- 2 -

Trên cao nguyên đất đỏ mưa lầy heo hút buồn thiu, ngoài mấy cái thú đi săn, đi rừng, đi hái hoa lan, tôi còn tìm được nguồn cảm hứng mới lạ tân kỳ. Ấy là ngày cuối tuần mò mẫm đi coi con gái Thượng tắm suối

Người miền núi khác người miền xuôi ta ở mấy điểm này: Miền xuôi, con gái đeo xú-cheng thì miền núi để hở ngực thỗn thện, đôi gò bồng đảo rung rinh gánh lúa rung rinh rất là tự nhiên khoẻ mạnh, không bị bó giò ép chặt. Miền xuôi, con gái mặc quần thì miền núi quấn sà- rông không sì-líp. Thành ra, so sánh thấy người miền núi sống gần gũi thiên nhiên hơn người miền xuôi. Nhờ sống gần thiên nhiên nên họ thực thà chất phác tự nhiên. Những ngày nắng ấm, con gái miền núi hay rủ nhau ra suối giặt rũ, tắm táp vui vẻ. Tôi vốn nhát nhưng lại hay tò mò, chơi ngầm nên lẳng lặng đi rình các em sát nút. Họ tắm với у phục của bà E-và, chẳng mảnh vải che thân, ngâm mình dưới suối, để lộ bộ ngực no tròn nắng rám mùi dâu. Họ đùa nghịch tát nước vào nhau, nước tung trắng xoá; họ cười nói líu lo như chim hót trên cành. Đâu biết rằng sau lùm cây lại có một tên lính nhà binh ma mãnh nhòm như cú nhòm nhà bệnh.

Những mục đi coi con gái miền núi tắm suối như thế tuy đã con mắt nhưng chưa thật đã đời. Xét rằng chả nên khư khư một mình thụ hưởng, tôi mới phổ biến hạn chế ABC cho mấy thằng bạn. Thế là ngày cuối tuần chúng tôi có ban tiểu đội đi tuần tiểu quan sát tại chỗ. Cũng vì đi tụm năm túm ba như thế, chỉ một vài phùa là bọn tôi bị lộ tẩy. Con gái miền núi thấy động, bèn nhảy ào ào lên bờ quấn vội sà-rông, ù té chạy về bản Thượng.

Từ khi họ khám phá có kẻ rình mò nhìn trộm bất hợp pháp như thế, con suối tình tứ bỗng vắng bóng con trai miền xuôi, con gái miền núi, để trở thành suối mơ lạnh lẽo ơ hờ...

Nghĩ lại hành động có ý thức của mình, tôi ăn năn coi đó là vô ý thức, khiến con gái cao nguyên mất đi cái vẻ hồn hậu tự nhiên mà lại hoá ra bắt chước con gái thị thành đâm ra rụt rè, e thẹn, ngượng ngùng. Tôi đã làm mất đi một phần nào thuần phong mỹ tục địa phương mà cứ tưởng chuyện vui chơi nào có hại gì.

Tình đoàn kết Kinh-Thượng một nhà biết đâu chả vì thế mà ngại ngùng xa cách? Tôi là kẻ có tội!

Người cao nguyên Ban-Mê-Thuột đa số thuộc sắc dân Rhadé. Lên tới em Pleiku má đỏ môi hồng, ở đây phần lớn là dân Jarai. Đến Kontum, Dakto, là dân Sédang làm chuẩn. Người miền núi có hàng trăm tiếng nói khác nhau, nhưng tựu trung tính tình hiền lành, hiếu khách, chuyên nghề làm rẫy bắt thú rừng, nhiều bộ lạc còn sống đời nay đây mai đó, không định cư chỗ nào lâu dài cả.

Càng xa phố thị, đời sống của họ càng xa cách văn minh. Dân miền Daksut, Dakpek, nhiều người chỉ biết đếm từ một đến năm. Mua chục quả trứng gà, mỗi cái một tì mà đưa mười tiền lấy chục trứng là họ không chịu, coi như không đúng. Lấy năm cái, trả năm tiền, đếm một, hai, ba, bốn, năm là chịu. Rồi lại trả tiếp năm cái sau như thế. Tôi đã lợi dụng lòng tốt, nhẹ dạ, thuần hậu của họ mà buôn bán kiếm chác khá bộn. Như mua măng khô, mua mật ong, mua sừng hươu nai, mua quế. Khi thuận tiện, tôi còn hái trộm trái cây hoặc lấy quế vô tội vạ...

Tôi la cà các bản Thượng, lân la thân cận với các “chủ làng” - ví như xếp xòng đơn vị - để mưu lợi. Lúc thì tôi bán xăng chạy bật lửa kèm theo đá lửa. Lúc bán muối hột, khi bán thuốc “át-pia- rin”, bán bánh kẹo Chợ Lớn... Một vốn bốn lời cắt cổ anh em, lại còn cai thầu lâm sản bán cho mối chợ. Ông chủ làng thấy tôi có cái máy gì mà cứ ghé mắt nhòm ngang bấm kêu lách cách, hỏi ra là máy chụp hình, có hình người như hệt thì lấy làm khoái lắm. Tôi bảo chụp một tấm có hình ông chỉ tốn 25 tiền ta. Ông chủ làng ngần ngừ, bảo muốn có cả bà vợ và hai đứa con nữa tính bao nhiêu. Tôi tính 35 tiền rẻ chán. Ổng lại suy nghĩ vẩn vơ rồi cười xin tôi chụp cho cả cái con chó, cạnh cái nhà làng và làm sao có thêm trời mây nữa được không? Tôi làm bộ khó khăn cân nhắc, rồi đồng ý chụp hầm bà làng đủ thứ, chỉ lấy có 40 tì. Vợ chồng con cái, con chó đứng chung, tôi bấm máy đánh tách một cái là xong xuôi, hứa hẹn có hình đen trắng đẹp...

Lần sau về làng, tôi bán tấm hình, xong mua đồ, ăn nhậu với chủ làng, đôi bên vui vẻ. Tôi đã lợi dụng tâm hồn chất phác mà mần xìn ông chủ làng. Bây giờ tôi đâm ra hối hận. Ông chủ làng nếu biết, chắc ông ấy sẽ chê luôn tất cả người miền xuôi đều cá mè một lứa. Tôi làm xấu lây tập thể và gây chia rẽ đồng bào mà đâu có ngờ. Ngày nay, ngẫm lại mới vỡ lẽ mình mất nước nào phải đổ vạ đổ thừa cho ai. Chính tôi làm tôi mất nước ở những cái nho nhỏ con con ấy.

Cổ nhân bảo: “Lỗ nhỏ đắm thuyền”. Hẳn chẳng sai.

Ở cao nguyên được hơn một năm, tôi giải ngũ về Saigon kiếm việc. Nhờ người lớn giới thiệu, tôi làm công cho một hãng xuất nhập cảng ở đường Tự Do, tên hãng là Việt Hà. Ông chủ thấy tôi nai vàng ngơ ngác như ở rừng mới về, rất lấy làm ưng ý. Bởi huấn luyện một thằng nhỏ hiền lành có bề dễ hơn là mượn mấy tên tinh ma quỷ quái. Ông chủ khuyên tôi cố gắng học nghề, ông sẽ truyền nghề cho sau này chả mấy chốc thành triệu phú như ổng. Tôi cũng tin tưởng thế, nên từ đó không mua sổ xố quốc gia lô độc đắc nữa mà chuyên chú học việc hành nghề.

Tôi cố gắng dành dụm tiền để sắm chiếc xe đạp cũ nên khôngdám ăn trưa. Buổi trưa, tôi moi trên kệ, trên hộc tủ xem có món gì sực được thì ăn đỡ. Tôi đớp bánh trứng nhện, kẹo vừng, bánh mì khô. Thậm chí đến cả quế chi - lại quế! - tôi cũng nhai tuốt luốt. Chỉ sau có một ngày, vì đớp quế kỹ quá, tôi chảy máu cam ồng ộc, không dám mó đến món này nữa. Qua vài tháng, nhận rõ ra rằng cái chân của tôi là đánh máy, tùy phái, lau nhà, tôi bèn xin rút lui có trật tự, bỏ mộng làm triệu phú.

Một bữa, la cà đến nhà người quen, ông này rủ tôi đi Cao-Miên làm Toà Đại Diện Việt Nam Cộng Hoà. Tôi coi như cơ hội ngàn năm một thuở, cơ hội bằng vàng, xin gật đầu đi ngay tút xuỵt. Chỉ vài ngày sau, tôi đã trực chỉ hướng Gò Dầu Hạ, Tây Ninh, đi qua biên giới Việt Miên đến Phnom Penh như đi du lịch. Hồi ấy, vị đại diện Việt Nam - chưa có đại sứ vì liên lạc ngoại giao chưa thuận lợi - là ông Ngô Trọng Hiếu, cựu Tổng Giám Đốc Ngân Khố, từng dịch sách với Nguyễn Hiến Lê, văn nghệ, ngoại giao số dzách. Vị đại diện tướng mạo bệ vệ, nom rất dễ nể. Bộ Tham Mưu có bác sĩ Trần Văn Thọ, bác sĩ Thái Doãn Thạc, luật sư Đinh Trịnh Chính, ông tham vụ Trần Đồng Tử. Phía báo chí chửi Cộng sản có Dương Vy Long, Song Hồ, Văn Thế Bảo... Nhân viên toà đại diện vài chục người, làm việc rất vui vẻ...

Tôi đặc trách mục làm sổ thông hành cho người Việt, người Miên. Công việc không có chi khó khăn mà lại có tiền, có tình, có kẻ chầu người chực. Lợi dụng chức vụ phát thông hành, tôi bắt thân chủ lì-xì dăm ba bò, một xín để lấy giấy tờ mau lẹ. Người ta cần đi gấp, đâu có sá chi mấy trăm bạc nhẹ tênh...

Nhờ thế, tôi rủng rỉnh tiền bạc, cứ tháng tháng hai lần về chơi Saigon, lúc buôn lạp-xưởng, lúc buôn vải vóc, lúc buôn vàng đem bán cho mối. Tại Phnom Penh, thuở ấy có dăm ba cái tiệm nhẩy đầm. Cái bình dân như bar cầu Saigon - vì nằm trên con đường đi Saigon, cạnh cây cầu lớn - tha hồ nhẩy múa Lâm Thôn, tập sì-lô, pa-sô-đốp. Mấy cái khác hơn như Tricotin, Cambodge phần nhiều khách xộp lại chơi. Còn một tiệm nhẩy đầm Olympia có rất đông vũ nữ Việt Nam hành nghề, tôi thường tới lui nhẩy nhót. Nói là nhẩy nhót cho oai, chứ tôi chỉ biết có mỗi một điệu “sì- lô tắt đèn” mà thôi. Các điệu khác tôi đều chê là tốn sức lao động. Nhờ làm cái chân “pát-po”, các em có vẻ chiều chuộng đến điều để lỡ khi ở lại quá hạn còn có người che chở. Từ vũ trường, tôi la cà đến nơi các em tá túc, bắt bồ nay em nọ mai em kia như một kẻ đa tình thương người đồng điệu. Các em có làm tôi hư không tôi không biết, chứ chính tôi vẽ đường hươu nai chạy, tạo cho các nàng cái cách chạy thày chạy thuốc lem nhem, như một lối mòn độc đạo để sau này các em ngựa quen đường cũ, hễ ai thay tôi cũng thế thi hành.

Tôi cứ tưởng ba cái lặt vặt cỏn con ấy, nào có hại chi đến việc lớn. Ai ngờ té ra chính nó tích lũy lại, nhiều kẻ lem nhem đốn mạt như tôi đã đưa đẩy nước non đến hồi mạt rệp.

Làm việc ở Tòa Đại Diện, ngoài lương tháng, phụ cấp, nhà ở, tôi lại còn được xử dụng quỹ đặc biệt nữa. Nếu dùng tiền này để làm đúng việc thì đâu có nói làm chi, đàng này tôi dùng tiền công để chi cho việc riêng, coi như tiền chùa, tiền mã. Sự phí phạm ấy, nếu ai ai cũng tự cho phép và được phép xử dụng thì công quỹ chả mấy nỗi mà lép kẹp, nhẹ tênh.

Giờ đây, ngồi ngẫm lại chuyện cũ tích xưa tôi mới thấy chả phải đổ vạ đổ thừa cho ai làm chi tội nghiệp. Chính tôi làm tôi mất nước.