NIỀM TIẾC THƯƠNG VÔ HẠN
Hẳn giáo sư Trần Văn Khê đã biết trước sự ra đi của mình sẽ để lại biết bao niềm tiếc thương cho mọi người, nhất là những người quan tâm đến Hồn Việt và giá trị của Hồn Việt đối với việc xây dựng đất nước hùng cường.
Tôi còn nhớ vào năm 1993, tôi có cuộc phỏng vấn giáo sư, tiến sỹ Trần Văn Khê khi mời ông tham gia Trung tâm nghiên cứu Gia Định (Nam bộ). Giáo sư Trần Văn Khê đã nói đây là cuộc phỏng vấn “rút ruột mình” và đã đưa cho một số người xem, trong đó có người đã sao hơn 10 cuốn băng nhựa cho những người thân ở Canada.
Thật sự tôi rất xúc động khi giáo sư, tiến sỹ Trần Văn Khê kể rằng khi tốt nghiệp ngành Chính trị học ở Pháp phải nằm bệnh viện ông đã suy nghĩ về truyền thống bốn đời nhạc sỹ của gia đình mình. Và ông đã đi tới quyết định trở về với cội nguồn truyền thống gia đình cũng như dân tộc mình, phải tiếp bước ông cha và quyết học lấy bằng tiến sỹ về âm nhạc truyền thống.
Chính vì quyết định về cội nguồn trên mà sự nghiệp của giáo sư, tiến sỹ Trần Văn Khê thật sự tỏa sáng, đóng góp nhiều công lao quảng bá những gì độc đáo của âm nhạc truyền thống Việt Nam ra thế giới. Trong đó đặc biệt góp phần nghiên cứu, giữ gìn những tinh hoa, bản sắc Việt rất đáng tự hào như ca trù, nhã nhạc cung đình Huế, nhạc cồng chiêng Tây nguyên và biết bao di sản đáng tự hào của Việt Nam đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Mặc dù mắc nhiều bệnh từ tiểu đường đến tim mạch, “luôn sống chung với lũ”, nhưng giáo sư Trần Văn Khê luôn hăng hái tham gia rất nhiều hoạt động văn hóa, luôn khuyến khích động viên các thế hệ trẻ tham gia các chương trình văn hóa dân tộc như chương trình của câu lạc bộ Tiếng hát quê hương, chương trình đem âm nhạc truyền thống, đem dân ca, ngâm thơ vào trường học, chương trình quảng bá bếp Việt ra thế giới…
Cuộc đời giáo sư Trần Văn Khê có rất nhiều điều kỳ thú đã kể lại qua nhiều tập hồi ký mà chị Lý Thị Lý cùng với Công ty sách Phương Nam đã tích cực lo xuất bản để công chúng thưởng lãm. Ông cũng có nhiều bạn tri kỷ tri âm nổi tiếng như nhạc sư Vĩnh Bảo, nhạc sỹ Phạm Duy với những ký ức nhiều xúc cảm, ông cũng đã khóc bạn tha thiết khi bạn qua đời như trong đám tang nhạc sỹ Phạm Duy.
Tuy cuộc sống gia đình vợ chồng không được suôn sẻ, lúc nào giáo sư, tiến sỹ Trần Văn Khê cũng lo cho cuộc sống của người bạn đường cho tới khi bà qua đời. Hai ông bà đã sinh ra thế hệ con cháu tài năng trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật như giáo sư, tiến sỹ Trần Quang Hải nổi tiếng về nghiên cứu âm nhạc và trình diễn đàn môi hay người cháu gái nội đang đam mê quảng bá ẩm thực Việt.
Tôi quen giáo sư Văn Khê từ thập niên 1960 qua giáo sư Hoàng Xuân Hãn, khi tôi là chủ nhiệm kiêm chủ bút Tập san Sử Địa, và chúng tôi thường thư từ qua lại với nhau. Song phải nói rằng chúng tôi trở nên thân thiết từ khi tôi mời ông tham gia hội thảo khoa học Bản sắc Việt Nam trong âm nhạc năm 1998 tại khách sạn Majestic và hội thảo Tiệc cưới, tiệc đãi quốc khách Việt Nam tại khách sạn Kỳ Hòa năm 1999. Lần tôi mời ông về dạy môn âm nhạc truyền thống tại khoa Du lịch ở Trường đại học Hùng Vương, ông nói sau khi đã dạy biết bao sinh viên nước ngoài từ Á đến Âu thì đây là lần đầu tiên được dạy sinh viên Việt Nam bằng tiếng Việt tại nước Việt Nam.
Ai có duyên may mới quen được giáo sư Trần Văn Khê và sẽ ngưỡng mộ sự nghiệp, cuộc đời của ông. Ông từng được khách sạn Majestic mời lưu lại bao lâu cũng được mà không phải trả tiền. Giáo sư, tiến sỹ Trần Văn Khê được Thành phố Hồ Chí Minh cấp một biệt thự khang trang làm nơi ở, đồng thời là nơi trưng bày nhạc cụ dân tộc và sinh hoạt văn hóa dân tộc. Nhiều người đang mong biến nơi đây thành Trung tâm nghiên cứu văn hóa Nam bộ và tiếp tục có những sinh hoạt văn hóa thường kỳ mà giáo sư Trần Văn Khê đã dụng công truyền lửa cho các thế hệ trẻ.
Thật là mất mát vô hạn khi giáo sư, tiến sỹ Trần Văn Khê không còn nữa. Song cũng thật là duyên may hiếm có để cùng nhau tiếp bước ông giữ hồn dân tộc tại một nơi mà chính giáo sư đã truyền lửa cho biết bao thế hệ trẻ vậy. Hi vọng sau này, chúng ta sẽ có các giải thưởng Trần Văn Khê cho các tài năng trẻ, nhất là về âm nhạc truyền thống. Có ý kiến cho rằng để thiết thực cho mai sau, thay vì đưa các vòng hoa, người đến viếng nên đưa vào quỹ văn hóa giáo dục Trần Văn Khê vậy.
Khóc giáo sư, tiến sỹ Trần Văn Khê
Bác Khê ơi, bác ra đi
Biết bao thương tiếc nói gì giờ đây
Giữ hồn Việt bản sắc này
Công lao của bác, càng ngày khắc ghi
Định hình bản sắc phát huy
Âm nhạc truyền thống những gì Việt Nam
Văn hóa ẩm thực vẻ vang
Văn hóa dân tộc Việt Nam tự hào
Lương sư hưng quốc thuở nào
Bác Khê tiếp bước nêu cao tinh thần
Rồi đây tuổi trẻ rất cần
Noi theo gương bác giữ hồn Việt Nam
Dựng xây nội lực đàng hoàng
Nguy cơ thuộc quốc sẽ càng đẩy xa
Hãn Nguyên Nguyễn Nhã (Theo báo Thanh niên, 24/6/2015)