MÁI TÓC NGƯỜI SÀI GÒN SÀI GÒN - BẠN ĐÔI CHÂN

Mái tóc ở đây là của người nữ, chứ không bàn tóc húi cua của nam nhân Sài Gòn. Hồi nhỏ, tôi chỉ được hai chị đưa đi uốn tóc ở “viện uốn tóc” Bạch Cung trên đường Trần Hưng Đạo (quận 5) vào những ngày gần tết. Thưở đó, Sài Gòn rất hiếm tiệm uốn tóc dành cho nữ. Tiệm lại được gọi là Viện nên báo chí Sài Gòn thời đó mỉa mai trong một bài báo với câu hỏi:_ Các “viện trưởng” những viện uốn tóc có đị họp cùng với viện trưởng viện Pasteur hay viện vi trùng không?

Chính vì sự khan hiếm các tiệm uốn tóc dành cho nữ nên nữ sinh Sài Gòn thường để tóc ngang vai. Vậy mà lại hay khi sáng chiều, nữ sinh đi học hoặc tan học đều rất đẹp và bình đẳng trong chiếc áo dài và mái tóc ngang vai. Nên mới có câu thơ rồi được Phạm Duy phổ nhạc:

Em tan trường về

Đường mưa nho nhỏ

Ôm nghiêng tập vở

Tóc dài tà áo vờn bay

Con nít để tóc dài thường có chí. Nhiều gia đình tự cắt tóc, rồi mua ống quấn bằng nhựa nhỏ, quấn cho con gái trước khi ngủ. Một đầu mấy chục ống quấn. sáng dạy mái tóc xoăn tít trông rất mắc cười. Nhưng thưở đó, con nít hãnh diện lắm, vì được “uốn tóc”.

Như đã nói, tôi chỉ được uốn tóc trước tết. Còn trong năm cứ mặc cho tóc dài. Tóc dài quá túm lại, quấn ngược lên rồi kẹp lại. Đi học thì buông xỏa tóc. Những tháng gần hè nóng nực, đi học về là bọn con gái kiếm ngay cây kẹp để quấn tóc lên.

Rồi xóm tôi xuất hiện một “viện uốn tóc” Mỹ Hồng, một hiện tượng lạ! Thường các “viện uốn tóc” chỉ mở tại những con đường lớn, đường Phan Văn Trị của tôi có chút xíu. Ấy vậy mà thợ của Bạch Cung vào nhà tôi, khách hàng hằng năm của họ, bảo chúng tôi đừng bỏ Bạch Cung dù họ cũng có chút xem thường khi nhận xét:_“Viện uốn tóc ai mở trong này!” Tiếp theo là:_“Năm nay nhớ ra Bạch Cung uốn tóc nhé! Nhớ đừng có mới nới cũ…” Thế mới biết ngày xưa các “viện uốn tóc” đã hiếm mà khách có tiền để đến “viện” còn hiếm hơn.

Thưở đó, thập niên 60 thế kỷ 20, phụ nữ 30 tuổi, thường có gia đình, đã phải mặc quần đen, áo bà ba và đặc biệt là bới đầu. Nếu đi tiệc thì thêm “đầu tóc mượn”bới một búi to đùng, làm vững bằng kẹp tăm và phía ngoài bao lưới nhỏ. Ở nhà họ thường bới “củ tỏi”. “Bà” nào cắt tóc ngắn sẽ bị chê “giống xẩm” bởi chỉ có phụ nữ người Hoa mới cắt tóc ngang lỗ tai, kẹp chiếc kẹp nhỏ phía trên lỗ tai.

Sau này, chuyển nhà về quận 3, muốn cắt hay uốn tóc phải đánh “cái vòng lớn” ra khu vực chợ Trương Minh Giảng, nhất là phải nhờ người quen “dẫn” đến các “viện uốn tóc” nhỏ. Giá vào các “viện” này cũng rất mắc nên tôi cứ để tóc dài mấy năm liền mới đi cắt một lần. Da ngâm, gương mặt không đẹp thêm mái tóc dài nữa nhìn tôi thật “không giống ai”…

Cũng có cô bạn cùng ký túc xá đại học Nguyễn Thị Linh Thơ, đã “động lòng”, lại rất khéo tay “hớt” gọn cái đầu tôi thành “đờ mi gạt xông” (demi garcon = tóc tém). Mặt tôi trông bớt u ám. Suốt những năm tháng đại học, Linh Thơ luôn chăm chút mái tóc của tôi đến khi bạn rời bỏ đất nước!

Tôi vẫn khổ sở với mớ tóc dài sau khi tốt nghiệp, ra làm việc. Không chỉ tôi, mà nhìn quanh, ai cũng “thủ” một chiếc kẹp to, những chiếc ống cuốn gai có vòng chụp, hoặc sau này có ống cuốn bằng mút khung nhựa để cuốn lên vào buổi tối. Và kẹp cao lên khi đi làm việc. Rồi không hiểu sao một ngày, các “viện uốn tóc” mọc như nấm sau mưa. Người ta không gọi là “viện” nữa. Có nơi gọi là Salon, có chỗ là “tiệm uốn tóc”, trong đó có cả cắt sơn móng tay, móng chân, hay còn được gọi là làm neo (nails). Để tồn tại nơi thành phố, thanh niên ngoài một số tìm đường vào đại học, còn lại tự tìm cuộc sống bằng những nghề ít bị thất nghiệp. Uốn tóc là nghề dễ kiếm tiền nhất!

Nhiều tiệm uốn tóc nên giá cả cũng rẻ đi. Quanh nhà tôi đã có hơn mười cái tiệm uốn tóc, mát xa mặt, nối mi, làm neo…dành cho nữ. Không biết từ lúc nào, tôi bỏ kẹp, bỏ các ống cuốn và quen với mái tóc cắt cao mà Linh Thơ đã lần đầu “thiết kế” phù hợp với gương mặt tôi mấy chục năm về trước.

Có lẽ nhờ “lực lượng thợ cầm kéo dí vào đầu người khác” hùng hậu nên phụ nữ bới đầu củ tỏi không còn nữa. Hôm nay phụ nữ thế hệ 5X vẫn mặc đầm ngắn và dĩ nhiên mái tóc hớt cao hoặc uốn gọn lại. Chẳng những thế, cả các cụ thế hệ 2X, 3X…cũng mạnh dạn bỏ búi củ tỏi để lấy mái tóc tém gọn. Hình ảnh phụ nữ truyền thống không còn nữa. Tuy nhiên có những cái mất đi lại hay hơn và xã hội thêm đẹp hơn. Búi tóc củ tỏi là một trong những hình ảnh “mất đi ít ra bản thân tôi không hối tiếc”!

SÀI GÒN - BẠN ĐÔI CHÂN

Hồi nhỏ, trước Giáng sinh hay tết, ba mẹ tôi thường đưa chúng tôi ra các tiệm giày đường Lê Thánh Tôn (quận 1) để mua giày, thường mua ở tiệm giày Bata. Sau này, ba tôi mất đi, tôi không còn được mang giày trong các tiệm lớn nữa, mà là những đôi giày chị tôi mua trên các sạp ở chợ. Một đôi “đi” được vài năm. Vào đại học, tôi không còn được mang giày nữa. Bạn của đôi chân tôi là những đôi guốc đóng trên các sạp ở chợ. Giày thưở đó là món hàng vô cùng xa xỉ với một đứa như tôi.

Guốc tôi mang đứt quai, đem ra điểm sửa giày dép lề đường đóng lại. Mỗi lần đóng lại, thợ sửa giày phải cắt bới hai bên quai nên guốc sẽ chật hơn. Guốc thì khó mòn nếu đóng đế nhựa ở dưới. Nhưng guốc lại mòn ở bàn. Một đôi guốc tôi đóng quai nhiều lần cho đến khi không thể đóng được nữa phải thay quai mới, guốc mòn ở bàn theo từng ngón chân của tôi. Đôi guốc nhìn vào lộ rõ các ngón chân của tôi khắc sâu vào. Sau này, mọi người đều trêu đùa khi loại guốc kiểu in hẳn mấy ngón chân lên bàn ra đời.

Thiếu thốn đến độ tôi lôi ra đôi guốc Thái Lan bà chị họ cho tôi từ trước 1975. Đôi guốc không đẻo bằng cây, rất mềm, quai bị đứt. Tôi mang ra thợ. Ông thợ khéo léo đóng vào đôi quai mới. Khổ nỗi, như đã nói, đôi guốc không phải bằng gỗ, mà bằng một chất liệu gì đó thật mềm. Tôi lại đi bộ từ nhà ra bến xe Lê Hồng Phong (Ngã Bảy). Dọc đường bị vấp, cái quai guốc sút ra. Tôi lại ngồi xuống dùng tay ấn lại mấy cây đinh nhỏ vào thành đôi guốc. Rồi lại đi tiếp…Cuối cùng cũng đến được bến xe, leo được lên xe buýt để đến trường đại học!

Tốt nghiệp đại học, đồng lương tôi không có dư để mua đôi guốc. Nhu yếu phẩm cơ quan phát có hai hộp sữa bò, tôi gởi về cho mẹ, mẹ và chị tôi đem bán để mua cho tôi đôi guốc mới. Một ngày, trên đường Nguyễn Thông, một phụ nữ trung niên trải bao nilon bày ra những đôi giày da. Tôi mua một đôi mang vào và cảm thấy thật hạnh phúc lẫn hãnh diện vì mình mang được đôi giày da! Tuy giày cũ nhưng hợp với túi tiền của tôi. Tôi bất kể kiểu dáng của đôi giày dù có người nhận ra kiểu giày đàn ông.

Rồi tôi cũng có tiền ra chợ mua một đôi giày giả da, mà phải may đế cẩn thân trước khi mang. Tôi luôn ao ước một đôi giày da cổ cao. Thế là tôi mang tiền đi đặt. Tôi đặt ông thợ làm giày cho người tàn tật! Giá đôi giày đó là một chỉ vàng. Ông may rất kỹ. Ngay giao hàng, vợ ông hỏi:

- Chắc chị…bị nhẹ?

Tôi ngơ ngác và chợt hiểu ra khi nghe ông chồng nạt.

- Giày này chị ấy đặt may. Giày bình thường _ ông ta gằn giọng.

Tôi chợt hối hận khi bỏ ra số tiền lớn với đôi giày đặt trong tiệm giày dành cho người tàn tật! Đã vậy, mang đôi giày lại không đẹp như tôi tưởng tượng. Tôi đành bỏ đôi giày vào xó nhà đến khi nó mục ra. Một hôm lang thang trên đường Lý Chính Thắng, và phát hiện một thế giới giày với những kiểu dáng cổ cao tôi ưa thích, tôi vào mua ngay hai đôi giày bốt nhỏ. Tôi thường mang khi mặc đầm. Một người bạn đề nghị nếu tôi mặc đầm nên mang giày dây. Tôi nói tôi thích giày cổ cao. Cho đến một ngày đi du lịch xa, tôi nhờ người chụp ảnh tôi mặc áo đầm ngắn, vải mềm với đôi giày. Rửa hình xong tôi tá hỏa khi nhận ra nét thô kệch của đôi giày khi đi cùng bộ áo đầm nhã nhặn. Lại nữa, tôi vốn thấp người, mang đôi giày thấy rõ khuyết điểm của mình. Đôi giày hoàn toàn không tương xứng với vóc dáng của tôi! Từ đó, tôi mua giày dây để mặc đầm và giày bít gót cao, đế bằng để “đi” chung với quần tây hoặc đồ vest.

Nói đến những người bạn của đôi chân, người ta không thể không nhắc đến hình ảnh những người sửa giày lề đường, đóng đế giày guốc…lề đường. Giày guốc một thời khá mắc nên guốc đứt quai, đóng lại cái quai guốc tốn ít tiền, mua một đôi guốc mới giá có khi gấp mười lần. Giày lại càng cần đến dịch vụ lề đường hơn khi đế giày “long” ra khỏi chiếc giày, hoặc mũi giày “há mỏ” hoặc quai giày dây bị đứt. Chỉ một ít tiền có thể có đôi giày chắc chắn mang lại vào đôi chân. Thường những nơi sửa giày người ta “kiêm” luôn may lại túi xách tay nếu đường may túi bị đứt. Xóm tôi ngày xưa chỉ có một ông sửa giày tên Oanh. Với các dụng cụ sửa giày dép thô sơ, ông nuôi cả bầy con ăn học. Sáng đến nhà đã thấy ông ngồi tần mẫn với những đôi giày, đôi dép da hư. Có lẽ ngồi nhiều ở chiếc ghế thấp từ ngày này sang ngày khác, từ năm này sàng năm kia mà lưng ông cong như bị tật. Hễ giày dép hư là mang đến ông. Ông mất đi con cái không ai giữ nghề. Cũng không hề gì vì quanh khu vực của tôi đã có khá nhiều người sống và nuôi con ăn học nhờ bàn sửa giày ở lề đường.

Sau ngày đất nước mở cửa, hàng hóa ê hề, dĩ nhiên thị trường giày dép cũng đa dạng mẫu mã và thương hiệu. Một người có thể có nhiều đôi giày. Giày cũng nhiều “đẳng cấp”. Giày hiệu cao cấp của VN. Giày hiệu nước ngoài. Giá cả vô cùng “phong phú”, từ vài trăm với đôi giày Việt đến vài chục triệu với đôi giày hiệu Ý. Tuy nhiên, người ta không thể phủ nhận sự cần thiết của các “dịch vụ sửa giày”. Đôi giày bạc triệu lỡ bong chút chỉ, bỏ nguyên đôi giày cũng tiếc, thế là người ta tìm đến ông sửa giày đầu hẻm. Đôi giày vài trăm thôi nhưng cũng tiếc với người thu nhập thấp nếu chỉ vì đứt cọng quai mà bỏ. Thế là chúng được đưa đến chú sửa giày bên đường. Không chỉ giày da, cả dép da cũng vậy. Cũng nhiều mẫu mã, đa dạng giá cả và tạo việc làm cho nhiều bàn tay cần mẫn lề đường nếu lỡ hư hao chút đỉnh.

Sài Gòn với sáu tháng mưa, loại dép giày bằng nhựa đáp ứng nhu cầu “lội nước” của người Sài Gòn. Nhiều loại giày dép nhựa nhìn phớt qua màu sắc y như bằng da. Giá cả giày dép nhựa rẻ hơn. Ngày trước lỡ đôi dép nhựa đứt quai, người ta tiếc của, lấy nhang hoặc đèn cầy “hàn” lại. Sau này có “dịch vụ đổi giày dép nhựa cũ, đứt…lấy đồ mới” chỉ bù ít tiền. Đó là một cách mua bán nhựa cũ. Thí dụ đôi dép đứt người bán “định giá” một ngàn. Khách hàng “bù thêm” bảy ngàn để lấy đôi dép mới. Đôi dép đó ngoài chợ bán chỉ 8 ngàn! Cả hai đều có lợi. Người thu mua mang đôi dép bán vựa ve chai có khi được hai ngàn. Khách hàng được bớt một ngàn và đỡ công đến chợ. Dịch vụ này luôn đi luồn các khu phố, con hẻm và giao dịch tận nhà.

Người ta thường chú ý thương hiệu giày khi muốn sắm cho mình một đôi giày hay đôi dép da giá phải chăng. Khi cần dép đi mưa, chỉ việc ra chợ…Thế nhưng khi người bạn của đôi chân gặp vấn đề, người ta lại lục trí nhớ xem ngã tư nào, góc đường nào có chiếc bàn nho nhỏ với hình ảnh quen thuộc của người sửa chữa giày. Cũng như khi đôi dép nhựa đứt, người ta lại tự hỏi:

- Sao lâu quá không thấy bà “mua dép cũ đổi dép mới” đi ngang đây ta?