Phần III
264_Có thầy nhân thập đi về
265_Tả phù hữu trì cây cỏ làm binh
Dốc hết sức sửa sang vương nghiệp
Giúp vạn dân cho đẹp lòng trời
Ra tay điều định hôm mai
Bấy giờ mới biết rằng tài yên dân
Lọ là phải nhọc kéo quân
Thấy nhân ai chẳng mến nhân tìm về
Năm giáp tý vẻ khuê đã rạng
Lộ ngũ tinh trình tượng thái hanh
Ơn trên vũ khí vận hành
Kẻ thờ ký tủy, kẻ canh xuân đài
Bản đồ chẳng sót cho ai
Nghìn năm lại thấy mọi nơi vẹn toàn
Vững nền vượng cha truyền con nối
Giới muôn đời một mối xa thư
Bốn bên tâm lặng bằng tờ
Trăng thanh ai chẳng ơn nhờ gió xuân
Âu vàng khoe đặc vững chân
Càng bền thề nước vạn xuân lâu dài
II
Vừa năm Nhâm Tý đầu xuân
Thanh nhàn ngồi tựa, tưởng câu nghĩ đời
Quyển vàng mở thấy sấm trời
Từ Đinh đổi dời chí lúc thất gian
Một đời có một tôi ngoan
Giúp trong việc gặp dân an thái bình
Luận chung một tập kim thời
Tướng quyền sĩ tử nam nhi học đòi
Trượng phu có chí thời coi
Những câu nhiệm nhạt đáng đôi ngàn vàng
Tài này nên đứng vẻ vang
Biết chưng đổi trí, biết đường đổi suy
Kể từ nhân đoạn mà đi
Sổ chưa gặp thì biết họa chép ra
Tiếc thay hiền sĩ bảo gia
Ước bằng Bành Tổ ắt là Thái Công
Thư chờ tay giúp ra dùng
Tài này so cùng tài trước xem sao?
Trên trời kể chính từng cao
Tai nghe bằng một tỷ hào biết ngay
Hiềm vì sanh phải thời nay
Rắp phù mở nước tiếc thay chưng đời
Hợp đã thấy thánh nghìn tai
Giáng sinh rủi kiếp quỷ ma nhà trời
Nói ra thì lậu sự đời
Trai tài phải lụy, tài trai khốn luồn
Nói ra ám chúa bội quân
Đương thời đổi trí xoay vần sáng đâu?
Chờ cho nhân đoạn hết sau
Đến chừng thời ấy thấy dân nhiều nàn
Trời xui những kẻ ác gian
Kiếp đời đaọ thiết lăng loàn có hai
Vua nào tôi nấy đã bày
Trên đầu bất chánh dưới nay dấy loàn
Đua nhau bội bạn nghịch vi
Ích gì phi kỷ dân thì khốn thay
Biết tài gẫm được thì hay
Đã sao như vậy ra tay sẽ dùng
Tài trai có chí anh hùng
Muốn làm tướng súy lập công chưng đời
Khá xem nhiệm nhạt sổ trời
Cơ mưu nhiệm nhạt mấy trai anh hùng
Đi tìm cho đến đế cung
Rắp phù xuất lực để cùng được toan
Bảo nhau cương kỷ cho tường
Bốn phương cũng được cho yên trong ngoài
Chờ cho động đất chuyển trời
Bấy giờ thánh sẽ lên trai anh hùng
Còn bên thi nấu chửa xong
Nhân lực cướp lấy thiên công những là
Đời ấy những quỷ cùng ma
Chẳng còn có thấy người ta đâu mà!
Trời cao đất rộng bao xa
Làm sao cho biết cửa nhà Đế Vương
Dù trai ai chửa biết tường
Nhất thổ thời sĩ khảm phương thuở này
Y ra lục thất gian nay
Thời vận đã định tuần này hùng vương
Trí xem nhiệm nhạt cho tường
Bảo giang thánh xuất trung ương thuở này
Vua ngự thạch bàn xa thay
Đầu ngàn vắng vẻ những cây cùng rừng
Gà kêu vượn hót vang lừng
Đường đi thỏ thẻ dặm chưng khôn dò
Nhân dân vắng mặt bằng tờ
Sơn lâm còn ở đỗ nhờ khốn thay
Vua còn cuốc nguyệt cày mây
Phong diêu vũ thuận thử giày an thân
Phong đăng hỏa cốc chứa chan
Vua ở trên ngàn có ngũ sắc mây
Chính cung phương khảm vần xoay
Thực thày thiên tử là tay trị đời
Anh hùng trí lượng thì coi
Công danh chẳng ngại tìm đời ra đi
Tìm lên đến Thạch Bàn Khê
Có đất sinh ở bên kia cuối làng
Nhìn đi nhín lại cho tường
Chưa có sinh thánh sinh vương đâu là
Chẳng tìm thì đến Bành Gia
Thánh chúa sinh thánh bảo ca địa hình
Nhìn xem phong cảnh cũng xinh
Tả long triều lại có thành đời vây
Hữu bộ uốn khúc giang mây
Minh Vương Thạp Điện trước bày mắt ta
Ở xa thấy một con voi
Cúi đầu quen bục trông hồ sau
Ây là Thiên tử về chầu
Tưởng chừng để thánh, tổ lâu trị đời
Song thiên nguyệt rạng sáng soi
Sinh đặng chúa ấy là ngôi chẳng cầu
Đến đời thịnh vượng còn lâu
Danh đến tam hợp chia nhau sẽ làm
Khuyên cho Đông, Bắc, Tây, Nam
Muốn làm tướng súy thì xem trong này
Dẫn giải:
Câu 264_Theo luận ý của chúng tôi thì chủ luận về đạo Phật sẽ hưng thịnh. Nếu căn cứ vào biểu hiệu chữ Thập ngoặc (chữ Vạn) đem cắt rời ra thì thành chữ Nhân và chữ Thập
Câu 265_Ý nói số người hưởng ứng theo đông đảo như cây rừng, cỏ nội
388_Thiên sinh thiên tử ư hoa thôn,
Một nhà họ nguyễn phúc sinh tồn
Tiên sinh cha mẹ đà cách trở
Hậu sinh Thiên Tử Bảo Giang môn
392_Kìa cơn gió thổi lá rung cây
393_Rừng Bắc sang Nam, Đông với Tây
Tan tác Kiến Kiều An đất nước
Xác xơ cổ thụ sạch am mây
Sơn lâm nổi sóng mù Thoa cát
Hưng địa tràn dâng hoa nước đầy
Một giở một yên, ai cúng bái
399_Cha con người Vĩnh Bảo cho hay
Con mừng búng đít con quay (vụ)
Vu vu chong chóng gió bay nên đài.
Dẫn giải
Câu 388-391_Luận giả có ý nói về một dòng họ (Nguyễn) nào, có đức độ, nhưng cũng gặp nhiều trở ngại, phải phiêu lưu (cách trở) mà cha đẻ ở một nơi, con đẻ ở một nơi
Câu 392_Phải chăng chỉ nói về tỉnh Kiến An năm 1930 Việt Nam Quốc Dân Đảng, giờ khởi nghĩa, mà làng Cổ Am bị ném bom tàn phá
Câu 393_Chỉ về vụ Lâm Thao hưng hảo do Nguyễn Khắc Nhu khuấy động (1930)
Câu 395_Phải chăng nói về 13 chiếc đầu rơi ở Yên Bái Nguyễn Thái Học, Phó Đức Chính…mà không ai là thân nhân khâm liệm lúc đó?
Câu 399_Phải chăng nói về ông Hoàng Gia Mô, tri huyện Vĩnh Bảo năm 1930, hai cha con đều bị chiến sĩ Trần Quang Diệu giết?
402_Nhà cha cửa đóng then gài
403_Ầm ầm sấm động hỏi người đồng lân
404_Tiếc tám lạng thương nửa cân
Biết rằng ai có đủ phần như ai
Vắt tay năm nghĩ dông dài
407_ Thương người có một lo hai phận mình
406_Canh niên tàn phá. Tuất Hợi phục sinh
Nhị ngũ dư bình
409_Long vĩ xà đầu khổ chiến tranh
Can qua xứ xứ khởi đao binh
Mã đề dương cước anh hùng tận
412_Thân Dậu niên gần kiến thái bình
Non đoài vắng vẻ bấy lâu nay
Có một đàn xà đánh lộn nhau
Vượn nọ leo cây chờ sĩ bóng
Lợn kia làm quái phải sai đầu
Chuột nọ lăm le mong cắn tổ
Ngựa kia đủng đỉnh bước về tàu
Hùm ở trên rừng gầm mới dậy
Tìm về quê cũ bắt ngựa tàu
Cửu cửu càn khôn rỉ định
Thanh minh thời tiết hoa tàn
423_Trực đáo dương mã vĩ
424_Hồ binh bát vạn nhập Tràng An
Bảo giang thiên tử xuất
Dẫn giải
Câu 402-403:_ý nói dân các làng đó trốn tránh nên nhà cửa đều đóng kín mà vắng vẻ, vì đều ẩn tránh sang làng bên cạnh
Câu 404:_Phải chăng ý nói Hoàng Gia Mô chết đi thì ông Cung Đình Vận được thực dân đổi về Vĩnh Bảo. Ông Vận tàn ác chẳng kém gì ông Mô mà có phần hơn.
Câu 407-408_ Tả cảnh nhân dân cơ cực không còn biết than thở trông mong vào đâu được cả
Câu 409-412_ Có lẽ luận về cuộc chiến tranh thứ hai từ 1940 là năm Canh Thìn 1941 là năm Tân Tị, năm 1942 là năm Nhâm Ngọ chiến tranh khốc liệt đến năm 1945 là năm Ất Dậu thiên hạ tạm thái bình.
Câu 423-424:_Chỉ về Hiệp Định Giơ Neo quân Pháp ở Hà Nội 99 ngày (cửu cửu) họ đi tảo mộ trước khi rút lui và năm giáp ngọ 1954 thì quân ông Hồ (Hồ binh) vào trấn đóng thủ đô.
426_Bất chiến tự nhiên thành
427_Lê dân đao bảo noãn
428_Tứ hải lạc âu ca
Dục thức thánh nhân hương
430_Qua kiều cư bắc phương
Danh vì Nguyễn gia tự
Kim tích sinh ngưu lang
Thượng đại nhân bất nhân
Thái Ất dĩ vong ân
Bạch hổ kim đai ấn
Thái thập cổ lai xuân
437_Bắc hữu kim thành tráng
438_Nam tắc ngọc bích thành
439_Hoa thôn dã khuyển phệ
440_Mục giả dục nhân canh
441_Phú quý hồng trần mộng
442_Bần cùng bạch phát sinh
443_Anh hùng vương kiếm kích
444_Nam cố đô thái bình
Dẫn giải
Câu 426_Ý nói không phải dùng đến võ lực mà thành công
Câu 427_Nhân dân nơm nớp như trứng để đầu đẳng
Câu 428 -430_Chỉ về một người anh hùng nào đó có thể lập được hòa bình, nhưng thân thế gặp nhiều éo le, vợ chồng cách trở tựa như Chức Nữ Ngưu Lang
Câu 437_Tượng trưng cuộc chia đôi lãnh thổ. Phía bắc có thành đồng vách sắt hay chủ nghĩa thép của Cộng sản?
Câu 438_Miền nam có thành quý như Ngọc Bích mà chưa dễ mấy ai thôn tính nổi Ngọc bích còn tượng trưng cho sự quý giá vô cùng tốt đẹp.
Câu 439_Hoặc ý nói nơi thôn quê không còn chó cắn vì bị lệnh giết hết “chó” rồi?
Câu 440_Ruộng nương phải bắt ép người ta cày hoặc chỉ về sự quân điền có làm khó đủ ăn nên ai cũng chán nản
Câu 441_Ý nói giàu sang như mây nổi tàn mau
Câu 442_Ý nói những người có nhân đức dù nghèo rồi cũng tạo nên cơ nghiệp
Câu 443 – 444_Phải chăng tượng trưng sự báo hiệu cảnh thái bình của miền nam?