THƠ XƯỚNG HỌA TRẦN VĂN KHÊ VÀ TÔN NỮ HỶ KHƯƠNG CUNG ĐÀN TRI ÂM TRI KỶ.
Nhà báo Nguyễn Thế Thanh soạn lời mở đầu cho cụm bài này và chọn 11 bài thơ xướng họa trong cuốn sách Cung đàn tri kỷ tri âm do gia đình nhà thơ Tôn Nữ Kỷ Khương cung cấp
Nhiều người trong giới văn nghệ đã biết tới mối quan hệ huynh muội văn nghệ rất đặc biệt giữa giáo sư tiến sỹ Trần Văn Khê với nhà thơ Tôn Nữ Hỷ Khương, ái nữ của nhà thơ nổi tiếng trong hoàng tộc Nguyễn: Ưng Bình Thúc Giạ Thị. Tên thật là Nguyễn Phúc Ưng Bình (1877 - 1961) cháu nội của Tuy lý vương Miên Trinh, từng được triều đình nhà Nguyễn phong nhiều chức quan trong đó có Thượng thư trí sử (1933) và Hiệp tá Đại học sỹ (1943)."
Khởi đầu từ một buổi họp mặt của hội thơ Quỳnh Dao tổ chức năm 1989 tại Thùy Khương trang (tư gia của Tôn Nữ Hỷ Khương) mà Trần Văn Khê bất ngờ được dự, cảm hứng thi nhạc đã khiến ông mang đàn đệm theo tiếng thơ ngâm của Hỷ Khương trong cuộn băng ông ghi âm buổi thơ đó và đem về Pháp làm kỷ niệm. Băng đi, thơ lại không lâu đã có kết quả: hai bài thơ đầu tiên ra đời, cùng vào mùa thu năm 1989, cùng mang tên Cung đàn tri kỷ tri âm đã mở đầu cho chuỗi thơ xướng họa kéo dài trong rất nhiều năm sau giữa Trần hiền huynh và Hỷ Khương hiền muội. Chuỗi thơ xướng họa này cũng đã trở thành hiện tượng văn nghệ đáng chú ý và đã được Nhà xuất bản Hội Nhà văn và Công ty First News in thành sách “Trần Văn Khê - Tôn Nữ Hỷ Khương: Thơ xướng họa Cung đàn tri kỷ tri âm vào năm 2012. Nhóm biên soạn sách xin trích giới thiệu một vài bài thơ xướng họa của Trần Văn Khê - Tôn Nữ Hỷ Khương trong cuốn Cung đàn tri kỷ tri âm.
CUNG ĐÀN TRI KỶ TRI ÂMAi ngâm theo tiếng tơ trầm bổng?
Ai trỗi cung cầm họa ý thơ?
Ai gửi tâm tình qua tiếng hát?
Ai gieo âm hưởng một trời mơ?
Hồn thơ quyện mãi theo hồn nhạc
Tiếng nhạc chan hòa trong tiếng thơ.
Không gian lắng đọng chừng im vắng
Giây phút thời gian luống hững hờ.
Tiếng Tranh êm ái ru hồn mộng
Tiếng Nguyệt chìm trong giấc đợi chờ,
Tiếng Tỳ ngân vọng mơ tình khúc,
Vương vần u hoài dạ ngẩn ngơ!
Cung đàn tri kỷ tri âm đó,
Ai đã dày công nắn phím tơ?
Ai đã chuốt trau thành chất ngọc?
Ngàn năm lưu dấu chẳng phai mờ.
Ai đã so dây cho đúng bậc?
Cho cung trầm thấm nhập vào thơ.
Đông Tây cách trở ngoài muôn dặm,
Gần gũi nghe như chẳng bến bờ.
(Tôn Nữ Hỷ Khương, 10/8/1989)
HỌA 1(Thương mến họa bài thơ Cung đàn tri kỷ tri âm của Hỷ Khương hiền muội).
Tiểu muội ngâm thơ theo tiếng nhạc,
Ngu huynh đàn trỗi đệm lời thơ.
Em ngân câu hát xuyên rừng mộng,
Anh rải cung đàn qua suối mơ.
Hồn thơ gợi hứng cho hồn nhạc,
Tiếng nhạc thêm duyên cho tiếng thơ.
Không gian thâu ngắn, không xa nữa,
Bớt lạnh, thời gian hết hững hờ.
Tranh khúc nỉ non bài cách biệt,
Nguyệt cầm than thở điệu mong chờ.
Tỳ Bà dìu dặt câu thương nhớ,
Khúc dứt, bàng hoàng dạ ngẩn ngơ!
Mỗi lần tri kỷ phùng tri kỷ,
Nhạc dễ thành chương, rộn tiếng tơ.
Cả lúc mưa rơi hay nắng đổ,
Dẫu khi trăng tỏ hoặc trăng mờ.
Êm ái lời thơ hòa tiếng nhạc,
Trùng dương ngăn cách nhạc và thơ.
Thuyền qua bão tố ngoài khơi rộng,
Gió lặng trời êm, nhẹ bến bờ.
(Trần Văn Khê,
họa xong một ngày sau khi về nước 11/8/1989)
MỘT CHỮ TÌNHAnh em mình chung một tháng sinh,
Chung nòi nghệ sỹ vốn đa tình.
Tình cùng thơ nhạc say ngâm hứng,
Tình với non sông quyện bóng hình.
Tình trải mênh mông trên đất khách,
Tình gieo êm ái giữa trời thanh.
Tình người vẫn khắc trong tâm tưởng,
Gom lại chung quy: một chữ tình.
(Tôn Nữ Hỷ Khương, 1989).
LẠI MỘT CHỮ TÌNHMừng biết rằng em chung tháng sinh,
Chung hồn nhạy cảm một nòi tình.
Cùng say thưởng thức từng câu nhạc,
Cùng thích mân mê mỗi tấm hình.
Cùng đợi ghi cho câu hát ngọt,
Cùng trông gởi tặng giọng ngâm thanh.
Cùng mong người Việt quên thù hận.
Chỉ biết cho nhau một chữ tình.
(Trần Văn Khê họa lại, 1989)
TỰ THUẬTTết này tuổi được bảy mươi ba,
Tóc vẫn ngời xanh chửa thấy già.
Bốn biển vẫn bênh nền quốc nhạc,
Năm châu thường giảng điệu dân ca.
Dẫu không dịp tốt đền ơn nước,
Còn được duyên may nối nghiệp nhà.
Hưởng thú thanh tao thơ với nhạc,
Chẳng màng danh lợi, lánh phồn hoa.
(Trần Văn Khê, 23/1/1993)
Bảy chục lần lên đến bảy ba,
Tháng năm qua anh vẫn không già.
Vẫn vui tấu khúc thơ hòa nhạc,
Vẫn thú thanh nhàn hát với ca.
Chuông gióng vang âm nơi đất khách,
Tình êm lắng giữ mông quê nhà.
Mải theo trăng gió thơ hòa nhạc,
Nhạc ngát trời xuân, thơ nở hoa
(Tôn Nữ Hỷ Khương, 1993)
TRỌN KIẾP GÀTết này tuổi được bảy mươi ba,
Cất tiếng gáy to trọn kiếp gà.
Gáy nhắc đồng bào lo giúp nước,
Gáy kêu dân tộc nhớ thương nhà.
Gáy mời tri kỷ hòa thi phú,
Gáy rủ tri âm rộn hát ca.
Gáy nguyện muôn người chung nước Việt,
Hận thù xóa bỏ sống chan hòa.
( Trần Văn Khê, Tết Nguyên Đán Quý Dậu 1993).
Bảy chục lần lên đến bảy ba
Tháng năm qua anh vẫn không già.
Vẫn vui tấu khúc thơ hòa nhạc,
Vẫn thú thanh nhàn hát với ca.
Chuông gióng vang âm nơi đất khách,
Tình êm lắng giữ mộng quê nhà.
Mải theo trăng gió thơ hòa nhạc,
Nhạc ngát trời xuân thơ nở hoa.
(Tôn Nữ Hỷ Khương, họa 1)
Em mừng anh trọn bảy mươi ba,
Tiếng hát chào xuân ấy tiếng gà.
Hát chúc xuân tươi chờ vận nước,
Hát mừng thọ lộc thắm tình nhà.
Gieo vần êm ái ru hồn nhạc,
Ấm chữ ân tình họa khúc ca.
Tri kỷ tri âm chung ước nguyện,
Mải vui năm tháng nhạc thơ hòa.
(Tôn Nữ Hỷ Khương, họa 2).
NHÂM THÌN KHAI BÚT TỰ THUẬTNhâm Thìn tuổi thọ chín mươi hai,
Thuyết giảng tiếng vang hơi mạnh dài.
Tai lãng, mắt mờ, chân rất yếu.
Tim nồng, trí tỉnh, sức còn dai.
Về hưu, người tưởng an ngày tháng,
Nhập cuộc, ai ngờ bận đó đây.
Hạnh phúc cuối đời còn hữu ích,
Vững lòng chim Lạc sẽ bay cao.
(Trần Văn Khê, Nhâm Thìn Nguyên Đán 23/1/2012)
Tuổi thọ mừng anh chẵn chín hai,
Mong anh ngày tháng được lâu dài.
Bước chân khập khễnh tuy mềm yếu,
Đầu óc tinh anh vẫn dẻo dai.
Nhạc khúc hòa âm vang chốn ấy,
Thi đàn chung vẫn đọng nơi đây.
Tài danh lỗi lạc ai là kẻ,
Cánh hạc tung trời lả lướt bay.
(Tôn Nữ Hỷ Khương muội muội, thương mến họa “Nhâm Thìn khai bút Tự thuật” của hiền huynh Trần Văn Khê).