- II - Vụ ám sát tại lâu đài-

Thẩm phán Cosma Damian ngủ ngay sau khi lăn mình vào trong cái giường to lớn và đẹp lộng lẫy, như thể là ông nhào vào ngay trong những làn sóng bạc của đồ đăng-ten, đồ thêu và nệm lông trắng tinh. Ngày lễ ông nhậm chức quan tòa là một ngày đáng ghi nhớ và vất vả đối với một thẩm phán. Hơn nữa, Cosma Damian thể chất yếu ớt. Đời sống ở viện mồ côi, ở nội trú trường trung học, ở cư xá sinh viên và ở doanh trại quân đội, với những bữa ăn trong các căn-tin và giấc ngủ trong các phòng ngủ tập thể, đã làm cho ông có sức khỏe mỏng manh.

Damian luôn luôn đứng đầu lớp, từ trường mẫu giáo cho đến kỳ thi tuyển vào ngành Tòa án mới vài tuần trước đây. Các giáo sư và bạn bè của ông luôn xem ông là một người có trí thông minh đặc biệt.

Bây giờ ông đã hoàn tất nền học vấn của mình; nhưng thiên tài mà mọi người chờ đợi nơi ông, chưa thấy phát hiện. Trái với các giáo sư và bạn bè của mình, Damian nhận thức ngay từ đầu là mình chỉ có một sự thông minh bình thường. Nếu ông luôn luôn đứng đầu lớp và nếu ông đã đáp đúng các câu hỏi của các giám khảo trong các kỳ thi, điều đó duy nhất chỉ vì ông là con mồ côi. Một đứa con mồ côi, cũng như tất cả những kẻ nghèo khổ, bắt buộc phải làm việc cực nhọc hơn những kẻ khác. Nó bắt buộc phải làm việc một cách nghiêm chỉnh. Cosma Damian đã làm việc một cách nghiêm chỉnh, nhưng ông không có thiên tài, thậm chí không có một sự thông minh đặc biệt.

Một hôm ở viện đại học, Damian đã gặp Elena.

Đây là người thiếu nữ đầu tiên đã dành cho ông một sự chú ý nào đó. Elena nghe ông nói chuyện với vẻ ưu ái. Vì vậy mà ông gắn bó với nàng bằng một mối tình tri ân. Cosma Damian không biết vị hôn thê đẹp như thế nào, thân ái như thế nào, nhưng ông yêu quý nàng một cách say mê. Đây là người đàn bà đầu tiên trên đời đã nhìn ông một cách trìu mến, với đôi mắt đàn bà. Vì vậy ông đã quyết định cưới nàng. Lúc ông quen biết Elena, ông mơ ước trở thành một luật sư lớn, một nhà biện hộ danh tiếng có ảnh đăng trên các nhật báo. Bố của Elena, viên chức Nhà nước, muốn có một chàng rể có lương bổng cố định, địa vị vững chãi, chức vụ rõ rệt và hưu bổng bảo đảm. Viên chức Nhà nước mặc đồng phục, nếu có thể. Thí dụ, sĩ quan quân đội, sĩ quan cảnh sát, quan tòa.

Bố của Elena đặt nghề luật sư ngang hàng với nghề diễn viên, nhạc sĩ hay họa sĩ, là những nghề mà người ta khởi sự mỗi ngày, những nghề phiêu lưu, vì tương lai luôn luôn bất trắc. Nghề luật sư là một nghề mà người ta phải đứng mà hành xử, người ta phải luôn luôn tranh đấu. Luật sư, cũng như người nghệ sĩ, mỗi ngày phải phát minh một cái gì mới mẻ, và mỗi ngày phải đi theo một con đường chưa ai đi qua. Trong lúc, trong các nghề khác, mỗi ngày người ta cùng đi theo một con đường. Các luật sư và nghệ sĩ giống như những tay chạy đua trên sân vận động, giống như những con ngựa đua trên đường đua ngựa. Họ không cầm chắc được kết quả của cuộc đua và mỗi ngày bắt buộc họ phải ganh đua, loại bỏ nhau một các không thương tiếc.

Nghề quan tòa thì trái lại. Là quan tòa trước tiên, điều đó có nghĩa là ngồi mà làm việc. Và ngồi một cách đường bệ, trong một ghế phô-tơi. Ghế phô-tơi là dụng cụ làm việc và là biểu hiện của nghề xử án. Một quan tòa không cần có óc sáng tạo. Trái với điều người ta nghĩ, một quan tòa không bao giờ gặp tình thế khó xử. Vì một quan tòa không bao giờ làm việc tùy theo lương tâm mình. Ông ta cân nhắc các tài liệu, các chứng cứ, các sự việc. Ông ta xem xét chúng để xem đúng hay sai, giống như người bán hàng kiểm soát chất lượng của món hàng. Rồi ông ta lại cân nhắc một lần nữa cái phải, cái trái. Ông ta cân nhắc tội phạm nặng nhẹ, và tìm trong bộ luật như người ta tra một giá biểu niêm yết ở chợ, cái giá phải trả của tội phạm ấy bằng thời gian phải lưu đày, phải ở tù, bằng số năm bị cầm cố, bị trục xuất. Công việc của quan tòa là cân nhắc những sự kiện đã được ghi rõ trong các tài liệu của hồ sơ, như người ta cân một món hàng, và sau đó bắt người phạm tội phải trả cái giá của cái tội mà y đã phạm. Bộ luật hình sự là một cái giá biểu. Quan tòa không cần phải đánh giá mà chỉ cần áp dụng đúng giá biểu. Ông ta không phải vận dụng lương tâm mình. Cũng như người bán hàng. Quan tòa lý tưởng, quan tòa của một xã hội khoa học, có lẽ sẽ là một cái máy điện tử; sau khi sắp xếp các lý lẽ bênh và các lý lẽ chống, đăng ký trên các phiếu bởi các luật sư biện hộ và bởi các ủy viên công tố, cái máy điện tử ấy sẽ trộn lẫn tất cả và cho ra con số năm tháng của hình phạt. Công lý ban bố như thế bởi các máy điện tử sẽ có cái lợi là thoát khỏi các ảnh hưởng có thể tác động đến các quan tòa bằng xương bằng thịt có những ý kiến, những thành kiến chịu ảnh hưởng của thời tiết, nóng hay lạnh. Một ngày nào đó sẽ có những cái cân công lý điện tử, những quan tòa điện tử. Hiện nay ở Agapia thì người ta còn dùng quan tòa bằng xương bằng thịt. Để khỏi mất Elena, Cosma Damian đã tuân theo sự mong muốn của bố vợ tương lai của mình. Damian đã trở thành thẩm phán. Và bây giờ ông ngủ trong cái giường lớn, giấc ngủ đầu tiên của một quan tòa.

Ba tháng nữa, nghĩa là mùa xuân tới, Elena sẽ đến Agapia và nàng cũng sẽ ngủ bên cạnh Cosma, trong cái giường lớn. Trước khi thành hôn, nàng phải thi lấy bằng tốt nghiệp đại học Văn khoa. Đó là những kỳ thi cuối cùng của nàng. Có thể một ngày kia nàng sẽ là giáo sư ở Agapia. Vì một ngày kia, cũng sẽ có tại thành phố nhỏ này một trường nữ trung học. Đó là điều đương nhiên, trong một thành phố mà ở đó có một nhà ga và một tòa án hòa giải. Elena hy vọng rằng chồng vừa làm nghề quan tòa ở Agapia, trong sự yên tĩnh, vừa soạn luận án Tiến sĩ Luật! Biết đâu, chàng sẽ có thể là giáo sư đại học! Ông thẩm phán trẻ không hề có ảo tưởng. Ông biết rằng trong xứ sở của mình các chức giáo sư đại học đều cha truyền con nối. Người ta chỉ trở thành giáo sư đại học Luật khoa, nếu được bố mình hoặc bố vợ truyền lại cho, kể từ khi có viện đại học, người ta chưa bao giờ biết đến một sự hôn phối không môn đăng hộ đối trong ngành giáo sư đại học. Có vài gia đình tổng trấn là giáo sư cha truyền con nối. Rồi thì Cosma Damian không nghĩ rằng các thành phố nhỏ là những nơi thích hợp cho việc phát triển trí thức. Một nhà trí thức tại một thành phố tỉnh lẻ cũng như một người đi bộ trên một con đường bùn lầy. Cứ mỗi bước, y lại lún sâu hơn trong bùn, nó dính vào đế giày và làm cho hành trình của y càng lúc càng thêm khó khăn. Về hoạt động trí thức cũng như sắt mà người ta rèn các thanh kiếm; nhà trí thức phải được ném vào trong cái lò hừng hực của thành phố lớn, như người ta ném sắt vào trong các lò đúc đỏ rực để luyện thép. Người ta đã không bao giờ biết được những tác phẩm lớn tại các thành phố nhỏ yên tĩnh, thẩm phán Damian ngủ và nằm mơ, miệng mỉm cười, thấy cảnh sát trưởng Filaret nhắc lại với ông câu nói ngọt ngào: “Agapia là một thiên đường đối với một thẩm phán. Ở đây, nhớ lại từ xưa, người ta chưa bao giờ phạm một trọng tội. Đây là một quận và một thành phố mà tủ phiếu tư pháp lý lịch còn trong trắng, chưa có dấu vết”.

Đúng vào lúc nằm mơ như thế, thẩm phán Damian thức giấc. Trong phòng, tất cả các ngọn đèn được thắp sáng. Đứng bên giường là hai người lạ. Một người lắc mạnh vai ông thẩm phán để đánh thức ông dậy. Đó là Cảnh sát trưởng Filaret. Viên cảnh sát trưởng không có vẻ hiền từ, như buổi chiều hôm trước và như trong giấc mộng của ông thẩm phán. Viên cảnh sát trưởng âu sầu, khắc nghiệt và có vẻ nhìn hung dữ. Đứng sau viên cảnh sát trưởng là một người khác, cao gấp đôi, mặc áo choàng lông thú, và sẵn sàng can thiệp. Đó là xà ích Ismail, gã đàn ông bị thiến.

- Xin ông thẩm phán hãy thức dậy. Có một vụ ám sát trong thành phố. - Viên cảnh sát trưởng nói.

Ông ta bóp vai ông thẩm phán như để lôi ra khỏi giường.

- Lạy Chúa, ông hãy thức dậy! Tôi nói với ông là có một vụ ám sát trong thành phố. Một vụ ám sát ở Agapia!

Ông thẩm phán nhảy ra khỏi giường. Không hỏi han gì cả. Ông đã quen bị đánh thức dậy ban đêm, và quen mặc vội quần áo vào. Ở viện mồ côi, giám thị đánh thức trẻ con dậy trong đêm khuya, ra lệnh chúng mặc ngay áo quần và xuống ngay sân trường. Đó là một hình phạt. Vì một lỗi mà đám học trò thường không biết, hoặc chúng đã quên rồi. Từ lúc mới bảy tuổi, Cosma Damian đã bị đánh thức dậy như thế hàng nghìn lần. Với lệnh là mặc vội quần áo vào. Ở nội trú trung học, cũng y chang. Ở cư xá sinh viên, không phải giám thị hay giám hiệu đánh thức sinh viên dậy mà là cảnh sát. Tất cả các sinh viên đều bị thức dậy bởi cảnh sát hay hiến binh. Họ bắt sinh viên ra hết ngoài sân, hoặc ngoài đường để lục soát. Họ lục soát mỗi đêm, như thể lục soát những kẻ giết người, mỗi khi họ tìm thấy trong một sinh viên một tờ truyền đơn, trong đó sinh viên đòi hỏi công lý cho dân chúng. Sau sinh viên mồ côi, nội trú trường trung học và cư xá sinh viên thì lại có báo động ban đêm ở doanh trại quân đội. Và luôn luôn cũng y chang.

Trong lúc này, thẩm phán Cosma quên mình là thẩm phán. Quên mình bị đánh thức đậy bởi một thuộc viên, vì lý do công vụ. Ông tưởng mình luôn luôn còn là học sinh. Học sinh nghèo. Vì học sinh giàu không bao giờ bị đánh thức trong đêm hôm khuya khoắt.

- Vô cùng hối tiếc là phải đánh thức ông thẩm phán dậy ngay trong đêm đầu tiên của nhiệm kỳ quan tòa. - Viên cảnh sát nói - Vô cùng hối tiếc. Nhưng do luật lệ bắt buộc.

- Có một trọng tội sao? - Ông thẩm phán hỏi.

Ông thắt dây giày, ông còn ngái ngủ.

- Tôi đã có thể một mình đi đến hiện trường. Nhưng từ mười hai giờ trưa ngày hôm nay, vị chỉ huy không còn là tôi nữa, vị chỉ huy mở cuộc điều tra, là vị thẩm phán. Là ông. Còn tôi, tôi không được là gì mà không xin lệnh của ông.

- Ai là người bị giết? - Ông thẩm phán hỏi.

Ông mặc áo quần gần xong.

- Tôi chưa kịp nói với ông. Đó là cậu Antoine Tuniade. Người ta đã bắn chết cậu ấy trước lâu đài của mẹ cậu. Chúng ta phải đi đến đó mau.

- Tuniade, ông nói thế phải không?

- Antoine Tuniade, con trai của bà Patricia Tuniade. Bà chủ lâu đài.

Ông thẩm phán mới ở được ba ngày trong thành phố. Nhưng cái tên Tuniade, ông có biết. Đó là cái tên đầu tiên ông nghe được khi từ xe lửa bước xuống.

- Vụ án mạng xảy ra cách đây nửa giờ. - Viên cảnh sát trưởng nói - Ismail báo cho tôi hay. Tôi nhảy ngay lên xe trượt tuyết của gã. Ông hãy nhìn xem, chưa kịp ăn mặc đàng hoàng!... Tôi đã cho một nhân viên đến đánh thức bác sĩ Pilat dậy. Chỉ là vấn đề thể thức, vì bác sĩ chỉ còn việc chứng nhận nạn nhân đã chết. Một tai họa khủng khiếp!

- Tuniade không sống ở đây - Damian nói - Cậu ta là bộ đội.

- Đúng thế, thưa ông thẩm phán. Ông biết điều ấy sao?... Cậu ta trở về Agapia một cách bất ngờ. Và đã bị giết lúc mới vào trong rừng cây của lâu đài. Bị bắn một phát súng.

- Chiều hôm qua, khi ở nhà ga trở về, tôi có gặp ở tiệm sách bà Patricia Tuniade. - Ông thẩm phán nói.

- Đó là bà mẹ đáng thương của nạn nhân. - Viên cảnh sát trưởng nói.

Đứng sau viên cảnh sát trưởng Ismail, xà ích của thành phố, không nhúc nhích, đầu gần sát trần nhà, hai vai rộng hơn cái tủ, làm dấu thánh giá khi tên nạn nhân được nhắc đến.

- Bà Tuniade nói với tôi rằng con trai bà nhập ngũ đã mấy tháng rồi.

- Đã năm tháng rồi, thưa ông thẩm phán - Viên cảnh sát trưởng nói - Đúng như thế.

- Đúng là bà ta mua sách để gởi cho con. Bà ta kể cho tôi nghe rằng con bà bị cấm trại trong nhiều tuần lễ, vì có dịch truyền nhiễm trong thành phố mà họ đóng quân.

- Đúng như vậy, thưa ông thẩm phán. Cậu ta bị cấm trại. Nhưng chiều nay, không, tối nay mới đúng, cậu ta đã về nhà, mặc dù bị cấm trại. Và bị hạ sát trước lâu đài. Cậu ta đã chết ngay. Ismail và bà mẹ đã nhận thấy là quả thật cậu ta đã chết. Chúng ta đi ngay đến đó, thưa ông thẩm phán?

Xà ích Ismail, gã đàn ông bị thiến, tránh ra một bên để vị thẩm phán đi ra đầu tiên. Tiếp theo sau ông thẩm phán là viên cảnh sát trưởng. Rồi mới đến Ismail, luôn luôn đầu trần, áo choàng có mũ lông thú cầm nơi tay. Bà Eudoxia - nữ quản gia của ông thẩm phán - đứng trước cửa. Bà mở cửa. Bà không nói một tiếng.

Ba người đàn ông đi ra thềm cấp, tuyết rơi. Những nụ tuyết lớn, như những con bươm bướm. Có ánh đèn xuyên qua cửa sổ các nhà trong toàn thành phố lan truyền tin vụ ám sát với sự khủng khiếp; người ta nói thầm vào tai nhau tin dữ ấy. Chẳng mấy chốc, toàn thành phố nhỏ này đã biết sự kiện kinh khủng. Không một ai có thể ngủ được nữa. Mọi người sẽ thức cho đến sáng để canh cầu nguyện cho linh hồn quân nhân Antoine Tuniade, bị giết đêm nay trước lâu đài. Ra ngoài đường, ông thẩm phán nhớ lại lúc ông mới tới ga Agapia. Khi từ toa xe lửa bước xuống, không khí lạnh lẽo của thành phố đã làm cho ông có cảm giác, như bây giờ, là đang lặn trong một con sông băng giá. Áo quần của ông không đủ để đương với cái lạnh của Agapia. Gió thổi thường xuyên qua áo quần ông như xuyên qua một tấm lưới. Lúc này ông thẩm phán đã ngẩng đầu lên để buộc khăn quàng cổ được chặt hơn. Ông thấy trước mặt, trên một mỏm núi cheo leo, một lâu đài giống như một cái tổ phượng hoàng hay như một tháp canh, treo lơ lửng giữa trời và đất, trên một vực thẳm.

- Đó là lâu đài của dòng họ Tuniade. - Gã xà ích giải thích.

Điều đầu tiên mà ông thẩm phán biết được ở Agapia là cái lạnh buốt cả người, khi người ta đến đấy, một cái lạnh xiết lấy da thịt như một cái kềm. Điều thứ hai là lâu đài dòng họ Tuniade, điều thứ ba là xà ích Ismail, kẻ bị thiến. Y cao hai thước, đội một cái mũ lông thú và mặc một cái áo kiểu thầy tu bằng nhung màu lục, bó sát người như áo choàng của các kỵ sĩ Nga, nhờ một cái nịt da, bên ngoài mặc thêm một áo choàng da cừu. Hình ảnh thứ tư đã lôi kéo sự chú mục của ông thẩm phán là gương mặt của cảnh sát trưởng Filaret. Bốn hình ảnh đầu tiên ấy bây giờ thảy đều hiện diện trong vụ án mạng này xảy ra lúc nửa đêm. Hiện diện có cái lạnh, tòa lâu đài, Ismail, và cảnh sát trưởng Filaret.

- Xin ông thẩm phán hãy lên xe, ông hãy trùm mình cho kín. Ban đêm, rất nguy hiểm. Ông có thể cảm lạnh.

Ông cuộn mình trong áo choàng lông thú. Ông nhớ lại khuôn mặt bà Patricia Tuniade: một thiếu phụ dong dỏng cao, yểu điệu, tóc vàng nâu thật đậm và có vẻ đẹp hống hách, ngạo nghễ. Nhưng tuyệt đẹp.

- Thưa ông thẩm phán, chắc chắn là kẻ sát nhân còn lẩn lút quanh quẩn đâu đây. Chúng ta phải cảnh giác. Tôi đã cho hai nhân viên cảnh sát lên lâu đài. Trước tiên, nếu ông cho phép, chúng ta sẽ ghé qua nhà ga đã. Phải tin trước cho trưởng ga. Kẻ sát nhân nếu muốn trốn tất phải đi xe lửa. Không có xe lửa, nó không thể đi xa được. Chúng ta sẽ thộp cổ nó như bắt một con chuột trong bẫy. Không một ai có thể ra khỏi đây trong mùa đông. Tất cả các đường giao thông đều nghẽn. Không một ai có thể ra khỏi đây, trừ loài chim. Kẻ sát nhân, chúng ta sẽ tóm cổ được.