- 53 - ĐAU NHỨC KHỚP XƯƠNG

HỎI:

Thưa bác sĩ tôi bị chứng bệnh sưng các khớp xương: đầu gối, mắt cá chân, cùi chỏ, các đốt xương của mấy ngón tay, xương hàm ngay chỗ màng tang cạnh bên tai Có khi sưng đỏ đau nhức kéo dài đến vài tháng. Tôi đi bác sĩ họ thử máu bảo là không có bệnh gì cả, mà hình như có một chút triệu chứng tê thấp. Ông cho tôi thuốc tê thấp nhẹ, tôi chỉ uống có hai ngày 8 viên theo lời dặn bác sĩ thì báo hại cho tôi thêm một chứng lở bao tử vì thuốc quá mạnh. Tôi đành uống Tylenol khi cảm thấy đau, cũng thấy đỡ chứ không khỏi hẳn. Chán quá tôi không biết làm sao hơn. Chứng bệnh này có phải gia truyền không? Lý do sao mình bị đau nhức và các chữa trị thế nào? Ăn uống hàng ngày có ảnh hưởng gì đến đau nhức như trường hợp của tôi không? Hai chân tôi lúc nào cũng thấy mỏi mệt, tối đến thì đau nhức buốt trong xương, sáng ra không duỗi chân ra được vì căng cứng và đau. Hai ngón tay cái của tôi đôi lúc sưng to lên. Thưa bác sĩ làm ơn chỉ bảo cho. Cám ơn bác sĩ nhiều. Bệnh tôi kéo dài đã 10 năm rồi.

Ái Vân (New Jersey)

ĐÁP:

Các chứng đau nhức khớp xương, bắp thịt là một trong những bệnh thông thường nhất và việc chữa trị ít được thoả đáng nhất trong y khoa. Người Việt Nam chúng ta thường gọi chung là đau nhức phong thấp nhưng đúng ra phải phân biệt nhiều loại khác nhau: đau nhức do bệnh của khớp xương, đau do bệnh của phần chung quanh khớp như màng bọc khớp, dây gân và đau ở phần ngoài khớp như thớ sợi (fibrositis), bắp thịt v.v...

Thường thấy nhất là bệnh sưng khớp xương hay viêm khớp (arthritis). Viêm khớp có thể do rất nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra như nhiễm trùng, hoặc vi trùng hoặc cực vi trùng, bệnh rối loạn về miễn nhiễm, bệnh về biến dưỡng, bệnh nội thương có triệu chứng về khớp xương như ung thư, bệnh tuyến giáp trạng.. v.v... đôi khi do thương tích như té, ngã làm viêm khớp kinh niên. Nguyên nhân quan trọng và thường nhất là viêm khớp xương do mòn khớp (osteoarthritis hay còn gọi là degenerative joint disease).

Viêm khớp do nhiễm trùng thường dễ định bệnh, chỉ bị một hay hai khớp, đi kèm với nóng sốt, có thể làm mủ trong khớp. Cần phải hút nước trong khớp ra để xem dưới kính hiển vi và cáy vi trùng. Quan trọng nhất là loại nhiễm trùng khớp do vi trùng lậu (gonorrhea), tuy nhiên các loại vi trùng khác như Staphylo- coccus, Streptococcus cũng có thể có tuy ít hơn. Ở Việt Nam những bệnh thương hàn, lao có nhiều nên viêm khớp do vi trùng thương hàn Salmonella, vi trùng lao có thể thấy. Ở Mỹ hầu như không có. Một số người nhiễm cực vi trùng cũng làm sưng khớp xương như cực vi trùng sưng gan loại B, cực vi trùng ban đỏ rubella, cực vi trùng của bệnh mononucleosis …v.v...

Bệnh về biến dưỡng gây ra viêm khớp quan trọng nhất là bệnh gout do chất uric acid trong máu quá cao gây ra. Bệnh này thường ở đàn ông nhiều hơn đàn bà, đặc biệt hay bị ở khớp gần ngón chân cái. Một số người bị bệnh viêm khớp do tinh thể calcium pyrophosphate đóng trong khớp gây ra sưng đau, gọi là bệnh pseudogout

Viêm khớp do các bệnh rối loạn về miễn nhiễm (immune disorders) gây ra thường là những loại viêm khớp nặng. Quan trọng nhất là bệnh viêm khớp rheumatoid arthritis làm các khớp xương sưng nặng và tàn phá các mô sụn, gây ra lạc khớp và dễ đưa đến tàn phế. Một bệnh khác hiếm hơn là bệnh lupus erythematosus, ngoài viêm khớp còn gây bệnh trên thận, não bộ, tim, mạch máu, ngoài da, làm rụng tóc.. v.v... Hai bệnh này do hệ thống miễn nhiễm của cơ thể bị rối loạn, thay vì giữ nhiệm vụ chống cự vi trùng, chống cự các tế bào biến đổi thành ung thư..v..v., hệ thống miễn nhiễm của các người bệnh này tạo ra những kháng thể chống lại chính những cơ cấu khỏe mạnh của cơ thể. Trường hợp bệnh viêm khớp rheumatoid arthritis, kháng thể này gọi là rheumatic factor, trường hợp bệnh lupus erythematosus, kháng thể chóng lại nhân tế bào gọi là antinuclear antibodies. Định bệnh hai loại bệnh viêm khớp này cần phải thử máu để đo hai loại kháng thể đó.

Bệnh viêm khớp thường nhất như đã nói ở trên là bệnh viêm khớp xương do mòn khớp (osteoarthritis).

Bệnh này xảy ra ở cỡ tuổi 45- 50 trở đi, đàn ông lẫn đàn bà đều bị nhiều như nhau. Càng lớn tuổi càng dễ bị bệnh; trên 75 tuổi, có thể nói ai cũng có dấu hiệu của bệnh viêm do mòn khớp này, không nhiều thì ít. Lý do là các sụn của khớp xương bị mòn dần, nhất là tại các khớp phải làm việc nhiều như các khớp ở bàn tay hay chịu sức nặng của cơ thể nhiều như khớp xương đầu gối, khớp háng. Các tế bào sụn của khớp đóng vai trò quan trọng trong việc gây thành bệnh viêm mòn khớp. Bình thường các tế bào này tiết ra các chất collagen, proteoglycans có đặc tính đàn hồi giúp cho khớp cử động được và chịu được sức nặng đè lên. Ngoài ra các tế bào này cũng tiết ra các phân hoá tố làm tiêu mòn xương. Bình thường các nhiệm vụ này cân bằng nhau, tuy nhiên vì một lý do nào đó chưa được biết rõ, sự quân bình này bị xáo trộn và sự tiêu hủy nhiều hơn gây ra mòn khớp xương, đồng thời cơ chế bồi đắp xương bị lệch lạc, tạo ra sự mọc xương không đúng chỗ làm khớp xương sưng lên, lệch lạc.

Viêm mòn khớp xảy ra thường ở một số ít khớp nhưng cũng có thể tại nhiều khớp khác nhau, khớp xương ngón tay dễ bị nhất. Đặc biệt ở khớp đầu ngoài cùng của ngón tay hay sưng dày lên thành cục gọi là Heberden’s node.

Các bệnh viêm khớp khác ít xảy ra ở đốt ngoài cùng nên đây là điểm phân biệt để định bệnh. Các đốt trong của ngón tay cũng như đốt ngón cái, khớp xương đầu gối, khớp xương háng cũng thường hay bj. Một điểm đặc biệt khác để định bệnh là buổi sáng khi ngủ dậy các khớp này thường bị cứng, phải một lúc mới cử động được, thường kéo dài khoảng 10 - 15 phút.

Một số người bị viêm mòn khớp xảy ra nhiều ở xương sống. Nhiều khi trở thành nguy hiểm vì có những xương nhánh con mọc ra ở khớp xương sống đè vào dây thần kinh hoặc đĩa xương sống bị thòi ra đằng sau đè lên tủy sống gây ra tê liệt. Đôi khi cần phải giải phẫu mới tránh được tình trạng này.

Vấn đề định bệnh chứng viêm mòn khớp (osteoarthritis) tương đối dễ dàng nếu bị ở nhiều khớp và thể thức các khớp bị viêm trên bàn tay. Nếu bị đã lâu, chụp hình quang tuyến sẽ cho thấy các nhánh xương con mọc bên cạnh khớp giúp cho việc định bệnh viêm mòn khớp. Một số trường hợp cần phải phân biệt với các bệnh viêm khớp loại nặng, phá hủy khớp như bệnh viêm khớp rheumatoic arthritis hay loại lupus erythematosus. Điều này thực hiện bằng cách thử máu để xem có kháng thể rheumatoid factor hay Ana (antinuclear antibodies) hay không? Bệnh viêm mòn khớp không có các kháng thể này. Ngoài ra đôi khi cũng cần phải đo lượng uric acid trong máu hay xem nước hút từ khớp xương dưới kính hiển vi để phân biệt với bệnh viêm khớp loại gout. Trong bệnh này xem kính hiển vi có thể thấy các tinh thể uric acid hiện diện trong nước của khớp xương.

Việc chữa trị bệnh viêm mòn khớp thực sự phải nói là khó khăn vì tất cả các cách trị đều chỉ là tạm thời hoặc chỉ để giảm triệu chứng. Đầu tiên là tránh dùng một khớp nào quá đáng, nhất là khi khớp đó đang sưng, đau. Nếu bị nhiều ở khớp đầu gối, khớp háng hay xương sống lưng và mập quá, phải xuống ký để bớt trọng lượng đè lên các khớp xương này. Tập thể dục để bắp thịt chung quanh khớp xương được mạnh hơn cũng giữ cho khớp đỡ bị thương tổn hơn và không bị lệch lạc.

Thuốc uống chính chỉ có aspirin và các loại thuốc chống viêm. Tylenol thực sự không phải là thuốc chống viêm, chỉ làm giảm đau, nếu bị nhẹ chỉ đau sơ và không bị sưng, viêm khớp nhiều, có thể dùng Tylenol để giảm đau. Hầu hết các trường hợp đều sẽ cần dùng đến các loại thuốc chống viêm. Có nhiều loại khác nhau, loại tương đối ít gây phản ứng là Ibuprofen có bán không cần toa dưới tên Advil, Nuprin, Motrin IB. Tương đối mạnh hơn là các thuốc như Naprosyn, Clinoril, Tolectin, Indocin v.v... Các thuốc này thường hay gây phản ứng về bao tử, đôi khi làm chảy máu bao tử, vì thế phải uống sau khi ăn. Có thể phải kèm thêm với thuốc bao tử như Maalox, Mylanta.. v.. v... Hiện nay có một loại thuốc mới để ngừa loét bao tử khi dùng các loại thuốc chống viêm như kể trên là thuốc Misoprostol bán dưới tên Cytotec. Những người không dùng được thuốc chống viêm vì dễ loét bao tử có thể dùng thuốc Cytotec uống chung với thuốc chống viêm để chữa bệnh viêm khớp và đồng thời ngăn ngừa chứng loét bao tử do thuốc gây ra.

Hiệu quả các loại thuốc chống viêm thực sự cũng chỉ có giới hạn. Nếu viêm khớp nhiều, sưng lớn, đôi khi cần phải chích thuốc loại steroid thẳng vào khớp xương. Dùng cách chữa này tương đối có hiệu quả nhiều, giảm sưng và đau được lâu hơn, tuy nhiên cũng có những nguy hiểm đi kèm như dễ bị nhiễm trùng, làm mòn xương nhiều hơn. Thường không được chích quá 2 - 3 lần trong một năm.

Một số bệnh nhân bị viêm mòn khớp quá nặng ở các khớp đầu gối hay khớp háng không đi lại được đôi khi phải cần giải phẫu thay thế bằng khớp nhân tạo. Hiệu quả về việc thay hòan toàn khớp háng rất cao, nhiều người trước kia nằm liệt giường nay có thể đi lại được nhờ phương pháp giải phẫu mới này. Thay khớp đầu gối cũng giúp ích cho một số tuy hiệu quả không cao bằng. Tuy nhiên đây là những phương pháp sau cùng và chỉ dành cho những bệnh nhân bị viêm mòn khớp quá nặng và ảnh hưởng tới sự đi lại quá nhiều.