SÀI GÒN - DỊCH VỤ LỀ ĐƯỜNG NHỚ SAO KHÚC HÁT ẦU Ơ

Một buổi sáng chở bà chị đi chợ, dẫn chiếc xe gắn máy ra: bánh xe mềm èo! Trời ạ, chú Tư bơm xe đâu rồi! Chú về quê chăm sóc mẹ rồi. Thằng bé ngồi vách thành đâu rồi! Do lô cốt, nó dọn qua bờ kè, lô cốt dẹp rồi, bên đó khấm khá, nó chưa chịu về. Giờ mới thấy sự cần thiết của những con người kiên nhẫn, kham khổ trên lề đường bơm, vá những chiếc xe khi phải đẩy xe qua chợ gần hai cây số. Vậy mà thỉnh thoảng tôi còn cáu gắt cò kè bớt một thêm hai với chú Tư lúc tăng sên, khi thay lốp…Sự hiện diện của họ thật quan trọng biết bao cho những chiếc xe chẳng may bị sút sên, bể lốp…giữa đường. Tôi tự hỏi những dịch vụ này ra đời bao lâu nơi đất Sài Gòn này.

Từ nhỏ tôi đã thấy trên lề đường những người đàn ông với cái thau nhôm, chiếc bơm xe đạp…ngồi vá, bơm xe. Còn sửa xe Honda do những đại lý lớn như Minh Đạo trên đường Trần Hưng Đạo Sài Gòn xưa. Hôm nay, nơi đâu cũng có những cửa tiệm sửa xe của mọi hãng xe trên thế giới, mẫu mã đa dạng. Xe tay ga, xe số hay cả xe đạp điện…Tất cả đều có khách hàng ruột theo uy tín và tay nghề riêng. Xem như “chuyên gia nội khoa” của xe hai bánh.

Còn những dịch vụ lề đường khiêm tốn hơn. Là bác sĩ ngoại khoa Chỉ vá, bơm xe, tăng sên… Cái thau bằng nhôm hay bằng nhựa…được dùng để đựng nước, nhúng ruột xe vào tìm …lổ mọt! Trước đây những “điểm dịch vụ” thường có hai ống bơm. Ống bơm xài được: một lần bơm năm trăm đồng. Ai kẹt tiền mượn để tự bơm sẽ được ống bơm nhấn hoài không có chút hơi. Thế là đành dắt bộ! Giờ đây bơm bằng điện, chỉ việc gắn vòi vào xe rồi mở điện. Thế là o…o, hơi vào “mịt trời”, chẳng cần tốn chút công sức. Kinh tế cũng dễ thở, ít ai còn kẹt tiền giữa đường cho một ruột xe xẹp lép.

Có những “bác sĩ” chẩn đúng bệnh của xe và ra liệu pháp điều trị chính xác. Cũng có những “chuyên gia” …vẽ. Nhất là đối với các bà, các cô không rành máy móc. Có những chuyên gia sẵn sàng đưa dao lam ra rọc khách hàng sau khi vẽ trên trời dưới đất thỏa thích. Cũng có những “bác sĩ” có lương tâm. Đôi khi khuyên khách hàng không nên “đại tu” xe…vì tất cả vẫn còn tốt.

Có bác sĩ ngoại khoa xe hai bánh lại trở thành Đinh Tặc. Họ rải định trên đường và cứ ngồi chờ con mồi sau cú té muốn gãy cổ, chấp nhận đưa xe đến cho họ thay lốp với giá trên trời. Những “thượng đế” này chỉ biết “cười méo”, an ủi may mà mình chưa chết. Có lẽ các bạn sẽ tự hỏi: Nãy giờ tôi toàn nói những “tiêu cực” trên lề đường, có gì mà là nét đẹp tiềm ẩn của Sài Gòn. Có chứ! Tôi từng chứng kiến những cụ già hưu trí, những bà dì …sáng sáng đi tập thể dục sớm, cầm theo thanh cây dài có gắn nam châm để hút…đinh. Hay là những em bé dậy thật sớm đi men theo quốc lộ để …nhặt đinh. Các chú, cô dì hút đinh mang cân ký lô, có khi cho các em nhỏ bán ve chai. Các em nhặt đinh để có tiền mua thêm sách vở, truyện đọc…làm đẹp tâm hồn. Tuy nhiên, đó chỉ là lý do phụ. Mục đích lớn nhứt của họ là chống đinh tặc. Họ tránh những tai nan thương tâm được chừng nào hay chừng ấy. Điều đó xuất phát từ cái Tâm, từ Lương Tri mách bảo. Cũng có những anh dân phòng rình rập, “canh me” bọn rải đinh để bắt giữ. Cũng có những anh công an siêng năng đi tuần để phát hiện đinh tặc. Nói chung, người trong Nhà Nước làm vì trách nhiệm. Người dân thường làm vì lòng thương người mà theo văn chương người ta gọi là lòng Nhân Ái.

Cũng có những “bác sĩ ngoại khoa máy” nghèo gần chết. Thế mà thấy “thằng” sinh viên hay chàng công chức mệt nhọc dẫn chiếc xe gắn máy từ giữa thế kỷ trước, ngập ngừng:_ “Con còn có mười mấy ngàn à”. Thế là người bác sĩ dội lên lòng nhân từ vốn có:_ “Thôi, tao thay dùm mày cái ruột, chừng nào có dịp qua đây ghé trả tao”. Chẳng biết mấy anh chàng sau đó có ghé trả chăng. Thôi thì hãy tin vào con người. À, mà ai lại “ăn quịt” ân nhân mình bao giờ…

Nơi đâu cũng có người tốt kẻ xấu. Sài Gòn của tôi cũng thế Và ở đâu còn có người tốt, biết nghĩ đến người khác, có lòng tin vào cuộc sống. Nơi đó vẫn còn nét đẹp lung linh, tiềm ẩn.

NHỚ SAO KHÚC HÁT ẦU Ơ

Mỗi buổi trưa hè, nằm trong căn phòng nhỏ, tôi cảm nhận một sự thiếu vắng mênh mang mà tôi không tài nào giải thích được. Sau này, tôi “ngộ” ra. Đó là tiếng võng đưa kẽo kẹt và tiếng ru ầu ơ ví dầu của tuổi thơ.

Các bạn sẽ nghĩ tôi xuất thân từ một vùng quê hay chí ít phải là một vùng ngoại thành đầy nắng gió. Không, gia đình tôi mấy đời sống tại nội thành Sài Gòn và bản thân tôi sinh ra, lớn lên tại một ngôi nhà mặt tiền Quận 5. Tiếng ầu ơ tôi nghe được khi nhận biết về cuộc sống là từ chị Hai tôi. Chị lấy chồng sớm, lúc tôi bảy tuổi đã nghe chị ầu ơ dỗ cháu tôi ngủ. Cũng từ lúc đó tôi nhận ra tiếng ầu ơ sao buồn và đầy ý nghĩa thế. Có lẽ con người Việt Nam có tâm hồn sâu sắc cũng nhờ những bản nhạc đầu đời ầu ơ. Tiếng ầu ơ từ những câu ca dao thấm đẫm tình người nhưng khác với “đọc”, hát ru có thêm những phần “đệm”

Ầu ơ…(chớ) bầu ơi thương lấy bí cùng

Tuy rằng khác giống, ầu ơ, (chớ) tuy rằng khác giống…nhưng chung một giàn.

Có những câu ca dao “dạy” thẳng nghĩa đồng bào:

Ầu ơ, (chớ) nhiễu điều phủ lấy giá gương

(Chớ) người trong một nước …ầu ơ..(chớ) người trong một nước phải thương nhau cùng

Những bài ầu ơ còn dạy đạo làm người, đạo làm con

Ầu ơ, (chớ) ngồi buồn nhớ mẹ thưở xưa

(Chớ)…mẹ nhai cơm húng, lưỡi lừa cá xương

….

Ầu ơ, (chớ ) dò sông dò biển dễ dò

(Chớ) nào ai lấy thước, (chớ ) nào ai lấy thước mà đo lòng người

….

Ầu ơ (chớ) ví dầu tình bậu muốn thôi

Bậu gieo tiếg dữ, ờ, (chớ) bậu gieo tiếng dữ để rời bậu ra

….

Ầu ơ, (chớ) qua sông ghi nhớ tên cầu

Học trò giỏi chữ…ầu ơ(chớ) học trò giỏi chữ…khắc sâu ơn thầy

Người xưa không hề có “kỳ thị địa phương”

Ầu ơ, (chớ) kinh đô cũng có người rồ

Man di cũng có, ờ, (chớ) man di cũng có sinh đồ trạng nguyên

Những bài hát ru nói lên nỗi khổ của người vợ bị chồng bỏ rơi, nghe thật ngậm ngùi đau đớn

Ầu ơ, (chớ ) gió đưa bụi chuối sau hè

(Chớ ) anh mê vợ bé, ầu ơ, (chớ ) anh mê vợ bé, bỏ bè …con thơ

Hay nỗi nhớ chồng của người vợ:

Ầu ơ, (chớ) ai đi bờ đấp một mình

(Chớ) phất phơ chéo áo, ầu ơ, (chớ) phất phơ chéo áo..giống hình phu quân

Hay nỗi hờn trách người đi lấy chồng sớm:

Ầu ơ, trèo lên cây khế mà rung

Khế rụng đùng đùng chẳng biết khế ai

Khế này là khế của chị hai

Khế chưa có trái, ầu ơ, (chớ) khế chưa có trái…chị hai có chồng

Nỗi lo sợ của đứa con lấy chồng xa

Ầu ơ, má ơi đừng gã con xa

(Chớ) chim kêu vượn hú, ầu ơ, chứ kim kêu vượn hú…biết nhà má đâu

Hay nỗi chờ đợi của người con gái chậm duyên:

Ầu ơ..nằm buồn xem nhện giăng tơ

(Chớ) nhện ơi, nhện hỡi, nhện chờ mối…ai

…..

Cứ thế mà tôi lắng nghe tiếng ru của chị, của mẹ tôi, trông thấy đám cháu con chị Hai lớn lên. Chị Hai lấy chồng sớm, đông con, hằng ngày chạy ăn từng bữa nên tôi rất thấm lời bài hát “...lấy chồng sớm làm gì để lời ru thêm buồn…”. Ngoài tiếng ru ở nhà mình, buổi trưa hè, tôi còn nghe tiếng hát ầu ơ ở những ngôi nhà lân cận. Có cả tiếng gà gáy trưa.

Chị Tư tôi lấy chồng, sanh con và ru con bằng…tân nhạc. Tôi cũng nhận ra khi tôi lên hai mươi tuổi, khi các cháu con chị Hai lớn khôn, cũng là lúc tôi hết nghe tiếng ầu ơ. Tôi cũng chẳng còn nghe từ nhà hàng xóm. Chị Tư tôi nói không biết hát ầu ơ. Có những câu phải thêm “chớ’, có những câu phải ngân lên, có những câu ngân giữa chừng, có những câu đi liền một mạch như bài “cây khế của chị Hai”. Tôi thử hát ầu ơ và rồi chịu …thua. Đúng là ầu ơ khó hát thật. Thấy dễ, nghe có vẽ “bình dân” nhưng thật khó hát. Những tiếng ngân, rồi xuống “tông”, xuống lơ mơ thành”đọc” luôn…nghe kỳ dễ sợ Bạn bè thường khen tôi hát nhạc Pháp hay, tôi cũng bon chen những bản nhạc đồng quê của Mỹ hay của The Beatles..Tôi cũng là một giọng hát “tự hát tự nghe” nhạc Trinh Công Sơn, Ngô Thụy Miên…Vậy mà không thể ngân mùi mẫn, xuống “nhẹ nhàng” những câu hát ầu ơ. Lúc nào tôi cũng “rớt nhịp”, tự mình thấy “quê một cục”

Đôi lúc tôi nghĩ trẻ em bây giờ vô cảm nhiều, phải chăng vì chúng lớn lên thiếu tiếng hát ầu ơ của mẹ, của bà. Có phải tiếng ầu ơ là những bản nhạc đầu tiên cho nhân cách sống, những bài đạo đức đầu đời? Tôi không thể kết luận. Thỉnh thoảng nghe đây đó tổ chức hát Vọng Cổ, tôi bỗng ao ước nên chăng một cuộc thi hát Ầu Ơ Ví Dầu. Chắc chắn không dễ kiếm giải nếu người dự thi không có tâm hồn, sự chân chất, mộc mạc, đậm chất Việt Nam.

Tiếng ru ầu ơ hình như mất đi giữa Sài Gòn. Theo những con thuyền du lịch sông nước miền Tây tôi thèm làm sao nghe tiếng ru Tôi chợt an ủi, có lẽ tiếng ru vẫn còn ở những nơi đông dân cư miền quê sông nước. Còn những nơi khách đi qua có lẽ đã là “sản phẩm của du lịch” rồi, làm sao có tiếng ầu ơ.

Tiếng ru ầu ơ là một trong những nét văn hóa độc đáo của người Việt Nam, tôi chợt mong “bản sắc” này luôn được trân trọng và gìn giữ một cách nghiêm túc. Để những thế hệ sau biết thế nào là Lời Ru Của Mẹ. À, mà sao những nhà văn hóa không mở lớp ru con ầu ơ ?. Hay là dạy hát ru ầu ơ trong những lớp Dự Bị Hôn Nhân….?

Nghe đâu đó người trẻ đua nhau học nhạc cổ truyền Nhật Bản, nhớ đến những tiếng Ầu Ơ dần mai một đi, tôi cảm thấy sao…

Ầu ơ..(chớ) nhớ ai ra ngẩn vào ngơ

(Chớ) nhớ ai ai nhớ, bây giờ nhớ…ai

Vâng, đôi lúc ta nhớ một tiếng hát, một hình ảnh, một...cái gì đó không định nghĩa được. Có lẽ tiếng ru Ầu ơ, Ví dầu cũng là một trong những nỗi nhớ khôn nguôi đó…