MUỐI MÀ KHÔNG MẶN

Có một vị tự xưng là thiền giả, đến thăm và xin được ở lại thiền viện. Ông hỏi về phương cách chúng tôi tu tập, và tôi trả lời, “Nếu sống ở đây, ông không thể giữ tiền hay lưu giữ thứ gì. Chúng tôi sống theo giới luật”.

Vị ấy nói mình thực hành hạnh không bám chấp.

Sư nói: “Tôi không hiểu ý ông”.

Ông ta hỏi, “Nếu con sử dụng tiền mà không bám chấp, con có thể ở lại đây không?”

Nên sư nói, “Dĩ nhiên. Nếu ông ăn muối mà nói muối không mặn, thì ông có thể ở lại. Nếu ông chỉ tuyên bố là mình không bám chấp chỉ vì ông không muốn tuân giữ giới luật rắc rối, thì khó mà ở lại đây. Nhưng nếu ông ăn muối mà không thấy mặn, thì tôi sẽ tin ông. Ông có thể thực sự ăn cả ký muối mà không thấy mặn? Việc không bám chấp là điều không thể chỉ nói ngoài cửa miệng. Nếu ông nói năng theo kiểu đó, thì ông không thể sống ở tu viện này”.

Sau đó, vị thiền giả ra đi.

CON ĐƯỜNG ĐƠN ĐỘC

Dầu trong tâm có gì: Nếu suy nghĩ của ta chưa đủ tốt, ta không thể buông nó. Nói cách khác, tâm có hai mặt: mặt bên này và mặt bên kia. Người ta thường đi dọc theo bên này hay bên kia. Ít có ai đi ở giữa lộ. Đó là con đường đơn độc. Khi có tình thương yêu, chúng ta đi dọc theo con đường tình yêu. Khi có sân hận, ta đi dọc theo con đường sân hận. Nếu ta cố gắng đi theo con đường không có ái, không có sân, đó là con đường đơn độc. Chúng ta không muốn đi theo con đường đó.

CÁI GAI

Vạn pháp chỉ đơn giản là như thế. Chúng không nhằm đem lại đau khổ cho ta. Giống như cái gai: Cái gai nhọn có khiến ta đau không? Không. Đơn giản nó chỉ là cái gai. Nó không làm khổ ai. Chỉ khi ta dẫm lên nó, ta liền đau.

Tại sao ta đau? Vì ta dẫm lên gai. Nên chính ta mang cái đau đến cho bản thân.

KHIÊNG ĐÁ

“Buông xả” thực sự có nghĩa như thế này: Như thể ta đang khiêng một tảng đá nặng. Ta thấy nặng khi khiêng tảng đá, nhưng không biết phải làm sao, nên tiếp tục khiêng nó. Khi có người bảo ta hãy vứt nó đi, ta nghĩ: “Cái gì? Nếu vứt nó đi, tôi không còn gì cả”. Nên ta lại tiếp tục khiêng tảng đá. Ta không muốn vứt nó đi.

Ngay cả khi người ta bảo: “Nào, vứt nó đi. Như thế sẽ tốt hơn, bạn sẽ được lợi ích hơn”, ta vẫn không muốn vứt tảng đá đi vì sợ rằng mình không còn gì cả. Nên ta tiếp tục khiêng đá cho đến khi đã kiệt sức, đã yếu đến nỗi không còn có thể khiêng nó nữa. Đó là lúc chúng ta phải buông nó.

Chỉ khi đã buông xả thì ta mới hiểu ý nghĩa của nó. Ta cảm thấy tự tại. Và cảm nhận được từ bên trong rằng khi khiêng tảng đá, ta thực sự cảm thấy nặng nề làm sao. Nhưng khi đang khiêng đá, ta không biết sự buông xả có ích lợi dường nào.

CÁI DẰM

Đức Phật dạy chúng ta giải thoát qua trí tuệ. Giống như có một miếng dằm nhỏ hay gai trong chân. Khi đi đứng, có lúc ta cảm thấy đau, có lúc không. Khi va chạm vào đâu, ta cảm thấy đau. Nên ta mần mò trên chân, nhưng không tìm ra cái dằm, thế là ta cho nó qua đi. Sau đó ta đang đi thì vấp chân, và cái dằm lại làm ta đau. Điều này cứ tiếp diễn mãi. Tại sao? Vì cái dằm hay cây gai vẫn còn trong chân ta, chưa gỡ ra được. Cái đau cứ tái diễn. Khi đau, ta đi tìm cái dằm, nhưng không ra, ta lại cho qua. Sau rồi, nó lại đau, ta lại đi tìm nó. Cứ như thế mãi. Khi cái đau phát khởi, ta phải xem nó là gì. Chúng ta không để nó cứ qua đi. Khi chân ta đau, ta nói: “Ồ, cái gai mắc dịch vẫn còn đó”.

Khi cái đau phát khởi, ý muốn lấy cái dằm ra cũng có mặt. Nếu ta không lấy cái dằm ra, cái đau cứ tiếp tục trở lại, trở lại mãi. Ý muốn lấy cái dằm ra vẫn luôn còn đó. Cuối cùng rồi cũng có ngày khi ta quyết định lấy cái dằm ra, dù có thế nào, vì nó làm ta đau.

Ý muốn nỗ lực trong sự thực hành cũng phải giống như thế. Ở đâu có sự tiếp xúc, ở đó có bất an, chúng ta phải khám xét sự vật ngay tại đó, giải quyết sự việc ngay tại đó –giải quyết vấn đề của cái dằm trong chân bằng cách lấy nó ra ngay.

BẮT CÁ

… Khi bạn không thấy được các mối họa từ việc bám chấp này để buông chúng xuống, không thấy phần thưởng sẽ có được khi buông, thì sự tu hành của bạn không đạt được ý nghĩa gì. Giống như bạn chỉ đùa giỡn với những thứ này, lấy móng tay cào chúng chơi. Nếu ta thấy các khuyết điểm của chúng rõ ràng, thấy các lợi ích của việc buông bỏ rõ ràng thì tốt làm sao!

Giống như khi bạn đi bắt cá bằng nơm. Bạn cứ làm thế cho đến khi cảm thấy có cái gì trong nơm. Bạn có thể nghe tiếng động phát ra từ trong nơm. Bạn nghĩ rằng đó là cá nên bạn thò tay vào nơm và sờ soạn chung quanh, nhưng thứ bạn nắm bắt được không phải là cá. Nó là thứ gì đó sống dưới nước. Mắt bạn không nhìn thấy được. Bạn nghĩ có thể là con lươn, mà cũng có thể là con rắn. Bạn không muốn thả tay ra, sợ rằng đó là con lươn. Nhưng nếu là con rắn mà bạn không buông tay thì nó sẽ cắn bạn. Hiểu không? Bạn cảm thấy nghi ngờ vì sự việc không rõ ràng. Lòng ham muốn của bạn quá mãnh liệt đến nỗi bạn cứ nắm chặt nó, vì sợ rằng đó là con lươn. Khi bạn kéo được nó lên khỏi nước, thấy các vân phía sau cổ nó, bạn lập tức buông tay. Lúc đó không có ai bảo bạn, “Rắn đó! Buông đi! Buông đi!”

Không có ai bảo bạn. Tâm tự nói –rõ ràng hơn cả khi có ai đó bảo nó. Tại sao vậy? Vì tự bạn thấy sự nguy hiểm: Rắn có thể cắn. Ai cần phải bảo với tâm như thế? Nếu bạn đã rèn luyện nó như thế, nó sẽ không nắm giữ.

ỐNG NHỔ

Anatta, đơn giản chỉ có nghĩa là ‘vô ngã”. Nhưng nó tùy thuộc vào cảm giác có một cái ngã; nó tùy thuộc vào cảm giác có atta. Đó là lý do có anatta. Khi không có atta, anatta cũng không có. Thí dụ: Bạn không có ống nhổ trong nhà, thì vấn đề với cái ống nhổ này cũng không phiền hà bạn. Dầu nó bị bể, bị nứt hay bị mất trộm, không có gì làm bạn bận tâm –vì không có nhân, không có điều kiện. Tại sao thể? Vì không có ống nhổ trong nhà bạn.

Khi có ống nhổ trong nhà, thì cảm giác về một cái ngã phát sinh. Khi ống nhổ bể, bạn quan tâm. Khi nó mất, bạn quan tâm –vì giờ ống nhổ đã có chủ. Đó là trạng thái của nó. Còn về trạng thái của anatta, có nghĩa là không có ống nhổ trong nhà bạn, nên không có trạng thái tâm phải coi chừng và bảo vệ ống nhổ, không có sợ nó bị trộm cắp. Các trạng thái này không còn có mặt.

Những thứ này được gọi là tự tính pháp (state-phenomena -sabhava-dhamma). Cũng có nhân, có duyên, nhưng chúng chỉ có mặt, thế thôi.

VỎ (CHUỐI) & VỎ (DỪA)

Sư sẽ cho một so sánh đơn giản. Giả thử quý vị mua chuối hay dừa trong chợ, rồi mang chúng đi theo. Có người hỏi, “Tại sao sư mua chuối?”

“Sư mua để dùng”.

“Vậy sư ăn cả vỏ à?”

“Không”.

“Con không tin sư. Nếu sư không ăn vỏ, tại sao sư phải xách theo vỏ?”

Hoặc khi sư xách dừa, họ hỏi:

“Tại sao sư xách dừa?”

“Sư mang về để nấu cà-ri”.

“Vỏ cũng nấu cà-ri à?”

“Không”.

“Vậy sao sư phải xách theo?”

Thế đó. Quý vị sẽ trả lời các câu hỏi này như thế nào? Qua ái dục. Nếu không có ái dục, quý vị không thể phát triển được kỹ năng, không có được trí tuệ.

Đó là phương cách khi ta nỗ lực hành thiền. Dầu ta thực hành bằng cách buông bỏ, cũng giống như chuối hay dừa: Tại sao ta phải xách theo vỏ chuối hay vỏ dừa? Vì chưa tới lúc buông bỏ chúng. Chúng vẫn còn được dùng để che phủ phần thịt bên trong. Chưa tới lúc vứt bỏ chúng, nên ta còn giữ chúng lại.

Việc thực hành của chúng ta cũng thế: Các giả thuyết và sự buông xả phải đi với nhau, cũng như vì vỏ dừa bao cơm dừa bên trong, nên ta phải mang xách chúng chung. Nếu người có nghĩ là ta ăn cả vỏ dừa, thì sao? Ta biết việc ta làm là đủ.

LÀM TOÁN

Hành pháp cũng như làm toán. Có nhân, chia, cộng và trừ. Nếu ta có thể suy nghĩ theo cách đó, ta sẽ khôn ngoan. Ta biết đúng thời, đúng nơi cho mọi thứ. Ta biết trừ khi cần trừ, nhân khi cần nhân, chia khi cần chia, cộng chung lại khi cần cộng. Nếu lúc nào ta cũng nhân lên, thì tâm ta sẽ trĩu nặng phiền não. Nói cách khác, là ta không hề biết đủ. Không biết đủ nghĩa là không biết mình đang già đi.

Ai biết mình đang già đi là người biết đủ. Khi có đủ, ta dễ nói, “Ok, nhiều rồi mà”. Khi không biết đủ, tiếng “OK” khó nói ra vì ta cứ tiếp tục muốn có thêm. Ta không bao giờ vứt bỏ thứ gì, buông thứ gì, đặt thứ gì xuống. Ta luôn gom thêm. Nếu biết nói “OK”, ta thấy tự tại, dễ chịu. Thế là đủ.

LY BỂ

Giả thử bạn có một cái ly. Bạn nói: “Ly của tôi, còn nguyên vẹn. Hãy cẩn thận, OK? Đừng có làm bể ly của tôi, OK?” Nhưng làm sao bạn có thể ngăn vật dễ bể không bể? Nếu nó không bể bây giờ, sau này nó sẽ bể. Nếu bạn không làm bể ly, người khác có thể làm thế. Nếu người khác không làm bể, con vật nào đó có thể làm bể ly! Đức Phật dạy ta hãy chấp nhận điều đó. Khi ngài dùng một cái ly nguyên vẹn, ngài quán tưởng tới độ xem như nó đã bể. Ngài thấy cái ly còn nguyên, nhưng ngài muốn chúng ta xem như nó đã bể. Bất cứ khi nào ta cầm ly lên, ngài muốn ta nói rằng, “Cái ly đã bể”. Dùng nó rồi để nó xuống: Ngài nói cho chúng ta biết rằng nó đã bể. Đúng không? Sự hiểu biết của Đức Phật là như thế. Ngài thấy cái bể trong cái chưa bể. Vì sao Ngài biết rằng nó sẽ bể? Vì nó chưa bể. Đó là cách để ngài xem như nó đã bể. “Khi nào đến thời điểm, nó sẽ bể”: Ngài phát triển cách nhìn như thế và tiếp tục sử dụng ly. Một ngày kia, ly vuột khỏi tay ngài: “Choảng!” Không vấn đề. Tại sao không vấn đề? “Vì ta đã nhìn nó như đã bể trước khi nó thực sự bể”. Hiểu không?

Nhưng bạn nói, “Ly của tôi rất đắc. Đừng có bao giờ làm bể nó”. Sau đó con chó làm bể ly: “Hừm. Thật muốn giết con chó luôn!” Nếu con bạn làm bể ly, bạn giận con. Bạn sẽ có thái độ như thế với bất cứ ai làm bể ly –vì bạn đã xây đập trong lòng mình, nên nước không chảy xuôi. Bạn đã xây cái đập không lối thoát nước, nên nước chỉ có cách thoát là vỡ bờ, đúng không? Khi xây đập, bạn cũng phải xây lối thoát nước nữa. Để khi nước dâng cao đến miệng, nó có thể thoát ra lối đó, đúng không? Bạn cần một lối thoát nước. Đức Phật đã nhìn ra sự vô thường, và biết đó là bản chất của vạn pháp. Ngài đã nhìn thấy sự vô thường. Khi ta có thể nhìn mọi thứ theo cách đó, ta sẽ được bình an.

Tóm lại, đó là cách thực hành Pháp.

MUỐI

Nếu bạn tạo công đức để chấm dứt khổ, bạn phải đồng thời phát triển các đức tính thiện xảo trong tâm. Nếu bạn không phát triển các thiện pháp, thì trí tuệ không phát sinh. Công đức tự nó giống như miếng thịt hay cá sống. Nếu bạn cứ để như thế thì chúng sẽ hư hoại. Nhưng nếu bạn ướp muối, hoặc để vào tủ lạnh, chúng sẽ để được lâu.

CHẬU NƯỚC ÚP NGƯỢC

Một khi ta đã buông ác pháp, thì dầu ta chỉ tạo công đức từng chút một, ta vẫn có hy vọng dần dần được hoàn thiện. Giống như cái chậu để giữa trời: Dầu mưa có rơi chỉ từng giọt nhỏ, cũng sẽ có ngày cái chậu được đầy nước.

Nhưng nếu ta tạo công đức mà không buông các ác pháp, thì giống như cái chậu bị lật úp để giữa trời. Khi mưa xuống, nước mưa chỉ đọng trên đáy chậu, ở bên ngoài chứ không phải bên trong. Không có cách gì mà nước sẽ đầy được trong chậu.

CHẬU NỨT

Nếu ta tạo ác pháp, rồi cố gắng sửa chữa bằng cách làm thiện, thì giống như trám chỗ nứt ở đáy nồi, đáy chậu, rồi chế nước vào. Đáy nồi, đáy chậu không lành lặn. Sự buông bỏ ác pháp của ta chưa hoàn thiện. Nếu ta đổ nước vào đó, nước vẫn ngấm ra ngoài, và chậu vẫn cạn. Dầu bạn có đổ nước vào đó suốt ngày, nó vẫn từ từ ngấm ra ngoài, và dần dần cạn khô. Bạn sẽ không có được những lợi ích từ việc hứng nước như thế.

NƯỚC TRONG BÌNH

Khi trong tâm không có dấu vết của nhiễm ô, tất cả mọi phiền toái của ta sẽ biến mất. Cảm giác tự tại phát sinh vì ta biết chăm lo cho bản thân. Tâm trở nên thánh thiện. Khi nó lặng yên, nó trở nên định tĩnh. Khi nó định tĩnh, nó bắt đầu tiến đến trí tuệ. Như thế là ta biết cách để làm cho tâm trong sáng, rõ ràng. Điều gì não hại, ta buông. Điều gì sai trái, ta gạt qua một bên.

Giống như nước đựng trong bình thủy tinh. Ta múc từng gáo đầy, rồi đổ đi. Lại múc gáo thứ hai, đổ đi –tiếp tục múc nước đổ đi. Không lâu nước trong bình sẽ cạn đi. Tâm muốn đi vào thực hành cũng phải như thế.

Nhưng nếu ta không nhìn mọi thứ theo cách này, giống như chế nước vào bình, rồi lấy nó ra; chế vào bình, rồi lấy ra. Công đức, ác pháp; ác pháp, công đức; đúng, sai; sai, đúng; tốt, xấu; xấu, tốt: tự tại giây phút này, khổ đau giây phút kế.