“ĐÃI CÁT TÌM VÀNG”
Đãi cát tìm vàng là tên của một trong những cuốn hồi ký của Thầy và tôi, một học trò nhỏ cũng hân hạnh được Thầy viết riêng vài trang trong đó. Càng nghĩ đến tình Thầy - trò đúng 25 năm qua với biết bao kỷ niệm, hoài bão, tâm nguyện, tôi chỉ có thể cô đọng trong một chữ: Duyên.
Duyên kỳ ngộNhư một cuốn phim chiếu chậm, thời gian quay ngược lại những năm 1990 ở thành phố Montreal, xứ Quebec, Canada… Đó là khởi đầu mới của một cuộc sống hoàn toàn khác lạ đối với cô bé nhút nhát tên Thiên Nga. Trước đó không lâu, tôi còn là cô sinh viên năm thứ hai của Nhạc Viện Thành phố Hồ Chí Minh, khoa đàn tranh. Học piano từ năm 4 tuổi nhưng khi mẹ dắt đi học thêm đàn tranh “cho vui” ở tuổi teen, tiếng đàn tranh réo rắt của cô Diệu Quang, hình dáng cô mặc áo dài với phong cách duyên dáng vừa truyền thống, vừa hiện đại, hòa tấu đàn tranh cùng dàn nhạc giao hưởng Tây phương đã thật sự làm mê hoặc người. Từ đó, tôi đã quyết tâm luyện tập đàn tranh hơn 8 tiếng mỗi ngày, chăm chỉ học với cô Minh Hương để luyện thi vào trường nhạc. Hình ảnh quen thuộc của tôi khi đó là một cô bé đạp xe hối hả đến trường với cây đàn tranh dài thượt trên vai; nắn nót từng câu đàn Tứ đại oán với thầy Đời, chỉnh sửa kỹ thuật tứ tấu cùng cô Thúy Hoan… Khi gia đình quyết định đi định cư ở Canada thì thời gian ít ỏi còn lại ở Việt Nam tôi chỉ tính từng phút từng giây. Ngày ngày chạy hết lớp tranh, bầu, sáo, tiếng Anh, tiếng Pháp, vi tính, rồi lại tranh thủ trong lớp học hòa âm với thanh kiếm dài bên cạnh để chạy sang lớp võ thuật ngay sau đó. Bạn học Tuấn Khanh đã hài hước đặt tên cho Thiên Nga là “vũ trụ học”.
Sau những ngày đầu bỡ ngỡ xa quê, tôi lại nung nấu hoài bão tiếp tục theo đuổi ngành âm nhạc tại xứ người. Thật bất ngờ và may mắn là chỉ vài tháng sau đó, trong dịp Thầy sang dạy ở Montreal, tôi được ông bà Lâm Tô Bông (em gái cô Tường Vân, bạn thân quý lâu năm của Thầy) giới thiệu. Từ buổi gặp đầu tiên đó, Thầy không những đã giảng giải cho tôi từng chi tiết nhỏ về cách thức để chuẩn bị thi vào trường nhạc như thế nào mà còn “truyền lửa” cho tôi niềm say mê, lòng yêu quý âm nhạc truyền thống. Trong suốt những năm tiếp theo, hai Thầy trò luôn song hành: Thầy diễn thuyết, trò ngồi ghi chép và thu âm lại; Thầy giảng dạy về các nhạc cụ dân tộc trên thế giới cho các lớp tiến sỹ người Canada, trò đàn tranh, đàn bầu minh họa; rồi Thầy trò cùng hòa tấu Ngũ đối hạ - Ngũ đối ai ở các chùa, thiền viện…
Có thể nói “Duyên kỳ ngộ” đặc biệt này đã làm thay đổi nhận thức và quan điểm sống của tôi. Từ đó, tôi có một tâm thế và tinh thần mới: ngẩng cao đầu tự tin và hãnh diện với âm nhạc dân tộc Việt Nam!
Duyên hội tụThật hoang tưởng khi đang phải cật lực làm thêm để trang trải cho cuộc sống “mới toe” của gia đình tại một đất nước hoàn toàn xa lạ, tiếng Anh và tiếng Pháp vẫn còn “ù ù cạc cạc” mà mơ tưởng đến việc theo đuổi giấc mơ trường đại học âm nhạc! Quan niệm của người Việt Nam vẫn cho rằng âm nhạc là “xướng ca vô loài” và càng không thể là một ngành nghề thiết thực. McGill lại là một trong 10 trường đại học hàng đầu của Canada nên thật sốc khi một cô bé “chân ướt chân ráo” mới từ Việt Nam sang như tôi mà lại thi đỗ được ngay năm đó. Nếu không có sự ủng hộ của ba má, sự động viên và khuyến khích của Thầy thì tôi không chắc có thể làm được điều “không tưởng” này. Cả trường nhạc chỉ có vài sinh viên gốc Á và không có một người Việt Nam nào khác nữa. Sau một thời gian vừa học ở Đại học McGill; vừa dạy đàn tranh, đàn bầu, và piano vào cuối tuần, năm 1991, tôi đã thành lập nhóm Lạc Việt Association từ vài thành viên ban đầu cho đến hơn 50 người sau này.
Mỗi lần sang dạy học tại Canada, đều tranh thủ dành một buổi cho nhóm Lạc Việt Association. Phố xá Montreal đông đúc, gió thổi hun hút giữa các tòa nhà cao tầng, làm bật ngược cây dù trên tay tôi mảnh khảnh. Tôi líu ríu đi nép bên dáng Thầy to lớn hết đường Sherbrooke rồi xuống métro University để đến khu Côte-des-neige, nơi có mấy chục bạn trẻ cả Tây lẫn ta đang mong chờ được nghe Thầy nói chuyện về âm nhạc và văn hóa Việt Nam. Mọi người vui vẻ quây quần trong căn hộ nhỏ xíu của gia đình Thiên Nga để chào đón Thầy. Căn hộ này cũng đã từng được lên báo, đài và gây nhiều ngạc nhiên cho các phóng viên của Canada khi đến quay phim và phỏng vấn. Họ không hiểu tại sao nơi đây lại xuất hiện cả một ban nhạc dân tộc Việt Nam với đủ loại nhạc cụ khác nhau, thành viên từ nhỏ đến lớn, đủ mọi ngành nghề. Thật xúc động khi nhìn lại những tấm hình xưa cũ này và thấy những buổi nói chuyện của Thầy có sức lan tỏa, ảnh hưởng sâu rộng đến thế nào.
“Thiên Nga là sinh viên đầu tiên nghĩ đến việc giải thích và truyền bá âm nhạc truyền thống Việt Nam bằng đĩa CD-ROM. Trong thời gian đi học, cháu dạy đàn tranh, đàn bầu cho trẻ em người Việt hoặc những người Canada yêu thích nhạc Việt Nam. Cháu bỏ thời giờ và đổ nhiều công sức tổ chức một dàn nhạc truyền thống, dàn dựng các chương trình ca múa nhạc dân tộc với sự tham gia của nhóm học trò. Trong một chương trình, cháu dàn dựng tác phẩm Hòn vọng phu của cố nhạc sỹ Lê Thương gồm ba bản với một ban hợp ca có dàn nhạc lớn phụ họa. Cháu tự hòa âm, phối khí và chỉ huy cả ban hợp ca lẫn dàn nhạc. Mỗi chương trình đều được quay băng video để xem lại rồi rút kinh nghiệm và bao giờ cũng gởi qua cho tôi xem để nhờ góp ý kiến.”< epub:type="noteref" href="Endnotes.xhtml#n244" title="1. Trích Hồi ký Đãi cát tìm vàng, Trần Văn Khê." class="sup"> (1)
Trích đoạn cải lương “Huyền Trân công chúa” trong chương trình liên trường do sinh viên tổ chức đã gây được tiếng vang lớn vì đó là lần đầu tiên kiều bào được xem vở cải lương được dàn dựng khá chuyên nghiệp với ban nhạc có đầy đủ các nhạc cụ: ghi-ta phím lõm, đàn nguyệt, đàn sến, đàn nhị, đàn tranh và đàn bầu. Tôi xúc động khi nhìn những giọt nước mắt lăn dài của khán giả, tiết mục này rất được hoan nghênh và được mời biểu diễn lại nhiều lần sau đó. Thầy cũng có gặp gỡ nói chuyện đôi lần với các bác trong ban nhạc tài tử này và với cả các bạn sinh viên lần đầu tiên trong đời được tham gia diễn cải lương. Anh Thái Hòa trước giờ chỉ mải mê nhạc Trịnh, chưa hề biết hát cải lương là gì mà suốt mấy tháng ròng, anh phải đi xe sáu tiếng từ Toronto về Montreal để tập hát cho được mấy câu vọng cổ để “xuống xề” sao cho… “mùi”. Bác Năm say sưa bên cây guitar phím lõm, “ông tòa” Lôi hơn 70 tuổi ôm cây đàn nhị đi khật khưỡng trên tuyết trắng, qua mấy trạm métro và bus mới đến được nơi tập dượt.
Place-des-Art là sân khấu lớn và hiện đại nhất ở Montreal, có thể nói đây là nơi mà những nhạc sỹ, diễn viên chuyên nghiệp mơ ước được trình diễn. Vậy mà nhóm nhạc Lạc Việt Association với hầu hết thành viên là những người chơi nhạc nghiệp dư đã được vinh dự trình diễn cho hơn 3.000 khán giả Canada. Tôi đã rợn cả người vì sân khấu quá hoành tráng, quá lộng lẫy, cả nhóm hơn 50 người mà lọt thỏm. Ròng rã bao ngày nhóm tập cho những bạn sinh viên nói tiếng Việt còn ngọng nghịu mà phải hiểu và hát cả ba bài Hòn vọng phu dài thòng, rồi uốn nắn từng ngón đàn cho các em nhỏ học trò, cũng như tập và ráp từng câu cho dàn nhạc vừa Tây vừa ta. Lần nào đi diễn, nhóm cũng phải chất cả đống đàn, đạo cụ, áo dài khăn đóng vào xe cô Thủy, có khi phải lội tuyết khiêng đàn bở hơi tai. Đi xa thì thuê nhóm luôn cả xe buýt biểu diễn ở các thành phố lân cận như Toronto, Quebec, Trois Rivieres…
Cứ sau mỗi chương trình, tôi lại sụt vài cân vì quá vất vả, nhưng những lời nhận xét, khen ngợi và ủng hộ của Thầy lại tiếp thêm sức mạnh cho nhóm vững chắc đi tiếp. Thầy luôn luôn thấu hiểu, động viên, dõi theo từng bước của nhóm khi mới bắt đầu hình thành, dần trưởng thành và lớn lên.
Duyên bằng hữu
Cũng từ sự “truyền lửa” của Thầy mà tôi đã truyền sang cả những bạn người nước ngoài tình yêu âm nhạc dân tộc Việt Nam. Nhìn lại quãng thời gian từ Canada, Mỹ, về đến Việt Nam, tôi cũng khá “mát tay” khi đã “đãi cát” và tìm ra cũng được hơn một chục bạn “vàng” đủ các quốc tịch. Các bạn này cùng hát dân ca, chơi nhạc cụ Việt Nam như: Maria, Patrick, Eric, Chris, Aki, Jennifer, Sophia… Các bạn cũng đã may mắn được gặp và nghe Thầy nói chuyện và giảng giải về âm nhạc, văn hóa Việt Nam.
Maria là người Canada gốc Hungary. Mẹ của Maria rất ngạc nhiên và hỏi tôi: “Tại sao Maria không biết nói từ nào tiếng Hungary mà lại hát được những bài dân ca Việt Nam?” Anh Patrick và vợ là chị Hà học đàn tranh với Thiên Nga. Anh Patrick đã tự đặt làm riêng một bộ gõ sinh tiền và khắc tên mình lên đó. Chris học flute nhưng muốn thử tập sáo trúc của người Việt Nam. Còn Eric thì tự động mang cái chiêng (kiểu Tàu) đến và xin được cùng tham gia với nhóm. Aki, người Nhật, thì học đàn bầu hàm thụ từ xa với tôi rất thú vị, khi đệm được cho Như Quỳnh và Ái Vân trong buổi biểu diễn ở Nhật thì Aki rất vui mừng và hãnh diện. Jennifer, khi mới từ Mỹ đến Việt Nam làm thiện nguyện, tiếng Việt chỉ bập bẹ vài từ. Tôi tập cho cô bài hát đầu tiên là bài Trống Cơm mà sau đó cô đã đoạt giải trong cuộc thi hát dân ca tại Thành phố Hồ Chí Minh năm 1996. Sau này, tôi giới thiệu Jennifer gặp nhạc sỹ Trịnh Công Sơn, chính ông đã tập cho cô hát nhạc Trịnh chung với anh Thái Hòa và cùng thu đĩa CD. Sophia, là người mẫu chuyên nghiệp người Nga cao một mét tám và nói được năm thứ tiếng. Sophia chơi được đàn piano và đàn hạc. Thầy Khê đã khen Sophia hát “tròn vành rõ chữ” những bài dân ca Việt Nam và Sophia còn muốn tập đàn tranh nữa.
Có ở xa xứ mới thấy việc giữ gìn tiếng Việt thật không dễ dàng chút nào. Như một sân chơi nho nhỏ, các cháu của nhạc sỹ Trịnh Công Sơn là Trâu, Tròn, Lys tuy học piano với tôi nhưng cũng được tập hát dân ca và mặc những áo tứ thân, áo dài đi biểu diễn rất dễ thương. Nhóm cũng có những tài năng trẻ như Thùy Dương, Nhật Khánh, Khalida học đàn tranh, đàn bầu với tôi từ lúc 12, 13 tuổi, nhưng sau này đã biểu diễn trong các chương trình của Thúy Nga Paris, Asia, Làng Văn... Các em đã trở thành những kỹ sư, dược sỹ ở Canada. Những bác sỹ, nha sỹ ở Mỹ là cô Nhung, chú Đệ, Christine; kỹ sư như chị Hoa, Hà trong nhóm Musica ở Mỹ… mọi người luôn có tấm lòng yêu quý văn hóa và nhạc dân tộc.
Hơn ai hết, Thầy đặc biệt là tấm gương sáng của việc “hòa nhập” nhưng không “hòa tan”. Ngoài việc giữ gìn bản sắc dân tộc thì ngôn ngữ cũng là một ví dụ: dù sống mấy chục năm ở nước ngoài nhưng không bao giờ Thầy “chêm” tiếng Anh hay tiếng Pháp vào lời nói mặc dù Thầy nói tiếng Pháp y hệt một người bản xứ. Ngoài ra, tôi cũng học được ở Thầy sự thân thiện, cởi mở với bằng hữu, học trò, lòng kiên trì và nhẫn nại với việc truyền bá nhạc dân tộc: từng người, từng chút một… như kiến tha lâu đầy tổ!
Duyên kết nốiVài năm trước, khi mới “kết nối văn hóa” với tập đoàn FPT và nghe anh Thái Hòa đề nghị Thầy nên có một buổi nói chuyện cho lãnh đạo cấp cao và giới trẻ trong tập đoàn FPT nghe, Thầy hơi lo lắng và hỏi tôi: “Theo con, Thầy nên nói chuyện về đề tài gì? Đây là những người kinh doanh và làm về công nghệ thông tin thì làm sao để họ thấy hấp dẫn được?” Tôi có nói với Thầy: “Dạ, đúng là họ ở trong lĩnh vực khác và chuyên về kinh doanh nên Thầy không cần phân tích hay giảng giải quá sâu về âm nhạc, Thầy có thể chọn đề tài nào chung chung hơn và biết đâu họ có thể ‘ứng dụng’ được vào trong công việc kinh doanh hàng ngày?” Sau đó Thầy đã chọn đề tài Âm Dương trong văn hóa Việt rất hay và thú vị, những người tài giỏi làm ra hàng nghìn tỷ kia cũng đã chịu khó ngồi nghe và đâu đó rút ra bài học cho riêng mình trong kinh doanh cũng như trong cuộc sống cá nhân.
Duyên nhân sinh
“Con có nhiệt tâm, con có ý chí, con có đủ tình thương dân tộc, tình yêu âm nhạc truyền thống, nhưng thường con nhớ mọi việc mà con quên con. Mà con người là một vốn quí không thể để cho mất …”
Tôi đã lặng người khi lật lại mặt sau của một trong những tấm hình Thầy gửi từ Pháp vào năm 1995. Đọc đi đọc lại bao nhiêu lần mà tôi vẫn còn thấy “thấm” và “đúng” quá, thật là “đúng” cho tới mãi tận bây giờ. Những dòng chữ viết tay quý báu này của Thầy sẽ là hành trang để tôi suy ngẫm về kiếp nhân sinh và tiếp bước trong cuộc đời này. Cánh chim nhỏ bé này có làm được mùa xuân?
“Liệu sức mình và giữ gìn sức khỏe…” Cứ mỗi lần nhìn thấy Thầy uống cả vốc thuốc các loại trong mỗi bữa ăn, tôi rất sốt ruột và lo lắng. Nhưng không ngờ sức khỏe của Thầy quá sức đặc biệt! Tôi là tuýp người “hướng ngoại” và cũng đi nhiều, nhưng có vài lần thử đi theo Thầy liên tiếp trong ba ngày: nào là dự hội thảo, xem biểu diễn nhạc dân tộc, nghe Thầy diễn thuyết... mà về tới nhà là thật sự đuối sức. Vậy mà hôm sau, bé Na vẫn đẩy xe lăn cho Thầy đi tiếp. Thật không hiểu Thầy lấy đâu ra sức khỏe và năng lượng để sống và làm việc kiên cường đến như vậy ở tuổi 90?
Trí nhớ của Thầy thì thật quá dữ dội mà anh Thái Hòa thường hay nhắc các bạn sinh viên trẻ cũng như các chủ doanh nghiệp cũng cần nghiêm túc nghiên cứu cách luyện trí nhớ của Thầy để học hỏi. Bên cạnh khả năng đặc biệt bẩm sinh Thầy cũng có những phương pháp luyện tập để nhớ lâu hơn. Khi nằm ngủ ở căn phòng chất đầy sách và băng đĩa của Thầy ở Pháp, tôi hiểu ra là những ghi chú tỉ mỉ, cẩn thận, cũng như cách tự thu thanh, tự nghe đi nghe lại nhiều lần cũng là một trong những phương pháp căn bản để Thầy tự luyện tập cho những bài diễn thuyết của Thầy được trau chuốt, súc tích và cô đọng hơn. Thầy thường tâm sự là chỉ có Thầy mới biết rõ chính xác cuốn sách nào, tạp chí hay băng đĩa nào ở đâu, có nội dung gì, hình ảnh ra sao… thật siêu phàm còn hơn bộ nhớ vi tính nữa!
“Đây là ngày sinh nhật vui nhất trong cuộc đời Thầy!” Chính Thầy đã nói vậy sau lần sinh nhật 90 tuổi. Mà vui thật vì Thầy đã được bất ngờ liên tục. Trước đó, Thầy băn khoăn mình ngoại giao rộng, quen biết rất nhiều người, nếu Thầy tổ chức rồi mời người này mà không mời người kia thì sẽ bị trách này nọ, nếu mời hết thì làm sao xuể. Hiểu điều khó xử này của Thầy tôi quyết định: “Vậy thì để con tổ chức, con là học trò của Thầy, nếu lỡ có thiếu sót này nọ thì mọi người cũng bỏ qua, sẽ không bắt lỗi, bắt phạt đâu!”. Tôi cũng nói Thầy đưa một danh sách những người bạn thân quý mấy chục năm của Thầy như cô Tường Vân, cô Hỷ Khương, thầy Vĩnh Bảo, ông Tuyền… để tôi gửi thiệp mời.
Chương trình “cây nhà lá vườn” nhưng có cả cô Quỳnh Hương (cũng là học trò của Thầy), chị Hải Phượng, anh Huỳnh Khải, Vân Ánh, cô bé hoa khôi FPT hát chầu văn,… và đủ cả ban nhạc dân tộc ba miền biểu diễn rất xôm tụ. Ngoài ra, rất nhiều báo, đài đến phỏng vấn, quay phim. Thầy vui cười suốt buổi, tay bắt mặt mừng với biết bao “nhân vật đặc biệt” thân quen như cô Kim Cương, anh Sỹ Hoàng, nhạc sỹ Miên Đức Thắng, bác sỹ Đỗ Hồng Ngọc, cô Tôn Nữ Thị Ninh mang bánh kem đến… Rồi những Tổng lãnh sự các nước Pháp, Mỹ, Canada, Indonesia, Singapore… cũng đội mưa đến chung vui. Nhìn cả trăm người rần rần trong Faifoo mà tôi hơi run vì sợ… “sập lầu”, vừa vui mừng vì cảm kích mọi người đã lội nước ngập tới đầu gối để đến với Thầy, vừa thấy rõ là Thầy được mọi người yêu quý biết chừng nào. Khi có thông tin là tôi sẽ tổ chức sinh nhật cho Thầy ở Faifoo thì điện thoại ở khách sạn đã reo liên tục, ai ai cũng muốn đến tham dự. Đặc biệt nhất, một giọng lạ run run hỏi qua điện thoại: “Cô ơi! Tui là người bình thường buôn bán ở chợ, không có quen biết gì với ông Khê hết nhưng nghe tin sinh nhật của giáo sư thì tui muốn đến dự được không cô?”. Một học giả nổi tiếng thế giới và nhân cách lớn như Thầy nhưng rất đỗi khiêm nhường và dễ gần, Thầy thu hút được hầu hết mọi tầng lớp trong xã hội.
Sau sinh nhật của Thầy, các Tổng lãnh sự các nước và bạn bè ai ai cũng gửi lời khen và cảm ơn vì quá ấn tượng. Không ngờ trong một buổi lễ mà có hai ông Thầy hơn 90 tuổi (thầy Vĩnh Bảo lớn hơn thầy Khê 3 tuổi), tóc bạc trắng mà còn có thể biểu diễn đàn, ngâm thơ và diễn giải vanh vách bằng cả tiếng Anh và tiếng Pháp. Ai nấy đều bái phục! Đúng như anh Lê Thành Ân, Tổng lãnh sự Hoa Kỳ, phát biểu: “Giáo sư Trần Văn Khê là ‘living treasure’ (kho tàng sống) của Việt Nam!”
Tôi cũng có hứa khi Thầy 95, 100 tuổi thì sẽ tổ chức những buổi tiệc sinh nhật thật vui và đặc biệt như vậy nữa. Lúc nằm ở bệnh viện Gia Định, Thầy còn đọc thơ và nói rõ ràng: “Bác sỹ sắp cho Thầy về rồi nên con khỏi phải vào bệnh viện thăm Thầy”, rồi tôi cũng cười nói: “Thầy phải về nhà để còn chuẩn bị sinh nhật vào tháng sau”...
Duyên tao ngộKhi tìm đọc lại những email cũ, tôi mới nhận ra là ngày 24 tháng 1 năm 2005 tức là chỉ sau khi sinh Justin được sáu ngày, tôi đã gửi email cho Thầy báo tin vui là có cô chú tên Thu ‒ Minh sẽ tài trợ cho Thầy 10.000 đô-la Mỹ chi phí vận chuyển gần 500 kiện hàng là những tài liệu, nhạc cụ, sách vở, đĩa nhạc quý báu cả đời sưu tầm của Thầy về Việt Nam để sau này sẽ thành lập như kiểu bảo tàng hay “Nhà Trần Văn Khê”. Sau đó, cô chú cũng đã gửi thêm 5.000 đô cho Thầy mua sắm vật dụng và nhiều lần tài trợ khác nữa cho các chương trình giới thiệu âm nhạc dân tộc sau này, hai cô chú Thu ‒ Minh trước kia chưa từng gặp Thầy, là hàng xóm của tôi tại Mỹ nhưng vì yêu quý nhóm Musica do tôi sáng lập ở Orlando, nghe kể chuyện nhiều về Thầy mà đã có những nghĩa cử rất đẹp để hỗ trợ thật thiết thực.
Đọc lại mấy chục thư email qua lại giữa tôi và Thầy trong thời gian này, tôi mới hiểu rõ hơn từng chi tiết từ trước khi Thầy từ Pháp chuyển về Việt Nam cho tới khi nhận nhà, sửa chữa ra sao, chuẩn bị sách vở thế nào… mới thấy được tâm huyết, và tấm lòng cao cả của Thầy đối với quê hương, đất nước. Nhiều năm sau đó, “tình cờ” là tôi lại đầu tư kinh doanh khách sạn Faifoo ở ngay cạnh gần sát nhà Thầy, chỉ cách một ngã tư. Có lần cô Thủy Ngọc, lúc thì chú Hải ở khách sạn của tôi cho tiện việc qua lại nhà Thầy. Ba chú cháu - chú Hải, chú Minh và tôi - vẫn thường vừa đi bộ vừa nói chuyện rôm rả thật vui từ chỗ tôi qua nhà Thầy ăn tối.
Chỉ cần nhìn lại từng góc nhỏ trong căn nhà 32 Huỳnh Đình Hai này, tôi nghĩ là ai ai cũng ấm lòng và bồi hồi nhớ lại giọng nói âm trầm vang vang, nhớ nụ cười hiền hòa ấm áp của Thầy, nhớ bé Na rất ân cần hiếu khách, luôn niềm nở mang nước ra tiếp đãi…
“Thiên Nga con còn nhớ chăng?” Không hiểu sao Thầy lại gửi tấm hình từ thời xa xưa này và có lời nhắn làm tôi giật mình. Lúc đó, tôi đang bận giúp một chương trình từ thiện ở Hà Nội và tôi đã hứa khi về lại Sài Gòn sẽ ghé thăm Thầy ngay. Không ngờ tiếp theo đó là những tháng ngày Thầy vào ra bệnh viện… Khi tôi cùng với chú Hải vào thăm Thầy lần cuối thì tay Thầy vẫn nắm chặt và ra hiệu nghe rõ. Nhưng rồi bệnh Thầy trở nặng, trái tim Thầy đã mệt mỏi thật rồi… Ánh sao băng đã vụt tắt trong bầu trời âm nhạc thế giới, nền âm nhạc dân tộc Việt Nam đã vĩnh viễn mất đi một cây đại thụ…
Dạ thưa Thầy, con sẽ luôn luôn ghi nhớ lời dạy của Thầy: Qui veut voyager loin ménage sa monture (Ai muốn làm việc lâu dài không nên dốc hết sức một lúc). Con sẽ từng bước thực hiện những ước mơ, hoài bão và tâm nguyện còn dang dở… Và con cũng tin chắc rằng tất cả mọi người thân hữu, học trò, những ai đã từng được may mắn gặp gỡ và quen biết Thầy dù lâu hay sơ cũng sẽ luôn luôn ghi nhớ… Thầy ơi!
“Ich hatte die Ehre Prof. Tran Van Khe mehrmals zu treffen und dabei die Gelegenheit, mich ausgiebig mit ihm zu unterhalten. Insbesondere erinnere ich mich an meinem Besuch in seiner Wohnung in Paris 2003, wobei zu unterstreichen ist, daß das Inventar dieser Wohnung nur aus Büchern und Instrumenten zu bestehen schien. Beeindruckend war auch sein Haus in der 32 Huynh Dinh Hai Straße, Bezirk Binh Thanh, Ho Chi Minh Stadt. Bei einem gemeinsamen Besuch dort vor einigen Jahren wurden wir, Frau Thien Nga und ich, von Prof. Tran Van Khe mit Tee bedient. Das Haus war eingerichtet im klassischen vietnamesischen Stil und auch Prof. Khe war im klassischen vietnamesischen Gewand gekleidet. Sein Haus in Ho Chi Minh Stadt soll zu einem “Tran Van Khe Museum” werden. Das würde mich persönlich sehr freuen und ist vollkommen angemessen.
Besonders freut mich bis heute, daß ich zweimal die Gelegenheit hatte, vor Prof. Khe zu singen. Das erste Mal bei einem Konzert mit Liedern von Trinh Cong Son, 2003 in Paris. Das zweite Mal haben wir für ihn ein Konzert zu seinem 90. Geburtstag in Ho Chi Minh Stadt organisiert. Jedes Mal hatte er mich mit den schlichten Worten gelobt: “Sie singen sehr gut auf Vietnamesisch.” Das hat mich jedes Mal tief berührt. Prof. Tran Van Khe bleibt mir als ein großer, warmherziger und sehr freundlicher Mann in Erinnerung.”
Dr. Frank Gerke, Ho Chi Minh Stadt, 2016
(Tôi đã từng có dịp gặp giáo sư Trần Văn Khê một vài lần và mỗi lần gặp đã nói chuyện với thầy nhiều. Tôi đặc biệt nhớ thăm thầy Khê ở Paris hồi năm 2003. Nội thất nhà của thầy hầu hết chỉ gồm sách vở và nhạc cụ. Nhà của thầy ở số 32 Huỳnh Đình Hai, quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh, cũng rất ấn tượng. Một vài năm trước, khi đi thăm thầy Khê tại đấy cùng với Thiên Nga, thầy cho tôi uống nước trà và trò chuyện. Nột thất nhà thầy ở Thành phố Hồ Chí Minh toàn bộ là bàn ghế, tủ... theo truyền thống Việt Nam. Còn thầy cũng mặc áo dài truyền thống hồi xưa của người đàn ông Việt Nam. Tôi nghe nói có kế hoạch lấy nhà này làm “Bảo tàng Trần Văn Khê”. Điều này làm tôi mừng và tôi nghĩ rằng là hoàn toàn phù hợp.
Tôi còn đặc biệt vui mừng vì tôi đã có dịp hai lần hát cho thầy Khê nghe. Lần đầu tiên là nhân dịp một buổi biểu diễn những ca khúc Trịnh Công Sơn tại Paris hồi năm 2003. Lần thứ hai là nhân dịp sinh nhật 90 tuổi thầy Khê do vài người bạn tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh. Mỗi lần thầy Khê khen tôi: “Anh hát tiếng Việt rất hay.” Mỗi lần nghe thầy Khê nói vậy tôi thấy rất cảm động. Tôi sẽ nhớ thầy Khê là một nhạc sỹ lớn, biết quan tâm người khác và rất dễ thương.
Tiến sỹ Frank Gerhe, Thành phố Hồ Chí Minh, 2016)
“I was fortunate to have the opportunity to spend a few hours with the esteemed Maestro Professor Tran Van Khe a few years back while visiting Saigon with my wife.
My name is Chris Taylor, I am a Musician in New York, I studied at the Berklee School of Music, considered the premier Jazz school in the world. I have worked for the last 30+ years as a professional Composer, Guitarist and Producer. I have worked with a few Icons in my day, including Lionel Hampton, Celine Dion, Billy Porter, Grover Washington Jr and many more. I have written for film and TV, toured and traveled to play and record music all over the world. I met Professor Tran Van Khe through the lovely and talented Tina Nguyen. We spent a few hours with him in which he gave me a Master class in, amongst many things, the history of Vietnamese music. It is hard for me to express in words what that afternoon meant to me, but it was one of the greatest musical experiences of my entire life. The Maestro is a National Treasure for Vietnam, his wealth of knowledge and intellect is of the highest level. The Maestro has a very young spirit about him, when you listen to him you know you are hearing from a rare Master Musician, he is a wise and warm man, truly gifted. He sang me songs, told me stories and instructed me in some of the subtle details of Vietnamese music. One of the great moments of that afternoon was when I learned he instructed Guitar Virtuoso Nguyen Le, I have been a great admirer of Mr’s Le’s unique guitar style. He fuses Vietnamese musical inflection into complex Jazz music in an extraordinary and fresh way. I always assumed he grew up in Vietnam, because of his mastery of the difficult phrasing unique to Vietnam, when I learned he grew up outside Vietnam, and had studied with Professor Khe while in Paris I was shocked and amazed. This speaks volumes of the Maestro’s great understanding of Vietnamese music and his ability to teach the willing student. I was humbled to be in his presence.
Professor Tran Van Khe is one of a kind and I will always hold the time spent with him dear to my heart. He motivated me with his great energy and passion for music. Even at such an advanced age he has the spirit of a young man and his brain is sharp as a tack. He taught me many things that day, but perhaps the most compelling part was he inspired me to never stop learning and growing as a musician. Since that visit I have gone back to school (at 55 years old) I am studying Orchestration at the prestigious Juilliard school here in New York and loving every minute of it!
Thank you Maestro for the great inspiration and a phenomenal afternoon where you kindly shared a bit of your vast knowledge, I will forever hold that day dear to my heart.”
Chris Taylor Musician, New York, USA
(Tôi được hân hạnh có cơ hội trải qua vài giờ với vị giáo sư khả kính Trần Văn Khê cách đây vài năm khi tôi và vợ ghé qua Sài Gòn.
Tôi là Chris Taylor, một nhạc sỹ ở New York, từng học tại trường Nhạc Berklee, trường nhạc Jazz hàng đầu thế giới. Tôi có trên 30 năm làm việc như một nhà soạn nhạc, nhạc công ghi-ta và sản xuất chuyên nghiệp. Tôi cũng từng làm việc với những nghệ sỹ nổi tiếng như Lionel Hampton, Celine Dion, Billy Porter, Grover Washington Jr. và nhiều nghệ sỹ khác nữa… Tôi viết nhạc cho phim và truyền hình; tôi đã đi lưu diễn và ghi âm khắp nơi trên thế giới.
Tôi đã gặp gỡ giáo sư Trần Văn Khê qua lời giới thiệu của cô học trò cưng và tài năng của ông là Tina Nguyễn. Chúng tôi chỉ mới tiếp xúc với ông vài giờ vậy mà ông đã cho tôi một tiết học thạc sỹ lịch sử âm nhạc Việt Nam. Thật khó có thể diễn tả được ý nghĩa của buổi chiều hôm đó đối với tôi, nhưng phải nói rằng đây là một trong những kinh nghiệm âm nhạc tuyệt vời nhất trong cả cuộc đời tôi. Giáo sư Khê là Kho báu quốc gia của Việt Nam, sự am hiểu sâu sắc và tri thức của ông đang ở trình độ cao nhất thế giới. Nếu bạn được nghe Thầy nói, mới thấy toát ra một tinh thần trẻ trung, vừa uyên bác và ấm áp, tài năng. Ông đã đích thân hát, kể chuyện và chỉ dạy cho tôi về các nét tinh tế trong âm nhạc Việt Nam. Tôi cũng thực sự bất ngờ khi biết Thầy đã từng dạy cho bậc thầy ghi-ta Nguyên Lê, tôi rất phục phong cách ghi-ta rất đặc biệt của ông. Nguyên Lê đã thành công khi pha trộn thang âm biến hóa của nhạc Việt với sự phức tạp của nhạc Jazz một cách thần kỳ và mới lạ. Lâu nay tôi cứ nghĩ Nguyên Lê lớn lên ở Việt Nam do anh nắm vững cú pháp rất khó và độc nhất của nhạc Việt. Nhưng tôi thật sự bị sốc và bất ngờ khi biết rằng Nguyên Lê trưởng thành ở nước ngoài và đã từng được học với giáo sư Khê ở Paris. Điều này cho thấy kiến thức uyên bác tuyệt vời của Thầy về nhạc Việt và Thầy có khả năng truyền lại cho những học trò hiếu học. Bên Thầy, tôi cảm thấy mình còn quá bé nhỏ.
Giáo sư Trần Văn Khê rất đáng kính và tôi luôn mãi ghi khắc trong tim những giây phút được ở bên Thầy. Ông đã thực sự truyền ngọn lửa yêu âm nhạc với một năng lượng và đam mê tuyệt vời. Dù ông đã cao tuổi nhưng tinh thần của ông vẫn trẻ trung và trí nhớ sắc sảo. Hôm đó, ông đã dạy tôi nhiều điều, nhưng có lẽ phần hấp dẫn nhất là ông đã truyền cho tôi cảm hứng: một nhạc sỹ không nên ngừng học hỏi và phát triển. Kể từ sau cuộc gặp gỡ đó tôi đã quay lại trường (ở tuổi 55) để học môn chỉ huy dàn nhạc tại trường Juilliard danh tiếng ở New York và tôi thật sự yêu thích.
Cám ơn Thầy về sự truyền cảm hứng tuyệt vời và một buổi chiều kỳ lạ khi Thầy vui lòng chia sẻ một chút kiến thức sâu rộng của Thầy. Tôi sẽ mãi mãi giữ kỷ niệm ngày hôm đó trong trái tim tôi.
Chris Taylor Nhạc sỹ, NewYork, Mỹ)
Nguyễn Hữu Thiên Nga (Thành phố Hồ Chí Minh, 4/2016)