ÁNH TRĂNG THÁNG TÁM
Tháng tám ở miền Bắc vẫn là tháng nhiều mưa bão.
Nhiều năm tháng tám mất trăng rằm trong mưa gió ngập trời để sớm hôm sau, hôm mười sáu, đi trong bầu không khí ẩm ướt và mát lạnh, người ta thấy khắp nơi cây bật rễ, nhà sập, mái bay, cành gãy, giậu đổ tả tơi.
Nhưng nếu được năm không mất mùa trăng vì gió bão, thì trăng thu quả thật là thăm thẳm, huyền diệu tuyệt vời.
Trăng đêm hè thường sáng lộng với gió mát làm lả ngọn tre, làm bù đầu ngọn xoan. Và dưới con mắt thơ ngây của chú bé vào thuở lên bảy lên tám đó thì tưởng như nếu chú trèo lên được ngọn cây đa cao ngất sau miếu làng, với chiếc quan sào dài nữa là chú có thể cời được trăng; nếu không ít ra chú cũng chọc đụng trăng làm trăng lung lay như các anh các chị chú vẫn chọc bưởi đào ngoài vườn.
Nhưng trăng thu không thế. Gió thu lành lạnh làm những lùm tre như thu sát lại, những cụm xoan khi nhòa đi như lơ đễnh, khi đậm lại như suy tư, trăng tròn thăm thẳm trên cao ngoài mọi tầng với, dù chú bé có đứng trên đọt đỉnh cây đa miếu làng, nối thêm ba chiếc quan sào liền.
Có thể vào lúc chiều, chú bé ra đầu làng nhìn thành sương trắng dâng lên ngang lũy tre một làng mãi tít cánh đồng xa, ấn tượng màu sương trắng đó làm chú thêm lạnh vào lúc trăng khuya lên cao.
Chú thường cùng các bạn chơi phụ đồng chổi:
Phụ đồng chổi Thôi lổi mà lên Ba bề bốn bên
Đồng lên cho chóng.
Tiếng trống phụ đồng xoáy riết lấy tâm trí kẻ ngồi đồng, tiếng nạo bạt mạ thêm ánh vàng ma lực và cán chổi trong tay bắt đầu đảo, theo đúng như ý mình và ý các bạn mình muốn.
Có khi là phụ đồng ếch. Chú bé chưa hề có ý niệm gì về thứ định mệnh bi thảm của kiếp người, nhưng ý nghĩa, hòa với âm thanh, lời ca đã như thổi vào tâm linh một thoáng gió thảng thốt:
Tham ăn mắc phải răng hà
Cha hời mẹ hỡi xiên qua mép này! Tôi về đây trách cậu trách dì
Sẵn dao, sẵn thớt băm thì chẳng tha.
Thoáng gió thảng thốt đó miên viễn ngự trị trong hồn chú từ đấy để tự thể hiện dần, tô đậm dần với tháng ngày định mệnh mà dù muốn dù không chú phải chia xẻ với đồng bào, đồng loại.
Thứ nhất là củ hành hoa,
Thứ nhì nước mắm, thứ ba củ riềng
Thứ tư là hạt hồ tiêu
Tán ra cho đều vừa hắc vừa cay
Khen thay thằng bé hai tay
Miếng nạc nó gắp, xương rày thảy xa
Trầu đâu ăn đỏ môi ta
Rượu đâu uống chén ắt là hồn lên.
Miệng chú bé ngậm nén hương, chú chỉ đợi bạn hát đến câu cuối cùng là chú nhảy bốn chân như ếch. Các bạn chú hốt hoảng chạy tán loạn ra bốn phía. Đốm nhang lên xuống cùng nhịp nhảy (y hệt kiểu ếch) mang theo mùi nhang như một lời cầu nguyện thiết tha với một ám ảnh dai dẳng mong được giải thoát.
Chú lớn lên thành thiếu niên, thanh niên, tráng niên, trung niên... Suốt cuộc hành trình nhân sinh, hầu như thường xuyên chú chiêm nghiệm mình và chiêm nghiệm người bằng câu phụ đồng ếch dưới trăng thu thuở nào:
Tham ăn mắc phải răng hà
Cha hời mẹ hỡi, xiên qua mép này.
Càng tìm Đạo, Đạo càng xa mình, càng học
Đạo, Đạo càng hẹp đi cùng trí não!
° ° °
Kể từ ngày quốc nạn, gia đình tôi bị phân đôi.
Đã mười lăm năm nay tôi chỉ được gặp cha mẹ trong giấc mơ, trí tôi chỉ còn nhớ hình ảnh cha tôi mười lăm năm về trước.
(Chúng nó nhân danh thiên đường nào bắt chúng ta cam chịu vong thân tình cảm tàn nhẫn đến mực ấy?! Hồ Chí Minh vừa chết.)
Thuở tôi còn hầu hạ dưới gối cha mẹ, các ông chú bà bác mỗi lần gặp, thường vừa cười vừa nói lớn: "Cháu ơi sao mà mày giống bố mày thế!" Dạo đó tôi có nhiều lần soi gương tự nhìn khuôn mặt non choẹt chẳng thấy có một chút gì giống với khuôn mặt người lớn của cha tôi. Lớn lên. Quốc nạn. Xa cha mẹ mười lăm năm rồi. Một lần, nơi đây, tôi đứng trước gương chải đầu vội vã, tôi giật mình thấy trong gương hình một trung niên y hệt cha tôi ngày nào, hồi tôi còn là chú bé. Thành thử bây giờ mỗi lần muốn gặp cha vài giây cho đỡ nhớ, tôi lại ra trước gương làm bộ vội vã chải đầu.
Tìm hình ảnh cha già trong dĩ vãng ở ngay mình trong hiện tại trước gương, nghe thật mâu thuẫn, thật bi thảm.
° ° °
- Nếu kẻ cao ngạo kia tự cho là y đã học được Đạo, hiểu được Đạo, đồng hòa với Đạo làm một, giả sử anh được quyền bố trí cái chết của y, anh sẽ bố trí ra sao?
- Tôi cho khiêng chiếc quan tài bằng trầm hương có đậy nắp, nhưng nắp đóng rất sơ sài, ra giữa công trường cho mọi người ngày này qua ngày khác, tháng này qua tháng khác đến mà chiêm ngưỡng, mà đi quanh, mà quỳ bên, mà gục đầu cầu nguyện trên nắp trầm hương thơm phức.
- Tôi e rằng chỉ hai mươi bốn giờ sau, mùi nắp quan tài đã bốc mùi khăm khẳm, đâu còn nguyên mùi trầm hương thơm phức.
- Tôi sẽ nói với bất cứ ai nghi ngại rằng đây là quan tài của Đạo, mùi trầm hương sẽ vĩnh viễn với Đạo. Áo quan còn đấy cho mọi người ngày này qua ngày khác, tháng này qua tháng khác đến mà chiêm ngưỡng, mà đi quanh, mà quỳ bên, mà gục đầu cầu nguyện trên nắp trầm hương thơm phức.
- Anh không manh tâm lừa bịp đấy chứ? Anh đâu là phù thủy! Anh nói mùi trầm hương vĩnh viễn thơm phức mùi Đạo?
- Anh ơi, tôi đã sớm chôn xác y rồi. Đó chỉ là chiếc áo quan nắp đậy hư vô! Tất nhiên tới một lúc nào đó tôi phải lật nắp quan tài và nhắc lại với những người đã từng tới chiêm ngưỡng, đi quanh, quỳ bên, gục đầu cầu nguyện, là càng tìm Đạo, Đạo càng xa mình; càng học Đạo, Đạo càng hẹp đi cùng trí não.
Rồi tôi sẽ ngậm nén hương ở miệng nhảy bốn chân như hệt kiểu ếch. Cả đám đông sẽ kẻ thì đánh trống - đánh trống bằng mồm cũng được - kẻ thì nhịp theo thanh la nạo bạt - thanh la nạo bạt bằng mồm cũng được - và tất cả những kẻ còn lại đồng thanh hát bài phụ đồng ếch:
Tham ăn mắc phải răng hà
Cha hời mẹ hỡi, xiên qua mép này
Tôi về đây trách cậu trách dì
Sẵn dao sẵn thớt băm thì chẳng tha
Thứ nhất là củ hành hoa
Thứ nhì nước mắm thứ ba củ riềng
Thứ tư là hạt hồ tiêu
Tán ra cho đều vừa hắc vừa cay
Khen thay thằng bé hai tay
Miếng nạc nó gắp, xương rày thảy xa
Trầu đâu ăn đỏ môi ta
Rượu đâu uống chén ắt là hồn lên.
Ánh trăng tháng tám sẽ trùm lấy tôi cùng đốm nhang lên xuống theo nhịp nhảy như hệt ếch. Dù vào giờ nào trong ngày, ngày nào trong tháng, tháng nào trong năm thì lúc đó cũng là ánh trăng tháng tám bao trùm lấy tôi. Tất nhiên còn có gió, vẫn thứ gió lành lạnh thảng thốt và miên viễn với thành sương bạc. Vâng, dù là đêm trăng cũng vẫn trông thấy thành sương bạc đó, thành sương bạc dàn ngang lũy tre làng xa. Anh cho là không đúng sao?
(Thu Kỷ Dậu, 1969)