- 47 - SẠN THẬN

HỎI: Tôi năm nay 36 tuổi, gần đây có lần bị đau quặn ngang lưng, đi tiểu thấy ra máu và ra một cục sạn nhỏ. Xin cho biết có phải là sạn thận không? Có gì nguy hiểm không? Xin cho biết cách chữa trị. Tôn V. P. ĐÁP: Bệnh của ông với triệu chứng rõ ràng và đi tiểu ra sạn như kể trên là bệnh sạn thận. Bệnh này cũng hay thấy ở người Việt Nam. Thông thường đàn ông bị sạn thận nhiều hơn đàn bà, gấp hai hoặc ba lần. Tuổi thường bị sạn thận là cỡ 30 - 40 tuổi và khi đã bị sạn thận một lần như trường hợp của ông, thường hay bị đi bị lại, trung bình khoảng 2, 3 năm một lần. Lý do tại sao gây ra sạn thận thường không được biết đích xác nhưng di truyền trong gia đình là một yếu tố quan trọng. Phần lớn các trường hợp sạn thận do chất vôi calcium được tiết ra quá nhiều trong nước tiểu gọi là chứng idiopathic hypercalciuria (có nghĩa tiểu ra nhiều vôi, idiopathic là không hiểu tại sao). Nước tiểu bình thường là một dung dịch bão hòa với các ions calcium, oxalates và phosphates, vì thể chỉ cần tăng nồng độ các ions lên một chút vì lý do này hay lý do khác là các ions này kết hợp với nhau, trầm hiện và biến sang thể rắn, trở thành sạn thận. Thường phải cần một nhân nhỏ thành hình trước rồi sạn mọc to dần. Nhân này có thể do nhiễm trùng, hoặc do một vài tinh thể khác như tinh thể của chất uric acid, hydroxyapatite ..v..v... Nhiều khi chỉ vì uống nước ít quá, nước tiểu quá đặc, các ions calcium và oxalates tụ thành tinh thể rồi cứ thế bám vào dần gây ra sạn càng ngày càng lớn. Một số các trường hợp sạn thận không phải do chất vôi calcium nhưng do chất uric acid trong trường hợp những người bị bệnh viêm khớp xương do bệnh gout, hoặc do chất Struvite gồm magnesium, ammonium và phosphates ở những người hay bị nhiễm trùng đường tiểu do vi trùng Proteus. Các trường hợp này ít hơn trường hợp sạn do chất vôi calcium. Sạn thành hình thường nằm ở trong những khoang thận (papilae), nếu không chạy xuống ống dẫn tiểu thường không gây ra triệu chứng. Đôi khi chỉ thấy có máu trong nước tiểu. Tuy nhiên nếu sạn chạy xuống ống dẫn tiểu hay kẹt ở chỗ tiếp nối ống dẫn tiểu và bọng đái, thường gây ra triệu chứng đau lưng. Đau lưng do thận gây ra khác với những trường hợp đau lưng do bắp thịt hay xương gây ra, đau này thường là đau dữ dội, quặn người lại và truyền xuống bụng dưới. Nếu cục sạn nhỏ và ống dẫn tiểu co thắt đầy thoát ra được, cơn đau sẽ giảm dần, tuy có thể đi tiểu ra máu trong một vài ngày. Nếu sạn nằm kẹt và cơn đau không giảm hoặc bị nhiễm trùng thường phải nhập viện để điều trị. Chữa trị về sạn thận trước kia thường phải mổ nhưng hiện nay đã có nhiều phương pháp mới làm tan sạn thận và không cần mổ. Tối tân nhất hiện nay là cách làm tan sạn thận bằng luồng sóng kích xúc (shock waves). Người bệnh được cho dìm mình trong một bồn nước thật lớn và các luồng sóng kích xúc do một dòng điện cao thể tạo ra được truyền trong nước và hội tụ lại trên vùng thận có sạn. Các luồng sóng kích xúc này truyền qua da thịt không gây ra tai hại hay phản ứng gì cả nhưng làm bể viên sạn trong thận ra những mảnh nhỏ như cám, có thể theo nước tiểu thoát ra ngoài dễ dàng. Người bệnh không phải mổ, không phải nằm lại bệnh viện hơn 1 hay 2 ngày và chỉ bị đi tiểu có máu chừng một vài ngày là khỏi. Phương pháp chữa này gọi là ESWL, viết tắt của extracorporeal shock waves lithotripsy hiện thông dụng khắp nơi và giảm thiểu rất nhiều trường hợp phải mổ. Những phương pháp khác cũng không phải mổ là dùng ống soi đi ngược đường tiêu và dùng siêu âm đánh tan viên sạn, hoặc dùng ống soi xuyên từ ngoài da đi thẳng vào trong thận. Tuy nhiên phương pháp dùng luồng sóng kích xúc vẫn là cách ít nguy hiểm và ít gây phản ứng hơn cả. Khi bị sạn thận, mặc dù đã đi tiểu thoát ra ngoài như trường hợp hỏi bệnh hoặc có sạn đã được đánh cho tan bằng phương pháp luồng sóng kích xúc kể trên thường vẫn phải tìm hiểu sạn thận thuộc loại gì và tìm căn nguyên gây ra sạn. Nếu đi tiểu ra được sạn, nên cố gắng giữ được viên sạn để thí nghiệm phân chất thuộc loại gì: calcium oxalate hay calcium hydroxyapatite, hoặc là sạn uric acid, struvite hay do chất cystine. Điều này quan trọng vì phải chữa những bệnh gây ra sạn hay nếu không biết rõ, dùng nhưng phương pháp phòng ngừa để không bị sạn thận trở đi trở lại. Thường khám nghiệm sẽ cần đo lưọng calcium trong máu, đo các chất creatinine, urea nitrogen trong máu để biết về sự hoạt động của thận, đo lượng calcium, uric acid trong nước tiểu. Chụp hình sẽ cần chụp thận và ống dẫn tiểu gọi là IVP (intravenous pyelogram), chích thuốc iodine vào máu để chụp hình lúc thận lọc thành nước tiểu. Nếu định được bệnh gây ra sạn thận như bệnh bướu ở tuyến phó giáp trạng (hyperparathyroidism) làm tăng chất calcium trong máu và gây ra sạn, có thể trị bệnh này bằng giải phẫu hoặc bệnh viêm khớp gout gây ra sạn thận uric acid có thể trị bằng cách uống thuốc Allopurinol v.v. . . Như đã nói ở trên, phần lớn các trường hợp không tìm được nguyên nhân gọi là chứng idiopathic hypercalciuria, nước tiểu có quá nhiều chất vôi, chứng này có thể ngăn ngừa bằng cách uống nước thật nhiều, it nhất 6 đến 8 ly nước mỗi ngày. Kiêng ăn các thức ăn có nhiều chất vôi, thí dụ như uống sữa ..v.v. . . Một loại thuốc có thể dùng để hạ chất vôi trong nước tiểu là loại thuốc lợi tiểu Thiazide, cũng dùng để trị áp huyết cao. Uống thuốc này sẽ ngăn ngừa chất vôi tăng lên quá cao trong nước tiểu và ngăn ngừa được sạn thận không trở đi trở lại. Tóm lại, sạn thận là một bệnh có thể gây ra nhiều nguy hiểm, gây ra chứng đau lưng dữ dội nếu sạn bị nghẹt trong ống dẫn tiểu. Để lâu không chữa có thể gây ra suy và hư thận, nhiễm trùng thận ..v.v. . . Tuy nhiên hiện nay sạn thận tương đối chữa trị dễ dàng và ít nguy hiểm hơn trước và tìm hiểu bệnh trạng để phòng ngừa sẽ giúp cho những tai hại do sạn thận gây ra giảm đi rất nhiều.