- 3 - CHOLESTEROL CAO

HỎI:

Mới đây tôi có thử máu trong sở làm và được cho biết cholesterol của tôi ở mức 270. Mặc dù không có triệu chứng gì và trước giờ vẫn khỏe mạnh, tôi hơi lo ngại vì cách đây mấy năm người anh lớn của tôi bị chết vì bệnh tim Xin cho biết mức cholesterol của tôi có nguy hiểm gì không và chữa trị ra sao? Cholesterol cao có phải do di truyền không hay chỉ do về ăn uống? Tôi năm nay 38 tuổi, từ trước đến nay chưa hề bị bệnh gì?

Lê Văn H.

ĐÁP:

Cholesterol cao là chứng bệnh nhiều người Việt Nam tại Hoa Kỳ mắc phải. Một phần vì trước đây tại Việt Nam không ai để ý đến và ít khi đo lượng cholesterol trong máu.

Tại Hoa Kỳ, sự giáo dục quần chúng về nguy hiểm của cholesterol quá cao cũng chỉ phát triển trong khoảng 10-15 năm nay. Phần khác, vì vấn đề ăn uống dinh dưỡng tại Hoa Kỳ quá đầy đủ so với Việt Nam, người Việt sau một thời gian sinh sống tại đây cũng bắt đầu bị những bệnh về biến dưỡng giống như người Hoa Kỳ: tiểu đường, cholesterol cao, cứng thành mạch máu, áp huyết cao, đau tim v.v...

Chứng cholesterol cao thường được biết khi đi thử máu tổng quát hàng năm hoặc khi bị một trong những bệnh do cứng thành mạch máu (atherosclerosis) gây ra như bị nghẽn động mạch tim, đứt mạch máu đầu v..v.., thử máu và được biết bị cholesterol cao. Nhiều người cũng khám phá ra mình bị cholesterol cao khi có người nhà bị những bệnh nặng như kể trên và gia đình được khuyến cáo nên đo lượng cholesterol. Lý do vì trong một số trường hợp, chứng cholesterol cao xảy ra trong gia đình theo tính cách di truyền.

Trước hết, chúng ta nên biết cholesterol là gì và vai trò của cholesterol ra sao. Cholesterol thực sự là chất cần thiết cho cơ thể với nhiều vai trò quan trọng: là thành phần cốt yếu cho màng của tế bào, được dùng để tổng hợp các kích thích tố loại steroid, được gần dùng để làm chất mật cần thiết cho sự hấp thụ đồ ăn v.v... Cholesterol có được do hai cách: do đồ ăn chúng ta ăn mỗi ngày và do sự tổng hợp của chính cơ thể. Để hiểu rõ hơn về vai trò của cholesterol, ta nên biết về cách thức vận chuyển của cholesterol và những cơ chế sinh lý học của chất này.

Cholesterol thực ra chỉ là một thành phần của chất béo. Khi ta ăn đồ béo, ngoài cholesterol ra còn có chất mỡ triglycerides, hai chất này được hấp thụ qua màng

ruột. Ở trong tế bào của ruột non, hai chất béo này được hợp nhất với các chất đạm apoproteins tạo thành hợp chất đạm - béo gọi là lipoprotein. Khi hấp thụ từ ruột non chạy vào máu, lipoprotein này được gọi là chylomicrons được dùng để cung cấp năng lượng cho các tế bào của bắp thịt bằng cách đốt chất mỡ triglycerides có trong hợp chất chylomicrons. Nếu ta ăn nhiều chất béo quá, không dùng hết, các chất mỡ này được dự trữ trong các tế bào mỡ để khi cần dùng đến. Dĩ nhiên nếu không bao giờ bị đói phải đốt các chất mỡ này, cơ thể sẽ càng ngày càng tích tụ chất mỡ, các tế bào mỡ trương phình ra và gây bệnh béo mập. Đây là lý do tại sao khi muốn xuống ký, ngoài chuyện kiêng ăn còn phải vận động nhiều, tập thể dục để cơ thể đốt bớt chất mỡ tích tụ trong các tế bào mỡ này mới sụt ký được.

Chylomicrons sau khi cung cấp chất mỡ triglycerides cho các tế bào bắp thịt hay tế bào mỡ sẽ được vận chuyển đến gan, tại đây các tế bào gan sẽ tiêu hoá các phần còn lại của chylomicrons và sẽ bài tiết ra cholesterol. Một phần cholesterol được dùng để làm mật chảy xuống túi mật, phần cholesterol còn lại được tế bào gan dùng để tổng hợp một hợp chất đạm-béo lipoprotein khác gọi là VLDL.

VLDL là tiếng viết tắt của chữ very low density lipoprotein. Khi ta ăn nhiều chất đường hay bột quá không dùng hết, gan sẽ biến đổi các chất đường bột (carbohydrates) này sang chất mỡ triglycerides và hợp nhất với cholesterol và các chất đạm apoproteins để tạo thành hợp chất VLDL. VLDL theo giòng máu lại chạy đến các tế bào mỡ và phân phối chất mở triglycerides tại đây. Phần còn lại chỉ còn cholesterol và chất đạm được gọi là LDL (low density cholesterol). LDL sẽ chạy đến các tế bào của tuyến thượng thận, tế bào thận, tế bào bắp thịt, tiểu bạch cầu của tế bào máu v..v.. Ở đây hợp chất LDL sẽ bị các tế bào kể trên thu hút bằng một cơ cấu tiếp nhận trên màng tế bào gọi là LDL receptor đưa hợp chất LDL vào bên trong tế bào. Tại đây LDL sẽ được phân chất ra thành cholesterol và được dùng để biến dưỡng trong việc thành lập màng tế bào hay để tổng hợp các kích thích tố steroid như đã nói ở phần trên.

Cholesterol được cơ thể dùng tối đa trong các nhiệm vụ trọng yếu trong việc cấu tạo tế bào. Khi tế bào chết, cholesterol trong các màng tế bào chết này được thu nhận ngay trong giống máu bằng một hợp chất lipoprotein đặc biệt gọi là HDL (high density lipoprotein). Hợp chất HDL thu nhận các cholesterol thải hồi này và trao lại cholesterol cho hợp chất VLDL rồi LDL trở lại theo chu kỳ như đã mô tả ở trên.

HDL rất quan trọng vì tuy chứa cholesterol, hợp chất này có tính chất tốt ngược lại với LDL và VLDL dễ gây ra bệnh cứng thành mạch máu và bệnh tim. HDL nếu có nhiều lại bảo vệ cơ thể chống lại các bệnh trên. Lý do tại sao không biết rõ nhưng phần nhiều những người sống lâu 80, 90 tuổi trở lên đều có lượng HDL cao hơn người bình thường.

Hợp chất LDL vì chứa toàn cholesterol nên khi lượng LDL trong máu cao hơn bình thường dễ gây ra bệnh. Cơ chế gây bệnh là khi màng của mạch máu bị thương tổn, cholesterol xâm nhập vào làm màng mạch của máu dày lên, các tiểu cầu trong máu giữ nhiệm vụ làm đông máu đóng lại tại chỗ bị thương tổn, lâu ngày làm nghẹt dần mạch máu gây ra bệnh nghẹt động mạch tim (heart attack) hay tại não bộ gây ra nghẹt hay đứt mạch máu đầu (stroke).

Mức độ cholesterol trong máu bình thường hiện nay được xác định là 200mg% hay thấp hơn. Khi đo cholesterol thường phải nhịn đói 12 tiếng đồng hồ rồi mới thử. Thường nên thử hai hay ba lần và lấy mức trung bình để chính xác hơn. Khi thử máu, muốn biết rõ ràng hơn phải đo cả lượng chất mỡ triglycerides trong máu để phân loại bệnh về chất béo. Nhiều người chỉ bị cholesterol cao trong khi triglycerides bình thường, một số bị cao cả hai loại cholesterol và triglycerides. Trường hợp hiếm hơn, một số ít chỉ cao chất mỡ triglycerides trong khi cholesterol bình thường. Tùy theo mức độ cao của hai chất béo này, bệnh về chất béo được phân ra 5 loại khác nhau với cách chữa trị khác nhau tùy từng loại. Thông thường nhất là loại 2 a với cholesterol cao do hợp chất lipoprotein LDL cao và loại 2b với cả hai hợp chất LDL và VLDL đều cao.

Một số trường hợp cholesterol cao do di truyền. Nguyên nhân là vì cơ cấu LDL receptor trên màng tế bào để tiếp nhận LDL như đã nói ở phần đầu bị thiếu, LDL chứa cholesterol bị ngăn trở không từ máu vào tế bào được nên bị dồn ứ trong máu làm tăng lượng này hơn bình thường. Đặc tính này di truyền từ người cha hoặc người mẹ xuống cho con và trong gia đình một nửa số người con sẽ bị bệnh, số còn lại bình thường. Tỷ lệ bệnh này là 1/500, nghĩa là cứ 500 người bình thường sẽ có một người có đặc tính di truyền về bệnh này. Những người này dù gầy ốm, ăn ít thịt mỡ vẫn bị cholesterol cao như thường, dĩ nhiên nếu ăn mỡ nhiều lại càng bị nặng hơn. Phần lớn các trường hợp sự di truyền về cholesterol cao không được rõ ràng và ảnh hưởng về sự ăn uống quan trọng nhiều hơn. Tuy nhiên nếu trong gia đình có người bị cholesterol cao và bị các bệnh về tim, stroke, thường các người còn lại nên đo cholesterol và chất mỡ để xác định tình trạng của mình.

Khi đo chất béo trong máu, ngoài cholesterol và triglycerides, để biết rõ hơn nên đo cả hợp chất HDL trong máu. Lý do là vì đôi khi lượng total cholesterol cao hơn bình thường như 230mg% chẳng hạn, lượng HDL là “good” cholesterol như giải thích ở trên rất cao trong khi lượng LDL là “bad” cholesterol bình thường hay thấp. Những người này không những ít bị những bệnh về tim, mạch máu lại còn được “bảo vệ” là đằng khác.

Nguy hiểm về bệnh tim, mạch máu, stroke v.v... tương quan mật thiết nhất với lượng LDL. Lượng này có thể tính theo công thức:

LDL s Cholesterol - HDL - Triglycerides / 5

Vậy đo cả ba chất cholesterol, triglycerides và HDL ta tính ra được lượng LDL. Bình thường phải ở mức 130mg% hay thấp hơn. Nếu ở mức 130 tới 160 là nguy hiểm vừa phải, trên 160mg% là khá nguy hiểm. Nếu 190 hay hơn cần phải chữa trị sớm.

Cách chữa trị về cholesterol cao, điều đầu tiên là ăn kiêng các chất béo. Ăn kiêng đồ mỡ, thịt. Thịt bò nhiều cholesterol hơn thịt heo và thịt gà theo thứ tự. Tránh hẳn đồ mỡ trong thịt bò, heo. Thịt gà tránh ăn da có nhiều mỡ ở dưới. Trứng gà cũng có nhiều cholesterol cần kiêng. Đồ biển ít cholesterol hơn tuy tôm, shellfish có nhiều cholesterol hơn. Sữa uống nên dùng loại low fat milk, kiêng bơ, cheese v.v... Ăn uống nên đổi sang rau cỏ, trái cây nhiều hơn. Các loại dầu mỡ để chiên xào nếu dùng nên đỗi sang loại unsaturated fats như dầu bắp (corn oil). Cá biển có nhiều loại mỡ unsaturated fat là loại mỡ tốt và giúp bệnh tim có thể dùng nhiều hơn.

Phần lớn các trường hợp bị cao cholesterol vừa phải như từ 200 - 240mg% với LDL ở mức 130 - 160 nếu ăn kiêng thật kỹ có thể xuống trở lại bình thường sau 4 đến 6 tháng. Nếu đo lại vẫn còn cao hoặc LDL ở mức 160mg% hay cao hơn và có thêm những yếu tố nguy hiểm khác như bị áp huyết cao, hút thuốc lá, tiểu đường, gia đình có người bị bệnh tim, thường phải dùng thêm thuốc. Các loại thuốc trước kia hay dùng là loại cholestyramine và nicotinic acid có thể làm giảm cholesterol nhưng hay gây ra khó chịu về tiêu hoá. Gần đây hơn là loại thuốc mới Lovastatin bán dưới tên Mevacor làm ngăn sự tổng hợp cholesterol trong gan rất hiệu quả và tương đối it gây phản ứng khó chịu. Một loại thuốc khác có thể dùng trong trường hợp chất mỡ triglycerides cũng cao đi kèm với cholesterol cao là thuốc Lopid cũng khá hiệu quả.

Một điểm quan trọng là ngoài việc làm giảm lượng cholesterol và LDL, làm thế nào để tăng lượng HDL “good” cholesterol’’ và tăng tính cách bảo vệ tim. Hút thuốc làm giảm HDL nên bỏ thuốc lá là điều quan hệ. Tập thể dục sẽ làm tăng HDL nên thể dục sẽ giúp ích nhiều. Rượu bia nếu uống ít, một lon bia hay chút rượu khai vị có lẽ cũng giúp ích. Dĩ nhiên nếu uống quá nhiều, hại do gan và làm tăng VLDL với chất mỡ triglycerides lại làm hại nhiều hơn. Đàn bà có kích thích tố sinh dục estrogens làm tăng HDL nên ít bị bệnh tim hơn đàn ông có lẽ là do nguyên nhân này.

Tóm lại, cholesterol cao có thế gây ra những bệnh nguy hiểm do cứng thành mạch máu gây ra như bệnh tim (heart attack) hay bệnh đứt mạch máu đầu (stroke) v.. v... Bệnh do vấn đề dinh dưỡng quá độ gây ra tuy yếu tố di truyền cũng là điều quan trọng. Nên đo cholesterol và biết bệnh sớm để theo dõi và điều trị nếu quá cao. Ăn kiêng là điều chÍnh yếu kèm thêm thể dục, bỏ hút thuốc v..v... Trị liệu hiện nay có nhiều loại thuốc mới tương đối khá hữu hiệu và có thể ngăn ngừa được những biến chứng nguy hiểm trong tương lai.