Dàn nhạc một người

Ở đời có những người tài hoa đặc biệt, mỗi ngón tay trên đôi bàn tay họ là một nghề thủ công. Còn trên những ngón tay của tôi, thì ngoài cái móng ra chẳng còn gì hết. Xin thú thật với các bạn, đôi khi gặp thuận lợi, trong đám đông ở đâu đó, những ngón tay tôi cũng chỉ phát huy được mỗi tác dụng: cấu véo phụ nữ là cùng. Mà cái "tài lẻ" này chỉ tổ bị ăn tát tai chứ chẳng có ích lợi gì.

Tôi vụng tay nhưng mũi và lưỡi lại khéo, và được sử dụng như là một môn nghệ thuật. Tôi khịt mũi giả tiếng khèn Durna (1) giống y hệt. Tôi phồng má đánh trống bằng lưỡi, giậm chân giữ nhịp không khác gì có cả một dàn trống hoà tấu.

Nhưng chỉ dựa vào cái "kèn mũi" và cái "trống miệng" để mà sống thì thật là khó. Than ôi! Chỉ vì sự giáo dục âm nhạc cũng như năng khiếu âm nhạc của dân ta còn thấp, nên tôi, một nghệ sĩ độc đáo, vô giá như thế mà vẫn phải chịu cảnh đói dài.

Tôi đã đến không thiếu một nơi nào, với hy vọng tìm được một việc làm gì đó.

Người ta thường phỏng vấn tôi:

- Thế anh biết làm việc gì?

Tôi trả lời giống như mọi người khác:

- Việc gì tôi cũng làm được.

Ai cũng cần phải có việc làm. Nhưng tôi là người ủng hộ chủ trương phân công lao động.

Và nếu như tôi may mắn được giao cho việc thổi kèn bằng mũi thì sự phân công ấy mới hoàn toàn đầy đủ.

Tuy vậy tôi mới chỉ kịp nói câu: "Thưa các ngài, tôi có thể thổi kèn bằng mũi"... thì mọi người đã cười hô hố vẻ nhạo báng tôi ra mặt.

Thấy vậy tôi bèn nói:

- Thì các ông cứ để tôi biểu diễn đã, rồi hẵng nhận xét!

- Ừ thì diễn đi! - Họ bảo tôi.

Lúc đầu tôi diễn "cương", ứng tác sau đó mới vào bài bản. Thổi kèn bằng mũi chán, thỉnh thoảng tôi lại gõ trống miệng. Người xem khoái chí vỗ tay rầm rầm. Chắc bạn cũng khó tin rằng, nhiều người thuộc giới kinh doanh đáng kính mặt mũi lúc nào cũng nghiêm nghị khó đăm đăm, thế mà xem tôi biểu diễn cũng phải bò lăn ra cười. Thậm chí có người còn cởi bỏ cả quần áo ra để múa bụng cho thoải mái.

Thế nhưng bạn có biết sau mỗi lần tôi biểu diễn "mũi - miệng" như thế có điều gì xảy ra không?

Người ta hay nói với tôi thế này:

- Chà chà! Người nghệ sĩ này mà sống ở châu Âu hay ở Mỹ thì giàu to.

Dân ta hay nói câu ấy với tất cả những người đang bị đói.

Nói thế hoá ra chúng ta không có chỗ đứng ở ngay tổ quốc mình mà phải lang bạt sang châu Âu hay sang Mỹ sao! Và như thế có nghĩa là thượng đế đã tạo ra hai loại người: một loại là người châu Á và châu Phi, loại kia là người châu Âu và người Mỹ. Và do người anh em đói rách của chúng ta thuộc vào "loại kia" nên chúng tôi không thể tìm chỗ đứng trong cuộc sống cho mình được.

Sau tất cả những lời tán dương ấy, người ta giúi vào tay tôi năm - mười xu rồi xua tôi đi.

Giờ thì chắc bạn đã hiểu tôi là một người dám chấp nhận đói khổ vì nghệ thuật. Và nếu như tôi không gặp được một ông chủ tốt bụng, một người sành sỏi về nghệ thuật, thì có lẽ suốt đời tôi vẫn chỉ là một anh nghệ sĩ nghiệp dư quèn, chuyên thổi kèn mũi sống vất vưởng cho qua ngày.

Tôi quen ông ta trong thời gian tôi biểu diễn ở nhà hát kịch cương. Tôi làm dàn nhạc nền ở đó... Chắc bạn phải ngạc nhiên?

Phải, tôi là dàn nhạc một người. Vì nếu một người giả được tiếng kèn, tiếng trống thì coi như đã là một dàn nhạc tuyệt vời rồi. Nhưng chưa hết, tôi còn có nhiệm vụ hoá trang thành phụ nữ rồi bước ra sân khấu, hát, múa. Ngoài ra, tôi còn bán vé, trang trí sân khấu, di chuyển lều bạt, phông màn, đạo cụ... Nếu như diễn viên nào bị ốm tôi còn thay họ lên sàn diễn.

Lần ấy nhà hát chúng tôi dựng vở "Hamlét" của Sêchxpia. Người ta giao cho tôi đóng vai Hamlét; nhưng lại không báo trước, hoặc có nói nhưng tôi quên khuấy mất. Ngày hôm trước chúng tôi diễn vở "Người bán đỗ rang từ Khôr", hôm sau tôi cứ tưởng vẫn diễn vở ấy. Khi đến lượt vai tôi xuất hiện, tôi vẫn nghĩ mình là người bán đậu, bước ra sân khấu thổi kèn mũi và đánh trống mồm rất vô tư. Nhưng khi nhìn vào trang trí và các diễn viên khác, tôi bỗng phát hiện ra chúng tôi đang ở Đan Mạch, trong cung vua và chính tôi là hoàng tử Đan Mạch. Lúc đầu, tôi hoàn toàn rối trí không biết làm gì: tiếp tục đóng vai anh chàng bán đậu rang thổi kèn bằng mũi hay vào vai Hămlét. Sau phút luống cuống ban đầu, tôi quyết định: trước khi mình bước ra sân khấu, họ đã diễn rồi, vậy thì mình phải vào vai Hămlét. Trước mặt tôi là cô Elena béo núc ních, vợ người kéo đàn vi ô lông, trong chiếc áo khoác ni lông của con gái, đóng vai Ôphelia. Elena có bộ ngực đồ sộ, chiếc nịt ngực màu hồng lộ rõ qua chiếc áo ni lông chật, trông như hai cái vung đồng úp che bếp ga mà chúng tôi được tặng hồi cưới.

Tôi bắt đầu vào vai diễn bằng lời độc thoại của Hămlét:

- Ta là hoàng tử Hămlét!... Theo tiếng gọi của mẹ ta, ta sẽ trả thù cho cha ta. Cái chết bí ẩn của cha ta sẽ không còn nằm trong cặp hồ sơ: "Các vụ án không rõ thủ phạm" nữa. Ta sẽ viết đơn đề nghị tiến hành giám định pháp y. Ta sẽ ra lệnh đào mồ lấy thi thể cha ta lên để khám nghiệm, phanh phui tội ác bí ẩn này ra. Ta sẽ trao kẻ giết người, là ông chú ta, cho cảnh sát.

Nói xong đoạn độc thoại này, tôi gào lên:

- Hỡi nàng Ôphêlia! Ôphêlia! Ôphê-ê-lia!

Người nhắc vở thì thầm:

- Cảnh sát thông báo: vào giờ này cấm những người bán hàng rong rao to.

Nhưng tôi đã lao vào vòng tay ôm của cô Elena đẫy đà.

Người xem không thích tôi đóng vai Hămlét. Có những tiếng hô vang lên:

- Chúng tôi muốn nghe thổi kèn! Hãy thổi kèn Durna đi!

Phản ứng của khán giả làm cho ông chủ nổi giận. Ông ra lệnh hạ màn và rít lên:

- Này cậu kia, đây là sân khấu nhé! Cậu tưởng mình đang ở ngoài quảng trường dự mít tinh, biểu tình nên muốn hò hét muốn nói gì thì nói à?

Thế là lão ta đuổi tôi. Việc đó thật quá dễ, bởi tôi làm việc không lương cho lão ta. Quả thật, khi anh có việc đi làm, lúc cần tiền vay mượn dễ hơn, người này không có thì vay người khác. Giờ thì tôi khó mà nói dối vì không giấu được ai nữa, tôi bơ vơ không có việc. Tôi nhặt chiếc quần cộc chữa từ bộ quân phục mùa đông mà tôi vẫn mặc khi đóng Hămlét, chiếc quần đùi bóng đá, chiếc áo gi lê, bộ đồ cạo râu cho vào túi xách và bước ra khỏi rạp kịch. Mấy anh chàng cà lơ thất thểu ngoài phố chỉ vào tôi rồi nói với nhau.

- Các cậu biết không? Tay kia là nghệ sĩ đấy!

Mũi hắn không phải mũi thường, mà là kèn Durna thực thụ nhá!

Có một người nào đó tiến gần đến tôi nói:

- Thưa ngài, - ông ta nói, - tôi có câu chuyện muốn nói với ngài.

Tôi trả lời:

- Tôi không có thời gian. Đáng lẽ ông phải thoả thuận trước thời gian gặp, để còn xếp hàng chứ.

- Tôi có việc rất quan trọng muốn nói với ông! Ông ta khẩn khoản.

- Thôi được, trước hết ông hãy cho tôi điếu thuốc, hút cho tỉnh người lại đã.

Ông ta đưa cho tôi một điếu thuốc thơm. Sau đó tôi ngồi vào xe ô tô của ông ta và cả hai cùng đến một xí nghiệp lớn. Chúng tôi bước vào một phòng làm việc rộng, bài trí rất sang trọng. Nhìn căn phòng tráng lệ, tôi bỗng thốt lên:

- Giá mà diễn Hămlét ở đây nhỉ?

Người khách lạ nói:

- Giờ ta hãy bàn vào việc. Tôi là chủ xí nghiệp này.

- Những việc như thế này đáng ra phải nói trước chứ, - tôi đáp lại hơi bối rối, - ít ra cũng phải để cho người ta biết mà xử sự cho đúng mực.

- Không có gì quan trọng cả, tôi vốn theo phái dân chủ, không để ý lắm đến những chuyện đại loại như thế, - người tiếp chuyện tôi nói. - Anh hãy chú ý nghe tôi nói đây.

Tôi là chủ xưởng, nhưng tôi không chèn ép quyền lợi của ai.

- Chà, chà! Nếu ông xử sự như thế thì e rằng ông chết đói.

Ông ta nổi giận:

- Nói bậy! Tôi nói cho anh biết nhé! Tôi là người phản đối chế độ bóc lột. Anh có thể gọi bất kỳ người công nhân nào ở đây mà hỏi!

Chúng tôi cùng nhau xuống khu xưởng. Tôi hỏi người công nhân đầu tiên mà chúng tôi gặp:

- Này, ông chủ anh nói rằng ông ấy không hề bóc lột ai, có phải không?

- Ông chủ nói đúng, - anh ta đáp. - Lương chúng tôi ở đây nhiều gấp hai lần so với các xưởng khác. Mỗi năm chúng tôi được nghỉ phép một tháng có lương. Ngoài ra, nếu hoàn thành công việc được giao cũng được thưởng. Ngày lễ tết cũng có tiền thưởng.

Tôi hết sức bất ngờ, thốt lên:

- Lạ nhỉ!

Trở về phòng làm việc, tôi hỏi:

- Ông không được bình thường, hoặc ông là một kẻ đần độn.

- Khô-ô-ng. Tôi rất thông minh, - ông ta trả lời.

- Cứ cho là thế đi, nhưng tại sao ông làm được như vậy?

- Hãy vểnh tai ra tôi kể cho mà nghe. Trước kia xưởng tôi có ba trăm công nhân. Lương của họ tất nhiên không được nhiều. "Nếu tôi tăng lương cho các anh mười phần trăm thì các anh sẽ làm việc như thế nào?" tôi hỏi công nhân: "Chúng tôi sẽ làm việc nhiều hơn hai lần", - họ trả lời tôi thế. Tôi bèn giảm số công nhân xuống còn hai trăm người. Năng suất lao động so với trước tăng lên hai lần. Tôi lại hỏi họ: "Nếu tôi lại tăng lương lên mười phần trăm nữa, các anh sẽ làm như thế nào?" "Sẽ làm việc nhiều hơn hai lần" - họ trả lời. Tôi bèn cho thôi việc năm mươi người. Cứ như thế công xưởng của tôi chỉ còn hai mươi nhăm công nhân. Họ được nghỉ phép năm và lương cao hơn nhiều so với các xưởng khác. Tôi cũng thu lợi được nhiều hơn trước mười lần.

- Vậy, ông cần tôi làm gì?

- Khoan, nghe tôi nói đã. Giờ thì không thể giảm số lượng công nhân được nữa, vì vậy tôi tìm cách khác để nâng cao năng suất lao động. Các gian phòng trong xưởng, gian nào cũng sạch như li như lau, khác hoàn toàn với các nơi khác. Trong gian phòng sạch sẽ, người ta làm việc có năng suất cao hơn. Các gian phòng lại được mở cửa sổ thoáng mắt, ánh sáng đầy đủ, những điều đó cũng giúp năng suất lao động tăng lên. Tường, trần nhà được sơn lại. Màu sắc có ảnh hưởng rất lớn đến con người. Màu sắc có ảnh hưởng rất lớn đến con người. Màu xanh da trời và màu trắng có tác dụng an thần, vỗ về, nên bệnh viện hay sơn màu vàng phân tán sự chú ý tới công việc. Màu đỏ và màu xanh lục gây hồi hộp, kích thích mạch đập làm máu chảy nhanh trong huyết quản. Phòng ngủ người ta thường sơn màu đỏ. Nhờ sơn đúng cách mà năng suất lao động của xưởng tôi tăng lên hai lần.

- Nhưng ông cần tôi để làm gì?

- Hãy khoan, rồi tôi sẽ nói. Tôi nói rằng, tôi sẽ tăng năng suất lao động cao hơn nữa, mà không bóc lột ai cả. Vì thế, tôi quyết định thoả mãn nhu cầu thưởng thức âm nhạc của công nhân. Khi làm việc lại được nghe nhạc, người ta không nhận ra mình đã làm việc nhiều hơn và tích cực hơn. Tôi cần anh là ở việc này. Xưởng tôi đã có một dàn nhạc. Nhưng nuôi nó quá tốn kém.

- Sao ông không dùng máy quay đĩa phóng ra loa cho cả xưởng cùng nghe nhạc.

- Loa phát ra âm thanh kim loại, làm hại thần kinh, cản trở công việc. Cần phải có âm thanh tự nhiên.

- Rất tuyệt! - Tôi tán thành.

- Chỉ với một điều kiện: không sử dụng nhạc Thổ Nhĩ Kỳ.

-...

- Anh có thông thạo nhạc phương Tây không?

- Còn phải nói!

- Anh chơi thử một bản rapxôđi của Hunggari xem sao.

Tôi khịt mũi một bản rapxôđi có dàn trống môi phụ hoạ, làm ông chủ hết sức thán phục.

- Này anh bạn, kèn Durna và trống chưa đủ, - ông chủ nói. - Anh mới làm việc bằng mũi và mồm, hai chân vẫn để không. Nếu anh làm việc cả hai chân nữa tôi sẽ trả lương gấp đôi cho anh.

- Rất tuyệt, - tôi nói. - Tay phải tôi sẽ vỗ bụng giả làm trống cái.

- Rất khá! Nhưng chân vẫn chưa có việc.

- Chân tôi giậm gót giầy giả làm chũm chọc.

- Tốt, tốt! Còn gì nữa.

- Còn, còn... Tôi nghĩ ra rồi. Tay trái tôi vẫn còn rỗi. Tôi sẽ dùng tay trái vỗ mông đánh nhịp.

- Còn gì nữa không?

- Tôi vẫn còn một - hai chỗ nữa nhưng, thề với ông là chúng hết sức cần thiết cho riêng tôi, không phục vụ người khác được.

- Rất tuyệt! Vậy là anh sẽ thay thế một dàn nhạc gồm sáu nhạc công. Nếu tôi thuê một dàn nhạc như thế thì mỗi ngày phải trả ít nhất là hai trăm lia. Anh có đồng ý không, nếu tôi trả mỗi ngày năm mươi lia.

- Vô cùng biết ơn ngài! Cả một tuần tôi cũng không kiếm đươc ngần ấy tiền.

- Thế là hợp đồng đã ký kết rồi nhé. Anh thấy đấy, tôi trả lương cho công nhân cao gấp hai ba lần là cũng tương tự như vậy đó. Tôi không chỉ trả lương cao cho họ. Để họ làm việc có năng suất cao hơn, tôi còn làm tất cả những gì mà họ muốn. Anh hãy nói đi, anh muốn gì? Sơn phòng làm việc màu xanh da trời à? Hay là màu hồng? Anh cần quần áo mới à?

Tôi nhìn thẳng vào mặt ông chủ tốt bụng và nói:

- Tôi hoàn toàn, hoàn toàn không muốn gì hết. Tôi vô cùng biết ơn ngài. Nhưng nếu ngài muốn động viên tôi, thì xin hãy thực hiện cho tôi một điều mong muốn duy nhất, và chỉ thế là đủ.

- Anh cứ nói, tôi sẽ thực hiện ngay tức khắc.

- Tôi ước mong không nhìn thấy cái mặt mẹt của ông, chỉ có thế là đủ.

- Ông chủ vui vẻ nói:

- Nhất trí, nào đưa tay đây, - ông ta nói - Cứ thế nhé. Hãy bắt đầu khịt mũi đi!