Chương 27 Vụ Bạo Động Ngày 23/9/1945.

Vào đầu nửa cuối tháng 9, tấn kịch được thắt nút tại Đông Dương.

Tại Sài Gòn, vẫn còn là một con đường hẻm kéo dài không có lối ra. Quả vậy, Cédile chẳng tranh thủ được gì ngoài một thái độ cứng rắn, nhưng Việt Minh giờ đây đã kiểm soát được cả Ủy ban miền Nam, và tỏ ra sẵn sàng ký một thỏa hiệp với Pháp hơn là các phái quốc gia chủ nghĩa kình địch; những người này đang dùng nhiều thủ đoạn hứa hẹn nhằm hất chân Việt Minh. Ngày 20/9 những cuộc biểu tình yêu nước đã biến thành những cuộc bạo động và Cédile yêu cầu Gracey vũ trang trở lại cho những cựu tù nhân Pháp. Mặc dù có những chỉ thị cụ thể, đề ngày 21, cấm ông ta không được dính líu vào những sự việc ở Đông Dương, Gracey vẫn nhận lời với Cédile. Ngày 23, nhờ vũ khí của Anh, người Pháp ở Sài Gòn giành lại quyền kiểm soát thành phố. Tất cả cháy bùng lên. Chiến tranh. Ủy ban hành chính miền Nam ra lệnh bao vây Sài Gòn và từ Nam chí Bắc cả nước được huy động đứng lên chống “sự xâm lăng của Pháp”. Cédile và Gracey quyết định đối phó, nhưng trong đêm 24 rạng 25, những vụ tàn sát tại khu phố Heyraud - mà kẻ chủ mưu chắc chắn không phải là Việt Minh - gieo sợ hãi và căm thù vào lòng người Pháp; từ đây, họ luôn luôn bị ám ảnh về vấn đề an ninh và một sự bác bỏ hoàn toàn của phía Việt Nam đối với những đề nghị của phía Pháp.

Tại Hà Nội những sự kiện Sài Gòn làm dấy lên lòng phẫn nộ của các đảng phái và của quần chúng nhân dân. Người Pháp bị lên án, các cuộc biểu tình ngày càng nhiều. Tình hình căng thẳng tới cực độ[28]. Trong tình thế nguy ngập ấy, Sainteny vẫn không nhận được chỉ thị gì của Paris; ông ta bèn quyết định sang Calcutta hỏi ý kiến. Ông ta rời Hà Nội ngày 25 để tướng Alessandri và cố vấn chính trị của ông ta là Léon Pignon ở lại. Nhưng ngay từ ngày 28, tức 5 ngày sau “vụ bạo lực” của Pháp tại Sài Gòn, ông Hồ Chí Minh đã tiếp Alessandri cùng Pignon và tuyên bố với họ rằng theo ý kiến của ông thì Pháp và Việt Nam cần tìm cách thỏa thuận với nhau. Alessandri báo cáo như sau (bức điện do Pignon thảo):

“Ngày 28, tôi cùng với Pignon và Missoffe đã có hội kiến với ông Hồ Chí Minh, với sự có mặt của ông Giám[29]. Tôi đã trình bày rằng Neptunr[30] đã nhận sẽ tiếp đại diện Chính phủ cách mạng Việt Nam trong những điều kiện tiên quyết đã thỏa thuận trước. Ông Hồ Chí Minh hẹn phúc đáp vào ngày 1/10. Hội kiến thẳng thắn với tinh thần thân thiện. Ông Hồ chắc chắn là một con người có bản lĩnh kiên cường và đáng kính, tác phong khắc khổ. Thái độ chung của ông là làm cho chúng ta lúng túng với những nguyên lý 89 (tức của Cách mạng pháp: Tự do - Bình đẳng - Bác ái - LND) và nước Pháp Chiến đấu. Ông Hồ và ông Giám rất xúc động vì sự kiện Sài Gòn, có hỏi xem tôi có ý định can thiệp để chấm dứt việc đổ máu và có ý định can thiệp hay không. Tôi đáp rằng tôi không có quyền gì đối với khu vực miền Nam và không có một thông tin nào được xác nhận; rằng tôi chỉ có thể báo cáo lại với Neptune về cuộc hội kiến một cách trung thực.

“Khi chúng tôi nhận định rằng người Pháp không thể không hoài nghi về sự chân thật của những lời cam kết mà Việt Minh có thể đưa ra, trước cái chiến dịch tuyên truyền kích động của họ, ông Hồ trả lời rằng chiến dịch tuyên truyền sẽ chấm dứt một khi giành được độc lập. Ông bảo đảm sẽ thỏa thuận về các lợi ích kinh tế, văn hóa và quân sự của chúng ta. Cảm tưởng của tôi là không có giải pháp hữu hảo cho tình hình hiện tại. Ông Hồ bị tràn ngập công việc vì những phần tử cực đoan thúc ép ông phải có một lập trường bất di bất dịch về nguyên lý độc lập. Nhưng chính phủ hiện nay sẽ phải rút lui và chúng ta sẽ giữ được cái lợi do cử chỉ ôn hòa của chúng ta đã mang lại được một tình hình bớt căng thẳng cần thiết cho an ninh của những người châu Âu.

“Chúng tôi có những cuộc gặp gỡ thông qua nhân viên với các phe phái đối lập mà đại diện không đặt vấn đề độc lập làm điều kiện tiên quyết, ngoài ra chúng tôi khó lòng tìm được những người mang xu hướng truyền thống. Một lời tuyên bố Pháp không có ý định thực hiện những vụ trừng phạt sẽ rất có hiệu lực, vì tâm lý chung của quần chúng là lo sợ”.

Từ Côn Minh, Sainteny đã đi Calcutta và Chandernagor; tại đây ngày 01/10, ông ta được đô đốc d’Argenlieu đón tiếp. Sainteny báo cáo tình hình Bắc Bộ với d’Argenlieu và phát biểu nguyện vọng muốn được trở về Pháp và được trút khỏi mọi chức vụ. Trước những lời năn nỉ của d’Argenlieu và của Leclerc mà ông ta mới gặp đây là lần đầu tiên, Sainteny cuối cùng đã nhận sẽ trở về Hà Nội. Ngày 04/10, ông ta được chính thức chỉ định làm ủy viên Cộng hòa Pháp tại Bắc Bộ và miền Bắc Việt Nam, đại diện của Cao ủy Pháp tại Đông Dương. Bây giờ đây, ông đã có trong tay những quyền hành mong muốn.

Ông ta đã chuẩn bị để gửi cho đô đốc d’Argenlieu, đề ngày 2 hay 3/10, một tư liệu chính trị quan trọng, trong đó chủ yếu ông viết:

1. “Người Việt Nam... Sau khi chiến đấu dưới hình thức du kích chống lại quân đội Nhật Bản, Việt Minh vào hồi tháng 7 chưa phải là ghét Pháp và vẫn tìm cách điều đình với Pháp cho mãi đến ngày 10/8.

“Chính sự diễn biến bất ngờ ngày 09/8 (ngày 06/8 Mỹ ném bom nguyên tử xuống Hirosima; ngày 08/8 Liên Xô tuyên chiến với Nhật Bản; ngày 09/8 Mỹ ném bom nguyên tử xuống Nagasaki - Chính phủ Trùng Khánh (Trung Quốc) tuyên bố sẽ đưa quân vào miền Bắc Việt Nam nhận sự đầu hàng của Nhật (LND)) đã tạo cơ hội cho họ lợi dụng sụ vắng mặt tinh thần cũng như thực tế của nước Pháp tại Đông Dương và sự chậm trễ của quân đội Trung Quốc (chưa kịp vào miền Bắc Việt Nam)... để cướp chính quyền và tuyên bố độc lập.

“Bây giờ đây, chính phủ cách mạng Việt Nam còn nằm trong tay Việt Minh. Việt Minh sẽ còn giữ đa số trong vài ba ngày hoặc vài ba giờ nữa. Trung Quốc đang xúi giục đảng Đồng Minh chống lại Việt Minh.

“Việt Minh đã biết chính quyền sẽ lọt khỏi tay họ. Từ vài tuần nay, họ không còn làm chủ được những cuộc phản ứng của quần chúng mà họ đã kích động lên và họ cũng nhận biết rằng bộ chỉ huy quân đội Trung Quốc sẽ đập tan quyền bính của Việt Minh một cách không thương xót. Như vậy sự thất bại của Chính phủ cách mạng Việt Nam sẽ có lợi khôngphải cho Pháp mà cho Trung Quốc - nước láng giềng gần gũi còn đáng sợ cho họ hơn là nước Pháp xa xôi...

“Trong giờ phút hiện tại, thì thắng hay bại theo ý nghĩ của tôi, chỉ tồn tại một đảng Việt Nam duy nhất đáng quan tâm. Các lãnh tụ của nó, dù có thất bại chăng nữa trong những điều kiện mà chúng ta phải thừa nhận là cực kỳ khó khăn này, trước sau vẫn là những người duy nhất do lòng chân thành, tinh thần liêm khiết và lòng tin của họ, có khả năng theo đuổi một đường lối chính trị. trong tương lai, như họ đã từng làm trong quá khứ. Trong mọi trường hợp, họ là những kẻ duy nhất chiếm được lòng tin sâu sắc của quần chúng. Họ sẽ còn giữ được lâu dài cái tai, cái mắt của những đám đông dân chúng đó.

“Nói tóm lại, những chuyện bạo hành, cướp bóc, cả những vụ tàn sát nữa đã xảy ra dưới Chính phủ Việt Minh không thể quy là do sự tiêu cực của người lãnh đạo, mà phần lớn do cái vũng bùn mà phong trào đã quấy lên, đồng thời cũng do hành động của một số đảng phái khác nhau bị những phần tử khiêu khích của Nhật Bản xui giục và thoát ra ngoài vòng luật pháp Việt Minh...

4. “Muốn chiếm lại được chỗ đứng của mình tại Đông Dương, nước Pháp phải chọn một trong hai giải pháp: chiếm lại một mình, hay là nhờ sự giúp đỡ của một đồng minh.

“Nếu chọn giải pháp thứ nhất, thì Pháp phải trở lại Đông Dương thật mạnh và với vũ khí trong tay. Kết quả của cuộc tái chinh phục này nếu được mở màn vào thời điểm thuận lợi, thì không còn nghi ngờ gì nữa. Chỉ trong vài tuần là mọi ý định kháng chiến của những người yêu nước Việt Nam sẽ bị quét sạch bong và nhân dân trở lại phục tùng như cũ. Đông Dương sẽ được tái chinh phục về mặt thực tế, về mặt vật chất, nhưng mà sẽ vĩnh viễn mất đi về mặt tinh thần...

“Vậy thì nếu vũ khí của Pháp vần phải thật mạnh trên mảnh đất Đông Dương này, thì trước hết nó cần phải khôngđược sử dụng đến, có nghĩa là ta phải chọn giải pháp thứ hai: trở lại Đông Dương với sự giúp đỡ của một đồng minh”...

Sau khi nghiên cứu lần lượt những cái lợi và cái hại của các đồng minh Mỹ và Trung Quốc, Stainteny kết luận:

“Chỉ còn lại người Việt Nam. Tôi không ngần ngại mà nói rằng chính người Việt Nam phải là các đồng minh tự nhiên của chúng ta trong vấn đề chúng ta trở lại Đông Dương.

“Sự giao hòa Pháp - Việt sẽ đập tan trước con mắt của thế giới tất cả những lý do nhân đạo hoa mỹ bênh vực cho một sự chiếm đóng của Trung Quốc hay một sự xâm nhập của Hoa Kỳ.

“Mặc dù có những thỏa hiệp bề ngoài, hình như mối thù vạn cổ của người Việt Nam ấp ủ trong lòng đối với người Trung Quốc vẫn còn nguyên vẹn. Chỉ cần một vài hành vi quá đáng thông thường của các đội quân chiếm đóng là đủ để thổi bùng ngọn lửa căm thù lên nhanh chóng. Nếu người Pháp biết lợi dụng tình thế này một cách khôn khéo thì không loại trừ khả năng chính người Việt Nam sẽ yêu cầu được sự hỗ trợ của vũ khí Pháp.

“Tôi đã có thể xác nhận, qua nhiều cuộc hội thảo với các nhà lãnh đạo, Chính phủ cách mạng Việt Nam không bỏ lỡ dịp nào để nhấn mạnh rằng họ khâm phục và quý mến những người Pháp của nước Pháp cũng như sự gắn bó của họ đối với nền văn hóa Pháp.

“Nếu như chữ “độc lập” là cái điều kiện sơ bộ của tất cả mọi cuộc đàm phán thì cũng có một thực tế rất thực là những kẻ đi tiên phong đấu tranh cho độc lập đã quên tự hỏi mình nội dung độc lập là gì hay ít ra cũng chưa xác định rõ cái tầm quan trọng của nó. Họ cần nói đến chữ “độc lập” là đủ. Đừng quên là chúng ta đang liên quan đến một dân tộc thi thư. Nếu những người lãnh đạo hiện nay của Chính phủ Việt Nam bị lật đổ và trục xuất khỏi quyền bính thì có lẽ rất nên tiếp tục duy trì với họ một mối quan hệ rất mật thiết lần này, và cũng với họ trong lúc họ bị cách ly, chuẩn bị cho họ trở lại nắm quyền với sự giúp đỡ của Pháp; bởi những con người thanh niên trung thực ấy, tôi tin chắc như vậy sẽ nhanh chóng trở thành những bạn đồng minh tốt nhất của chúng ta”.

Cầm trong tay những chỉ thị của ông đô đốc Pháp mà nội dung chỉ tóm gọn trong một chữ “giữ” và phản ánh những phương châm chỉ đạo mới nhận được tươi rói của De Gaulle đối với Chính phủ cách mạng Việt Nam, Stainteny vòng qua Côn Minh trở về Hà Nội ngày 8/10. Ngày 6, tại Hà Nội, Pignon cũng đã gặp ông Hồ Chí Minh một lần nữa.