- 37 - Bệnh cảm

Bệnh Cảm là một chứng bệnh thông thường nhất, hầu như người nào chúng ta cũng có thể bị cảm. Tuy nhiên một số ít người rất ít khi bị hoặc có bị cũng rất nhẹ trong khi những người khác hay bị thường xuyên, bị nặng hay kéo dài lâu, điều này tùy thuộc vào nhiều yếu tố chúng ta sẽ xem sau; trước hết chúng ta hãy định nghĩa bệnh cảm là gì và do nguyên nhân nào gây nên. Bệnh cảm, tiếng Mỹ gọi là common cold, là bệnh của đường hô hấp phía trên do cực vi trùng gây nên. Triệu chứng của bệnh cảm là chảy nước mũi, hắt hơi nghẹt mũi và đau cổ họng. Nhức đầu và người cảm thấy mệt mỏi thường ít hơn. Ít khi bị sốt. Cảm thường thấy mệt mỏi thường. Ít khi bị sốt. Cảm thường tự khỏi sau vài ngày trừ khi có biến chứng đi kèm. Nguyên nhân gây ra bệnh cảm gồm rất nhiều loại vi trùng khác nhau. Quan trọng nhất là cực vi trùng Rhinovirus, gây ra cảm trong khoảng 40% trường hợp. Cực vi trùng nhỏ xíu, phải dùng kính hiển vi điện tử mới có thể thấy được, kích thước là 15 đến nanometer, tức một phần tỷ của một mét hay một phần triệu của milimest. Cực vi trùng này cơ cấu chỉ gồm có một dãy RNA tức ribodeoxynucleic acid, khi bị lây, cực vi trùng này sẽ bám vào tế bào của màng nhày ở mũi. Ngoài màng của các tế bào này có những cơ cấu tiếp nhận đặc biệt cho cực vi trùng này và rhinovirus chỉ làm việc bám chặt vào đó, sau đó xâm nhập vào nhân tế bào và ra lệnh cho nhân tế bào sản xuất hàng hà sa số những RNA khác của cực vi trùng, rồi bung ra đi xâm nhập các tế bào khác. Dĩ nhiên cơ thể chúng ta không để yên cho cực vi trùng này hoành hành. Cơ thể sẽ huy động tất cả các phương pháp chống đỡ và sau đó các cực vi trùng này bị tiêu diệt, thường trong khoảng một tuần lễ và chúng ta hết cảm. Ngoài rhinovirus, các cực vi trùng khác cũng gây ra bệnh cảm tương tự là loại Coronavirus khoảng 20% các trường hợp cảm, Parainfluenza virus cũng khoảng 20% , andenovirus khoảng 5%, respiratory syncytial virus quan trọng và gây ra cảm nhiều ở trẻ con. Cách thức gây bệnh của các loại cục vi trùng này cũng giống như đã tả ở trên. Như trên đã nói, bệnh cảm chỉ kéo dài vài ngày đến một tuần nhưng ở một số người, cảm sẽ gây ra biến chứng và kéo dài lâu hơn. Có ngươi sẽ bị viêm thanh quản túc dây nói, nói không được. Có người sẽ bị nhiễm trùng thêm ở cổ họng làm đau cổ nhiều hơn và nuốt nước miếng khó khăn. Có người sẽ bị viêm cuống phổi làm ho, đàm. Nặng hơn là sưng phổi, nóng sốt, ho nhiều hơn, khạc ra đàm xanh đàm vàng hay có máu. Điều này tùy thuộc vào cơ thể của mỗi người, sức chống cự với cực vi trùng có bị yếu kém hay không, có bệnh gì nữa hay không như suyễn, bệnh tim hay hút thuốc lá làm suy phổi v.v... Phân biệt bệnh cảm với cúm và bệnh dị ứng. Từ ngữ cảm là một từ ngữ thông thường, nhất là người Việt chúng ta hầu như bị bất cứ gì cũng đều gọi là bị cảm. Thường hay nhầm lẫn nhất với bệnh cảm là bệnh cúm và bệnh dị ứng. Bệnh cúm do cực vi trùng Influenza virus cũng gây ra các triệu chứng như cảm nhưng nặng hơn nhiều, ngoài ra còn bị thêm sốt cao, người đau nhức hết châu thân và mệt mỏi rất nhiều. Thường cúm kéo dài lâu hơn và dễ gây ra biến chứng hơn, nhất là với người gì. Điểm phân biệt khác là cúm thường hay xảy ra vào mùa đông khoảng từ tháng 12 đến tháng 2 trong khi bệnh cảm do cực vi trùng Rhinovirus có thể xảy ra quanh năm. Bệnh cúm quan trọng hơn bệnh cảm thường nhiều, vì thế những người dễ bị cúm mỗi năm nên chích ngừa cúm để phòng bệnh này. Bệnh dị ứng cũng gây ra sổ mũi, hắt hơi, nghẹt mũi nhưng khác với cảm và cúm, bệnh dị ứng làm ngứa mũi, ngứa mặt, ngứa cuống họng trong khi hai bệnh kia không bị ngứa. Ngoài ra dị ứng kéo dài lâu, không phải chỉ vài ngày rồi hết như cảm. Dị ứng cũng bị theo mùa, tuy nhiều người bị quanh năm. Phần lớn bệnh nhân bị dị ứng hay nghĩ mình bị cảm, cho đến khi thấy bị quá lâu và đi khám nghiệm mới biết là dị ứng. Tại sao nhiều người hay bị cảm trong khi người khác ít bị? Phần lớn chúng ta mỗi năm bị cảm trung bình từ ba đến bốn lần. Trẻ con bị nhiều hơn, dưới 1 tuổi trẻ con hay bị cảm từ 6 đên 8 lần một năm. Tuy nhiên đây là con số trung bình. Nhiều người bị cảm cả chục lần một năm hay có nhũng người khoe cả đời chưa bao giờ bị cảm, hay một vài năm mới bị một lần. Tại sao có những sự khác biệt này? Có hai lý do chính. Trước hết là vấn đề lây bệnh. Cực vi trùng bệnh cảm truyền từ người này sang người khác bằng nước mũi do hắt xì hơi, hay do ho bắn đàm. Tuy nhiên cách truyền hiệu quả nhất là do tay. Khảo cứu cho thấy cực vi trùng thường truyền từ tay người này sang người kia rồi dơ tay dụi mắt, sờ mũi, ngoáy mũi sẽ làm cực vi trùng xâm nhập vào màng nhày và sinh bệnh cảm. Cực vi trùng rhinovirus cũng có thể sống bên ngoài như trên mặt ly chén, bát đĩa, đồ plastic từ 1 đến 3 tiếng đồng hồ. Đụng chạm vào đồ dơ do một người bị cảm dùng trước cũng có thể bị lây là vì vậy. Vì thế gia đình càng đông con càng dễ hay bị cảm. Điều này cho thấy một lý do hay bị cảm là gia đình đông người hoặc làm việc phải tiếp xúc với nhiều người. Năng rửa tay, tránh dụi mắt, dụi mũi sẽ làm giảm cơ hội truyền bệnh của cực vi trùng và sẽ đỡ bị cảm hơn. Lý do thứ nhì là bản chất của cơ thể. Sức đề kháng của cơ thể với cực vi trùng gồm rất nhiều giai đoạn. Nếu do bẩm sinh hay do bị các thứ bệnh khác làm ảnh hưởng đến các cơ chế chống đỡ này, sự kháng cự với cực vi trùng sẽ suy yếu và dễ bị lây bệnh hơn. Trước hết, cực vi trùng muốn xâm nhập sẽ phải bám vào cơ cấu tiếp nhận gọi là receptor trên màng tế bào của màng nhày. Sự khác biệt về cơ cấu này đối với mỗi người giải thích một phần nào tại sao người dễ bị lây, người khác ít bị. Kế đến là các sự chống cự của cơ thể. Trong nước của màng nhày tiết ra có những phân hóa tố gọi là lysozymes, có thể làm tan cực vi trùng. Trong nước tiết ra này cũng có những kháng thể loại A gọi là secretory immunoglobins A có thể tiêu hủy cực vi trùng. Nhiều người bị yếu kém về cơ chế này sẽ dễ bị cực vi trùng xâm nhập hơn. Nhưng người bị bệnh bẩm sinh thiếu kháng thể loại A tương đối cũng khá nhiều. Cứ 600 người thì có một người bị thiếu sự đề kháng loại này. Người Á châu tương đối ít bị hơn người da trắng. Những người có bệnh dị ứng còn hay bị thiếu loại kháng thể A này còn nhiều hơn người bình thường nữa, khoảng gấp 20 tới 30 lần, vì thế bị dị ứng cũng hay kèm thêm là hay bị cảm, nhiễm trùng là vậy. Khi cực vi trùng đã xâm nhập, cơ thể sẽ huy động các tế bào trong máu để tấn công, như các đại thực bào gọi là macrophages, các sát thủ bào gọi là natural killer cells, sau đó đến các tiểu bạch cầu lymphocytes loai T rồi tiểu bạch cầu loại B. Các tiểu bạch cầu lymphocytes loại T rồi tiểu bạch cầu loại B. Các tiểu bạch cầu loại B sẽ bào chế các kháng thể để tiêu diệt cục vi trùng. Các tiểu bạch cầu cũng tiết ra các chất hóa học làm tiêu cực vi trùng như chất interferon v.v… Như vậy cơ thể sẽ huy động tối đa các lực lượng phòng thủ đẻ tấn công cực vi trùng ngay, không cho sinh sôi nảy nở thêm. Và các cơ chế này có rất nhiều nên sự yếu kém do bất cứ một cách phòng thủ nào kể trên của cơ thể đều có thể làm suy yếu và cực vi trùng dễ xâm nhập gây ra bệnh. Nhưng yếu tố về sự đề kháng của cơ thể của mỗi người thường được xác định do di truyền nên có những người may mắn, thừa hưởng sức đề kháng tốt của bố mẹ truyền lại sẽ ít bị bệnh. Người khác di truyền xấu sẽ hay bị bệnh hơn. Các cơ chế kể một cách khái quát như trên thực sự áp dụng cho tất cả các sự tấn công vào cơ thể của các vi sinh vật, không phải chỉ riêng cho cực vi trùng bệnh cảm. Tuy nhiên, cực vi trùng rhinovirus gây cảm loại nhẹ, hiền, cơ thể nào cũng sau cùng sẽ tiêu diệt được, chỉ khác nhau là lâu hay mau và dễ bị nhiễm trùng hay không. Chữa trị bệnh cảm Bệnh cảm nếu bị nhẹ, không có biến chứng hay không có bệnh nào khác đi kèm, thực sự không cần chữa. Bệnh tự khỏi sau vài ngày. Nếu khó chịu nhiều vì nghẹt mũi có thể dùng các loại làm bớt nghẹt decongestants như Sudafed chẳnh hạn. Đau nhức có thể dùng thuốc làm giảm đau như Tylenol. Điều cần nhớ là nên uống nước nhiều để đỡ bị mất nước và tránh biến chứng làm nặng vì cơ thể thiếu nước. Nếu cảm kéo dài lâu phải đi khám nghiệm để xác định có phải chỉ là cảm thường không hay bị bệnh khác như dị ứng. Nếu bị sốt, hay bị ho nhiều, ra đàm có màu, hay bị nhức đầu, nước mũi ra màu vàng, xanh, có mùi hôi v.v.. . phải đi khám để chữa những biến chứng như sưng cuống phổi, sưng phổi, nhiễm trùng khoang mũi v.v. . . Về phòng ngừa, như đã nói ở trên, rửa tay thường xuyên là điều quan trọng. Tránh dụi mắt, dụi mũi, ngoáy mũi để tránh cực vi trùng truyền bệnh. Một thứ thuốc đã được thử dùng để ngừa là thuốc xịt Interferon vào mũi, tuy nhiên thuốc này cũng dễ làm khó chịu nên ích lợi không nhiều. Hiện không có thuốc chích ngừa về bệnh cảm, chỉ có thuốc chích ngừa bệnh cúm. Lý do là có quá nhiều loại cực vi trùng có thể gây ra cảm, không thể ngừa hết được và bệnh cảm tương đối nhẹ, không nặng và có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm như bệnh cúm.