- 20 - HO

Ho là chứng thông thường nhất của vấn đề hô hấp và là một trong những lý do đi khám bệnh thường nhất. Ho thực sự là một phương cách của cơ thể để tống khứ những vật lạ ra khỏi đường hô hấp, cũng như là một cách “rửa” của cơ thể để đẩy đàm, chất nhớt ra khỏi khí quản. Như vậy ho là một cơ chế bình thường, chỉ khi nào ho kéo dài quá lâu, hoặc đi kèm với những triệu chứng khác, lúc đó mới là bệnh tật. Trước hết chúng ta hãy tìm hiểu về động tác ho. Ho có thể do ý muốn hoặc do phản xạ tức bị bắt buộc phải ho, không ho không được. Ho bắt nguồn từ những kích thích trên những vùng tiếp nhận kích thích gọi là receptors trên màng nhày của khí quản. Những kích thích này theo các giây thần kinh số 5, số 7, số 10 hoặc giây thần kinh thanh quản trên chạy về trung khu não bộ. Phản xạ ho được thực hiện bằng giây thần kinh thanh quản chạy ngược gọi là recurrent laryngeal nerve ra lệnh cho phần lưỡi gà của cổ họng đóng kín đường hô hấp. Giây thần kinh tuỷ sống sau đó ra lệnh cho các bắp thịt ngực và bụng co thắt. Vì phần lưỡi gà ở cổ bị đóng nên khi các bắp thịt này co thật mạnh, ấp suất trong ngực và khí quản tăng lên đột ngột. Khí quản cũng bị ép nhỏ lại, nên khi lưỡi gà mở ra, ấp suất tống hơi từ buồng phổi ra ngoài đi qua khí quản bị thắt hẹp sẽ làm cho vận tốc của làn hơi nhanh bằng với vận tốc của âm thanh. Nói cách khác dễ hiểu hơn tức là làn hơi bị tống xuất thật nhanh tạo ra tiếng ho. Lực bắn này cũng rất mạnh sẽ làm đàm, chất nhớt theo đó bị tống ra ngoài. Vậy ho có thể hiểu là một phản ứng tự vệ của cơ thể và phản xạ ho chính là để giúp chúng ta không bị nghẹt thở khi đàm hay chất nhờn tiết ra quá nhiều, hay có vật gì rơi vào trong đường hô hấp làm nghẹt. * Các loại ho. Ho có nhiều loại. Thường phân biệt chính là ho khan, không có đàm và ho ra đàm. Đàm đi kèm với ho là triệu chứng quan trọng để định bệnh. Thường phải biết đàm nhiều hay ít, màu gì, trắng hay đàm đặc, có màu vàng hay xanh. Đàm có máu hay không? Vì thế khi đi khám bệnh nếu có đàm nhiều ở nhà, đôi khi phải mang đến phòng mạch để bác sĩ xem. Những trường hợp cần thử đàm, cáy vi trùng, thường phải lấy đàm lúc sáng mới ngủ dậy để thử nghiệm. Tiếng ho cũng quan trọng. Tiếng ho gắt, rít rít trong cổ có thể do bệnh ở phần trên của cổ họng gọi là epiglottis như trường hợp ho gà do vi trùng Hemophilus pertussis gây ra ở trẻ con. Bệnh này ở Mỹ hiện giờ hiếm thấy nhưng ở Việt Nam bị nhiều. Trẻ con bị nặng nhiều khi phải mổ yết hầu gọi là tracheostomy mới thở được. Ho khò khè thường xảy ra khi đi chung với bệnh suyễn. Thực sự rất nhiều trường họp bệnh suyễn khởi đầu bằng ho. Ho nhiều ban đêm, ho “kéo đàm lên cổ” thành tiếng khò khè là dấu hiệu của suyễn. Một số người bị bệnh suyễn nhưng chỉ có ho không mà hoàn toàn không khò khè. Những trường hợp này phải đi khám nghiệm và làm thử nghiệm mới biết là do suyễn được. Ho có thể cấp tính tức chi bị một vài ngày rồi hết hoặc có thề là kinh niên. Nhiều người ho dai dằng, kéo dài từ tháng này qua tháng khác, hay kéo cả năm. Một số ít bị ho kinh niên cả đời, lúc nào cũng có thể bắt ho được. Một dấu hiệu quan trọng khác nữa là nhiệt độ. Ho không nóng sốt thường nhẹ hơn trường hợp ho đi kèm với sốt, vì sốt thường báo hiệu bị nhiễm trùng và cần phải chữa trị ngay. Ho kéo dài lâu có thể do bệnh gì gây ra? Chứng ho thường nhất là do bệnh cảm, bệnh cúm gây ra. Các bệnh này do cực vi trùng nên chỉ kéo dài trong vài ngày hoặc một tuần rồi tự khỏi. Tuy nhiên sau khi bị cảm, cúm nếu sau cả tuần vẫn tiếp tục ho, bắt đầu có nhiều đàm, hay đàm trở thành đặc hơn, nhiều hơn, đổi màu ra vàng, xanh, đây là dấu hiệu bị biến chứng. Thường là do sưng cuống phổi hay sưng phổi. Các vi trùng quan trọng gây bệnh là Pneumococcus hay Hemophilus cần phải có trụ sinh để trị bệnh. Đặc biệt người già dễ bị những bbiến chứng sưng phổi này nên phải đặc biệt cẩn thận và đi khám nghiệm ngay nếu ho kéo dài lâu như đã nói trên. Ho kéo dài quá lâu nếu kèm khò khè có thể do suyễn. Nếu ho kéo dài cả một vài tháng và theo mùa như vào đầu xuân hay lúc trời sang thu, có thể bị suyễn do dị ứng gây ra và làm ho kinh niên, kéo dài. Một số người trước khi thành suyễn hẳn và bị nặng sẽ có chứng ho kinh niên theo mùa. Thường phải khám chuyên môn mới định ra bệnh vì những dấu hiệu của suyễn lúc đầu chưa rõ ràng. Ho bị lâu cũng có thể do bệnh sưng cuống phổi kinh niên gây ra (chronic bronchitis). Những người bị ho kéo dài trên ba tháng với khạc đàm, nếu bị mỗi năm như vậy trong hai năm liền là bị bệnh sưng cuống phổi kinh niên. Nguyên nhân thông thường nhất là hút thuốc lá. Ho nhiều, mỗi sáng thức dậy đều phải khạc đàm là dấu hiệu của những người hút thuốc bị sưng cuống phổi kinh niên. Một số người bị chứng này vì hít thở không khí bị ô nhiễm. Tại Houston, không khí ô nhiễm là do các nhà máy dầu thả khói gây ra. Ngoài ra các người làm nghề phải thở hít các chất hoá học nhiều, hay bụi bậm nhiều như các nghề tiện, làm nails.. v.v... cũng dễ bị ho kinh niên do chứng sưng cuống phổi kinh niên gây ra. Ho lâu nếu bị sút ký, sốt về chiều, ho ra máu … phải coi chừng bệnh lao. Người Việt bị lao phổi nhiều nên phải rất cẩn thận về bệnh này. Thường phải chụp hình phổi để định bệnh và sau đó thử đàm. Bệnh lao phổi cần phải định bệnh sớm và điều trị đúng mức, lâu dài trong cả năm tuy nhiên với thuốc men đầy đủ và có thể chữa và lấy thuốc miễn phí tại các chân y viện lao của chính phủ nên không có gì đáng ngại. Điều quan trọng là nếu ho kéo dài, cần phải đi khám và chụp hình phổi để tìm bệnh. Ho kéo dài lâu cũng có thể do ung thư phỗi gây ra. Những người hút thuốc lá đặc biệt phải chú trọng đến bệnh này. Hút thuốc nhiều năm, hút nhiều mỗi ngày, bị ho lâu, bị mất ký, đau ngực, ho ra máu. . . phải coi chừng bị ung thư phổi. Chụp hình phổi là thử nghiệm đầu tiên phải làm. Nếu nghi ngờ sẽ phải soi bằng ống soi luồn xuống phổi để cắt một miếng nhỏ và coi dưới kính hiển vi. Một số người bị bệnh tim nếu bị suy tim, có nước trong phổi cũng bị ho, đôi khi ho ra đàm như sủi bọt pha với máu hồng. Những người bị nhọt mủ, abcès trong phổi bị ho, khạc ra mủ. Nhiều người bị chứng bao tử phòi ra trên ngực gọi là hiatal hernia ăn xong hay bị đồ ăn chạy ngược rơi vào khí quản cũng hay bị làm ho kinh niên. Còn rất nhiều bệnh khác cũng gây ra ho kinh niên tuy hiếm hơn. Ho kéo dài lâu như vậy có thể do nhiều bệnh quan trọng và nguy hiểm gây ra nên thường phải đi khám nếu bị ho lâu. Hỏi bệnh và khám phổi thường có thể xác định được chứng ho có phải do bệnh nào quan trọng không. Tuy nhiên muốn đích xác thường phải làm thêm thử nghiệm. Quan trọng nhất là chụp hình phổi chest X-ray sẽ cho biết có bị sưng phổi hay không, có lao phổi hay không hoặc ung thư phổi hay không? Ngoài ra có thể biết có nước trong màng phổi hay không, hay phổi bị xẹp do không khí thoát ra trong lồng ngực ép phổi lại gọi là pneumothorax. Nhiều người hút thuốc lá nhiều cũng có thể thấy phổi bị yều trương phình lên gọi là emphysema. Ngoài ra chụp hình quang tuyến phổi cũng thấy được kích thước của tim, tim có bị lớn làm suy tim hay không? Thử nghiệm khác là thử đàm. Thường thử khi nghi sưng phổi để biết loại vi trùng nào. Đàm có thể nhuộm để xem dưới kính hiển vi gọi là Gram stain để biết loại nào và cáy vi trùng để biết đích xác hơn. Thử đàm cũng cần khi nghi lao phổi. Chỉ thử đàm và cáy mới có thể định bệnh chắc chắn, tuy nhiên thường quyết định chửa trị dựa nhiều hơn vào hình phổi vì thử đàm lao có thể không thấy. Một thử nghiệm khác nữa là đo hô hấp hay spirometry. Đo hô hấp sẽ giúp định bệnh suyễn hay phổi yếu, suy phổi do hút thuốc lá quá nhiều. Thường đo mức thổi trong một giây gọi là FEV-1 và đo dung tích của phổi gọi là FVC. Ngoài ra còn một số các đo lường khác về mức làm việc của phổi. Thử nghiệm soi phổi gọi là bronchoscopy như đã nói ở trên được dùng khi nào nghi ngờ có ung thư phổi để định bệnh chắc chắn. Tóm lại, ho là một triệu chứng quan trọng của bệnh phổi. Nếu ho lâu, có thể do những bệnh quan trọng gây ra và cần đi khám để định bệnh. Chữa trị về ho việc chính là chữa các bệnh gây ra ho. Chữa triệu chứng ho chỉ dùng khi ho do cảm cúm thường gây ra. Trường hợp này các thứ thuốc ho bán ngoài không cần toa có thể dùng. Phần lớn dùng thuốc có chất Dextromethorphan viết tắt dưới tên DM như trong Robitussin- DM, Triaminic-DM ..v.v... Chỉ trừ khi không có hiệu quả hay ho quá mức làm đau ngực, đau khớp xương sườn..v..v.. mới nên dùng thuốc ho có chất codeine phải có toa. Thuốc codeine không nên dùng lâu vì có thể gây ra ghiền. Một số người cũng dễ bị phản ứng do codeine gây ra. Một điều nên nhớ là ho chính là phản ứng tự vệ của cơ thể để tống khứ các thứ có hại cho cơ thể nên nếu bị sưng cuống phổi, bị sưng phổi, nên tránh dùng thuốc ho mạnh vì cơ thể cần đấy đàm ra ngoài. Uống trụ sinh để trị vi trùng và uống nước nhiều hay thuốc làm lỏng đàm tốt hơn. Thuốc ho như thế chỉ nên dùng nếu không bị bệnh gì quan trọng và chỉ là cảm cúm nhẹ, không có biến chứng. Ho là chứng thường bị tuy nhiên cũng có thể là dấu hiệu báo cho biết cơ thể có những bệnh khác nguy hiểm. Điều cần là để ý xem có những dấu hiệu nào khác đi kèm hay không và nếu kéo dài cần phải khám và thử nghiệm cẩn thận để có thể chữa trị sớm các bệnh quan trọng đã gây ra chứng ho.