KÊNH NHIÊU LỘC -

Chắc chắn tôi sẽ không biết về kênh Nhiêu Lộc nếu năm thứ hai thập niên 70 thế kỷ 20, gia đình tôi không chuyển từ quận 5 về quận 3.

Ngày đó, trong khi chờ thợ quét vôi, sơn sửa lại căn nhà, gia đình tôi nhờ bà Năm, sống trong căn nhà sàn cách nhà tôi bằng những con hẻm ngoằn ngoèo, nấu ăn dùm ngày hai bữa. Ngày đầu tiên đến nhà bà Năm ăn cơm, quả thật chúng tôi không thể nuốt nổi bởi mùi thối từ sông đưa lên _ thưở đó người ta gọi là sông Trương Minh Giảng. Đã vậy, nhìn xuống sông phân người trôi đầy cùng với xác heo, xác chuột và trăm thứ hỗ lốn khác. Ngay nhà bà Năm cũng đại tiện thẳng xuống sông…

Căn nhà của chúng tôi là một trong những căn nhà trong xóm có nhà vệ sinh. Người trong xóm tôi, tức cách sông khoảng vài trăm mét đã thoải mái sử dụng cầu tiêu công cộng. Có lần toilet ở nhà bị nghẹt, tôi đến nhà bà Năm xin đi nhờ, con gái bà “giới thiệu” tôi đến cầu công cộng

Chung quanh khu vực tôi có khá nhiều toilet công cộng, thải thẳng xuống sông. Mỗi ngày dòng sông nhận không biết bao nhiêu tấn chất thải. Vì thế dòng sông đen ngòm, bốc mùi hôi thối không thể tả được. Toilet ở nhà sau năm 1975 bị hư hại nặng. Nếu sửa tốn nhiều tiền, thời bao cấp mà, nên ông anh rể tự nhiên lấp toilet và chúng tôi tự nhiên đến toilet công cộng gần nhứt.

Toilet gần nhà tôi tương đối sạch. Ở gần xóm Chuồng bò có toilet mà người ta gọi là cầu tiêu DÒI thì vô cùng khủng khiếp. Mỗi sáng người ta xếp hàng đi toilet. Tôi gớm nên ít khi đi. Cũng bởi toilet nhà hư, tôi lại được vào ký túc xá trường Đại học Sư Phạm Kỹ thuật ở, một công trình do Mỹ xây dựng nên hệ thống toilet vô cùng tuyệt vời…

Rồi cũng đến ngày tôi ra trường…Tôi phải biết thích nghi với cuộc sống chung cùng mọi người. Tức phải thoải mái đi toilet công cộng khi cần. Tôi than với chị Hai khi đi toilet nhìn xuống cầu thấy gớm quá. Chị thản nhiên:

- Nhìn xuống làm gì. Cứ nhìn lên trời hoặc chung quanh là hết cảm giác muốn ói ngay.

Tôi làm theo chị và hòa nhập được. Toilet có lúc cần sửa chữa. Thế là trong xóm hùn tiền nhau để xây lại. Nhiều gia đình không chịu hùn. Thế là bị cấm đi toilet. Bằng cách nào? Ở tổ phát cho những gia đình có đóng góp tiền một cái thẻ. Hễ trong nhà có ai đi nhớ cầm thẻ theo. Tuy nhiên, chẳng ai ở không đứng ngay toilet mà canh. Thế là một cái bảng được dựng lên:

Ai không đóng tiền thì đừng vác mặt đến đây

Có những người không tiền. Cũng có những người có tiền lại không thích đóng. Mà họ đã chai mặt không đóng, dĩ nhiên họ cũng chai với hàng chữ trên.

Quen với dòng sông …đen gần nhà, tôi lại có dịp đến với bạn bè trong ca đoàn khi nhà họ ở hẳn trên sông, tức nhà sàn. Tôi nhớ từ đường Nguyễn Thông đi vào con hẻm nhỏ, sâu nữa vào trong là một “cụm lớn nhà sàn” được nối với nhau bằng con đường bằng những tấm đan xi măng. Từ đường bằng đan xi măng có thể quẹo vào các con đường nhỏ hơn bằng ván. Tôi nhớ mình chỉ đến liên hệ nhà bạn một lần rồi tởn luôn bởi đường tấm đan nối hững hờ với mấy căn nhà sàn, chừa những khoảng trống lớn mà nhìn xuống thấy rõ giòng nước đen ngòm. Nếu lạc tay lái, cả người và xe lao xuống sông. Tôi lại không biết bơi, khi được vớt lên với một bụng nước đen đó có lẽ tôi sẽ câm hoặc mất trí luôn bởi “ấn tượng” quá mạnh!

Rồi một ngày, tin các toilet công cộng trên sông phải đập bỏ. Mọi nhà bắt buộc phải xây toilet. Toilet nhà tôi chỉ thông lại đường ống…Người ta chưa hết “bất mãn” thì tin các căn nhà sàn trên sông và dọc bờ sông bị giải tỏa. Lúc đó tôi rất buồn vì bạn bè, người quen, các mối quan hệ xa gần đều…ra đi. Nào là ông Ba sửa xe đạp, chị Tư giặt đồ mướn, chú Thành may đồ, ông Tư nhuộm quần áo…

Cuộc sống với bao tất bật, buổi sáng dạy ở trường, buổi tối dạy trung tâm Anh ngữ…Tôi không còn thời gian để buốn vì xa mọi người thân quen…Và để nhận ra con sông Trương Minh Giảng đã được đổi thành Kênh Nhiêu Lộc với những cải tạo giòng nước lại trong xanh. Về nhà nghe bàn về việc cải tạo kênh, tôi nghĩ còn lâu lắm cái nước đen ngòm đó lại có được màu xanh tảo dịu dàng như những con kênh trong các chuyến du lịch tôi từng nhìn thấy.

Và rồi cũng một ngày sau khi nhận quyết định nghỉ hưu, tôi ra trạm xe buýt trên đường Hoàng Sa đón xe ra Sài Gòn. Trạm nhìn ra kênh Nhiêu Lộc. Tôi suýt kêu lên ngạc nhiên khi giòng nước đã có màu tảo xanh nhẹ. Dọc hai bờ kè là hàng rào bảo vệ với những mảng có xanh. Thi thoảng chen vào vài phiến đá hoặc ngọn đồi giả như nét chấm phá tô điểm sự duyên dáng cho giòng kênh xanh dưới kia. Màu đen ngòm kinh tởm đã biến mất từ bao giờ.

Tôi thích thú nhìn những người tản bộ dưới nắng ban mai bên giòng kênh. Rải rác bên hàng rào bảo vệ là những bộ thể dục dụng cụ đơn giản cho mọi người cùng tập. Tôi không còn hình dung 40 năm trước đây là một khu nhà sàn ổ chuột với giòng nước hôi thối bốc lên gây buồn ói những buổi trưa gay gắt.

Nếu có một điều tôi muốn quên đi ở đất Sài Gòn này có lẽ là những ổ chuột nhà sàn trên giòng nước gớm ghiếc của 40 năm trước đây. Nếu có một điều tôi muốn nói cùng người quen đã ra đi cho sự hồi sinh của giòng kênh. Thì đó là sự tự hào. Ít ra họ đã được nơi ở mới. Sự ra đi của họ thật ý nghĩa khi trả lại con kênh nét dịu dàng của chinh nó trước đây. Chỉ thiếu những con tàu du lịch nho nhỏ đưa khách tham quan dọc giòng kênh. Nhưng thôi, hãy để giòng kênh an bình đi. Có du lịch là có kinh doanh. Có kinh doanh là có bát nháo. Chỉ sợ một lần nữa giòng kênh lại oằn mình cho những ô nhiễm khác còn tồi tệ hơn giòng nước đen hôi thối ngày xưa…

NGUYỄN NGỌC HÀ