Phần thứ nhất I
Xoay cúi mình đạp xe, tránh những luồng gió hút, táp vào mặt. Đêm mùa đông ẩm ướt. Con đường vào khu nhà lổn nhổn những gạch vụn, và tối đặc.
Nhưng Xoay đã thuộc từng vũng nước, từng mô đất. Chiếc xe đạp rung lên phành phạch. Mọi người ở khu nhà này, cứ nghe tiếng phành phạch ấy là biết Xoay về. Cái xe của Xoay mỗi khi chuyển động, mọi bộ phận đều rung lên, duy chỉ có cái chuông là cứng lại! Xoay mỉm cười, tự nhủ: xe đạp là phương tiện đưa ta từ điểm A tới điểm B, giữ được khung, đùi đĩa, xích líp và lốp cho ngon, thế là đạt yêu cầu. Nhưng sao đêm nay, về tới đây rồi mà nó cứ nặng trì xuống, giống như bánh xe lún trong cát? Từ trưa tới giờ, đi chạy xin việc cho vợ, hăng máu, quên mất cái bụng đã cạn kiệt, Xoay hình dung thấy nồi cơm bốc khói, những chú cá khô lật qua lật lại trên bếp dầu bay mùi khét thơm. Và đĩa rau bắp cải luộc có gừng, bát nước mắm ớt tỏi dậy mùi, bụng Xoay càng cào cấu tợn. Chắc giờ này Sương đang ngóng anh? Mà chờ với đợi làm gì kia chứ. Mấy năm rồi, gõ cửa hàng chục cơ quan quen biết, tìm việc, mất hàng tá giấy làm hồ sơ, vậy mà vẫn cứ đi không về không! Mới đầu Xoay đâu có tưởng tượng được chính anh lại phải lao đầu vào việc chạy chọt, xin xỏ, nhọc nhằn đến ghê sợ. Khu nhà im lìm giống như dãy nhà mồ hoang vắng, chỉ có sự chuyển động chập chờn của bóng đêm. Xoay thò chân chống xe dừng trước cửa. Bỗng anh có cảm giác mọi vật chao ngược lên, gai ốc nổi khắp người khi nghe như đâu đó có tiếng khóc tức tưởi của phụ nữ. Anh dóng tai. Đúng là tiếng khóc bị nén lại, nhưng không nén được từ trong bụi chuối phía đầu nhà. Lạ nhỉ, chả lẽ giờ này Sương lại ra đó khóc, thương cho cái thân chồng lặn lội? Không, Sương vốn là một cô gái cứng cỏi, đã từng qua bao khốn khó, nào anh có thấy Sương khóc bao giờ. Thế thì ai? Xoay đẩy xe vào hiên, xỏ tay túi áo đại cán, cúi nhìn vào bóng tối, hỏi:
- Ai?
Cái bóng tách khỏi bụi chuối.
- Ai đấy? - Xoay hỏi.
- Tôi đây mà.
- Ơ, tiếng ai như tiếng chị Mão?
- Vâng, tôi đây. Mão đây.
- úi giời ơi, bà chị!
Xoay reo lên nhận ra bà Mão, người chị nuôi đã nghỉ hưu của cái "trạm đón tiếp" năm xưa, khi khu nhà này còn được gọi như thế. Nghe đâu hai ông bà làm ăn khấm khá, ông mở quán hớt tóc, bà làm gánh bún ốc đầu ô, lại còn cậu con trai đi bộ đội, cô con gái sang học bên Cộng hòa dân chủ Đức. Chắc chuyến này bà chị về thăm anh em... Nhưng mà sao rét mướt thế này chị ấy lại về, lại đứng đầu nhà khóc?...
- Cậu cho chị ở nhờ đêm nay, mai chị lên chùa.
Xoay đón cái làn từ tay bà Mão, đặt tay lên đôi vai gầy lạnh giá của người đàn bà.
- Chị vào nhà đi. Sao chị không gọi nhà em?
- Tôi có quen cô ấy đâu mà gọi?
- Chị buồn cười nhỉ. Còn bao nhiêu anh em quen cũ ở đây
- Tôi có gọi chú Tạo, nhưng hình như... chú ấy không nhận ra.
Xoay đẩy cửa. Chiếc ghế đẩu chắn phía trong rít lên. ánh đèn dầu từ phòng trong hắt ra lờ mờ sau tấm ri đô dù. Xoay đặt cái làn hương hoa của bà Mão lên ghế rồi vào vặn to đèn. Bà Mão đứng chắp hai tay trước ngực, nước mắt lưng tròng:
- Lạy cậu. Cậu ăn ở phúc đức quá. Rồi chị sẽ cầu các Quan Ngài phù hộ cậu.
Xoay ngỡ ngàng nắm tay bà Mão, kéo bà ngồi xuống giường:
- Chị làm sao thế?
- Chị lên chùa...
- Em hâm lại cơm, thức ăn, chị em mình cùng ăn nhé.
- Cảm ơn cậu, chị ăn rồi.
Xoay bỗng thấy rùng mình. Bà Mão già tọp hẳn đi, nét mặt dài dại, giọng nói cứ như ở đâu. Có chuyện gì mà giờ đây bà trở nên tiều tụy thế này? Mới có mấy năm tóc bà đã bạc gần hết. Những nếp nhăn nhầu nhĩ, không còn cái dáng nhanh nhảu, mau mắn của người chị nuôi tận tụy năm nào.
- Nghe nói chị làm ăn khá, bọn em đã mừng.
Bà Mão co chân ngồi thụt vào góc giường, nhìn Xoay trân trân, hai hàng nước mắt tràn ra hai bên gò má xương xẩu, xám ngắt. Rồi bà gục mặt vào hai bàn tay, đôi vai run lên:
- Lạy cậu, cậu đừng nói thế, oan cho chị.
Xoay đặt tay lên vai bà Mão:
- Dù sao chị cũng phải bình tĩnh. ở đây còn có bọn em mà.
- Lúc nãy chị gặp chú Tạo, định hỏi ở nhờ gian kho nhưng chú ấy đẩy chị ra, bảo chị điên. Trời ơi, chị điên thì chị việc gì phải hỏi han, nhờ vả.
Cơn tức tối ẩn sẵn trong lòng Xoay, bây giờ được dịp bung ra. Anh chồm dậy, lao sang dãy nhà bên, gọi to:
- Ông Tạo! Ông Tạo! Ông dậy ngay, có khách.
Không có tiếng động. Xoay rờ vào cánh cửa, cái khóa to lạnh ngắt im lìm. Anh quay ra sân, đứng ngơ ngẩn một lúc rồi sang gọi cửa những căn phòng khác. Chỉ trong chốc lát cả khu nhà như bừng tỉnh. Nghe tin có bà Mão về, mọi người kéo sang chật nhà Xoay. Người ta xúm vào thăm hỏi, trách móc và chép miệng tỏ vẻ thông cảm. Nhưng rồi cuối cùng cũng ai về nhà nấy, chỉ còn lại anh Khoái, Luân và Hà. Bà Mão đã định thần lại, lấm lét nhìn bốn người đàn ông. Bà cầm tay Khoái, vuốt nhẹ:
- Chú là chú Khoái, Chị nhớ mà... Chú Khoái...
Rồi bà lại cầm tay Luân:
- Còn chú là chú Luân.
Bỗng dưng bà cười rũ rượi, chỉ vào mặt Hà:
- ối giời đất ơi là giời đất ơi, thằng Hà. Có đúng không nào? Vẫn chưa khỏi bệnh nấm tóc hả em? Thế mà không bảo chị cầu các Quan Ngài phù hộ, độ trì cho, khỏi ngay thôi mà.
Bà trở nên linh hoạt khác thường. Hai tay cầm bó hương, nhìn lên khắp bốn mặt gian phòng, thấy không có bàn thờ, bà đờ đẫn nhìn Xoay:
- Nhà cậu không có bàn thờ à? Sao cậu nỡ như thế, hả Xoay?
Bà lấy gói hoa trong làn ra, đặt vào một tờ giấy trên bàn nhanh nhảu nhìn mọi người:
- Các em cứ ngồi im, để chị cầu các Ngài cho. Các Ngài không nỡ bỏ chị em mình đâu mà sợ...
Như có một ma lực, bốn người đàn ông cùng ngồi nghiêm trang. Bà Mão lấy diêm thắp hương, cúi lom khom, xuýt xoa khấn, rồi bỗng quỳ thụp xuống nền nhà.
Vợ Xoay rón rén vén riđô, thò đầu ra rồi lại thụt vào. Căn phòng nghi ngút khói hương. Cùng lúc, dường như bốn người đàn ông đều chợt tỉnh, quay nhìn nhau.
Khoái mạnh bạo tới bế xốc nách bà Mão lên, đặt bà ngồi vào giường, nói giọng rầu rầu:
- Chị ngồi xuống đây đã nào. Sao mà chị tôi khổ thế này?
Bà Mão ngồi, hai tay thu lại, miệng lắp bắp. Rồi bà lại bật khóc.
- Mấy tháng nay chị đi ăn mày Phật, - bà nói tức tưởi - Chị đi khắp các nơi tìm mà không ra. Các em tìm được cho chị thì chị vạn lời ân tạ...
- Chị tìm cái gì kia chứ? - Xoay cau có hỏi.
- Chị tìm cái đứa nó lừa mị chị... Sao mà tôi khốn nạn thế này?...
Bà khóc lặng đi, không còn nói được nữa. Không khí căn phòng trở nên căng thẳng. Luân và Hà ngồi im như tượng. Còn Khoái thì săn đón, dọn dẹp giường, chuẩn bị chỗ nghỉ cho bà Mão. Xoay cầm đèn soi cho Khoái buộc dây màn. Bà Mão ngồi rũ xuống. Xoay và Khoái, người đỡ bà Mão, người vén màn đặt bà nằm xuống, đắp chăn cho bà. Khoái thở dài:
- Chuyện gì thì cũng phải bình tĩnh, ngày mai hỏi chị ấy.
Rồi họ tản ra về.
Sự việc bà Mão bỗng dưng quay lại khu nhà này khiến mọi người ai cũng có cảm giác như mình có lỗi. Mấy năm nay, có ai còn nhắc tới bà nữa đâu. Người ta chỉ nghe, chỉ ang áng rằng, bà làm ăn khấm khá. Thậm chí nhiều lúc bà đã bị quên lãng trong tình cảm của từng người...
Xoay bê cái mâm nhôm có đĩa rau bắp cải luộc, mấy lát đậu phụ kho trắng nhợt, bát nước mắm và liễn cơm nguội ra ngồi ăn. Bây giờ Xoay lại không cảm thấy đói nữa. Té ra cái sự no đói cũng có lúc thật. Giá mà khi nãy về, được ăn ngay thì đĩa rau luộc kia hóa "mầm đá" như trong truyện Trạng Quỳnh thết vua, thết chúa thật! Thế nhưng bây giờ, cũng phải ăn, phải "nạp năng lượng" cho nó khỏi nhớ bữa, chút có ngả lưng thì cái bụng cũng không còn lý do cồn cào. Xoay cố và những miếng rõ to, nhai nhồm nhoàm để "lấy không khí". Nhưng ý nghĩ hóm hỉnh của anh không vượt quá được sự chán nản bên trong, cùng sự việc bà Mão diễn ra vừa rồi. Anh có cảm giác như cơn sốt rét rừng đang rình mò đâu đó, khiến sống lưng ớn lạnh. Bà Mão đã nằm im. Xoay buông đũa đứng dậy. Đầu anh mang mang nhức. Sương đã lại ngủ say. Anh quẳng bát đũa vào cái chậu dẹp sang góc phòng lụi cụi soi đèn, chợt thấy chậu áo quần của Sương ngâm mấy ngày nay chưa giặt. Anh khẽ rùng mình. Nhưng nước dạo này khó khăn quá, Sương chưa giặt được có lẽ vì thương anh gánh nước vất vả. Xoay lặng lẽ lên giường nằm, chưa kịp chợp mắt thì điện bừng sáng. Xoay vùng dậy ra phòng ngoài tắt điện cho bà Mão ngủ, rồi trở vào ngồi thừ nơi mép giường. Bây giờ đã hơn 12 giờ đêm. Tiếng anh Khoái từ phòng bên nghe rõ mồn một: "Mẹ nó, lúc cần điện thì nó cúp. Lúc đi ngủ thì nó lại cho. Đúng là quân điên nặng. Đã thế thì ông dậy, ông nấu cơm". Rồi tiếng anh lục tục mở tủ, mở hòm, đổ nước vào ấm, vo gạo, rít thuốc lào. Xoay rùng mình khi nghe tiếng bật công tắc chiếc máy cát sét của Khoái. Tiếng băng quay rè rè, rồi cái giai điệu ẽo ợt của băng nhạc đã mòn cũ: "Chiều nay làm mưa... Sao em không lại...". Rồi lại nghe tiếng bật công tắc, tiếng băng quay và bài "Ngựa hoang" được thay thế. "Ngựa hoang... về với chốn sông này... Thảm cỏ... tình yêu dưới chân mình... Ngựa hoang..." Rõ cái anh Khoái, cứ có điện là y như rằng bấm máy. Tiếng hát khê đặc thỉnh thoảng lại rống lên nhoi nhói. Nhưng mà anh ấy thích. Mọi người ở đây cũng đã phải quen với nếp sống của nhau. Mới đầu nhiều người khó chịu, thậm chí đã "có ý kiến", nhưng Khoái không cần để ý. Anh không có ý định thay đổi cách sống của mình. Và cuối cùng thì mọi người cũng quen.
Giờ đây, trong cái nền âm thanh ấy, Xoay chui vào màn, kéo chăn. Vợ anh cựa mình, làu bàu:
- Có chuyện gì mà các ông ầm ầm lên thế?
- Chuyện gì. Chị Mão nuôi quân cũ về chơi, mấy cha bên xưởng không cho nghỉ nhờ.
- ối gì chỗ mà sao lại khó khăn thế?
- Vậy mới nên chuyện chứ.
- Lúc nào cái nhà anh Khoái cũng mở nhạc với nhẽo. Cứ như rác ném vào tai người ta, - Sương nói, - Hình như lại có cô nào bên đó.
Xoay bịt miệng vợ:
- Mặc người ta. ở tập thể phải tế nhị, đừng chõ vào cuộc sống của người khác, rách việc.
Vợ Xoay rúc đầu vào nách chồng, im lặng.
"Ân tình mở cửa ra với mình... Ngựa hoang... Còn in những vết thù... Ngựa hoang..."
Có tiếng ai đó gõ cửa phòng anh Khoái nghe gắt gỏng. Rồi giọng khàn khàn của phó giám đốc Tạo:
- Yêu cầu ông tắt máy đi. Khuya lắm rồi. Phải biết tôn trọng nhau chứ?
Tiếng cánh cửa nhà Khoái kẹt mở:
- Hách gớm nhỉ.
- Yêu cầu ông tắt nhạc đồi trụy đi.
- Này anh bạn - tiếng Khoái lại bỗng nghiêm. Ăn nói cho cẩn thận nhé. ông có biết đồi trụy là gì không? Ăn ở bất nhân như các ông mới gọi là đồi trụy.
Và tiếng cánh cửa khép, tiếng cài then. Bài hát "Ngựa hoang" hình như được vặn to hơn...
Xoay thao thức mãi không ngủ được. Anh nhổm dậy qua ánh điện sáng trắng chợt nhận ra khuôn mặt vợ tái xanh, hốc hác. Sương đã có thai. Cưới nhau có tới ba năm nay rồi, "kế hoạch" mãi, chờ xin việc xong rồi đẻ. Nhưng cuối cùng bị "vỡ kế hoạch". Phần vì cái cảm giác lạnh lẽo của cuộc sống hai vợ chồng trơn cứ mỗi ngày mỗi tăng. Mà kế hoạch cái nỗi gì khi chưa có con? "Thằng Xoay có khi bị thuốc độc màu da cam hồi chiến tranh, nên bị "điếc" chứ cứ nói khoác là "kế hoạch", câu nói đùa ấy, của ai đó trong lúc vui khiến Xoay chột dạ. Quả Xoay có nhiều lần phải ăn thứ sắn thứ gạo bị hóa học hồi chiến tranh thật. Và cái vị đắng nhăn nhẳn ấy giờ đây vẫn như còn đọng lại nơi đầu lưỡi. Xoay sẽ rùng mình, đặt tay lên bụng vợ. Nỗi lo bùng lên. Anh lắc mạnh đầu cố rũ cái cảm giác rờn rợn ấy. Anh không dám hình dung khi con anh ra đời phải chịu số phận hẩm hiu. Không! Điều ấy không thể xảy ra. Sức khỏe của Xoay bình thường, thậm chí rất khỏe... Anh cố nghĩ sang chuyện khác. Chuyện khác... Cái ngày Xoay mới ra Hà Nội, vào Trạm với chiếc ba lô nhàu nát, nào Xoay có hình dung ra cảnh "hạnh phúc gia đình" là thế nào đâu? Anh hăm hở dồn tiền lương mua sách, ôn thi Đại học. Xoay chưa bao giờ để ý tới chuyện tính toán chi tiêu. Nhận lương xong, nộp tiền ăn cho bếp tập thể, số còn lại anh tiêu vào bất cứ việc gì khi cảm thấy cần. Mùa đông cái năm mới ra Hà Nội ấy, đến áo len Xoay cũng chưa có. Nhớ hôm gặp anh Nguyên cùng ở chiến trường, thấy Xoay mặc mỗi cái áo đại cán, anh đã rủ Xoay về nhà chơi, và cho Xoay "mượn" cái áo len gai... Sương chợt cựa mình, he hé mắt nhìn chồng. Rồi lại nằm im. Xoay kéo chăn, dồn vào phía sau lưng cho vợ. Anh nằm xuống, mắt chong chong. Có tiếng còi tàu hun hút, não nề. Và tiếng thở của máy tàu vào ga nặng nhọc. Cái đêm đầu tiên bước chân xuống ga Hà Nội cùng Luân, cũng rét khô thế này. Luân dẫn Xoay đi ăn bún riêu, rồi vào nhà ông anh nuôi của Luân gần đó. Luân đã từng ở Hà Nội mấy năm trước khi đi B, nên thạo đường. Còn Xoay, một cậu lính nhà quê từ gốc gác đến ngọn ngành. Hà Nội đối với anh vừa cao xa, vừa thiêng liêng, lại cũng vừa rất gần gũi. Xoay nhớ lại cái hôm ngồi trên đỉnh dốc, vừa mới đi đánh địch về, rét ở rừng già tê buốt, và đói. Xoay cùng đồng đội chụm lửa nướng sắn ăn, và mở chiếc rađiô chiến lợi phẩm nghe. Tin Hà Nội bị B52 làm những người lính ngồi lặng như đá. Xoay không kìm lòng được vừa uất ức, vừa như bị sỉ nhục, anh vơ gộc củi, nhìn trừng trừng tên tù binh bị trói, định táng cho nó một cái. Nhưng nghĩ thế nào lại thôi. Cũng cùng lúc ấy, một chiến sĩ đã chộp khẩu AK, nổ liền một loạt vào đầu tên tù binh... Sự việc ấy cứ ám ảnh Xoay mãi...
- Thôi, không nghĩ chuyện ấy nữa!
Xoay ôm đầu buột thốt lên. Sương lại cựa mình:
- Anh không ngủ à?
Hỏi là hỏi vậy, rồi Sương nằm im. Có tiếng ai đó đi lại ngoài hiên, tiếng va của xô chậu. Chắc giờ này Luân đã dậy gánh nước. Tiếng chiếc máy cát sét từ phòng anh Khoái rống lên: "Ân tình mở cửa ra với mình... Ngựa hoang... Con in những vết hằn... Ngựa hoang..."
Xoay rón rén dậy. Không ngủ được thì dậy gánh nước, vừa được việc lại vừa khỏi phải tự mình đánh vật với những ý nghĩ không đâu vào đâu. Đã thành thói quen ở khu nhà này, điện và nước chỉ có vào lúc đêm khuya. Mỗi ngày đời sống cứ tụt dần xuống. Nhưng dù sao cũng vẫn còn có nước, có điện, còn hơn chán vạn nhiều khu tập thể đông đúc khác.
Xoay vừa ra tới vòi nước thì Luân cũng đã hứng xong một thùng.
- Đi đâu về mà khuya thế? Không ngủ à? - Luân hỏi bạn.
- Vẫn cái việc xin xỏ, chán bỏ mẹ.
- Khi chiều tao thấy Vân nhà tao nói, trên các cụ có việc làm. Hay mày chịu khó đi cùng Vân lên hỏi xem.
- Việc gì?
- Đóng sổ sách. Được thêm đồng nào hay đồng ấy mày ạ.
- Ai chả biết thế. Nhưng hàng của tập thể hay tư nhân?
- Của gia đình Vân. Mày đưa thùng đây, của tao đầy rồi.
Xoay đưa thùng cho bạn rồi lấy thuốc lá, châm cho bạn một điếu. Hai người ngồi trên đống gạch gần đó chờ nước chảy vào thùng. Đêm lạnh cứng. Lại có tiếng còi tàu hun hút, và tiếng phanh một chiếc ô tô nào đó nghe rợn người. Chợt nước ngừng chảy. Xoay nhảy khỏi chỗ, nhìn chò chõ vào vòi nước. Khỉ thế, cái số mình không ra làm sao, cứ động vào việc gì là việc ấy hỏng! Rõ ràng là nước vừa phóng ra ào ào, chưa được hai phần ba thùng đã lại tịt ngòi.
- Ngồi đây chơi, chờ một tí Xoay ạ. - Luân bảo bạn. Xoay lững thững tới bên đống gạch. Luân thở dài:
- Tình hình chị Mão thế nào nhỉ?
- Tao chưa hỏi được. Nhưng xem ra có vẻ không bình thường.
- Khổ thân chị ấy.
- Mai phải hỏi chị ấy xem - Xoay nói.
Họ cùng ngồi lặng. Hình ảnh bà Mão chị nuôi ngày nào hiện lên. Một bà Mão mau mắn, lúc nào cũng nơm nớp lo không vừa lòng anh em. Đó là những ngày đầu của "Trạm đón tiếp". Họ không thể hình dung được nếu cái Trạm hồi ấy mà thiếu bà Mão và thủ kho Ron, thì họ sẽ sống thế nào. ấy vậy mà ngày tan Trạm, bà Mão xin về, không ngờ mọi người lại nhanh quên đến thế. Cả Luân, cả Xoay cũng đã quên bà...
- Phải giúp chị ấy - Luân nói - Không thể để một người tốt như thế phải sống trong bi kịch.
Hai người cùng lặng im sau câu nói như tự nó buông ra. Xoay không nghi ngờ gì điều bạn vừa nói cả. Hai người thân nhau từ hồi ở chiến trường đánh Mỹ, tuy mỗi người một đơn vị. Họ cùng được chuyển lên Quân khu một đợt dự trại viết văn. Hồi ấy là năm 1973, Luân đã có nhiều bài in trên Tạp chí văn nghệ của Quân khu. Còn Xoay, tuy vào chiến trường trước nhưng lại mới tập tè cầm bút...
- Mày phải lo thu xếp thế nào cho ổn định... - Luân nói.
- Thu xếp thế nào?
- Tao thấy cứ loay hoay theo đuổi vào biên chế nhà nước, khó lắm. Ngày càng khó.
- Mình không bám nhà nước thì còn bám ai?
- Quả có thế thật, nhưng cứ để Sương ở nhà mãi buồn lắm.
Xoay búng mẩu thuốc vụt vào trong đêm. Từ ngày bước chân xuống tàu, vào nhà ông anh nuôi của Luân, rồi khoác ba lô tới nhập Trạm, hai đứa thực sự chia ra làm hai ngả của cuộc sống, mặc dù cùng một công việc. Cái bước rẽ ngoặt ấy có lẽ bắt đầu từ đám cưới của Luân. Ông anh nuôi của Luân đã "dấm" sẵn cho chú em một cô hiệu phó trẻ măng trường mẫu giáo, "Hợp với chú lắm" ông anh nói thế. Và rồi họ gặp nhau, hợp nhau thật. Còn Xoay? Anh đang rối bời vì mối tình dở dang với cô Liên, ca sĩ của Quân khu, thì tình cờ gặp Sương ở đám cưới bạn...
- Mày thấy thế nào? Bỗng Luân hỏi.
- Cái gì?
- Chuyện xin việc trên nhà vợ tao.
- Thế mày định xui tao đi làm thuê cho nhà vợ mày à?
- ấy chết. Sao mày lại nghĩ thế?
Bỗng Xoay nhảy lại vòi nước lần nữa. Anh nhấc thùng lên. Thôi, chả gánh nước nữa! Chợt anh nhìn đống gạch và nảy ra một ý định. Luân bê thùng nước của mình định san cho bạn. Xoay gạt ra:
- Tao không gánh nước nữa!
- Thằng này buồn cười nhỉ.
- Tao gánh gạch.
- Hả?
- Tao đã cưa song cửa sổ thông ra phía sau để làm bếp rồi. Tiện có vôi vữa, gạch ngói, làm một ít về đục tường xây cửa cho đàng hoàng.
- Đừng liều thế Xoay ạ.
- Gạch ngói, vôi vữa của Nhà nước, chúng nó để mục ra cả năm nay, không làm gì. Thì mình lấy tu sửa nhà cửa cho Nhà nước chứ có đem bán chác làm giàu riêng cho mình đâu mà sợ.
- Để thì không sao, đụng vào là thành vấn đề đấy. Tao khuyên mày...
Xoay không nghe bạn. Anh lặng lẽ xếp gạch vào thùng. Biết tính Xoay, Luân cũng lặng lẽ gánh nước về.
Luân cứ tưởng Xoay chỉ lấy một vài chục viên gạch, ai dè, sau khi gánh nước về nhà, đã nằm xuống rồi, vẫn nghe mang máng như có tiếng chân người bước nặng nhọc. Luân ra cửa đứng. Rõ là anh chàng Xoay vẫn hì hụi gánh gạch. Cái thằng kỳ cục thật. Sống với nhau hơn chục năm, cứ tưởng hiểu nhau, việc gì Luân cũng góp ý với Xoay. Nhưng Xoay chưa bao giờ nghe Luân cả. Bao giờ Luân cũng phải lường trước cho bạn những biến cố bất thường. Nhưng rồi việc gì diễn ra nó vẫn cứ diễn ra. Hồi về trại viết Quân khu, hai đứa cùng được phân về tổ "người tốt", Luân lấy làm mừng rỡ. Còn Xoay lại ủ dột. Té ra Xoay đang viết một cuốn tiểu thuyết về chiến tranh. Cứ đinh ninh tới Trại sẽ có thời gian viết và sửa chữa, anh không ngờ việc ấy phải gác lại. "Tình hình cách mạng đang sục sôi, yêu cầu các đồng chí tập trung viết gương các anh hùng, biểu dương tinh thần chiến đấu của các chiến sĩ ngoài trận địa. Còn những công trình to tát như tiểu thuyết thì hãy gác lại. Chưa đủ sức viết đâu các đồng chí ạ..." - Đồng chí cán bộ tuyên huấn Quân khu, phụ trách trại viết nói. Giữa không khí hào hứng chung của các trại viên, ai cũng biểu thị quyết tâm, chỉ riêng Xoay là im lặng. Nhưng im lặng thế nào được? Trại trưởng đã yêu cầu Xoay phát biểu. Anh đứng lên với vẻ mặt gườm gườm, nhìn đồng chí cán bộ tuyên huấn:
- Tôi nhận được công văn triệu tập về dự trại sáng tác văn học, chứ không phải dự trại báo chí.
- Văn học! Theo đồng chí thì văn học là thế nào? - Đồng chí cán bộ tuyên huấn vặn lại.
- Văn học trước hết không phải cái việc mà chúng ta đang làm.
- Thế thì ai làm?.
- Chính đồng chí, các trợ lý tuyên huấn, trợ lý tuyên truyền. Còn anh em viết văn, dù là nghiệp dư cũng phải làm đúng với công việc của mình là sáng tác.
- Chưa có cánh đã đòi biết bay - một trại viên nói. Và tiếp theo một cuộc tranh cãi bùng nổ. Xoay bị chụp cho hàng lô những thứ mũ lập trường, quan điểm sai trái. Những ngày tiếp sau đó, Xoay trở nên lạc lõng, cô đơn giữa mọi người. Chỉ còn Luân, khi ấy đã được gọi là "nhà văn của Quân khu" thông cảm với anh. Luân khuyên Xoay nên làm những việc mà cấp trên yêu cầu, còn việc viết văn là cả cuộc đời. Không những thế, Luân còn lặng lẽ lên gặp đồng chí trại trưởng và một số cán bộ cấp trên có liên quan đến việc tổ chức trại viết, thanh minh cho bạn. Nhưng cái tính ngang ngạnh của Xoay thì Luân chịu, không thuyết phục được. Xoay xin về đơn vị và được chấp thuận.
Luân là người duy nhất tiễn Xoay ra trạm giao liên.
Tới bờ suối Nước Trong. Xoay dừng lại nắm tay Luân:
- Chúc mày ở lại làm được nhiều việc.
Luân ái ngại nhìn bạn lủi thủi khoác ba lô ra đi. Một lúc sau, Luân không kìm lòng được, anh xắn quần lội qua suối, chạy theo Xoay.
- Xoay! Mày định đi thật à?.
- Thế mày định bảo tao ở lại đây làm gì?.
Luân nắm ba lô Xoay níu lại:
- Theo tao, mày nên ở lại viết cho xong cuốn sách.
- Ai cho viết?
- Lại phải ai cho viết nữa à? Mày cứ ở lại, tao sẽ thuyết phục được.
- Nói thật với mày, - Xoay dằn giọng. - Tao không xin xỏ ai hết. Muốn viết cho ra hồn thì phải sống trung thực, Luân ạ. Tao không làm việc hộ cho người khác đâu!
Luân chợt đỏ mặt vì chạm tự ái...
Và giờ đây, đứng trước cửa nhà nhìn ra, gió lạnh táp vào mặt khiến Luân rùng mình. Anh lặng lẽ sang nhà Xoay. Xoay đang xếp gạch vào góc phòng, nhìn bạn:
- Phải củng cố chỗ ở cho ra cái gia đình... - Xoay nói.
Luân so vai đứng nhìn bạn một lúc rồi quay ra, lòng thắc thỏm lo. Sáng mai đống gạch lẹm đi một phần, người ta truy tìm và làm rùm beng lên, nó sẽ nói thế nào?...
***
Bà Mão dậy khi vợ chồng Xoay còn đang ngủ. Nhìn đống gạch ngổn ngang trong góc phòng, bà chợt rùng mình nhớ tới đống gạch mấy tháng trước trong nhà. Bà lấy bó hương thắp và xếp những viên gạch kẹp chân hương, ngồi thụp xuống khấn. Bà lầm rầm cầu cho gạch ngói chớ vỡ ra, cho cậu Xoay xây nhà, xây cửa ăn nên làm ra, cho mồ mả con trai bà được yên phận nơi góc rừng nào đó. Bà đã đi ngược lên tận Hà Giang tìm con. Rồi lại vào mãi trong miền Nam. Ai chỉ cho bà biết con bà ở đâu, là bà tới đó. Bà mơ có gạch để xây cho con cái mộ. Gạch bà đã mua rồi, chất trong góc nhà, có tới cả năm nay. Bà chỉ có mình nó với con bé cái Dự. Hai đứa con lớn lên nhờ cơm tập thể. Bà cho con đi sơ tán cùng cơ quan những năm chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ. Thằng Dư con trai bà học hết mười rồi, nhưng không đỗ vào đại học, nó chán bố dượng, chán bà, nên mới đi bộ đội. Mẹ có bỏ con đâu mà con bỏ mẹ? Cái gánh bún ốc đầu ô tuột khỏi vai mẹ khi thằng Lực con bà Hòe về báo tin con chết. Rồi cái thằng Lực ấy trốn biệt vào Nam, chỗ anh nó làm gì to lắm, không về. Nó không cho mẹ biết con chết thế nào, con chết ở đâu. Mẹ biết trông cậy vào ai, khi mà cái Dự em con cũng đã bứt khỏi tay mẹ, đi học mãi bên Tây rồi. Còn cái người đã có một thời nhận con là con, nhận mẹ là vợ ấy, từ ngày bị kỷ luật về, mở quán cắt tóc, tưởng chỉn chu làm ăn, ai ngờ lại bị rủ rê, chứng nào tật nấy, suốt ngày rượu chè cờ bạc, không nhìn ngó gì tới mẹ. Hồi còn con ở nhà đã thế, con đi rồi ngày càng quá ra. Mẹ cố nhịn nhục chịu đựng, những mong lôi được ông ta thoát khỏi tay mấy thằng mặt xệ vì rượu góc phố. Có hôm ông ta lôi cả đám người dơ dáy ấy về đập phá, ra đầu ô cướp cả gánh bún ốc của mẹ để đãi đằng, kiếm cớ đánh chửi mẹ không bằng con ở. Sao lại có thứ đàn ông khốn nạn thế hả con? Và sao cái ngày các con còn nhỏ dại, bố con hy sinh, mẹ lại ngu ngốc thế? Nếu như mẹ không nghe những lời ngon ngọt than vãn của ông ta, thì cuộc đời mẹ con mình nào đâu đến nỗi! Mà mẹ đâu có phải mù gì không biết ông ta, cái thằng quản lý nói lắp ấy, hắn chuyên bớt xén tiêu chuẩn của anh em. Đã nhiều lần mẹ bắt được hắn gục mặt trong xó tối gặm tỏi gà. Đã nhiều lần mẹ bắt được tay day được trán hắn xúc trộm đường trong kho đem bán... Con ơi, thế mà mẹ lại bị nó lôi kéo, lừa mị. "Mão hiểu lầm anh rồi. Chẳng qua vì anh thương em quá... Đàn ông không có cái nhỏ nhen như em nghĩ đâu...". Có lần mẹ bắt được quả tang hắn đang xúc trộm gạo. Mẹ toan kêu lên. Nhưng hắn đã quỳ xuống dưới chân mẹ: "Em tha cho anh, Mão nhé. Thực lòng anh muốn có tiền mua cho em và hai con cái chăn bông." Ngày nào mẹ cũng bị hắn săn đuổi với nét mặt rầu rĩ: "Vợ anh chết... Con anh chết…" Không hiểu sao mẹ lại nghe hắn, mẹ không biết nữa: "Em cho anh đưa con đi xem một tối..."
Ngày còn bé, con chả suốt ngày quấn chân hắn ta là gì? Hắn rủ con đi chơi, nếu mẹ không cho là con khóc. Khuya về, hắn bế con vắt vai, cho con ngủ, làm mẹ mềm lòng..
Vợ Xoay run rẩy túm lấy chồng khi vừa nhổm dậy, nhìn thấy bà Mão mặt đầm đìa nước mắt, ngồi trước đống gạch. ánh điện từ phòng ngoài hắt vào và những nén hương lập lòe, nghi ngút khói tạo nên không khí rùng rợn. Cô lắp bấp gọi:
- Anh Xoay! Dậy nhanh lên này!
Xoay bị dựng dậy cùng lúc bà Mão đứng lên, lủi thủi bỏ ra phòng ngoài. Rồi chợt nghe tiếng bà Mão khóc nức nở. Xoay mặc quần áo ra ngồi lặng bên người đàn bà đang nằm co dúm. Anh định hỏi nguyên do vì sao bà nên nông nỗi này, nhưng lại sợ chạm nỗi đau mà hỏi ra chỉ càng làm cho vết thương thêm ứa máu. Bà Mão dần dần hồi tỉnh. Và khi nhận ra Xoay đang ngồi cạnh, bà níu vai anh:
- Em để chị đi, rồi chị về. Chị lên chùa Bà Đá, nếu tiện, chị sẽ đi chùa Hương với các cụ, rồi chị sẽ về nhờ em với thằng Luân, thằng Hà, thằng Ron... Nhưng giờ thì chị đi. Em đừng lo, chị nhiều tiền lắm. Chị bán nhà, được cả mấy cây vàng... Chị không phải xin các em đâu...
Xoay cầm bàn tay lạnh giá của bà Mão. Một lúc sau, bà ngồi dậy, rồi cả quyết đứng lên:
- Chị đi đây.
- Để em gọi...
- ấy chết. Không phải gọi ai hết. Chị đi rồi chị sẽ quay lại ngay thôi mà.
Trời lạnh khô và lặng gió. Bà Mão xách làn bước nhanh ra khỏi nhà, khiến Xoay không kịp phản ứng.
Anh bước ra cửa lắp bắp:
- Chị Mão. Rồi chị về thật nhé. Chị cứ về đây với chúng em.