Chương IV
Với số tiền công của Thân, giá anh có đi làm đều đều cũng chỉ đủ tiền gạo và tiền nhà; còn nhiều thức chi tiêu khác như mắm muối, sà-phòng, củi và thức ăn... đều trông vào việc khâu "rua" của Mai và Dậu.
Độ này Khánh cũng đã tập khâu, và bắt đầu làm được chút ít. Nếu cứ thế, mấy anh em cũng tạm đủ sống, nhưng Thân thường bị thất nghiệp. Anh không thể làm với một cửa hiệu nào được lâu bao giờ.
Không phải là anh vụng tay nghề, trái lại, anh làm rất khéo tay và được nhiều chủ hiệu biệt đãi.
Nhưng vì anh có tính nóng nẩy, hay bênh vực người khác. Như lần này, một người thợ bạn của anh vì lỡ tay làm hỏng một cái mũ, bị chủ mắng tàn nhẫn. Các thợ khác đều có ý tức hộ, nhưng tất cả đều nín im, cúi mặt, mà làm công việc của mình. Thân không thế, trước cảnh ấy, anh thấy máu trong người như bốc lên, mặt bừng đỏ; anh đứng dậy, trỏ vào mặt người chủ và mắng lại.
Thế rồi, lẽ tất nhiên anh bị đuổi ra khỏi cửa với cái mũ trắng cũ trên đầu.
Trên đường về nhà, chân anh bước đi từng bước chậm, anh thấy nhói ở tim khi nghĩ đến ba em với những ngày đói khổ như mấy lần anh bị thất nghiệp trước. Anh cau mặt nhớ tới việc bán ruộng và chú Hàn. Chú Hàn, người béo lùn, thích vận Âu phục, có cái đầu rất tròn, với mái tóc hoa râm thưa, chải lật, hai con mắt nhỏ nhưng rất tinh nhanh ở dưới cái trán thấp, làm khuôn mặt ngắn hẳn lại; nước da ngăm ngăm đen và mặt hơi rỗ hoa.
Tuy mấy anh em Thân gọi ông là chú, nhưng thực ra không có họ hàng. Theo lời mẹ anh kể lại, Thân được biết hồi xưa, khi còn hàn vi, chú rất chăm chỉ và ngoan ngoãn nên được thầy anh thương, nuôi, nhận làm em, dạy nghề, rồi lại gây dựng cho một cửa hiệu riêng. Nhờ tính cần kiệm và láu lỉnh, vài năm sau chú trở nên khá giả, rồi mua một chức Hàn lâm; từ khi ấy, chú không năng đi lại thăm thầy anh như trước nữa. Mỗi khi nhắc tới chú, thầy anh không ngớt mắng là đồ phụ bạc.
Thân còn nhớ hồi mẹ anh mới sinh Khánh, thầy anh bị ốm nặng, chú Hàn lại thăm, bị thầy anh mắng nhiếc thậm tệ và đuổi đi. Nhưng chú Hàn vẫn nhẫn nại, chắp hai tay, đứng ở cạnh sập, cử chỉ cốt che đậy cái tiếng phụ bạc mà thầy anh đã mắng chú, làm thầy anh càng cáu, cầm chiếc gối sơn ném vào chú, trong lúc mẹ anh lôi chú ra cửa, nói:
- Thôi tôi xin chú, nhà tôi đang lúc nóng nẩy, chú nên chiều nhà tôi.
Từ buổi ấy, Thân không thấy chú lại thăm thầy anh nữa, nhưng thầy anh thì vẫn nhắc đến chú với những lời mắng nhiếc. Bẵng đi mấy tháng, Thân lại gặp chú Hàn trong đám tang thầy anh, trông chú vẫn rầu rĩ trong cái áo dài trắng; Thân tự nhiên thấy ghét chú lạ lùng, và anh bắt đầu lờ mờ hiểu những cái gì mà người ta gọi là giả dối.
Từ đấy, không một lần nào mẹ anh và mấy anh em anh lại nhà chú Hàn nữa, tuy những ngày giỗ tết chú vẫn đưa đồ lễ đến rất chu đáo.
Thế nhưng độ này, Thân phải tới nhà chú để nói về việc bán ruộng cho chú. Lần mới rồi, Thân đến, gặp lúc chú đang ngồi ăn cơm với vợ và mấy đứa con ở chung quanh một cái bàn rộng, bày đầy thức ăn.
Lúc trông thấy anh, chú như niềm nở, bằng một giọng sang sảng, chú hỏi một câu mà bất cứ gặp ai chú cũng nói sau cái bắt tay hững hờ hay chặt chẽ, tùy lúc và tùy từng công việc:
- À, "me-sừ", thế nào, phát tài chứ?
Thân khẽ trả lời, trong khi thím Hàn cao tiếng gọi người nhà pha nước. những đứa con chú Hàn như chẳng thèm để ý tới Thân; chúng vừa ăn, vừa cười nói, bàn cãi om sòm về truyện phim mà chúng vừa được xem tối hôm trước, chú thím Hàn cũng cũng nói góp vào chuyện vui của các con, vô tình quên hẳn Thân ngồi một mình bên mép sập với chén nước, gần tỏa hết khói ở trước mặt.
Chờ lâu, Thân đã thấy khó chịu, anh thầm nghĩ:
"Mình đến bán ruộng cho họ, chứ có đến xin gì đâu mà họ khinh người quá. Thật là đồ bạc nghĩa.»
Lúc này, anh thoáng nghĩ đến cha, bàn tay anh nắm lại, mặt bắt đầu bừng nóng. Anh toan đứng dậy đi về, thì chú Hàn cũng đã xong bữa. Chú đứng lên, vừa nới dây thắt lưng, vừa hỏi Thân:
- Thế nào "me-sừ" phát tài chứ?
Rồi chú kéo ghế lại ngồi trước Thân, cử chỉ ấy làm Thân nguôi giận, bắt đầu nói vào công việc:
- Thưa chú, cháu đã hỏi anh Trưởng bạ Phúc, anh ấy bảo nếu chú mua, anh ấy sẽ đóng triện.
Thân nói xong, chú Hàn vẫn ngồi yên, xỉa răng, trên khuôn mặt tỏ một vẻ suy tính rồi nói:
- Khó lắm! Khó lắm! Rồi nay mai các em nó nhớn lên lại tưởng tôi mua rẻ, bán đắt gì của anh, nhất là lúc này chúng nó chưa đủ tuổi ký văn tự.
- Thưa chú chỉ có em Khánh cháu là còn nhỏ, song em Mai, em Dậu cháu đã hiểu biết, chú mua lúc này là giúp cho chúng cháu lấy vốn buôn bán.
- Vẫn biết thế, nhưng cái gì nó hợp lệ vẫn hơn. Quyền giám hộ còn ở trong tay ông bác...
Thân đã bắt đầu cáu, anh toan nói:
"Nếu hợp lệ thì tôi đã bán được cho bất cứ người nào, cần gì phải nói khó để chú mua giúp."
Nhưng anh nén được và chỉ hỏi:
- Thưa, thế chú có mua không?
Tiếng thím Hàn xen vào:
- Thôi thì ông xem thế nào, mua giúp cho các anh, các chị ấy.
Chú Hàn tặc lưỡi:
- Thì cũng còn xem đã...
Rồi chú quay lại hỏi Thân:
- À, thế anh đã nói với bác chưa?
- Thưa chú, việc ấy là phụ, ruộng ấy là của chúng cháu, nếu chú mua...
- Vẫn biết thế, nhưng phải nói trước cho có sự thỏa thuận.
Thân cáu hẳn:
- Nếu cần đến thỏa thuận, chúng cháu đã không cần đến phải bán ruộng và không đến nỗi phải ra ở riêng...
Nghĩ đến đây thì Thân cững vừa về tới nhà, trên phản một mâm cơm hãy còn đậy lồng bàn, mấy chị em đang chờ anh. Vừa ăn cơm, Dậu, Mai, Khánh vừa líu tíu nói chuyện, nhưng Thân vẫn trầm ngâm.
Anh không biết bắt đầu bằng câu nào, nói cho các em nghe anh đã mất việc. Cho đến tối, việc khâu "rua" xong mà chưa nhận hàng mới, nên ba chị em được đi nằm sớm, nhưng họ vẫn để đèn sáng và nói chuyện vãn.
Thân ngồi ở đầu bàn, lúc bấy giờ anh mới nói:
- Anh lại mất việc rồi!
Cả Dậu và Mai cùng giật mình.
Anh giảng giải:
- Tại nó láo quá, ai lại người thợ làm hỏng chút việc mà nó dám bảo người ta là đồ khốn nạn, quân ngu. Có phải hễ cứ làm chủ là được quyền mắng thợ như thế đâu...
Mai ngắt lời, hỏi kháy:
- Thế người ta mắng anh à?
- Không, nhưng...
Dậu thở dài:
- Anh ấy thì bao giờ chả thế. Mỗi ngày một gàn toẹt mãi ra, việc nhà thì nhác, việc chú bác thì siêng.
- Ừ, không phải việc mình, kệ xác nó có được không? Cứ hay mua việc, rút cục chỉ mình thiệt.
Nghe các em nói mỗi người một điều, Thân chỉ cau mặt ngồi yên, không nổi cáu như những lúc khác gặp điều trái ý.
Anh chỉ thấy giận các em không hiểu mình.
Anh cố giảng giải:
- Nếu ai cũng nghĩ không phải việc mình mà mặc kệ, thì những người yếu thế cứ bị đè nén mãi. Anh có bị mất việc thật, nhưng ít ra cũng cho thằng chủ ấy một bài học.
Mai nói:
- Anh có cho ai được bài học nào không thì chẳng biết, chỉ biết mình đói có đứa nào nó thương không?
Dậu nói tiếp:
- Đã bao nhiêu lần rồi, cơm không có mà ăn, anh cũng chẳng lo, mấy hôm nữa còn phải giả tiền nhà...
Không để Dậu nói hết, Thân gắt:
- Này tôi bảo, có im cả không?
Ngừng lại mấy phút, Thân tiếp:
- Nếu tôi gàn mà làm khổ các cô, thì các cô ở với nhau, tôi đi... Tôi sẽ làm giấy để nhường lại tất cả gia tài, ruộng nương cho các cô, tôi không lấy tí gì cả.
Vừa nói Thân vừa với cái bút, lấy manh giấy viết. Từ nãy Khánh vẫn nằm im, nghe hai chị và anh cãi nhau, lòng hồi hộp, vẻ bứt rứt, khổ sở.
Đến lúc Thân nói đi, Khánh vùng dậy chạy đến bên Thân, giữ chặt tay anh, nức nở:
- Không, anh cho cả em đi… với anh... cơ. Em không lấy ruộng... không lấy gì cả.
Thân xiết chặt tay em:
- Đi với anh thì khổ lắm.
Khánh càng nức nở:
- Không, em không sợ, anh cứ… cho em đi cơ.
Trong lúc ấy, Dậu và Mai nằm im thin thít, nước mắt chảy đẫm hai má. Mai nhớ đến tính tình của Thân gần đây. Có lắm hôm ăn cơm tối xong, anh đi biền biệt cho đến khuya. Lúc trở về, mang theo mấy cuốn sách rồi vặn nhỏ đèn, ngồi xem miệt mài, tất cả tinh thần như bị thu hút vào sách.
Suốt ngày anh không hay nói, nhưng hễ nói thì lại nói rất nhiều. Bất cứ một việc gì anh cũng đem lý luận tới cùng. Nói nhiều câu thật khó hiểu. Vì thế nhiều người bảo anh là gàn. Cả hai em Dậu và Mai nhiều lúc cũng bảo anh vậy.
Ngay lúc này, Mai nghĩ anh không gàn, cô mang máng thấy Thân rất có thể "đi" thật. Mai hối hận đã dầy vò anh, muốn nói một câu gì xin lỗi và bảo anh đừng đi, nhưng không dám nói; cả Dậu cũng vậy. Mấy phút yên lặng đầy tình cảm.
Thân lên tiếng, giọng anh nói nho nhỏ, hơi run run, mặt buồn rầu, hai mắt chớp chớp như sắp khóc:
- Thật anh chỉ vì có các em mà còn ở lại đây, nếu không chưa biết bây giờ anh đã đi đến đâu rồi. Mấy anh em mình mồ côi sớm, nếu không biết sống vào tình thương yêu nhau thời đến nay đã mỗi đứa một cửa rồi còn đâu. Anh còn nhớ hồi nhà bị tịch-ký, ông Lý, trưởng phố, muốn xin em Mai làm con nuôi, hứa cho ăn học tử tế. Em Khánh thì có ông trạng sư xin, ông ta lại hiếm con, chắc ở với ông ấy sẽ được sung sướng, bác bảo thế và bằng lòng cho. Nhưng em Khánh không chịu. Em Mai cũng không bằng lòng.
Thân ngừng lại, nghẹn lời, anh không giữ nổi những giọt nước mắt chảy trên má.
Dậu và Mai khóc sụt sịt. Thân tiếp:
- Đấy các em xem, thế mà lúc này còn được sống với nhau, anh em lại cứ hay cãi nhau. Có phải anh không biết lo đến cơm áo đâu. Mỗi khi mất việc, anh không tiếc gì cả, nhưng lòng anh như thắt lại khi nghĩ đến các em lại sắp sửa đói khổ…
Cảm động quá, Thân không nói tiếp được. Anh gục mặt vào lòng hai bàn tay, người anh rung lên.