TRAI NƯỚC NAM

Bây giờ xin tả một bức truyền thần, bóng dáng một thanh niên nước Nam. Không phải là một người tưởng tượng. Đó là anh, là anh hay chị đang đọc tập này.

Người mạnh mà bạo. Đi thẳng không nghiêng không ngả. Rẽ làn không khí mà tiến. Con mắt đăm đăm theo đuổi một mục đích. Cái vẻ cương quyết tỏ ra rằng sẽ đi cho đến cùng. Tay mạnh mà dẻo, chân cứng mà dai, ngực thở như thu cả khí mạnh của thiên nhiên làm khí mạnh của mình. Màu da kia không có vẻ tươi thắm đẹp mắt, nhưng đã dạn dày với gió sương.

Người ấy ở nhà, nuôi hạnh phúc cho gia đình, cha mẹ sung sướng được con ấy, anh em, chị em vui vẻ được em ấy, anh ấy, gia tộc hy vọng vào người ấy.

Đi làm ai cũng tin cậy được, đã nói ai cũng tin, đã hẹn chắc là đúng, đã nhận việc thế nào cũng xong. Vẫn tươi tỉnh mà không pha trò, yêu quý mọi người, nhưng trêu vào thì phải biết.

Bạn bè có một bọn. Đi chơi với nhau thì đến những chỗ núi cao bể rộng, giảng cứu cùng nhau lẽ hưng, lẽ vong; ăn uống tay làm lấy, công việc không nhờ ai, mỗi khi thắng được mình trong một lúc khó khăn, vượt được một sự nguy hiểm, trong khi người kêu là khổ thì họ bảo là thích.

Nước sẽ mạnh, đời sẽ đẹp vì có những thanh niên như thế.

LỜI BẠT

Nhà văn hoá lớn Hoàng Đạo Thuý cả đời là một con người của tư tưởng và hành động. Hành động và tư tưởng Hoàng Đạo Thuý gắn bó là một và mỗi giai đoạn lại thể hiện thành những trước tác. Thật đầy đủ và toàn diện lý lịch của một tài năng.

Hoàng Đạo Thuý chỉ ghi có mấy dòng trong sổ tay về cả đời mình, nhưng đó là niềm tin yêu của một con người tôn trọng đơn giản đến độ như xoá mình đi trước những vấn đề lớn mình nêu ra, là phương châm của nhà văn hoá và nhà hành động Hoàng Đạo Thuý.

“ Dạy học 28 năm. Làm hướng đạo 15 năm. Vào bộ đội gần 20 năm. Từ 1964, vào một đoạn mới: đoạn viết”.

"Không dám có ý làm "nhà văn", không nghĩ đến nghệ thuật "văn". Chỉ dùng văn để làm cái nhiệm vụ của cả đời làm, là khuyến khích lòng yêu nước".

Tôi xin dẫn giải trình tự thế này:

Trong đời dạy học, Hoàng Đạo Thuý đã viết những tác phẩm: Nghề thày; Trò chơi rèn luyện; Công dân giáo dục...

Ở thời kỳ là huynh trưởng hướng đạo sinh, Hoàng Đạo Thuý đã viết: Đội của tôi, Hướng đạo sinh...

Tham gia phong trào truyền bá quốc ngữ mà Hoàng Đạo Thuý là một thành viên tích cực, Hoàng Đạo Thuý viết: Bác Hai Bền và Bác Tư Bổn - những quyển sách được coi như sách vỡ lòng của các lớp học viên vừa thoát nạn mù chữ.

Khi vào cách mạng, những năm đầu, ở mỗi việc Hoàng Đạo Thuý đều viết nên những quyển sách chẳng khác nhật ký về những công tác ấy. Làm tổng thư ký Ủy ban Vận động thi đua Ái Quốc Trung ương, ông viết: Thi đua Ái quốc và quyển Cán bộ thi đua .

Một người mang hoài bão lớn như Hoàng Đao Thuý, ông giác ngộ cách mạng và trong những ngày sôi sục Tổng Khởi nghĩa, đã bí mật: lên chiến khu và đã có mặt trong Quốc Dân Đại Hội do Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì ở Tân Trào, trên Việt Bắc.

Rồi ông bước vào một hoạt động khẩn trương nhất của cách mạng lúc ấy, gia nhập Vệ quốc đoàn, phụ trách công tác thông tin liên lạc toàn quân từ những ngày trứng nước trong ngành chuyên môn quan trọng này của quân đội. Cũng như ở mọi công tác, việc viết lúc nào cũng là một thôi thúc đối với ông, chỉ khi viết được ra mới là xong nhiệm vụ. Hoàng Đạo Thuý đã viết: Thông tin liên lạc và những tập truyện ngắn có tính giáo dục Báo cáo liên lạc vững , truyện Vượt suối băng rừng bảo vệ đường dây...

1964, Hoàng Đạo Thuý cho là đời mình đã vào một đoạn mới: đoạn viết. Tôi đã được dịp đến thăm nhà ông khi ông ỏ đoạn viết" ấy. Làng Đại Yên - làng có nghề lâu đời trồng và hái lá thuốc nam bán các chợ trong thành phố. Một nếp nhà tranh tre bé nhỏ rồi mấy năm sau, đơn vị bộ đội đã xây tường và lợp mái ngói. Trước thềm, cái hoả lò và bày bên là giá gạo và mớ rau. Mỗi bữa, ông tự thổi nấu. Ông lo lấy bếp núc. Ông không muốn khiến con cháu hầu hạ. Cũng không phải mảy may ông ở ẩn, mà đấy là giữa đời thường, vẫn như thuở hướng đạo sinh đi cắm trại, mọi việc nhất nhất đều tự tay làm như ngày trước mà tôi đã từng làm tráng sinh trong tráng đoàn Tây Sơn của đoàn trưởng Lê Vĩnh Tuy, đã được cùng các huynh trưởng đi cắm trại ở Bãi Sậy, ở vườn đền Lý Bát Đế, ở "cốt" 400 trên núi Tam Đảo. Vẫn như ngày trước, cách xử sự, mọi sinh hoạt và một tấm lòng. Tôi xin ghi lại câu của vị lão trượng cực kỳ mình mẫn đã viết trong lời đề tặng cho tôi ở quyển Đất nước ta.

"Từ những ngày Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội, tôi đã rõ anh là vào loại "tri" với văn của tôi. Các "nhà" văn bây giờ ít để ý đến ý văn của tiếng, nét nhạc của lời, lại chuốc nhiều tiếng ngoài quá, nên không thể vừa tai với lối viết nôm na của một anh đáng lẽ đi rồi, mà đi không đứt. Được anh hiểu, thì chắc chắn đồng bào cũng hiểu cái lòng của tôi, là mong sao đồng bào giữ lấy truyền thống đất nước này. Thế thôi mà(1⁄4/1990).

Ở giai đoạn viết này Hoàng Đạo Thuý đã như tự nhiên và tất nhiên trở thành nhà Hà Nội học. Nhà Hà Nội học bẩm sinh. Những tác phẩm về phố phường Hà Nội viết theo trí nhớ và sự suy nghĩ của mình. Thăng Long, Hà Nội. Hà Nội phố phường xưa . Không bao giờ ai có thể cứ nhẩn nha và tỉ mỉ đến như thế về phố hàng Gai và các ngõ ngách đầu phố cuối phố - bởi đấy là nơi ông đã ra đời và cả tuổi ấu thơ ở đường phố ấy.

Nhưng công phu hơn cả, một công trình đáng lẽ là việc của một tập thể mới làm nổi, mà một mình Hoàng Đạo Thuý đã cáng đáng đảm đương đến chữ sau cùng. Đó là tác phẩm Đi thăm đất nước. Đi thăm đất nước là một tập sách biên niên, là một dư địa chí về tất cả các tỉnh, từ mũi Cà Mau nhô ra biển Đông lên đến Cao nguyên Đồng Văn tỉnh Hà Giang trên biên giới phía Bắc. Ở mỗi địa phương, người đọc có thể tra cứu được dân số, dân tộc, thổ cư, thổ ngơi, phong tục tập quán, đường xá, sông ngòi, di tích lịch sử và cách mạng. Đó là bộ Kiến văn tiểu lục của nhà bác học Lê Quí Đôn thời nay.

Rồi khi đất nước đã giải phóng, nhà văn hoá lão thành Hoàng Đạo Thuý lại cất công vào miền Nam, đi nhiều nơi, từ Trà Vinh lên miền Đông, như kiểm tra lại những thay đổi đã mấy chục năm xa cách rồi trở về cặm cụi viết lại bộ sách trên 700 trang khổ lớn và cũng: đặt lại một cái tên thật khoáng đạt và thân thương: Đất nước ta.

Trong dịp in Trai nước Nam làm gì? lần này tôi đã không bàn nhiều về tác phẩm tâm huyết mà Hoàng Đạo Thuý đã viết ra khi cuộc chiến tranh thê giới lần thứ hai vừa bùng nổ. Trước và sau Trai nước Nam làm gì? , những hoạt động của Hoàng Đạo Thuý và những tác phẩm Sát Thát, Kê chuyện Lam Sơn , (Ông cha ta đánh giặc thế nào đã xây dựng nên hình ảnh và tư tưởng tác phầm chính yếu này rồi. Chỉ nhắc lại môt điều rằng Trai nước Nam làm gì? đã được ra đời ở thời đất nước còn trong vòng nô lệ, mà lại để in công khai, vậy phải viết thế nào cho lọt mắt các nhà cầm quyền, thế mà cũng đã bị kiểm duyệt Pháp xoá bỏ nhiều đoạn (đến bây giờ cũng không bổ sung lại được). Trước khi bước vào hoạt động cách mạng, đây là lời lời cúa chí hướng một chiến sĩ đã được giải bày.

Trai nước Nam làm gì? Vẫn như phong độ riêng của nhà văn hoá Hoàng Đạo Thuý, công cuộc cả đời nghề thày dạy con người nên người, trong tình hình nước sôi lửa bỏng thời kỳ ấy, câu hỏi trên đầu trang sách chính là Hoàng Đạo Thuý đã thổ lộ gửi gắm, một nhắn nhủ, một điều bắt người đọc thức thời phải trả lời: Anh...tôi biết rằng tôi có thể nói thẳng thắn với anh.

TÔ HOÀI

CÙNG MỘT TÁC GIẢ

1929 - 1930 Hướng đạo sinh

1930 - 1944 Viết cho các báo: Câu Ấm, Cô Chiêu, Trẻ em, Thẳng tiến, Tráng Sĩ, Hướng Đạo Thẳng Tiến, Hoa Xuân... Sáng lập kiêm chủ bút chữ Pháp Pour le Cepfi

1938 - 1941 Gan tráng sĩ, Vua Bà, Bác Hai Bền, Thầy cai "Tờ - Lăng - Dit", Bác Tư Bổn, Cắm trại, Đội của tôi, Hướng đạo bước đường đầu.

1942 - 1943 Trai nước Nam làm gì?, Nghề thầy

1948 - 1949 Thi đua ái quốc, Cán bộ thi đua, Thông tin liên lạc, Công dân giáo dục

1956 - 1959 Sát thát, kể chuyện Lam Sơn, Ông cha ta đánh giặc như thế nào?

1960 Báo cáo: Liên lạc vững

1962 Vượt suối băng ngàn, bảo vệ đường dây.

1967 Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội

1974 Hà Nội - Phố phường xưa, Trò chơi, Đi trại

1975 Trò chơi rèn luyện

1978 Đi thăm đất nước.

1979 Đường lên hạnh phúc.

1982 Người và cảnh Hà Nội

1989 Đất nước ta.

TRAI NƯỚC NAM LÀM GÌ

Nhà xuất bản Lao Động

----------------------------------

Biên tập: Mai Hạnh - Hoàng Đạo Chúc