VÌ EM TIẾN BỘ HƠN HÔM QUA… THƯƠNG XÁ TAX

Thập niên 60, thế kỷ 20, tôi là học sinh lớp đệ ngũ (lớp 8), một trường trung học tư thục tại Sài Gòn này. Thưở đó chúng tôi không có danh từ “học sinh cá biệt’, nhưng những học sinh thường “cúp cua” (coupe cours = trốn học), vào lớp ăn vụng, không thuộc bài…cũng có chứ không phải không có. Nổi bật nhất là Phước, lớn hơn tôi ba tuổi, ngồi cùng bàn với tôi, luôn là điểm chú ý của thầy cô. Bởi Phước vào lớp thường ngủ gục. Theo lời bạn kể, bạn bận đi bum hoặc đi bal, tức khiêu vũ ở nhà bạn bè.

Một hôm, Phước bỗng vào lớp hứa với tôi sẽ học lại đàng hoàng để còn đi du học nữa. Tôi biết gia đình Phước giàu có nên chuyện đi sang Pháp với bạn là bình thường thôi. Hôm đó, giờ Pháp Văn. Thầy Lê Văn Tập thường có những phiếu “điểm tốt” (bon point) trong giờ đàm thoại (conversation). Thầy có những câu hỏi dựa theo bài đọc. Học sinh nào trả lời được sẽ nhận một phiếu. Phiếu này sẽ cộng vào điểm thi hoặc điểm kiểm tra hàng tuần. Nên nhớ thưở đó điểm lớn nhứt là 20 nhưng rất hiếm học sinh đạt được mức đó. Vì thế phiếu điểm tốt của thầy là cơ hội cho chúng tôi thêm điểm. Cũng nói thật rằng trả lời được những câu hỏi của thầy đúng giọng Pháp và đúng ngữ pháp cũng không dễ dàng. Chúng tôi giành nhau từng ý, từng câu một để là chủ nhân chiếc phiếu điểm tốt đó.

Có một câu trả lời chúng tôi chẳng đứa nào đúng với ý thầy. Bỗng Phước giơ tay, bạn trả lời ngấp ngứ, cũng giống như ý chúng tôi, có phần yếu hơn về cách phát âm và ngữ pháp. Tin chắc bạn bị mắng và cho ngồi xuống. Nhưng không, thầy cho bạn một phiếu điểm tốt trước những đôi mắt ngạc nhiên của chúng tôi. Thầy từ tốn giải thích:

- Thầy thưởng Phước một điểm tốt vì em ấy tiến bộ hơn ngày hôm qua. Từ một học sinh luôn ngủ gật, em ấy đã giơ tay tham gia buổi đàm thoại của lớp. Vậy, Phước có đáng được khuyến khích không các em?

Cả lớp đồng ý và vổ tay.

Không chỉ môn Pháp Văn, các môn khác Phước cũng học hành nghiêm túc và cũng nhận được những lời khen, những khuyến khích đầy quan tâm của thầy cô. Để rồi chỉ một tháng sau, bạn đã giỏi hơn và là “địch thủ” đáng gờm của chúng tôi không chỉ giờ Pháp Văn mà còn trong những giờ làm “bài chạy”, tức làm toán, lý hóa, chạy lên bàn nộp sớm sẽ được thêm điểm. Tôi nhớ hoài lời Phước nói:

- Thầy cô không hề có thành kiến với tui, phải không?

Lời khen, điểm số phóng khoáng một chút để khuyến khích một học sinh “chăm chỉ hơn ngày hôm qua” khác hẳn với tờ giấy khen hay điểm số cho “đủ chỉ tiêu trên giao” để giáo viên chủ nhiêm hoặc nhà trường được khen, đưa một học sinh cá biệt trở thành học sinh khá. Thì xem ra không hay chút nào khi bản thân học sinh đó không hề “chăm chỉ hoặc tốt hơn ngày hôm qua” như cô bạn Phước của tôi ngày xưa.

THƯƠNG XÁ TAX

Đầu tháng 8 năm 2014, mọi người chưa hết búc xúc vì hàng cây gần trăm tuổi dọc Nguyễn Huệ _Lê Lợi bị đốn bỏ thì một tin “động trời” lại đến với người Sài Gòn: Thương xá Tax phải phá bỏ để xây metro.

Xây metro là công trình dài lâu và cần thiết cho sự phát triển của thành phố. Thế nhưng phá bỏ tòa nhà 130 tuổi của thành phố ngoài đó là một di tích mang tính lịch sử thời Pháp thuộc, mà trong lòng một số cư dân lớn tuổi của đất Sài Gòn, đó là một cú sốc lớn, bởi thương xá TAX đã gắn bó với một phần đời của họ.

Khi còn là một cô bé, trước Giáng sinh ba mẹ tôi dẫn tôi ra thương xá Tax, Passage Eden, Crystal Palace (Thương xá Tam Đa)…để sắm quần áo mới mặc Giáng Sinh và mua trái châu, kim tuyến…gắn trên máng cỏ, cây thông.

Sau này chi Hai tôi với 5 đứa con gái. Chị rất sành ăn mặc nên trước Giáng Sinh chị cũng ra thương xá Tax “nghía” những bộ quần áo mua cho 5 đứa mặc cùng kiểu và cùng màu. Gọi là mặc “côm lê” hết 5 đứa. Thế nhưng chị không đủ tiền mua hết một lần. Làm việc bưng bê tại một nhà hàng, chị gom góp tiền khách “boa” cứ vài ngày là rủ tôi cùng chị đi xích lô máy ra Tax mua một cái cho một đứa. Tôi nhớ chị chọn những chiếc áo đầm cùng kiểu xếp li màu hồng nhạt sọc trắng, vải cao cấp, rất đẹp. Cứ thế đến đứa chót, tức cái thứ năm thì màu hồng hết, chỉ còn màu xanh da trời dù cùng một kiểu, chị đành mua vì sợ sẽ hết kiểu đẹp.

Sau 1975, cả nhà thất nghiệp, chị Hai, chị Tư và mẹ ra thương xá Tax mà lúc đó đổi tên thành Cửa Hàng Thiếu Nhi xếp hàng mua bánh mì rồi bán lại kiếm lời mang về mua gạo. Gạo Nhà nước bán tiêu chuẩn thì bán chợ đen để có tiền đấp đổi qua ngày. Lúc đó tôi học đại học ở Thủ Đức. Sau này tôi ân hận mãi. Sao tôi không học trung học sư phạm để mau tốt nghiệp phụ mẹ nuôi cháu!

Tốt nghiệp đại học, tôi được phân công tác tại Củ Chi. Một lần về xe ngừng ở chợ Bến Thành, tôi thường “sẵn tiện” ghé thương xá Tax đi loanh quanh, với tôi và gia đình tôi, tòa nhà đó luôn là thương xá Tax dù được đổi tên gì đi nữa. Một lần có giang xe chở than, bột than dính đầy mặt, xe ngừng cũng tại chợ Bến Thành, tôi cứ tỉnh bơ dạo quanh thương xá Tax. Đi loanh quanh dù chẳng mua gì cũng thấy thú vị. Đến một cây cột vuông bốn mặt gắn bốn cái gương, tôi muốn hét lên khi nhìn thấy cái mặt đen đúa của mình. Hoảng hồn, tôi nhớ mình chạy về còn không kịp.

Sau này bỏ chức danh kỹ sư nông nghiệp, tôi về lại Sài Gòn. Lúc đó các cháu tôi đã lớn, đi làm có chút đỉnh tiền. Chị Hai rủ chị Tư và tôi đi ra thương xá Tax mua góp một tủ buffet. Chiếc tủ buffet cũ gia đình tôi đã bán lúc mới giải phóng để mua gạo. Giờ đất nước đổi mới, kinh tế phát triển, phải chăm sóc lại nhà cửa thôi. Không có tiền trả một lần thì trả góp vậy. Tôi nhớ đi ngang quầy kem, tôi đòi ăn kem. Chị Tư mua cho một ly, ăn chưa đã thèm tôi xin ly nữa. Chị nói với chị Hai.

- Con này đòi ăn như quỷ vậy.

Lúc đó tôi 36 tuổi. Chị Hai đã chết vì bệnh vài năm sau đó để chị không biết Cửa hàng Thiếu nhi ngày nào đã được về lại tên cũ của nó: Thương xá Tax. Thỉnh thoảng tôi vẫn một mình vào thương xá Tax dù chung quanh đã có Diamond Plaza, Vincom…Thời gian lặng lẽ trôi, kinh tế ngày càng phát triển, người ta bỏ cái mới dành đất vàng xây những công trình tầm cỡ hơn. Crystal Palace (còn gọi là Thương Xá Tam Đa) được đổi thành Trung Tâm Thương Mại Quốc Tế và đã cháy rụi năm 2001. Passage Eden đã bị giựt sập để chuẩn bị xây mới. Như nhà văn Trần Nhã Thụy từng viết trong một tản văn Sài Gòn như một thành phố KHÔNG KÝ ỨC.

Quê hương là chùm khế ngọt, quê hương là đường đi học. Với người dân Sài Gòn quê hương là những con đường kỷ niệm đầy bóng mát, là những khoảng trống nhỏ nhoi trước nhà với bóng nắng lướt qua mỗi sáng, là những thương xá sầm uất, những khu chợ đông đúc, những lề đường dập dìu nam thanh nữ tú….Khi những nơi chốn trở thành ký ức, tất cả như máu thịt. Nơi chốn đó bị phá bỏ dù để phục vụ cho mục đích phát triển thì cũng như máu thịt bị cắt đi…Đau vô cùng!

NGUYỄN NGỌC HÀ

.