- 52 - BỆNH MÒN XƯƠNG

HỎI: Tôi nghe nói sau khi tất kinh nên uống thêm calcium để tránh bị mòn xương và gẫy xương lúc về già. Xin bác sĩ cho biết điều đó có đúng không? Tại sao phụ nữ lớn tuổi hay bị bệnh này? Ngoài calcium có cần thêm thuốc gì khác không? Cũng xin bác sĩ cho biết nếu uống nhiều có gì nguy hại không? Nguyễn Thi L. N. ĐÁP: Bệnh mòn xương hay osteoporosis là bệnh khá thông thường ở người lớn tuổi, đặc biệt ở người đàn bà sau khi hết kinh. Bệnh này ở người Việt Nam ít được để ý đến, một phần vì những biến chứng của bệnh này như hay bị gẫy xương ít xảy ra hơn so với trường hợp người Âu Mỹ, phần khác vì vấn đề định bệnh ít được quan tâm đến. Bệnh thường ở người lớn tuổi tuy một số ít trường hợp hiếm có, người trẻ cũng có thể bị. Trước hết ta hãy xem bệnh mòn xương là gì và những nguyên nhân nào gây ra bệnh này. Mòn xương có thể định nghĩa là khối lượng của xương bị giảm đi so với thể tích của xương. Bề dày của vỏ xương bị mỏng đi, các lớp xương cấu tạo bị mất và thưa thớt hơn. Xương thực sự không phải là một cơ quan bất động như ta thường nghi, ngay cả khi xương đã ngưng tăng trưởng khi đến tuổi trưởng thành, lúc nào cũng có sự hấp thụ xương và cấu tạo xương mới diễn ra không ngừng. Vì thế một khi sự hấp thụ xương vì một lý do nào đó xảy ra nhiều hơn sự cấu tạo xương mới, khối lượng xương bị mất dần đi và gây ra bệnh mòn xương. Người bình thường khi đến tuổi 40 - 50 thường bắt đầu cũng mất dần xương, tuy rất ít, khoảng 0.3 đến 0.5% khối lượng xương một năm. Đàn bà đến tuổi tắt kinh sẽ mất xương nhanh và nhiều hơn người đàn ông cùng lứa tuổi. Tính ra đến tuổi già 80 - 90, người đàn ông sẽ mất khoảng 20 - 30% trong khi người đàn bà mất nhiều hơn 40 - 50% khối lượng xương. Xương thường mất nhiều ở cột xương sống lưng và ở xương háng. Đặc biệt người đàn bà bị mòn xương hay bị thêm ở xương cánh tay ngoài radius nên dễ bị gẫy xương tay. Phần lớn hay bị nhiều ở xương sống, xương bị mòn hay làm sụm đốt của xương sống, thường ở phần giữa và phần dưới của cột xương sống lưng và phần đầu của xương sống bụng. Những người lớn tuổi bị sụm xương sống này thường thấy đau lưng rất nhiều, xảy ra nhiều khi chỉ vì làm những cử động rất thường như cúi mình xuống, khuân đồ v.v. . . Đôi khi không có nguyên cớ gì rõ rệt, chỉ thấy bị đau lưng nhiều và chụp hình mới biết bị sụm xương sống lưng do mòn xương gây ra. Một số trường hợp không có triệu chứng đau lưng hay đau gì khác chỉ thấy lưng còng xuống, lùn đi vì xương sống lưng bị sụm nhiều chỗ, ngoài ra xương lưng cũng vẹo đi, không thẳng như trước. Những triệu chứng khác do mòn xương gây ra là gẫy xương ở háng, chỗ cổ của xương đùi, gẫy xương chậu. Ở người già, gẫy những xương này thường khó lành và phải thay bằng háng nhân tạo mới có thể đi lại được. Nguyên nhân gây ra bệnh mòn xương quan trọng nhất ở người đàn bà là thiếu kích thích tố sinh dục estrogens. Người đàn bà lớn tuổi khi tắt kinh sẽ bị thiếu kích thích tố này, cũng như trường hợp những người trẻ hơn nhưng vì giải phẫu cắt buồng trứng cũng sẽ thiếu kích tố estrogens. Lý do estrogens quan trọng cho xương vì kích thích tố này tác dụng trực tiếp lên tế bào cấu tạo xương gọi là osteoblasts, làm những tế bào này tiết ra chất hoá học gọi là somatomedin- C làm xương mọc thêm. Khi tắt kinh, người đàn bà thiếu hẳn kích thích tố này và bắt đầu mất dần khối lượng xương. Khi cho uống thêm kích thích tố estrogens, calcium sẽ được giữ lại nhiều hơn và mức độ bị mòn xương bớt đi nhiều. Nguyên nhân khác có thể gây ra bệnh mòn xương là có quá nhiều chất glucocorticoid hay steroid. Một số người dùng những loại thuốc có chất steroid này sẽ dễ bị chứng mòn xương, vì thế phải rất cẩn thận nếu bị những bệnh phải dùng loại thuốc steroid. Một loại bệnh hiếm là bệnh Cushing làm cơ thể có quá nhiều chất glucocorticoid thường hay gây ra mòn xương. Một nguyên nhân khác nữa là bệnh bướu cổ. Những người bị bệnh bướu cổ làm mất chất calcium trong nước tiểu nên cũng dễ bị chứng mòn xương. Những người bị bệnh tiểu đường cũng có khuynh hướng hay bị bệnh mòn xương hơn người thường. Xương được cấu tạo bằng chất vôi calcium nên nếu cơ thể vì một lý do nào đó không hấp thụ được calcium, những người này cũng dễ bị mòn xương. Thường nhất là chứng không hấp thụ được đồ ăn malabsorption, đi cầu ra mỡ. Người Việt Nam một số lớn không hấp thụ được sữa do thiếu chất phân hoá tố lactase cũng làm cho sự hấp thụ calcium khó khăn hơn. Rất nhiều bệnh khác cũng hay đi kèm thèm với chứng mòn xương như bệnh thấp khớp rheumatoid arthritis, bệnh kinh giật epilepsy, bệnh suy phổi do nghẹt hô hấp, bệnh nghiện rượu kinh niên … Một số trường hợp không biết được nguyên nhân gây ra chứng mòn xương gọi là idiopathic osteoporosis xảy ra ở người đàn bà trẻ, nhất là khi có bầu. Những người bị chứng mòn xương này có thể bị thiếu chất biến dưỡng của sinh tố D gọi là 1,25 dihydroxy- vitamin D, nên không bảo vệ được xương khi có bầu và làm mất khối lượng xương mỗi khi sinh. Những người này phải tránh cho con bú vì sẽ bị mất calcium nhiều hơn nữa theo sữa mẹ. Bệnh mòn xương xảy ra nhiều nhất ở người đàn bà nên việc ngừa bệnh này rất quan trọng khi vừa tắt kinh. Uống thêm kích thích tố sinh dục estrogens sẽ ngừa được mức suy giảm của khối lượng xương và khi về già ngừa được các trường hợp gẫy xương do bệnh mòn xương gây ra. Thuốc thường dùng nhất là Premarin, trung bình uống 0.625 mg một ngày. Ngoài ra uống thêm calcium cũng giúp ích vì mỗi ngày cơ thể cần khoảng 1000 mg calcium để giữ thăng bằng. Người đàn bà tắt kinh hay bị giải phẫu buồng trứng phải cần nhiều chất calcium hơn nữa, khoảng 1500 mg một ngày. Uống thêm vitamin D cũng giúp ích vì phần lớn những người bị mòn xương này hấp thụ không đủ vitamin D. Thuốc thường dùng có cả hai chất calcium và vitamin D là Oscal 500 D, có thể mua không cần toa. Uống hai viên mỗi ngày sẽ thêm cho cơ thể 1000 mg calcium và có được thêm 250 đơn vị vitamin D. Điều quan trọng khi dùng calcium và vitamin D là phải coi chừng về sạn thận. Những người bị bệnh sạn thận không được dùng, và nếu có những bệnh về thận, đường tiểu, hoặc những bệnh về biến dưỡng dễ gây sạn thận cũng không nên dùng. Một chất khác cũng có thể dùng để chữa bệnh mòn xương là fluoride. Chất này dưới dạng anions được xương thu nhận và tạo thành màng tinh thể xương. Sodium fluoride làm kích thích tế bào tạo xương gọi là osteoblasts và tạo thêm xương mới. Tuy nhiên dùng chất này cũng dễ bị biến chứng nên hiện nay cũng chưa được dùng nhiều. Tóm lại, bệnh mòn xương là một bệnh cũng khá thông thường tuy ít người để ý đến. Để ngừa bệnh này, đặc biệt ở người đàn bà sau khi tắt kinh, nên chú ý đến việc dùng thêm kích thích tố Premarin và thêm calcium và vitamin D. Tuy bệnh này ở người Việt Nam tương đối ít hơn người da trắng, những người lớn tuổi thường cũng dễ bị bệnh này và dễ bị những biến chứng như gẫy xương hay sụm xương sống. Ăn uống đầy đủ, tập thể dục, kiêng rượu … cũng giúp ích cho việc ngừa; ở người đàn bà dùng thêm những thuốc bồi bổ như nói trên cũng có thể có hiệu quả hơn.