Lõi đời là một quá trình

Bới trong đống giấy cũ tôi lục thấy nhan nhản những bản tự kiểm điểm làm từ lúc còn học trò nhóc tỳ tới tận nhiều năm sau khi đã vào đời.

Thuở còn thơ, ấu trĩ lạ lùng. Tội to lỗi nhỏ mắc trong tuần trong tháng dù chẳng bị quả tang vẫn tuồn tuột trình báo tuốt mo với đội với đoàn với thầy chủ nhiệm: trốn học, bỏ giờ, ngủ gật trong lớp, không làm bài tập, ôm bom gài phao, cóp pi bài bạn, đánh lộn, chửi thề, đọc sách cấm, nghe nhạc vàng, vẽ bậy bạ, trêu cô giáo, được của rơi không nộp công an... mà chẳng một lời biện bạch, chẳng này nọ vin cớ, chẳng hất đỡ tội sang vai kẻ khác.

Theo dần năm tháng, các bản tự kiểm điểm ngày càng nhẹ đi, lượng khuyết điểm vơi dần. Như thể con người ta không phải là nhân chi sơ tính bản thiện, chẳng phải lúc thiếu thời thì trắng trong rồi về sau mới bị ô nhiễm mà là theo chiều ngược lại.

Song khiêm tốn là một đức tính và không khiêm tốn là một khuyết điểm nặng, ai cũng biết thế, nên tự tôi cũng biết là không dại gì mà trong bản kiểm điểm lại cứ chăm chăm khuyên đỏ cho mọi tính nết và hành vi của mình. Cần phải biết đưa ra những “tồn tại”, những “chưa được”, tuy nhiên cũng cần phải tăng cường dùng sáo ngữ để sao cho những “tồn tại” và những “chưa được” của tôi hòa mình vào những “tồn tại” mà mọi người trong cơ quan vẫn thường tự nhận. Chẳng hạn, tôi viết: trong công tác phê bình và tự phê bình bản thân còn có lúc có nơi tỏ ra chưa thật mạnh dạn; trước tình hình nhiệm vụ mới nhận thức của bản thân còn có khi này khi khác chưa thật cập nhật; trong những nỗ lực công tác thường xuyên và đầy hiệu quả của bản thân cũng còn có lúc có nơi điểm này điểm khác tỏ ra phần nào bất cập v.v...

Xem ra việc viết văn làm thơ cũng từa tựa. Xét cho cùng thì về cơ bản viết văn làm thơ tức là tự nguyện thông báo cho thiên hạ người ta biết về những sự hay sự dở trong suốt cuộc sống của mình, những ý nghĩ xấu, ý nghĩ tốt mình từng nghĩ, và cũng với mục đích là để người ta dựa trên những điều mình viết ra mà góp ý kiến phê bình xây dựng cho mình. Sự viết văn của tôi cũng như của nhiều người đều có thuở ban đầu ấu trĩ, thiếu cân nhắc, có sao nói vậy, nghĩ gì viết nấy, rồi sau đó là một quá trình khôn lên, đạt độ lão luyện, dày dặn kinh nghiệm, trên các trang sách hết hẳn sự dại khờ, chỉ còn no ứ những mỹ từ và những mẹo viết.

Văn Nghệ Trẻ, số 30, 2000, ký tên Nhật Giang