- 38 - Bệnh cúm

HỎI: Tôi là người khỏe mạnh, mọi sự đều bình thường nhưng không hiểu tại sao năm nào vào mùa đông cũng bị cúm kéo dài cả tuần lễ. Tôi có người bạn trông ốm yếu nhưng không hề thấy bị cảm cúm bao giờ. Xin cho biết lý do tại sao hay bị cúm? Có phải tại người không? Có nên chích ngừa cúm mỗi năm không? Hoàng V. T. ĐÁP: Bệnh cúm là một bệnh truyền nhiễm do cực vi trùng cúm gây ra (influenza virus). Bệnh cúm hay xảy ra vào mùa đông mỗi năm và có thể gây ra dịch cúm nặng lan tràn cả hoàn cầu. Trung bình với những trận dịch nhẹ mỗi năm, cứ 10 người có thể có một hay hai người bị cúm, tuy nhiên nếu có dịch nặng, tỷ lệ có thể lên đến 50% trong dân chúng. Bệnh cúm khác với cảm thường (common cold) ở chỗ thường những triệu chứng nặng hơn, gây ra sốt cao, nhức đầu, đau nhức bắp thịt, người thấy mỏi, yếu đi. Thường triệu chứng bắt đầu đột ngột, đang khoẻ mạnh tự nhiên thấy nóng lạnh, đau nhức toàn thân, rồi đau cổ, ho nhiều. Trung bình cúm kéo dài 5 - 7 ngày, tuy nhiên có thể lâu hơn và mệt mỏi kéo dài cả 2 - 3 tuần lễ. Hầu hết các trường hợp bệnh cúm không chữa trị cũng sẽ tự khỏi, tuy nhiên một số người sẽ bị biến chứng như sưng phổi nặng do chính cực vi trùng cúm gây ra hoặc nhiễm trùng phổi vì cơ thể yếu, kém sức đề kháng với một số vi trùng khác như Streptococcus, Staphylococcus, Hemophilus có dịp hoành hành làm nhiễm trùng nặng. Một số trẻ con bị cúm có thể bị biến chứng làm ói mửa, mê man và có thể chết được gọi là Reye’s syndrome. Đặc biệt là những trẻ em này khi bị cúm uống thuốc aspirin để hạ nóng. Trường hợp này cũng dễ xảy ra khi trẻ em bị trái rạ (chicken pox) uống thuốc có chất aspirin. Vì thế khi bị cúm hay trái rạ nên tránh dùng thuốc aspirin. Nếu nóng nhiều nên dùng Tylenol để trị nóng thay vì aspirin. Những biến chứng nguy hiểm về sưng phổi hoặc về tim hay não bộ có thể gây ra chết được thường xảy ra nơi những người có bệnh kinh niên như bệnh tim, bệnh suyễn, bệnh tiểu đường, bệnh hư thận, bệnh thiếu máu, ung thư ..v..v…Ngoài ra những người lớn tuổi trên 65 cũng dễ bị biến chứng khi bị cúm mặc dù không có bệnh kinh niên nào. Mỗi năm tại Hoa Kỳ ước lượng số người chết vì biến chứng do cúm gây ra lên đến khoảng 10 ngàn người. Nếu có dịch cúm nặng, con số này còn lên cao hơn nữa. Cực vi trùng cúm có ba loại: A, B, và C. Loại C ít gây ra bệnh. Cúm do loại B xảy ra nhiều hơn nhưng thường là cúm nhẹ. Loại A quan trọng nhất vì gây ra cúm nặng hơn cả. Phần lớn các dịch cúm nặng lan tràn cả hoàn cầu là do cực vi trùng cúm loại A gây ra, đặc biệt cứ khoảng 10 đến 15 năm lại có một trận dịch như vậy. Trận dịch cúm nặng nhất xảy ra năm 1918 -1919 chết cả triệu người. Từ đó đến nay có thêm 5 trận dịch cúm nặng nữa, trận cuối cùng là năm 1977- 1978. Chu kỳ 10 năm đến 15 năm này cho thấy nhiều phần chúng ta sẽ có một trận dịch nặng toàn cầu (pandemics) trong vòng vài năm sắp đến. Lý do của những trận dịch cúm này là do sự thay đổi về cơ cấu của cực vi trùng cúm xảy ra thường xuyên làm cho hệ thống miễn nhiễm của cơ thể con người có nhiệm vụ chóng lại cực vi trùng không phản ứng kịp để gây ra tính miễn nhiễm. Miễn nhiễm là đặc tính của cơ thể để chống cự lại cực vi trùng. Thí dụ như hồi nhỏ ta đã bị bệnh quai bị hay lên sởi, hệ thống miễn nhiễm của cơ thể để chống cự với các cực vi trùng gây ra các bệnh này tạo ra các kháng thể (antibodies) để diệt cực vi trùng. Các tế bào máu sản xuất ra các kháng thể này gọi là tiểu bạch cầu loại B luân lưu trong huyết quản mãi mãi và có khả năng nhận biết các cực vi trùng đã có lần tiếp xúc trong quá khứ này, lập tức sẽ tạo ra các kháng thể chống cự ngay khi gặp lại cực vi trùng bệnh sởi chẳng hạn, không để cho có cơ hội gây ra bệnh. Vì thế đã lên sởi hay quai bị hồi nhỏ, ta sẽ không bao giờ bị lại. Đây là đặc tính miễn nhiễm của cơ thể. Đối với cực vi trùng cúm, các cơ cấu làm cho hệ thống miễn nhiễm nhận biết và chống cự lại gọi là kháng nguyên (antigenes) H và N thay hình đổi dạng luôn luôn nên sự đề kháng không có hiệu quả. Điều này giải thích tại sao mỗi năm ta đều có thể bị cúm đi cúm lại. Vì cơ thể tạo ra kháng thể chóng với một loại, sang năm cực vi trùng cúm thay đổi trở thành một loại khác, kháng thể trở thành vô hiệu nghiệm và không ngăn được loại mới này. Câu hỏi tại sao người này thường hay bị cúm mỗi năm trong khi người khác không hề bao giờ bị cúm thực sự rất khó trả lời vì rất phức tạp. Tuy nhiên sức chóng cự của mỗi người với bệnh tật nói chung và với các bệnh nhiễm trùng nói riêng tùy thuộc một phần lớn vào các đặc tính bẩm sinh và có tính cách di truyền của người đó. Lấy thí dụ như cực vi trùng cúm, khi xâm nhập cơ thể cực vi trùng cúm sẽ bị một lớp tế bào trong máu của hệ thống miễn nhiễm trong cơ thể gọi là đại thực bào (macrophages) ngăn chặn. Các đại thực bào này “nuốt chửng” một số cực vi trùng và “trình diện” các cực vi trùng này với một loại tế bào máu khác gọi là tiểu bạch cầu trợ giúp (T-helper lymphocytes). Các tiểu bạch cầu trợ giúp này sẽ lôi kéo và giúp các tiểu bạch cầu B chế tạo các kháng thể để tiêu diệt cực vi trùng cúm. Để cho cơ chế này có thể thực hiện được, sự “trình diện” cực vi trùng cúm như nói trên phải có sự kết hợp của cực vi trùng cúm với một cơ cấu trên màng tế bào gọi là cơ cấu MHC (major histocompatibility complex). Cơ cấu này có tính cách di truyền và không người nào giống người nào, hiện nay nhiều khảo cứu cho thấy cơ cấu này liên hệ mật thiết với các đặc tính di truyền xác định khả năng chống cự bệnh tật của mỗi người. Như vậy mức độ đổi kháng với cực vi trùng cúm, thực sự tùy thuộc phần lớn vào tính bẩm sinh của mỗi người và có liên hệ đến di truyền. Nếu ta không có đủ sự chóng cự tự nhiên với cực vi trùng cúm giống như phần lớn mọi người đều thiếu khả năng này, một cách hữu hiệu để phòng ngừa là chích ngừa cúm. Thuốc chích ngừa dùng cực vi trùng cúm đã bị giết chết chích vào cơ thể để kích thích hệ thống miễn nhiễm sản xuất ra kháng thể sẵn sàng chống cự với cực vi trùng cúm tìm cách xâm nhập. Thường phải chích mỗi năm vào mùa thu để sửa soạn ngừa cho cúm vào mùa đông. Những người bị bệnh kinh niên như đã nói ở phần đầu, các người già trên 65 tuổi nên chích ngừa cúm để tránh các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra khi bị cúm nặng. Bất kỳ người nào hay bị cúm mỗi năm cũng có thể chích ngừa cúm để có thể ngăn chặn được hoặc nếu bị sẽ bị nhẹ hơn. Mức độ hiệu quả của thuốc chích ngừa vào khoảng 50 đến 80% tùy thuộc vào cực vi trùng cúm năm đó có thay đổi nhiều quá hay không. Thuốc chữa cúm một khi đã bị rồi hiện nay chỉ có một loại thuốc là thuốc Amantadine bán dưới tên Symmetrel. Thuốc này chỉ có hiệu quả nếu dùng ngay trong vòng 48 tiếng khi vừa bị cúm và phải uống trong vòng 3 đến 5 ngày. Nếu dùng sớm có thể làm cho triệu chứng nhẹ bớt đi và chóng khỏi hơn tuy thuốc có thể gây ra một vài phản ứng như mất ngủ, khó tập trung tư tưởng…v..v... Tuy nhiên những phản ứng này cũng nhẹ và chỉ một số ít bị. Một loại thuốc khác là Rimantadine có hiệu quả nhiều hơn và ít gây phản ứng hơn, hiện nay bán trên thị trường dưới tên Flumadine. Tóm lại, bệnh cúm là bệnh xảy ra mỗi năm, phần lớn người nào cũng có thể bị. Hầu hết bệnh sẽ tự khỏi sau vài ngày tùy một số người có bệnh kinh niên và lớn tuổi dễ sinh ra biến chứng. Cách ngừa thông dụng nhất hiện nay là chích ngừa cúm mỗi năm vào mùa thu cho các người lớn tuổi, bị bệnh kinh niên hay những người dù khoẻ mạnh vẫn hay mắc cúm thường xuyên.