SÁCH GIÁO KHOA

Năm 1978, khi trở lại nghề nghiệp, tôi được ban giám hiệu dạy rằng «sách giáo khoa là pháp lệnh...», tôi vâng lời, cố gắng vui vẻ áp dụng một cách nghiêm túc, nhưng trong lòng vẫn thấy nghèn nghẹn không thông vì tôi đã đọc qua tất cả các sách giáo khoa trung học trước khi vào trình diện.

Trước đây, ở miền Nam, về phương diện pháp lý, sách giáo khoa là một công cụ, ngang hàng với các đồ dùng dạy học khác. Sách giáo khoa cũng bị chi phối bởi kinh tế thị trường nên sách soạn hay thì được dùng nhiều, sách soạn dỡ thì đành bán kí lô. Sách ra sau thường có nhiều ưu điểm hơn sách ra trước. Chỉ có tập ấn định chương trình cho các lớp do Bộ Giáo dục ban hành hàng năm là có tính pháp lệnh mà thôi.

Trong những năm đầu ra dạy học, mỗi lần soạn bài, tôi phải dùng cái bàn to mới chứa đủ cả một chục cuốn sách bằng quốc ngữ và bằng ngoại ngữ, gồm sách giáo khoa, sách nghiên cứu, luôn cả tài liệu bậc Đại học nữa. Tôi soạn bài giáo khoa của riêng tôi. Mất thì giờ nhưng khi dạy thì thích thú vì cái cảm tưởng đang dạy chính công trình soạn thảo của mình.

Bây giờ thì chỉ có một cuốn giáo khoa duy nhất và tôi được căn dặn kỹ là phải bám sách giáo khoa, nghĩa là dạy y hệch như thế, không được thêm bớt, sửa đổi, kể cả những điều mình nhận ra là sai. Thế cũng hay. Dại gì dạy cái khác với sách, rủi bị coi là nói khác chủ trương đường lối thì khốn. Có một anh bạn của tôi, lỡ dùng sai một chữ trong giờ dạy tốt mà méo mặt trong cuộc họp nhận xét đánh giá sau đó. Anh ta lỡ dạy: «Sinh vật vốn là...». Tại sao lại «vốn». Mọi hiện tượng trong vũ trụ đều có nguyên nhân vật chất. «Vốn» có nghĩa là tự nhiên mà có, không do nguyên nhân vật chất mà do thần thánh, do Thượng đế. Rõ ràng truyền bá quan niệm duy tâm siêu hình phản động! Nghe mà lạnh xương sống. Cho nên phải cẩn thận, tuyệt đối phải bám sách giáo khoa!

Càng hay, vì đời sống lúc đó quá gay go, phần lớn thời giờ ở nhà, tôi phải cuốc đất trồng cây lương thực và rau quả trong vườn nên không thể có thì giờ để soạn bài như xưa nữa. Chỉ một cuốn giáo khoa thôi thì trước khi đi dạy, xem qua vài phút là xong. Tuy nhiên, tôi cũng phải có một tập giáo án đề «trình làng» khi bị kiểm tra. Tôi bỏ vài tuần lễ soạn một tập giáo án thực đẹp, thực đúng quy cách, mỗi bài đều đủ năm bước lên lớp, không chê vào đâu được. Theo đúng nguyên tắc, tập giáo án là tài liệu dùng dạy hàng ngày. Tuy nhiên tôi chẳng dại gì dùng đến nó. Phải để cho nó mới, lúc nào xét cũng thấy mới, y như là siêng năng soạn đi soạn lại vậy. Rất nhiều lần, tập giáo án của tôi được dùng làm mẫu cho các thầy cô mới ra trường!

Nội dung bài giảng thì chẳng có gì phải bận tâm, nội trong sách giáo khoa là đủ. Tuy nhiên, không phải luôn luôn suôn sẻ, đối với tôi. Sách có nhiều khuyết điểm về sư phạm, nhiều điều sai về khoa học. Sách khoa học tự nhiên mà soạn với lối hành văn kỳ cục, rất giống với hành văn của sách chính trị, đọc qua nghe có vẻ thực cao siêu nhưng hết sức tối tăm, rắc rối. Vì thế, có những kiến thức rất thông thường hay không cần thiết, vứt đi cũng được, mà sách giáo khoa cũng làm cho thầy lẫn trò mệt đứ đừ.

Thí dụ, nói về sự sống. Tôi cho rằng, từ khi lên ba, các em đều có khái niệm khá rõ rệt về sự sống. Các em đã có thể phân biệt được vật sống và vật không sống, nhận ra được một con vật, một cái cây sống hay chết rồi. Nhưng đến lớp mười hai, sau khi tôi nói lên định nghĩa sự sống theo sách giáo khoa sinh vật học thì các em không còn biết sự sống là cái gì nữa!

Khi nghe có cải cách chương trình, nghĩa là sửa đổi sách giáo khoa, thì tôi rất mừng. Cải cách bắt đầu từ lớp một, mỗi năm tiến thêm một lớp. Tôi chờ đợi để xem sách cải cách của hai lớp cuối cùng. Quả nhiên, có thay đổi, nhung toàn là những thay đổi vô bổ.

Người ta bảo sách giáo khoa là pháp lệnh mà soạn thảo một cách cẩu thả. Đọc lời mở đầu trong một quyển sách cải cách lớp Mười hai, tôi đã sửng sốt vì câu nói có vẻ rất khiêm tốn sau đây:

«Sách được biên soạn trong thời gian có hạn nhằm phục vụ việc thay sách Sinh học 12 nên không tránh khỏi có thiếu sót, NXBGD mong sự góp ý của bạn đọc.»

«Bạn đọc» là ai nhỉ? Và «bạn đọc» đã thấy chưa? Công cuộc cải cách khởi đi từ lớp một. Nhà Xuất bản Giáo dục có tối thiếu mười hai năm để chuẩn bị, thế mà khi làm vẫn cập rập.

Cập rập thì ắt phải thiếu sót. Thiếu sót thì phải nhờ sự góp ý của «bạn đọc». Đúng rồi. Tuy nhiên, nhiều năm liên tiếp sau cải cách, cái sai sót đó gắn chặt vào đầu lớp lớp học sinh, làm sao mà góp ý đây? Sách giáo khoa là pháp lệnh, thiếu sót gì cũng phải dạy y như thế cho học sinh. Thầy cô đã được học tập kỹ như thế rồi mà.

Ông thầy thuốc mà làm sai thì bệnh nhân sẽ không còn sống để góp ý. Thế mà giáo dục quan trọng hơn chữa bệnh nhiều, vì:

«Làm thầy thuốc sai thì hại một người, làm giáo dục sai thì hại nhiều thế hệ.»

Tôi nhớ, khi còn học Sư phạm, tôi có đọc lời tâm sự của một nhà giáo dục, hình như của nữ tu sĩ Rosalie:

«Khi tôi thuyết trình trước một cử tọa gồm toàn những nhà trí thức thì tôi ăn nói một cách thoải mái, vì tôi biết rằng, nếu tôi nói sai thì họ biết mà chẳng thèm ghi nhớ. Nhưng khi tôi đứng trước học sinh hay sinh viên thì tôi rất lo lắng. Mỗi lời nói của tôi, dù đúng, dù sai đều được các em ghi nhận như nhau. Tâm hồn các em như trang giấy trắng, trên đó tôi viết vào những dòng chữ không bao giờ tẩy xóa hoàn toàn được.»

Đặt bút lên những trang giấy trắng quý nhất trần gian nầy thì người có lương tâm, ai mà chẳng run tay!

MỤC LỤC

Thư gửi cho học sinh cũ

Thầy Robin

Thầy Rehm

Thầy Saint John

Hoàng đế vĩ đại

Những ông thầy nhóc con

Cái quần sạch

Tảo hôn

Don Bosco

Zéro loại

Đứa bé bị phạt

Hội đồng thi

Ma lai rút ruột

Người Việt cao quý

Rửa lỗ tai

Những con roi mây

Hư chiêu và thực chiêu

Mục đích và biện pháp

Khuôn vàng thước ngọc

Sách giáo khoa

TÔI HỌC LÀM THẦY

Đây là những mẩu chuyện dễ thương

trong quãng đời dạy học, đã giúp tác giả

nhận được những bài học sư phạm quí giá

cho thiên chức giáo dục của mình.

HẾT