21. NGHIÊN CỨU SINH NGÔ ANH THƯ (1984) SÀI GÒN CHUYỂN ĐỔI.

Ngô Anh Thư đúng nghĩa là một tân công dân của Sài Gòn, khi mà nghiên cứu sinh xã hội học nhân loại này chỉ có chừng một năm rời Đại học Harvard để đến đây nghiên cứu về phim và trực quan. Luận án của chị khám phá những biến đổi đô thị tại Sài Gòn. Chị sinh ra ở Đà Nẵng, lớn lên tại New Jersey, Mỹ, là một nghiên cứu sinh trẻ với nhiều triển vọng.

Khi được hỏi tại sao chị chọn Sài Gòn để làm nghiên cứu một lĩnh vực còn rất mới mẻ tại Việt Nam ‒ xã hội học nhân loại (social anthropology). Ngô Anh Thư cho biết: “Tôi lớn lên gần thành phố New York, vì vậy tôi đã có dịp để rút ra bài học về sự thiết lập đô thị trong một thời gian dài. Sự đa dạng của người dân và khả năng của mỗi thành phố đã kích thích tôi tìm hiểu nó. Từ khi tôi trở lại Việt Nam, Sài Gòn là nơi gợi lên niềm đam mê đó, nó lại đang phát triển, nhiều thay đổi, nên càng lý thú. Trong quá trình chuyển đổi, rất nhiều cơ hội, hy vọng, những kỷ niệm và những mâu thuẫn phát sinh. Đôi khi sự phát triển nhanh chóng và áp đảo, vào các thời điểm khác, có vẻ như giậm chân tại chỗ hoặc giẫm đạp lên nhau. Bất kì điều gì, Sài Gòn luôn có xu hướng tìm cách để thích ứng với cái mới. So với các thành phố khác ở Việt Nam, Sài Gòn là một nơi khá mở. Đây là nơi sinh sống của người di cư từ khắp nơi trên đất nước, và thậm chí trên toàn thế giới. Đây là trung tâm kinh doanh của một quốc gia đã trải qua quá trình chuyển đổi sang thị trường mở trong hơn hai thập niên. Sài Gòn được xem như là nơi khởi đầu mới và cơ hội để cải thiện, không chỉ vì cơ hội kinh tế đang ở đây. Nó một lần nữa nổi lên như một trung tâm khu vực cho một loạt các giao lưu, bao gồm cả văn hóa và nghệ thuật. Tôi muốn chứng kiến và khám phá một số những tương tác này. Tất nhiên, Sài Gòn phải đối mặt với nhiều trở ngại để phát triển, bao gồm cả thiếu cơ sở hạ tầng và sự quá tải về dân số. Một số người phát triển mạnh và một số hầu như không tồn tại”.

Cũng xin nói thêm, ngày nay, các nhà nhân loại học đang tiến hành nghiên cứu bằng cách đắm mình dài lâu trong một xã hội nhất định, để hấp thụ môi trường xung quanh, nói chuyện với mọi người và ghi chép. “Khi tôi quyết định theo đuổi nhân loại học, Việt Nam là một sự lựa chọn rõ ràng để nghiên cứu, bởi tôi được sinh ra ở đây và lớn lên bằng những câu chuyện mà mẹ đã kể về quê hương. Tôi nhận ra Sài Gòn là một nơi thay đổi nhanh chóng, và tôi muốn đóng góp một phần nhỏ để hiểu những chuyển đổi này”, Ngô Anh Thư tâm sự.

Rõ ràng, nếu là một công dân có để ý đến thành phố này, bạn sẽ thấy sự chuyển đổi không chỉ thuộc về cảnh quan đô thị, môi trường hay cơ sở hạ tầng ‒ những điều thuộc về trực quan. Mà ở đây còn có cả sự chuyển đổi về tâm lý xã hội của đô thị sống và các thuộc tính siêu hình của nó. Ngô Anh Thư thực hiện các nghiên cứu của mình thông qua khuôn khổ cảm giác, các đại diện kinh nghiệm và cả các ghi chép lịch sử.

Nghiên cứu này sẽ làm sáng tỏ nhiều vấn đề: sự cần thiết cho phát triển cơ sở hạ tầng, cải cách giáo dục, tái thiết đạo đức, và cả các đối thoại để thông hiểu. Ngô Anh Thư phân tích: “Nhiều người đã lên tiếng bày tỏ mối quan tâm và những lời chỉ trích về sự chỉ đạo của biến đổi xã hội. Tuy nhiên, tôi nhận được một cảm giác hơi ổn định mà mọi người cảm thấy được, nó có vẻ rõ ràng hơn một thập niên trước đây. Họ không hài lòng với tốc độ phát triển, nhưng họ cũng có nhiều cơ hội tốt hơn trong cuộc sống của mình, dù ở khía cạnh vật chất hay tinh thần. Sự gia tăng nhanh chóng của Internet đã cung cấp phương tiện để thu thập thông tin và chia sẻ. Mọi người đang tạo ra mạng lưới các tổ chức thông tin riêng để chia sẻ các ý tưởng và tạo cho ta cảm giác về một cộng đồng nhộn nhịp và năng động. Rất nhiều người thì đang bận rộn kiếm sống, để đủ sống hoặc có tiền gửi về cho người thân ở khu vực nông thôn. Đối với một số người, Sài Gòn không phải là nhà hay quê hương, mà đây chỉ là nơi để làm việc, kiếm sống. Tuy nhiên, nhiều người khác thì không nghĩ như vậy, chính sự khác biệt này làm cho Sài Gòn thành nơi quyến rũ”.

Khoảng cách giàu nghèo, sự thay đổi về mức sống, cách sống của người Sài Gòn đang là vấn đề nổi cộm. Ngô Anh Thư kể rằng chị ở trọ trong một hẻm nhỏ ở Quận 3, nơi mà chị học được rất nhiều điều về các tầng lớp xã hội khác nhau. Người lao động di cư, các nhà cung cấp thực phẩm, công nhân xây dựng, nhân viên văn phòng, người về hưu... tất cả hội tụ trong một con hẻm, nó như Sài Gòn thu nhỏ.

“Người ta có thể quan sát khoảng cách giữa người giàu và người nghèo trong con hẻm này, bởi sự khác biệt giữa một số phu xây dựng và những người làm việc trong các công sở là quá rõ ràng. Khi nói chuyện với một số người dân xung quanh, tôi tìm hiểu về sự chuyển đổi của khu vực và không gian sống, tựa như trong một căn nhà hình ống đang xây thì có một số phu xây dựng ăn ngủ bằng cách lót giấy lên đất, với cái lều thô sơ. Cũng như nạn buôn bán ma túy tinh vi trong một khu vực tưởng chừng như hòa bình và yên tĩnh. Những người có ưu tư đã quan sát về sự thay đổi và các mâu thuẫn này, họ đã bày tỏ nỗi thất vọng về việc thiếu giáo dục đạo đức trong giới trẻ ngày nay. Tất cả những vấn đề này rất quan trọng để xem xét. Bởi đây là một số những hệ quả xấu, nhưng không thể tránh khỏi trong một nền kinh tế và một xã hội đang chuyển đổi mạnh như Sài Gòn. Nhưng điểm quan trọng đối với tôi là duy trì văn minh và chăm sóc cho những người xung quanh, dù lối sống có thay đổi thế nào. Theo quan sát, tôi thấy thiếu lịch thiệp và sự tôn trọng trong các tương tác hàng ngày. Các cử chỉ quan tâm, chăm sóc là điều dễ dàng bị loại bỏ khi người dân Sài Gòn đang thay đổi trạng thái xã hội một cách nhanh chóng. Mâu thuẫn và cách biệt giàu nghèo sẽ là một vấn nạn lớn trong việc xây dựng một xã hội dân sự tại Sài Gòn”, Ngô Anh Thư cho biết.

Để hoàn thành luận án này, Ngô Anh Thư dự kiến sẽ dành cho nó từ ba đến sáu năm và một quá trình tích lũy kinh nghiệm sống phong phú. Chính vì vậy, mà Sài Gòn sẽ có thêm một công dân đặc biệt, luôn nhìn đời sống bằng tư duy phân tích và phê phán. Chị tâm sự rằng, trong tương lai, chị mơ ước một cơ sở hạ tầng phát triển tốt hơn cho thành phố này, đặc biệt là các phương tiện giao thông công cộng. Nếu Sài Gòn có thề điều chỉnh việc sử dụng các phương tiện giao thông công cộng, cuộc sống người dân sẽ thay đổi đáng kể. Về lâu dài, các khu đô thị mới sẽ phải mọc lên, với không gian xanh hơn, nơi mà một cảm giác mới về đường phố sẽ diễn ra.

Cuộc cà phê của chúng tôi diễn ra trước một vài giờ, khi Ngô Anh Thư sẽ bay về Mỹ dự Giáng sinh và năm mới với gia đình. Trong cái vẻ đằm thắm và sắc sảo của một cô gái gốc miền Trung (Huế và Đà Nẵng), Ngô Anh Thư chắc đủ sự đa diện để cắt nghĩa và hiểu về một Sài Gòn đang trương phồng và ngày càng phức tạp hơn. “Trong điều kiện của sự thay đổi xã hội, tôi muốn tìm hiểu xem sự cải cách trong hệ thống giáo dục, với sự nhấn mạnh về tư duy phê phán và kích thích sự tò mò trí tuệ, đầu tư nguồn lực cơ bản và các chương trình đào tạo mở rộng, với những cơ hội giao lưu quốc tế. Cuối cùng, tôi hy vọng Sài Gòn vẫn giữ lại khác biệt của nó, trong các hình thức khác nhau của nó, hơn là thay đổi một hình thức đô thị chung chung, phổ quát”, Ngô Anh Thư tạm biệt bằng lời nhắn gởi như vậy.

La Hán Phòng, 20/12/2012.