Chương 66 HỌC HỎI THÔNG QUA NHỮNG TRÒ CHƠI CHIẾN TRANH, NGÔN NGỮ CỦA GIẾT CHÓC

P. R. cho biết rằng anh thích thảo luận về các tác động của môi trường. Anh có hai con nhỏ, và thông qua phim ảnh, báo chí, radio và học đường, chúng đang học hỏi ngôn ngữ của sự thù hận và giết chóc. Đồ chơi của lũ trẻ là súng máy, xe tăng và chúng chơi trò chiến tranh. Anh và vợ đã cố gắng chống lại điều đó bằng cách nói chuyện với chúng về tình cảm và trách nhiệm. Chẳng phải con người là sản phẩm của môi trường hay sao? Chẳng phải môi trường được thay đổi nhằm mang lại một thế giới hạnh phúc và ôn hòa sao?

Có thể chống lại cái xấu không, hay cái xấu phải được hiểu và tiêu trừ? Cái tốt có thể là đối trọng cho cái xấu không? Thuật ngữ của thù hận và giết chóc, những trò chơi chiến tranh và biệt ngữ của nó, chẳng phải đã ăn sâu vào những tầng ẩn mật của ý thức sao? Sau khi bắt rễ vào đó, liệu chúng ta có thể nhổ tận gốc chúng bằng cách du nhập những gốc rễ của tình cảm và trách nhiệm không? Các gốc rễ của tình cảm và hận thù nằm chung với nhau, đối địch lẫn nhau, phản ứng tùy theo hoàn cảnh. Khi người ta được yêu cầu chiến đấu, có một sự hồi đáp từ những tầng tích trữ các trò chơi thời thơ ấu và những ấn tượng về chiến tranh, thù hận và sự hào hứng; chính điều này hồi đáp với các yếu tố khác của sự đào thoát. Mỗi tầng của ý thức hồi đáp tùy theo nội dung của nó. Điều mà người ta học hỏi ở thời thơ ấu được khắc ghi vào một trong những tầng của ý thức và nó hồi đáp khi được kêu gọi. Một tầng khác của tình cảm và trách nhiệm có thể đè lên, che phủ nó, nhưng tầng của thù hận, của những trò chơi chiến tranh… thì vẫn còn đó. Nó không thể bị vô hiệu hóa. Hoặc nó phải bị nhổ tận gốc, hoặc không bao giờ được đưa nó vào ý thức. Việc triệt tiêu nó đòi hỏi sự hiểu biết có ý thức, nhận thức sâu sắc. Tốt hơn là đừng để bị hư hỏng.

Người cha này trả lời: “Nhưng nói chuyện với mấy đứa trẻ về những sự vô lý và tàn bạo của chiến tranh sẽ khiến chúng trở nên khác biệt chúng bạn. Chúng sẽ không hòa hợp được với những đứa trẻ khác, chúng sẽ bị tẩy chay”.

Nếu bạn không sẵn lòng trả giá cho việc gửi chúng tới một ngôi trường không dung thứ cho chiến tranh và các trò chơi chiến tranh, hoặc không chấp nhận rủi ro của việc khiến con mình trở nên lập dị, thì bạn đang chuẩn bị và tiếp tay cho cuộc chiến kế tiếp. Bạn không thể nước đôi trong việc này: Hoặc bạn muốn hoặc bạn không muốn những thảm họa kinh khủng của chiến tranh. Nếu không muốn, bạn phải toàn tâm toàn ý sẵn lòng dạy dỗ các con sống với lòng trắc ẩn, khoan dung, không cạnh tranh, không tham lam và đừng dạy chúng phải hy sinh tính mạng, phải giết chóc.

Mục đích của con người là gì? Mục đích sẽ quyết định môi trường hữu ích và cần thiết đến mức nào. Nếu mục đích của con người là biến mình thành một thực thể ngoan ngoãn, tuân theo xã hội, cư xử tốt, một công dân “gương mẫu” của thế giới, để khiến họ tuân theo một khuôn mẫu… thì môi trường “đúng” là điều cần thiết. Lúc đó, nó được chính quyền, các chuyên gia ghép lại với nhau và con người trở thành một bánh răng đơn thuần trong một cỗ máy hoàn hảo. Liệu họ có mãn nguyện với điều đó không hay có một yếu tố hoạt tác lớn hơn sẽ phá hủy cỗ máy hoàn hảo đó?

Đến khi chúng ta khám phá ra mục đích thật sự của con người là gì thì môi trường mới lui xuống tầm quan trọng thứ yếu, bởi vì mục đích sẽ định hình phương tiện. Mục đích của con người là tìm ra cái vĩnh cửu, cái thực hữu, để sáng tạo vô tận. Bởi vì không có điều đó, việc trở thành một công dân “tốt”, không chống đối xã hội chỉ đơn thuần là vì sự thuận tiện, vị lợi, và cái gì hữu ích trong chính nó thì không có ý nghĩa. Chẳng hạn, một cỗ máy không thể tự nó hữu ích mà nó hữu ích vì công dụng của nó. Liệu môi trường có thể được sử dụng để định hình con người không? Và người ta sẽ được định hình để trở thành gì đây? Nếu con người được định hình để trở thành công dân “tốt”, với tất cả hàm ý của nó, thì mục đích không phải là cái tối hậu mà chỉ là nhất thời, mà cái nhất thời thì không có ý nghĩa.

Cái nhất thời liên quan đến quá khứ và quá khứ đang tự quy định nó bằng cái mà nó đang hướng về. Cái nhất thời không có giá trị nếu không có mục đích. Và nếu mục đích là do con người tạo nên, thì nó không còn là điều vĩnh cửu nữa, bởi vì con người đang tìm kiếm cái gì hữu ích cho họ. Và cái gì hữu ích thì không vô tận. Con người sẽ bị kẹt trong tình trạng rối loạn của sinh và tử, của sự tồn tại.

Tồn tại tự nó không phải là một mục đích: Nó là phương tiện để đạt tới một mục đích. Mục đích này có phải do con người khám phá hay định hình? Nếu là do con người định hình thì nó không có thực, bởi vì bản thân con người không phải là mục đích, mà là phương tiện. Phương tiện chứa đựng mục đích, nhưng nó không phải là mục đích. Mục đích phải được mỗi người khám phá. Để khám phá thì phải có sự tự do chứ không phải một sự khuôn định, dù tốt hay xấu. Ý thức có thể tự điều chỉnh theo bất cứ sự khuôn định nào, nhưng chỉ khi tự do nó mới có thể khám phá cái thực hữu. Chẳng phải tự do nằm ở ngay lúc bắt đầu chứ không chỉ ở kết thúc đó sao? Sự khuôn định có cần thiết cho tự do không? Chẳng phải tư tưởng cần giải thoát bản thân nó khỏi sự khuôn định để tự do khám phá cái thực hữu sao? Yếu tố khuôn định là môi trường, vốn tự sinh ra, và chính bản ngã là thứ luôn giam hãm ý thức, suy nghĩ-cảm xúc. Bản ngã tạo ra sự trói buộc, tạo ra chính môi trường đã giam cầm nó. Và không phải là nó phải tự nguyện ngừng tạo ra để có sự tự do, vốn chứa đựng cái thực hữu, hay sao?

Có phải việc chấm dứt bản ngã là kết quả từ sự cưỡng ép của riêng nó, của sự thèm khát hay điều răn của riêng nó, vốn chỉ mang lại một sự thay đổi, biến cải cho bản thân nó? Hay đó là kết quả của sự nhận thức và hiểu biết sâu sắc về nguyên nhân của bản ngã? Nhận thức, sự thấu hiểu này có phụ thuộc vào hoàn cảnh không? Hoàn cảnh có thể trợ giúp, nhưng nhận thức không lệ thuộc vào bên ngoài. Sự phụ thuộc vào ngoại cảnh là nô lệ hóa suy nghĩ-cảm xúc, cái bên trong. Khi trở thành nô lệ và bị lệ thuộc, suy nghĩ-cảm xúc sẽ đòi hỏi sự biến chuyển của ngoại giới, hoàn cảnh, và vì vậy, nó vẫn bị khép kín, vẫn là một tù nhân. Người khôn ngoan hiểu rõ điều này nên sẽ thờ ơ với hoàn cảnh. Họ không lệ thuộc vào nó để có được sự tự do, sự nhận thức, sự hiểu biết cho mình. Họ tìm cách thoát khỏi sự thèm muốn ngay từ lúc bắt đầu, bởi vì sự thèm muốn dưới rất nhiều hình thức chỉ mang lại sự vô minh và phiền não. Nó là nguồn gốc của mọi sự ràng buộc. Sự thèm muốn – thể hiện qua thú nhục dục, đam mê vật chất, danh vọng cá nhân và sự bất tử – phải được hóa giải, không phải thông qua ngoại cảnh, mà thông qua sự tự nhận thức và tự biết mình, thông qua tư duy đúng và sự thấu hiểu. Khi thoát khỏi thèm muốn, cái vĩnh cửu sẽ hiện diện.