Phần đầu của nhập đề

Ngoài giấc mơ rõ ràng được nói đến trong câu chuyện, truyện kể Giarai này mở đầu như một lối nhìn mộng mơ. Độc giả nào không cảm thấy xa lạ với một huyền thoại như vậy hơn là xa lạ với chính giấc mơ của mình, thì có thể bỏ qua “phần đầu của nhập đề” này, hoặc giả đọc nó sau (như người ta vẫn thường làm vậy); vả chăng họ sẽ tìm thấy phần tiếp theo của lời nhập đề này ở cuối sách. Còn người đọc nào đọc nó chăm chú hơn là tài tử (hai mặt này không phải bao giờ cũng loại trừ nhau), muốn biết nhiều hơn về môi trường Giarai, sẽ có thể xem ở phần thư mục. Để cho phải phép với chính mình, tôi viết mấy dòng này, biện minh cho ý định của tôi.

Khoảng 200.000 người Giarai hợp thành tộc người quan trọng nhất trong các tộc người thiểu số (thuộc nhóm Đa Đảo, giống như người Mã Lai và người Indonesia) miền Trung Đông Dương; hiện nay phần lớn họ sống ở nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tôi đã dành cho họ nhiều nghiên cứu, đúng mực, về kỹ thuật, thực vật dân tộc học, nhân chủng xã hội học, lịch sử dân tộc học; tôi đã dịch và bình giải những áng văn truyền khẩu, và cả một cuốn tự điển dày về ngôn ngữ của họ.

Giờ đây, tôi ở xa họ 12.000 cây số - chẳng còn hy vọng gặp lại được họ - mà sự hiện diện của họ, vừa dữ dằn vừa êm dịu, vẫn tiếp tục tràn lấn khẩn thiết vào các giấc mơ của tôi, ở đấy tôi gặp lại tính dễ động lòng và tính ganh tị của họ (mà tôi chia sẻ), tôi không thể tự bằng lòng với những phân tích nghiêm túc và những luận đề kinh điển. Tôi không thể còn yêu mến họ mà lại ở chỗ khác, thì đành phải yêu mến họ theo cách khác vậy. Có thể, trong cõi mơ tưởng chúng tôi, tôi và họ, mới có cơ hội gặp nhau. Từ đó mà có cái công trình về cõi mơ tưởng này, trở lại, ở mức độ này, tất cả những gì tôi đã thu nhặt được: huyền thoại, nghi lễ, truyện đời, những ứng xử ít hay nhiều “mẫu mực”.

Nếu tôi có thể viết được những trang này, ấy là nhờ có một sự thông đồng, giữa những thực thể chủ quan (đây là chỗ tôi khác với các nhà theo thuyết văn hóa), cho đến mức, vào những buổi bình minh, tôi đã có thể là kẻ tâm sự để người ta kể cho những giấc mơ (phần nhiều là đàn bà hơn là đàn ông), để các cậu con trai say tình gửi gắm các lá thư cho các cô gái, và các cô thì không muốn nhận, lại nhờ tôi trả lời thay.

Để trở lại với câu chuyện huyền thoại được kể ra làm “quy chiếu”, và thay lời đề từ, tôi phải báo trước với những độc giả chăm chú rằng trong suốt công trình này sẽ có nhắc đến nhiều tình huống và hoạt động:

Người thợ săn rình mồi, bỗng giáp mặt với một cô gái-rừng, một nàng tiên trong rừng, và anh ta mang nàng về nhà.

Ông trời nặn lại thân hình người anh hùng, đúng hệt như người tương đồng với “bà già rừng” mà ta sẽ gặp sau đó.

Và nhất là cái cô gái rừng ấy, mang đến cho anh chàng thợ săn hay hái lượm, có hơi khốn khó, vải vóc, lúa gạo, tức là văn hóa... hoặc là điên loạn.

Các tình huống và hoạt động đó đều là những ký hiệu cho những ai biết lắng nghe.

Và bây giờ, xin mời xuống thuyền, lên boong của những kẻ điên, đuổi theo một miền mơ tưởng, kỳ thực không quá xa lạ với thế giới của chúng ta, dẫu có lúc trông chừng như đối nghịch.