Đừng đâm vào ngọn hải đăng

Câu nghị luận xã hội trong đề văn thi đại học khối D vừa rồi viết: “Ngưỡng mộ thần tượng là một nét đẹp văn hóa, nhưng mê muội thần tượng là một thảm họa”. Đã có quá nhiều bàn tán, tranh luận về chủ đề này rồi. Thậm chí em có thể tham khảo cả đáp án câu này của Bộ giáo dục. Với cá nhân, anh tiếc hùi hụi vì hồi mình đi thi đại học, hay nói rộng ra là suốt thời phổ thông, anh đã không có cơ hội được làm những đề văn như thế. Một đề văn rất hay và cũng rất xã hội.

Một đề văn mở thì chắc hẳn đáp án cũng phải mở. Anh hi vọng sẽ có khung điểm linh hoạt cho những bài viết đưa ra kiến giải độc đáo về đề tài này. Thú thực với em là khi đọc đề, anh đã có suy nghĩ là chẳng thiếu những bạn thí sinh sẽ “việt vị”, thậm chí là nhiều. Anh muốn hiểu nó rộng hơn, không chỉ đơn thuần là một vấn đề xã hội như làn sóng hâm mộ Kpop, văn hóa thần tượng của giới trẻ. Cái anh muốn nói ở đây, là vấn đề tìm được một người thế nào để mình thực sự thần tượng?

Các fan của K-pop gần như tạo nên một làn sóng xung quanh đề thi rất thời sự này. Có bạn bênh vực thần tượng của mình chằm chặp. Cũng có bạn nghi ngờ có âm mưu xấu nào đó nhằm vào K-pop. Trong rất nhiều suy nghĩ, thật may, anh cũng bắt gặp khá nhiều bạn trẻ tỉnh táo. Những người coi hâm mộ thần tượng như là một nhu cầu bình thường của con người. Như khi chúng ta luôn hướng về những điều tốt đẹp, luôn tìm kiếm những người để mình đáng để học theo. Bởi tất cả mọi sự tự do đều có một giới hạn. Mà với anh, ngưỡng mộ thần tượng là một nét đẹp văn hóa, thì cách thức hâm mộ thế nào lại thể hiện trình độ văn hóa của mỗi người.

Sau Thế chiến thứ nhất, nước Đức khốn khổ trong tư thế một kẻ bại trận, phải xây dựng lại và tái thiết hàng loạt. Lúc này, một nhân vật mới xuất hiện, đó là A.Hitle. Con người này thực ra cũng chẳng khác gì một dạng “thần tượng”, thậm chí là của cả một dân tộc. Nhưng tư tưởng của ông ta về một dân tộc thuần chủng và cao quý, về “đòi lại công bằng” cho một nước Đức bại trận sau thế chiến, lại là sai lầm. Dưới sự chèo lái của con người này, với sự mê muội cuồng tín của biết bao con người khác, nước Đức lại bước vào một cuộc lầm than khác. Sự mê muội luôn dẫn con người ta đi sai đường.

Anh sẽ không bàn về chủ đề này nữa. Anh chỉ muốn nhắc lại cho em câu chuyện về một hình ảnh đẹp trong kì thi này. Có một người cha, đã không ngại vất vả, bế đứa con bị bại liệt của mình vào tận phòng thi. Cha sẽ là đôi chân của con. Với bạn ấy, anh tin là hẳn bạn ấy đã có một thần tượng trong trái tim mình.

Tình cờ, anh đọc được trên facebook của Giáo sư Xoay, có một câu nói rất hay. Sau khi trích dẫn một câu chuyện cười về con tàu và ngọn hải đăng, anh ý viết: “Cuộc đời mỗi người có lẽ giống một con tàu, thần tượng ví như những ngọn hải đăng để chúng ta nhìn vào và định vị đường đi. Không có những ngọn hải đăng, đi lại thật khó khăn vì mất phương hướng. Nhưng nếu không tỉnh táo hoạch định ra con đường phù hợp để đi riêng mà cứ lao thẳng vào ngọn hải đăng thì chắc chúng ta sẽ được nhắc đến trong một câu chuyện cười nào đó mất thôi”. Anh hi vọng em sẽ là một con tàu tìm được đúng hướng.

Anh nghĩ là để viết được các tác phẩm lớn, hoàn cảnh sáng tác đóng một vai trò khá quan trọng. Tuy nhiên, đó không phải là điều quyết định tất cả. Bởi văn chương đơn thuần là vùng đất không biên giới của sự sáng tạo. Thế nên, khả năng em có thể viết ra những tác phẩm đỉnh cao, dù em không rơi vào những hoàn cảnh tăm tối nhất của cuộc đời là việc hoàn toàn... có thể.

Điều quan trọng hơn để tạo nên những tác phẩm hay, quan trọng nhất chính là “chất liệu sống” của tác giả. Sự sáng tạo và nghệ thuật giống như những chiếc áo lộng lẫy, còn chất liệu sống của nhà văn chính là bộ khung xương cho một sinh thể văn chương có thể tồn tại. Hơi khác với các nghề nghiệp khác, nhà văn vừa đòi hỏi các đức tính như khả năng quan sát, tổng hợp... còn kết hợp thêm cả sự nhạy cảm và khả năng liên kết sao cho thật logic. Mà những điều đó, chỉ có thể có được theo một quá trình. Sống, đi, gặp gỡ và trải nghiệm. Anh rất tâm đắc với suy nghĩ của nhà văn Nhật, Haruki Murakami, tác giả cuốn Rừng Na-uy rất nổi tiếng. Ông tâm sự rằng, trước năm ba mươi tuổi, ông không thể viết được. Vì ông nghĩ, mình chưa đủ trải nghiệm, chưa “sống” đủ để viết được những-thứ-ra-hồn.

Văn chương không đơn thuần là trò chơi của sự sáng tạo câu chữ. Những nhà văn lớn, dùng cả cuộc đời của mình để đi và viết. Như E.Hemingway, ông dành cả cuộc đời của mình để đi, tham gia chiến đấu, trở thành phóng viên chiến trường, rồi phóng viên tạm trú cho hàng loạt tờ báo lớn ở Châu ]u. Nhờ đó mà ông viết nên những tác phẩm của cuộc đời mình. Điều đó hoàn toàn bác bỏ suy nghĩ của một số người, rằng viết văn đơn thuần chỉ là công việc của ngôn từ và sự tưởng tượng.

Tuy nhiên, có một điều em nói đúng. Các nhà văn thường tạo nên những tác phẩm để đời, trong những hoàn cảnh hết sức éo le. Như Balzac, ông là một người viết văn miệt mài, mỗi ngày ông chỉ ngủ khoảng hai, ba tiếng, còn lại dành để viết. Vậy mà cuối cùng ông vẫn thừa nhận mình là người thất bại, khi ông qua đời trong nghèo túng và nợ nần, khi tên tuổi vẫn chưa được đông đảo công chúng thừa nhận. Hoặc như tác giả nổi tiếng J.K.Rowling, “mẹ đẻ” của chú bé phù thủy nổi tiếng, cũng đã khởi thảo những dòng đầu tiên của Harry Potter trong tình cảnh thất nghiệp, các hóa đơn nợ ngập đầu và phải nuôi con nhỏ. Nhiều khi anh nghĩ, nếu chẳng có những hoàn cảnh éo le như thế, không chắc chúng ta có thể được đọc các tác phẩm hay ho nhường ấy.

Anh không chắc mình hiểu rõ nguyên nhân nhưng theo cảm nhận của mình, anh nghĩ rằng, những người viết văn có một đặc điểm chung: Họ thường nhạy cảm hơn những người bình thường khác. Họ có thể vui sau niềm vui của người khác, nhưng cũng có thể buồn trước nỗi buồn của người khác. Trong những hoàn cảnh thực sự khó khăn, điều đó vô tình lại kích thích khả năng sáng tạo vô hạn của họ. Hơn nữa, nếu em để ý, đa phần các tác phẩm lớn thực sự thường đi tới cái sâu nhất của những số phận con người, niềm hạnh phúc, đau khổ, tuyệt vọng... Phải chăng đó cũng chính là những trải nghiệm, sự đồng cảm của nhà văn với thân phận những nhân vật của mình?

Sáng tạo nghệ thuật là một công việc vất vả. Trước khi thành một nhà văn lớn, hãy tập trước để trở thành một nhà văn “nhỏ” đã em ạ. Bằng việc quan sát cuộc sống nhiều hơn, đi nhiều hơn, gặp gỡ nhiều con người hơn và lắng nghe những câu chuyện của họ, đó là một chất liệu tuyệt vời để viết được những điều ý nghĩa.