể nghĩ rằng cô chủ nhỏ được sinh ra ở trong lâu đài...
- Đúng là Chúa đã ban cho con bé điều đó, Czernisia thân yêu ạ. - Bà Ewelina đáp.
Điều mà bà Ewelina mê say nhất ở đứa bé này đó là giác quan đặc biệt về cái đẹp, thứ mà mỗi ngày lại thể hiện thêm rõ rệt trong con bé. Rõ ràng là Helka đã có được tình yêu vô bờ bến đối với những vật thể tao nhã, thanh lịch và cái đẹp. Bất cứ một sự không hài hòa nào dù là nhỏ nhất trong việc sắp xếp sắc màu cô bé cũng lập tức nhận ra, bất cứ một lớp bụi mỏng nào trên nền nhà cũng làm cho cô bé ghê tởm. Cô bé đã đánh giá được mức độ xấu đẹp của mỗi đồ vật. Khi mệt mỏi và muốn nghỉ ngơi, cô biết tự chọn cho mình hoặc chỉ cho chủ nhà món đồ thích hợp nhất. Vài lần bé đã nhỏ những giọt nước mắt đắng cay khóc khi người ta mang đến cho bé đôi giày không đẹp như bé mơ ước. Bà Ewelina vô cùng hài lòng quan sát sự phát triển nhanh chóng thị hiếu về cái đẹp ở đứa bé.
- Czernisia của tôi ơi! - Bà nói-Cô bé có ham muốn đối với tất cả những cái đẹp như thế nào, sự tế nhị tự nhiên và sự nhạy cảm khi có bất cứ va chạm nào với thế giới bên ngoài ở cô bé ra làm sao! Chúa ơi! Giá như có thể mang con bé sang Ý thì hay biết mấy! Bằng cách nào để đứa bé này được hạnh phúc dưới bầu trời tuyệt vời của nước Ý, trong khí hậu đầy khoái lạc ở đó, giữa những khung cảnh huyền ảo của thiên nhiên Ý?...
Ước mơ mang Helka đến Ý càng tăng lên trong bà Ewelina khi vào một ngày, bà bỗng phát hiện ra tài năng của cô bé, một tài năng lớn và rõ ràng đối với ca hát. Lúc bấy giờ, Helka đã tròn tám tuổi và sống ở nhà bà Ewelina được gần ba năm. Vào một ngày mùa thu đẹp trời, trong lúc bị bỏ lại một mình, cô bé ngồi ở gian tiền sảnh giữa đống gối tích tụ dành cho bé và vừa mặc chiếc váy đẹp hơn cả váy của bé mặc cho búp bê, con búp bê to gần bằng bé, cô bé đã bật lên tiếng hát nho nhỏ. Đó là một trong những bài hát tiếng Pháp mà bé thuộc lòng. Dần dần giọng ê a nhỏ của bé chuyển thành tiếng hát; con búp bê từ tay bé rơi xuống gối, còn Helka với đôi mắt ngước nhìn lên bầu trời, với đôi bàn tay đặt chéo trên ngực, cất tiếng hát vừa vang dội vừa buồn rầu:
Le papillon s’envola,
La rose blanche s’effeuilla,*
La la la la la la la...
Le papillon s’envola... (tiếng Pháp): Con bướm bay đi, những cánh hoa hồng trắng rơi xuống...
Giọng hát của cô bé thật trong sáng và khỏe khoắn. Cũng thật rõ ràng là trong đứa bé được yêu mến nồng nàn và chiều chuộng kia đã nảy sinh một thứ tình cảm nồng hậu và ngọt ngào, vì khi nhắc về số phận buồn rầu của những cánh hoa hồng trắng, cô bé đã hát lên với sự xúc động và tình cảm chân thành đến mức lồng ngực nhỏ nhắn của bé cũng nâng lên cao, còn trên cặp mí mắt màu vàng pha đen đã lấp lánh giọt nước mắt. Qua cửa sổ phòng khách, bà Ewelina vừa kín đáo dõi nhìn cô bé vừa ngập chìm trong cảm giác thán phục và bắt đầu từ hôm ấy, tối tối bà dạy nhạc cho cô bé.
Tối tối, trong căn phòng nhỏ của Czernicka có ngọn đèn thắp sáng đặt trên bàn, chiếc đồng hồ treo tường đều đặn phát tiếng kêu tích tắc bên trên chiếc rương lớn, đằng sau tấm màn che cửa là chiếc giường trải nệm thô sơ. Ở đây im lặng. Ba người đàn bà phụ trách trang điểm vừa làm việc vừa thiu thiu ngủ hoặc thầm thì to nhỏ trong căn phòng bên cạnh; phía sâu trong căn nhà, từ phòng khách vang lên tiếng đàn dương cầm trầm bổng. Thỉnh thoảng vang lên tiếng phát âm oang oang của bà Ewelina những âm f, g, h...; thỉnh thoảng, giữa tiếng cười rúc rích trẻ thơ phát ra những nốt nhạc cao hoặc nghe được tiếng hát nho nhỏ của đứa trẻ từ xa vẳng đến:
La rose blanche s’effeuilla,
La la la la la la la...
Trên nền ánh sáng đầy ắp của ngọn đèn, bóng người hầu gái cao lêu đêu, mảnh mai, lọt thỏm trong bộ váy áo bó sát người, với chiếc lược vểnh cao phía sau gáy hằn lên rõ rệt những đường nét đen thẫm và nhọn hoắt. Dưới chân cô, trên tấm thảm chùi chân mềm mại và khá đẹp, con Elf nằm trong tư thế vo tròn buồn bã. Vai cô nhô ra héo hon, tay áo cắt ngắn, đôi tay gầy xương xẩu co lại và di chuyển nhẹ nhàng bên cạnh tấm vải phủ đến đầu gối. Cô đang chăm chú ngồi may, nhưng mỗi lần tiếng hát từ phòng học nhạc vang đến tai cô là một lần mắt cô tối sầm lại nhìn xuống con chó nhỏ nằm dưới chân mình. Cô lấy ngón chân chạm nhẹ vào nó và với giọng cười đặc trưng của mình, cô lên tiếng:
- Mày nghe thấy không? Mày nhớ không? Chính mày cũng có lúc đã có mặt ở đó đấy!
Sau đó không lâu, nguyện vọng của bà Ewelina đã được thực hiện; công việc làm ăn cho phép bà ra nước ngoài vài tháng, bà đã mang Helka của mình theo sang Ý. Helka xin được mang theo mình con chó Elf. Czernicka cũng được đi theo.
•••
Vài tháng trôi qua, vào một ngày hè đẹp trời, lâu đài của bà Ewelina, sau một thời gian vắng chủ héo mòn, bây giờ lại nhộn nhịp trở lại. Trong vườn cây, những đóa cúc và cẩm chướng nở hoa rực rỡ. Phòng khách sáng bừng lên với những tấm gương và tấm khăn trải bàn đỏ tía, trong phòng ăn vang lên tiếng kêu nhỏ nhẹ của cốc tách và đồ sứ. Bà Ewelina ngồi ở phòng khách đăm chiêu suy nghĩ, hơi buồn và nhớ. Helka không ở bên cạnh bà, nhưng ở phía sâu bên trong căn nhà, từ phía phòng quần áo đôi lúc vẫn vang lên giọng nói vui tươi và tiếng cười rất lớn của cô bé. Lúc đó, cô bé đang chơi đùa vô cùng thích thú. Czernicka vừa ngồi trên nền phòng gửi quần áo vừa mở những chiếc hòm đựng đồ du lịch, lôi từ đó ra hàng loạt đồ vật được dành cho nhiều công dụng khác nhau, còn ba người đàn bà may vá và mụ vợ người thợ xây Janowa thì vừa đứng xung quanh với dáng vẻ tò mò và ngạc nhiên, vừa ngắm nghía lần lượt hết cô chủ nhỏ lại đến những thứ đồ đạc sản phẩm của nền thủ công châu Âu được lôi ra trưng bày. Mọi người đều nhất loạt khẳng định rằng cô chủ nhỏ đã lớn lên trông thấy. Đúng như vậy, Helka đã bước vào độ tuổi mà một cô gái mới lớn đạt được cả về đặc thù lẫn hình dáng cân đối của đôi chân thon thả. Đôi chân dài, nhỏ nhắn bó sát trong chiếc váy ngắn đến đầu gối tạo cho cô bé dáng người khá mảnh dẻ. Khuôn mặt cân đối hình trái xoan của cô hơi nhăn lại do bị ảnh hưởng của chuyến đi dài ngày; đôi vai gầy nhỏ nhắn của cô bé để hở trông đỏ au. Đứa bé tuyệt vời bắt đầu thay đổi trở thành một thiếu nữ mảnh mai, với những đường nét của một cô gái trẻ xinh đẹp trong tương lai.
Vợ người thợ xây được báo trước về ngày trở về của bà chủ và cô chủ nhỏ qua một người đàn bà may vá mà mụ đã thỉnh cầu, trước tiên thán phục đứa cháu họ nhỏ bé của mình, sau đó là những món đồ được lôi ra từ hai chiếc hòm riêng rẽ. Mụ ngồi xuống bên cạnh Helka, người chỉ cho mụ từng món đồ và giảng giải mọi thứ.
- Đây là chiếc mũ thứ hai... - mụ kêu to - chiếc thứ ba... thứ tư... Ôi! Chúa ơi! Này Helka, cháu có bao nhiêu cái mũ cả thẩy?
- Dì ơi, cháu có số mũ bằng với số váy. - Helka giải thích - Với mỗi chiếc váy phải có một cái mũ thích hợp...
- Đây là hòm gì vậy?
- Hòm đựng đồ dùng du lịch...
- Dùng để làm gì hả?
- Còn làm gì nữa ư? Dì có thấy không, ở đây có các ngăn khác nhau, trong đó đựng mọi thứ cần để rửa ráy, chải đầu và mặc quần áo... Đây là lược, xà phòng, bàn chải, kim găm, nước hoa...
- Jesus, Maria! Và mọi thứ này đều là của cháu cả ư?
- Của cháu mọi thứ! Bà chủ cũng có hòm vật dụng giống như thế này nhưng to hơn, còn cháu hòm nhỏ hơn...
Trong lúc đó, Czernicka lôi ra từ trong hòm những con búp bê to nhỏ khác nhau, cũng như các đồ chơi muôn hình vạn trạng dành cho trẻ con. Ở đó có những con chim tuyệt đẹp, giống như sống thật, các con vật đặc biệt, các đồ gia dụng bằng bạc và mạ vàng lóng lánh... Mụ Janowa há hốc mồm, đồng thời đôi mắt mụ dâng đầy nỗi buồn.
- Chúa ơi! - Mụ vừa nín thở vừa thì thầm - Giá mà những đứa trẻ nhà mình được nhìn ngắm những thứ này...
Helka ngước nhìn lên mụ trong giây lát, nghĩ ngợi gì đó, sau đó hồ hởi lao tới những món đồ chơi và quần áo của mình, và với lòng nhiệt tình thực sự, cô bé mang một số món đồ đó tặng cho mụ Janowa.
- Dì ơi, dì hãy cầm về cho Marylka con cú này, còn con cá này cho Kaska..., cho Wicek có lẽ cái kèn harmonica này... chỉ cần chạm môi vào nó là nó sẽ kêu lên rất hay... Dì hãy cầm lấy, cầm lấy đi! Bà chủ sẽ không giận đâu, bà chủ tốt lắm và bà rất yêu cháu... Dì hãy mang cả cái khăn màu hồng này về cho Marylka, còn cái khăn màu da trời này cho Kaska... cháu có nhiều khăn như vậy lắm... nhiều lắm...
Mụ Janowa với đôi mắt đầy nước mắt muốn ôm chầm đứa cháu họ vào đôi vai to lớn của mình, nhưng sợ làm nhàu quần áo đã là phẳng phiu và cầu kì của nó, chỉ đưa bàn tay béo mập của mình ra vuốt ve khuôn mặt mịn màng của đứa bé. Những món quà ấy mụ cương quyết không nhận, mụ vừa nhỏm người lên khỏi mặt đất vừa nói:
- Cháu là đứa trẻ tốt! Mặc dù sẽ lớn lên thành bà chủ lớn, nhưng cháu không khinh rẻ những người họ hàng nghèo khổ của mình đã từng ôm ấp cháu trong lòng...
Khi mụ Janowa nói điều đó thì Czernicka đang khom lưng trên chiếc hòm liền đứng thẳng dậy, không phải nói mà là thốt lên một câu than vãn rất to:
- Ôi, bà Janowa của tôi ơi! Ai biết trước được nó sẽ là người như thế nào sau này, sẽ là bà chủ lớn hay nhỏ?
Mụ Janowa không đáp lại, chỉ phá lên cười và nhìn Helka. Cô bé vừa cười khúc khích vừa nhảy tâng tâng trên đôi chân nhỏ và dài của mình một cách vui vẻ và nhanh nhẹn như một chú mèo chạy đến bên mụ rồi nhét những chiếc kẹo vào tất cả các túi áo của mụ.
- Đây là dành cho Marylka, - cô bé hét to - đây là cho Kaska, còn đây là cho Wicek... còn đây, dì ơi, dành cho chú Jan này...
Đột nhiên, nó giật nảy mình và thoáng buồn.
- Ở đây lạnh quá! - Cô bé mím môi lại buồn rầu nói - ở nước Ý xa xôi kia đẹp hơn và đáng yêu hơn nhiều... ở đó lúc nào cũng đầy nắng... thời tiết tốt... những cánh rừng màu da cam xinh đẹp đến nhường ấy... Cháu cùng bà chủ chẳng thể chịu đựng lâu hơn ở đây được... chắc chắn sẽ lại đi đến đó, nơi ấm áp như vậy.
Czernicka đã khoác lên người cô bé chiếc áo bành tô nhỏ mềm mại và ấm áp nhưng Helka xoài người ra khỏi tay chị ta.
- Ái chà!- Cô bé kêu to - Đã quá lâu rồi cháu chưa nhìn thấy bà chủ, cháu phải đến chỗ bà chủ bây giờ đây! Adieu *, dì ơi!
Adieu (tiếng Pháp): Chào tạm biệt.
Và sau khi đưa bàn tay ra làm động tác hôn mụ Janowa, cô bé nhảy từng bước, vừa chạy vừa cất tiếng hát rõ to:
- Cháu đi đến chỗ bà chủ... đến chỗ bà chủ quý yêu của cháu... đến chỗ bà chủ vàng ngọc... đến chỗ người yêu quý nhất đời của cháu...
- Ôi nó yêu quý ân nhân của mình như vậy đấy! - Mụ Janowa quay lại nói với Czernicka.
Buổi tối hôm ấy, bà Ewelina cuộn tròn trong chiếc áo len cao cổ màu trắng ngồi buồn rầu và đầy tâm trạng nhớ nhung trước phòng bếp. Helka nằm trên chiếc giường nhỏ chạm trổ của mình, lọt nửa người trong tấm chăn bông có lớp vỏ may bằng vải phin nõn với những hình thêu bên trên đã ngủ ngon giấc. Trong phòng bếp, hai ngọn nến cháy lung linh trên đế cắm nến cao. Phía sau ghế bành của bà Ewelina, Czernicka vừa đứng chải tóc vừa cuộn những lọn tóc còn khá dài của bà chủ lại để bà chuẩn bị đi ngủ. Sau giây phút im lặng, bà Ewelina lên tiếng:
- Cô biết không, Czernisia, tôi đang có nỗi lo...
- Nỗi lo gì thế ạ? - Bằng giọng đầy lo lắng, cô hầu hỏi.
Sau giây lát do dự, bà Ewelina đáp bằng giọng yếu ớt:
- Nỗi lo với Helka!
Sau đó, cả hai người im lặng khá lâu. Czernicka từ từ đưa lược chải trên mái tóc đen mềm như tơ. Khuôn mặt cô phản chiếu trên tấm gương phòng bếp đượm vẻ nghĩ ngợi. Sau đó giây lát, cô lên tiếng:
- Cô chủ nhỏ... đang lớn.
- Đang lớn rồi, Czernisia của tôi ạ... Và phải nghĩ đến chuyện học hành của nó. Bằng mọi giá, tôi sẽ không đưa về nhà một cô gia sư nào, bởi tôi không thể chịu đựng được khi có người ngoài ở trong nhà... Tôi không hiểu mình sẽ phải làm gì đây.
Czernicka lại im lặng giây lát. Sau đó, cô thở dài nói:
- Thật đáng tiếc là cô chủ không còn là đứa trẻ giống như khi đến đây với chúng ta.
Bà Ewelina cũng thở dài.
- Đúng như vậy, Czernisia của tôi ạ, chỉ có những đứa trẻ nhỏ như vậy mới thực sự đáng yêu và tạo ra niềm khoái lạc vô bờ bến. Helka đã hết cái tuổi trẻ con đáng yêu nhất. Phải dạy học cho nó, phải quở mắng nó...
- Tôi để ý thấy rằng gần đây bà chủ buộc phải thường xuyên la mắng cô chủ nhỏ...
- Dĩ nhiên rồi. Tính cách của nó đã thay đổi khá nhiều. Nó trở nên đỏng đảnh... nó hờn dỗi với tôi vì những việc không đâu...
- Bà chủ đã làm cho cô chủ nhỏ quen với tính cách quá nhân từ của mình rồi...
- Đúng như vậy đấy. Tôi đã chiều chuộng nó quá. Nhưng không nên chiều chuộng một cô gái đã lớn giống như khi nó còn nhỏ xíu, mảnh khảnh... đáng yêu như trước...
- Khó mà chiều theo cô chủ nhỏ... Hôm nay cô chủ rất giận tôi chỉ vì khi chải đầu cho cô tôi đã hơi mạnh tay kéo tóc cô...
- Thật thế ư? Nó dám giận cô ư? Tôi nhớ là từ ngày trước nó đã khóc và nằm lăn trên ghế khi cô chải đầu cho nó, nhưng khi nó còn bé thì chuyện đó chỉ gây cười và làm cho nó đáng yêu hơn... Còn giờ đây điều đó trở nên không thể chịu đựng nổi... Tôi mong rằng mình đã lầm, nhưng có lẽ là nó sẽ là đứa hay thù oán...
- Bà chủ làm cho cô chủ quen với tính cách quá nhân từ của mình rồi.-Czernicka nhắc lại.
Cả hai đều im lặng. Việc chải tóc để chuẩn bị đi ngủ sắp kết thúc. Với khuôn mặt cúi xuống sát đầu bà chủ của mình, trên đó cô đội chiếc mũ ngủ nhẹ, Czernicka bằng giọng nói thật nhỏ nhẹ và đầy do dự hỏi thêm:
- Có lẽ bà chủ trong những ngày tới sắp có khách...
- Khách nào thế? Ai vậy nhỉ, Czernisia của tôi ơi? Ai vậy?
- Có lẽ ông ấy sẽ đến, cái ông mà bà chủ đã đến nghe hòa nhạc hôm ở Florence và vài buổi tối sau đó, ông ấy đã chơi nhạc ở nhà bà chủ...
Làn mây hồng chợt ửng cháy trên khuôn mặt bà Ewelina. Chuyến đi dài ngày và giờ khắc muộn màng của đêm đã làm cho khuôn mặt đó trông giống như đóa hoa tàn héo.
- Czernisia ơi, đúng là ông ấy chơi đàn tuyệt vời phải không? Đấy đúng là một nghệ sĩ thực thụ và thiên tài!
Bà sôi nổi hẳn lên, giọng nói trở nên khỏe mạnh hơn, đôi mắt tàn tạ trước đây bỗng tỏa sáng lấp lánh.
- Và ông ta mới đẹp làm sao! - Czernicka thầm thì.
- Đúng không? Ôi, những người đàn ông Ý! Nếu như ai đó trong họ đẹp thì đúng là đẹp tuyệt vời, giống như trong mơ...
Bằng bước đi đầy mơ mộng, bà đã vượt qua quãng đường từ phòng bếp đến giường ngủ và khi đã cởi quần áo ngoài để Czernicka đắp tấm chăn bông có những đường hoa văn đẹp vẽ trên đó, bằng giọng đầy mơ mộng bà nói:
- Czernisia của tôi ơi! Cô làm ơn trông nom giúp để mọi thứ trong nhà diễn ra thật tốt đẹp và giữ gìn thật ngăn nắp... Phòng khách phải bóng lộn... làm mọi thứ tốt nhất vào nhé... Cô có con mắt thẩm mĩ tinh tế và vốn là người khéo léo... Có thể, biết đâu đấy... ai đó sẽ đến chỗ chúng ta...
Nhiều buổi tối sau đó, trong lúc nấu ăn, giữa bà Ewelina và Czernicka đã diễn ra những cuộc nói chuyện ngắn và ngắt quãng.
- Czernisia ơi, cô có để ý thấy là Helka ngày càng trở nên xấu xí hay không?
- Tôi có cảm tưởng là cô chủ không còn là cô gái có hình dáng đẹp như trước đây nữa...
- Nó trở nên hoàn toàn mất cân đối... Tôi không hiểu từ đâu nó có đôi chân dài ngoẵng ra như thế... cằm nó cũng nhọn ra một cách lạ lùng...
- Nhưng cô chủ luôn luôn là một cô gái rất đẹp...
- Nó sẽ không đẹp như mấy năm trước chúng ta trông chờ... Chúa của tôi ơi! Thời gian trôi nhanh thật, nó cứ trôi đi, trôi đi và mang theo mọi hi vọng của chúng ta dâng lên cao...
Tuy nhiên, ngày hôm sau, khuôn mặt của bà chợt sáng lên niềm hi vọng đẹp tuyệt vời. Trong phòng bếp, bà đọc bức thư nhỏ từ nước Ý gửi đến đang tỏa mùi thơm dịu.
- Czernisia của tôi ơi! Chúng ta sẽ có khách...
- Ơn Chúa! Bà chủ sẽ vui hơn. Từ hôm ở nước ngoài về đến nay, bà chủ lúc nào cũng buồn bã thế nào ấy...
- Ôi! Czernisia của tôi, làm sao mà tôi vui vẻ được cơ chứ! Thế giới này thật buồn thảm! Đặc biệt là những tâm hồn hướng tới lí tưởng cao đẹp, hướng tới sự tuyệt mĩ, những tâm hồn ấy vĩnh viễn phải chịu nỗi thất vọng...
Sau giây lát im lặng, bà nói:
- Helka là một ví dụ... Trước đây nó là một đứa trẻ tuyệt vời, đáng yêu, vui nhộn biết bao... còn giờ đây...
- Từ hôm ở nước ngoài trở về, cô chủ lúc nào cũng nhăn nhó... hay là vì buồn bã...
- Đâu ra mà buồn! Có gì mà nó phải buồn? Nó tỏ vẻ không bằng lòng với tôi vì tôi không quan tâm đến nó thường xuyên giống như trước đây... Chúa ơi! Có phải suốt đời tôi không được quan tâm đến cái gì khác ngoài đứa bé này hay không...
- Bà chủ làm cho cô chủ quen với tính cách quá nhân từ của mình rồi. -Czernicka lại nhắc lại câu nói của mình.
Thực tế Helka buồn, nhưng cô bé cũng tỏ ra vô cùng giận dỗi. Được chiều chuộng và từ lâu, thần kinh của cô bé chỉ quen nhận được những biểu hiện ngọt ngào, giờ đây bị làm lạc điệu do ảnh hưởng của nỗi đau mà nguyên nhân và thực chất của nó cô không hiểu nổi một cách rõ ràng, song chính nó đã làm cho cô bé thường xuyên phải bật khóc hoặc tức giận. Giờ đây, khi chải đầu hoặc mặc quần áo cô hét toáng lên, giậm chân đành đạch, nắm chặt bàn tay lại, chỉ thiếu điều còn chưa đấm Czernicka thôi. Khi bà Ewelina im lặng hoặc bằng giọng nói dấm dẳng trả lời lại những lời nói líu lo của cô bé hay khi bà đóng cửa phòng ngủ của mình không cho cô vào, cô bé chỉ ngồi ở góc phòng khách trên chiếc bàn nhỏ và co rúm lại, với bộ mặt méo xệch, nói với chính mình những lời giận hờn, nước mắt giàn giụa. Sau đó, cặp mắt đẫm nước và mọng đỏ của cô đã khiến bà Ewelina đi đến nhận xét cuối cùng là Helka đúng là một đứa con gái không ra gì và rõ ràng đang trở nên xấu xí. Đôi khi, cô bé chợt nghĩ hay là làm một cái gì đó chọc tức người bảo trợ dửng dưng của mình; biết đâu đấy, bằng cách ấy cô sẽ tìm lại được sự quan tâm của bà đối với mình cũng nên. Khi bà Ewelina đang chăm chú dán mắt vào quyển sách và đắm mình vào những suy nghĩ mông lung, bằng những bước chân nhỏ nhẹ như mèo, với cái nhìn vụng trộm, cô bé lẻn đến cây đàn dương cầm và mang hết sức lực của mình, bằng cả hai bàn tay đập mạnh vào phím đàn. Ngày xưa, hành động ấy của cô nhiều lúc gây ra những trận cười vui vẻ của bà Ewelina và dẫn đến những cơn mưa nụ hôn trên má đứa bé. Bây giờ đây, rõ ràng là Helka còn lâu mới trở nên một đứa trẻ gây cười, còn bà Ewelina thì thường xuyên đắm mình vào những giây phút buồn rầu và nhung nhớ. Bà nhổm ngay người dậy, chạy đến chỗ đứa bé và quở trách nó bằng những lời mắng mỏ nghiêm khắc, đôi lúc còn đánh nhẹ vào đôi tay tinh nghịch của nó. Lúc đó, Helka bật khóc và run rẩy quỳ gối trước mặt bà, hôn từ đầu gối đến cả đôi bàn chân bà, thốt lên những lời nói tràn trề tình cảm yêu thương trìu mến.
Với những lời nói ấy, chị người hầu chỉ cúi đầu xuống đứa bé, trên đôi môi hé nở một nụ cười chỉ riêng chị mới hiểu, nụ cười vừa hơi châm biếm vừa hơi buồn bã; bộ ngực bó chặt trong chiếc nịt vú đen phập phồng vừa như cố kìm hãm tiếng cười, vừa như cố nén cơn giận dữ. Sau khi chị ta lôi Helka dậy, con bé với bộ mặt trắng nhợt đứng bất động như cây cột, ngước nhìn trong giây lát vào khuôn mặt bà chủ của mình.
- Cô chủ đã thay đổi... - Chị người hầu chậm rãi lên tiếng.
- Nó đã thay đổi. - Bà Ewelina nhắc lại và vừa thở dài vừa bổ sung với cử chỉ vô cùng chán nản - Giờ đây tôi thật không thể hiểu nổi tại sao mình lại có thể yêu thích một đứa trẻ tẻ nhạt đến như vậy cơ chứ!...
- Ôi, trước đây nó là đứa trẻ hoàn toàn khác cơ!
- Đúng như vậy, Czernisia nhỉ! Nó hoàn toàn khác cơ. Trước đây nó là một đứa con gái tuyệt vời..., còn bây giờ thì...
- Bây giờ thì trở nên tẻ nhạt...
- Cực kì tẻ nhạt. Cô hãy đưa nó đi và luôn phải giữ nó ở bên mình...
Czernicka cầm tay dắt Helka vẫn còn đang đờ đẫn với khuôn mặt trắng bệch giống như mảnh vải thô, đến bậc cửa còn nghe tiếng gọi:
- Czernisia ơi!
Cô vội vã quay đầu lại với nụ cười nhũn nhặn và lấy lòng.
- Con chó bẩn thỉu của tôi sao rồi? Cô hãy trông nom cẩn thận đấy, sao cho buổi tối hôm nay họ bày bàn ăn đẹp mắt vào... Cô cũng phải để mắt cả đến món tráng miệng đấy nhé... Cánh đàn ông Ý, cô biết đấy, hầu như họ chẳng ăn cái gì khác ngoài hoa quả và kem đâu...
- Tất cả mọi thứ đều được thực hiện đúng theo lệnh của bà chủ... Chỉ xin bà đưa chìa khóa hòm đồ dùng và đăng ten thêu ren cũng như xin bà cho tiền mua mọi thứ...
Trong phòng Czernicka giờ này im lặng. Chiếc đồng hồ treo phía trên chiếc rương lớn điểm tiếng chuông báo nửa đêm. Ở gần tấm màn cửa che giường cô người hầu, sát chân bức tường trắng như tuyết có thêm chiếc giường làm bằng gỗ bồ đào được khắc chạm của trẻ con. Trên bàn bên cạnh chiếc máy khâu có ngọn đèn cháy leo lét, trên nền sáng trắng của nó nổi lên hình dáng người đàn bà đang làm việc chăm chỉ cần mẫn. Dưới chân chị ta, trên tấm vải chùi chân khá đẹp, Helka vừa ngồi vừa chăm sóc con Elf đang thiu thiu ngủ trên đầu gối mình. Czernicka vừa cẩn thận gấp vừa chăm chú khâu những chiếc nơ từ tấm vải đen gợn sóng lóng lánh, nhưng khi từ bên trong ngôi nhà, phía phòng khách vẳng đến tai cô tiếng đàn dương cầm và tiếng violoncello trầm bổng ai oán như tiếng khóc, ánh mắt buồn rầu của cô ghim thẳng về phía con chó và cái đầu của Helka đang cúi xuống. Cô lấy ngón tay còn đeo bao bằng bạc đụng nhẹ vào cô bé và nói:
- Mày có nghe thấy không? Có nhớ không? Trước đây mày cũng đã từng có mặt ở đó đấy!
Đứa bé ngẩng khuôn mặt đã mấy ngày nay trắng nhợt lên và nhìn người bạn đồng hành lớn tuổi của mình trong im lặng với ánh mắt đầy ngạc nhiên.
- Sao mày trợn mắt nhìn tao như thế? Mày ngạc nhiên gì thế? Ôi, tốt hơn hết là mày đi ngủ đi... Không muốn ngủ à? Mày nghĩ rằng bà chủ sẽ gọi mày ư? Không có chuyện đó đâu. Tao hơi buồ