- 58 - NỔI HẠCH

HỎI: Tôi năm nay 48 tuổi, khoảng 3 tuần nay tôi bỗng dưng thấy nổi hạch ở cổ. Hạch càng ngày càng lớn, chỉ làm hơi khó chịu chứ không đau nhiều, ngoài ra không thấy bị gì khác. Xin bác sĩ cho biết tại sao bị hạch và có nguy hiểm gì không? Trần Văn K.

ĐÁP: Nổi hạch là một triệu chứng quan trọng và có thể do nhiều loại bệnh nặng, nguy hiểm gây ra. Cần phải đi khám nghiệm sớm để định bệnh và điều trị. Hạch (lymph node) là cơ quan chính yếu của hệ thống miễn nhiễm của cơ thể. Hệ thống miễn nhiễm có nhiệm vụ chống cự lại sự xâm nhập thường xuyên của vi trùng, cực vi trùng, ký sinh trùng ..v..v.. cũng như có nhiệm vụ kiểm soát các mô, tế bào của cơ thể phát triển không bình thường, trở thành tế bào ung thư: hệ thống miễn nhiễm sẽ thanh lọc ngay không cho có cơ hội nảy nở thêm. Hệ thống miễn nhiễm gồm các thành phần chính là các tiểu bạch cầu (lymphocytes) chia làm hai loại B và loại T, các đại thực bào (macrophages), bạch cầu đa nhân (neutrophils), sát thủ bạch cầu (natural killer cells) v.v... đều có nhiệm vụ canh giữ và chống cự lại các sự xâm nhập kể trên. Các hạch ở cổ, ở nách và ở háng là chỗ chứa các tế bào của hệ thống miễn nhiễm, quan trọng nhất là các tiểu bạch cầu B, tiết ra các kháng thể và tiểu bạch cầu T, có nhiệm vụ trợ giúp hoặc tiêu diệt các vi trùng, cực vi trùng xâm nhập đều được đưa về các hạch này như các tiền đồn trấn giữ để hệ thống miễn nhiễm khác ở khắp cơ thể cò thể kéo về để tiêu diệt các kẻ thù xâm phạm này. Thí dụ điển hình như khi ta bị vết thương ngoài da ở tay hay chân và bị nhiễm độc, vi trùng xâm nhập sẽ được các tiểu bạch cầu tiếp đón và nhận biết. Các tiểu bạch cầu này sẽ tiết ra các tín hiệu hoá học gọi là lymphokines kêu gọi các bạch cầu đa nhân đến để ăn vi trùng, kêu gọi các tiểu bạch cầu B và T khác đến ..v..v.. Hạch ở nách hay háng (tuỳ thuộc vào vết thương ở tay hay chân) sẽ được máu đó dồn về đưa các tiểu bạch cầu đến, sinh sôi nảy nở để chống cự với vi trùng và như thế có thể lớn hơn từ 10 đến 25 lần kích thước bình thường. Khi lớn nhiều, ta có thể sờ thấy hạch ở háng hay nách mỗi khi bị vết thương nhiễm độc ở chân hay tay. Hạch nổi lớn như vậy có thể là một phản ứng bình thường của cơ thể khi bị nhiễm trùng. Phần nhiều là hạch nhỏ dưới 1 cm, có nhiều hạch đi cùng, sờ thấy hơi đau. Nhiễm trùng ở tay hay chân gây nổi hạch ở nách hay háng như nói ở trên. Hạch ở cổ có thể do nhiễm trùng ngoài da ở cổ, mặt, nhưng thường nhất là nhiễm trùng cổ họng do vi trùng Streptococcus (strep throat). Các loại vi trùng hiếm thấy hơn gây nổi hạch là vi trùng thương hàn Salmonella, vi trùng Brucella, Listeria, vi trùng dịch hạch Pasteurella. Các người nuôi mèo đôi khi bị nhiễm một loại vi trùng do mèo quào làm nổi hạch gọi là cat-scratch disease. Đặc biệt nếu đi chơi bời bị nổi hạch ở háng có thể do vi trùng giang mai Syphilis hoặc do vi trùng Hemophilus ducreyi làm nổi hạch lớn như hột xoài, đau nhức nhiều. Những bệnh do cực vi trùng xâm nhập cũng thường hay gây nổi hạch. Bệnh hay thấy nhất là bệnh mononucleosis còn gọi là kissing disease, hay xảy ra ở giới trẻ học trung học, đại học, truyền cho nhau do hôn miệng, do cực vi trùng Epstein- Bara virus, làm nổi hạch ở cổ, nách, háng và sưng tỵ tạng (spleen) thường làm sốt, đau cổ và mệt mỏi nhiều. Các bệnh do cực vi trùng ban sởi Rubella hay thủy đậu Varicella cũng có thể nổi hạch. Đáng ngại nhất hiện nay là nổi hạch có thể là triệu chứng do cực vi trùng HIV gây bệnh AIDS. Những người đồng tính luyến ái, chích choác nếu nổi hạch nhiều ở cổ, nách hay háng phải nghi là có thể bị AIDS và cần thử máu để định bệnh. Một bệnh quan trọng thường thấy ở người Việt Nam là nổi hạch ở cổ do vi trùng lao Mycobacterium. Hạch có thể khá lớn 2- 3 cm dọc theo cổ hay ở phía trên xương bả vai, lớn dần trong vài tuần lễ, không đau đớn nhiều. Những người này thường không có triệu chứng lao phổi, chụp hình phổi không có dấu vết nấm phổi do bệnh lao. Thử nghiệm lao ở cánh tay (PPD skin test) sẽ nổi đỏ, tuy nhiên không giúp ích nhiều vì người Việt Nam, trừ các em nhỏ sinh đẻ ở Hoa Kỳ hay từ Việt Nam sang lúc còn quá nhỏ, phần lớn người Việt thử nghiệm lao ở tay đều nổi đỏ (70 - 80%). Muốn định bệnh chắc chắn phải mổ lấy hạch ra gọi là biopsy và xem dưới kính hiển vi. Nếu có những cục nhỏ chứa những chất bầy nhầy gọi là caseating granulomas có thể gần chắc chắn là hạch do bệnh lao. Muốn đích xác 100%, phải nhuộm tìm vi trùng lao và cáy để vi trùng lao mọc và biết loại vi trùng lao nào. Điều quan trọng và nguy hiểm hơn cả trong việc định bệnh gây ra nổi hạch là ung thư. Nổi hạch có thể là triệu chứng đầu tiên của ung thư. Đầu tiên là ung thư hạch (lymphoma) hay ung thư hạch loại Hodgkin. Nổi hạch thường ở cổ, có thể khá lớn, thường không đau. Ung thư máu (leukemia) cũng gây ra nổi hạch. Các loại ung thư này hiện nay nếu chửa trị sớm tương đối khá hiệu quả, một số trường hợp có thể trị liệu coi như khỏi hẳn được, tuy vẫn phải theo dõi suốt đời. Đáng ngại hơn cả là nổi hạch do ung thư ở các cơ quan khác chạy đến như ung thư bao tử, ung thư phổi, ung thư vú, ung thư thận, ung thư prostate ..v..v..Hạch do các loại ung thư chạy đến này (metastasis) thường khá lớn, cứng, không đau và dính chặt, lúc lắc không di chuyển. Định bệnh về nổi hạch do ung thư hạch, ung thư các cơ quan khác chạy đến này cần phải làm biopsy, cắt hạch để xem kính hiển vi và tùy theo đó chữa trị. Thông thường các bệnh ung thư ở các cơ quan khác chạy đến hạch cũng thường lan tràn khắp cơ thể và chữa trị ít hiệu quả.