CHƯƠNG 2 KHÁNH KIỆT

Khi Liên trở ra thấy Bích Lư đang vùi đầu trong xe cỏ và ăn tự nhiên, như thể đứng trước máng ăn ở nhà.

Liên kêu.

– Anh để nó ăn thế?

– Phải.

– Nếu người chủ xe biết thì sao?

– Đã có tôi!

Nói xong, anh hề đứng lấy thế, nắm chặt bàn tay để hai bên sườn, đầu ngửa về phía sau, như để thách kẻ thù.

– Hách thế!

Nhưng Bích Lư không cần người bảo vệ, vì đã đến lượt xe cỏ được sở thuế khám xét và cho phép qua hàng rào.

– Bây giờ đến lượt xe cô. Tôi đi về. Chào cô. Nếu khi nào cần đến thì cô cứ hỏi Hề Mập, ở đây ai cũng biết.

Những nhân viên sở thuế vẫn quen trông thấy những điều kỳ cục, nhưng lần này bước vào trong xe chụp ảnh, họ liền có cảm giác kinh ngạc khi thấy một người đàn bà nằm liệt, nhất là khi đưa mắt nhìn quanh thấy toàn là cái nghèo, cái khổ.

Người thư ký vừa kiểm soát vừa hỏi.

– Em không có gì phải khai à?

– Không.

– Không có rượu vang, không có hàng hóa.

– Không.

Hai tiếng “không” đó đã trả lời quá đúng, vì ngoài cái nệm, hai cái ghế rơm, một cái bàn, một lò bếp, một cái máy ảnh cũ và vài thứ phụ tùng, không còn vật gì trong xe nữa. Không có rương, không có thúng, không có quần áo.

– Được rồi. Cô cho xe vào.

Xe qua hàng rào xong, Liên liền dắt lừa rẽ sang tay phải như lời Hề Mập đã dặn. Đường này đi theo bờ thành, trên bãi cỏ vàng úa, đầy cát bụi, Liên trông thấy những đám người nằm ngổn ngang dưới ánh mặt trời, có người uể oải vươn vai để rồi lại ngủ. Nhìn thấy những bộ mặt gân guốc, những cái đầu sừng sỏ, nhơn nhúa, rối bù, những bộ quần áo rách rưới và kiểu ăn mặc của họ, Liên cho rằng dân ở khu Thành Cũ này thực đáng ngờ lắm. Nhưng nàng có định trú chân ở đây đâu mà sợ, nàng nhìn về phía Ba Lê.

Sao mà những nhà tồi tàn thế, những lều hẹp, những sân bẩn, những bãi đầy rác rưới chất cao thành đống? Đó là Ba Lê sao? Thành Ba Lê mà cha nàng nói đến luôn, mà nàng hằng mơ mộng, càng tới gần lòng càng xao xuyến? Lại còn những đàn ông đàn bà dầm mình như loài vật trong bãi cỏ bờ thành, mặt mũi nhâng nháo kia, đó là nhân vật Ba Lê sao?

Nàng tìm thấy đại lộ Vanh Xen ngay vì nó rộng. Đi hết đường này nàng rẽ sang tay trái và hỏi vườn Guy Ô. Mọi người đều biết nhưng mỗi người chỉ một lối nên nàng lúng túng tìm tên các đường phải đi. Cuối cùng, nàng đến trước một hàng rào bằng gỗ, những then, cái thì bằng gỗ thông, cái thì bằng cành cây còn cả vỏ, cái thì sơn, cái thì quét hắc ín. Nhìn qua cánh cổng nửa khép, Liên thấy trong vườn có một cái ô tô hàng không bánh, một toa xe cũng không bánh. Mặc dầu những căn nhà ở đó lụp xụp tồi tàn, nàng đoán đây là vườn Guy Ô. Liên còn đang do dự thì thấy một đàn chó mười hai con tròn trĩnh đang chạy lon ton trong cỏ.

Để Bích Lư ở ngoài, nàng tiến vào, đàn chó nhâu nhâu ra sủa và bám lấy nàng.

Có tiếng người đưa ra.

– Gì thế?

Nàng nhìn xem tiếng người phát ra ở đâu, thấy bên tay trái có một ngôi nhà dài không biết có phải là nhà ở hay là chỗ để làm gì, vì vách chỗ xây bằng gạch trắng, chỗ bằng gạch đỏ, chỗ đóng gỗ, chỗ ghép sắt tây. Mái phủ bằng giấy bồi và bằng vải sơn hắc ín. Cửa sổ lắp bằng những “mặt kính” giấy, bằng ván mỏng, bằng kẽm lá, bằng thủy tinh. Tất cả những thứ đó được xây dựng với một nghệ thuật rất thô sơ, làm cho tưởng tượng Lỗ Bình Sơn đã làm kiến trúc sư, và những tên “mọi Sáu” đã làm thợ cho ngôi nhà kỳ cục này.

Dưới hiên, một người đàn ông râu rậm và dài đang mải chọn những giẻ rách bỏ sang những cái thúng để bên cạnh.

Ông ta nói.

– Đừng dẫm chết chó của tôi. Vào đây.

Liên đến gần.

Ông ta hỏi.

– Cô muốn gì?

– Thưa ông, có phải ông là chủ vườn Guy Ô?

– Phải.

Liên tóm tắt ý mình bằng vài câu. Còn ông ta, để khỏi mất thì giờ vừa nghe vừa với chai rượu vang bên cạnh, rót một ly đầy uống ừng ực một hơi.

Xong ông ta nhìn Liên và đáp.

– Được, nhưng phải trả tiền trước.

– Bao nhiêu?

– 42 xu mỗi tuần lễ và 21 xu cho lừa. (1 quan có 20 xu, một xu có 5 centimes).

– Đắt quá!

– Giá nhất định của tôi.

– Giá về mùa hè?

– Giá về mùa hè của tôi.

– Cả cỏ gai cho lừa chứ?

– Cả cỏ gai nếu răng nó tốt.

– Chúng tôi không muốn trả cả tuần vì chỉ ở đây vài ngày thôi. Chúng tôi cần nghỉ chân một chút rồi qua Ba Lê đi Amiens. Xin trả ông tiền ngày.

– Cũng được, 6 xu tiền chỗ và 3 xu tiền lừa.

Liên lần trong túi lấy ra từng đồng một, đếm đủ 9 xu và trao cho ông già.

– Đây là tiền hôm thứ nhất.

– Có thể bảo mẹ cô vào. Mấy người tất cả. Nếu là một toán thì phải trả thêm mỗi xuất 2 xu.

– Chỉ có mẹ tôi thôi.

– Tốt. Sao mẹ cô không vào để thuê?

– Mẹ tôi ốm phải ở trong xe.

– Ốm! Đây có phải là nhà thương đâu!

Liên sợ ông ta không nhận người ốm, nên chữa lại.

– Nghĩa là mẹ tôi mệt, vì ở xa đến.

– Tôi có bao giờ hỏi những khách thuê ở đâu đến đâu.

Ông ta giơ tay trỏ một góc vườn nói.

– Cô để xe ở kia và buộc lừa vào một chỗ. Nếu nó giẫm chết con chó nào con nào, cô phải đền mỗi con 100 xu.

Liên quay ra thì ông gọi giật lại.

– Uống ly rượu.

– Cám ơn ông. Tôi không biết uống rượu.

– Tốt lắm. Vậy tôi uống đỡ cho cô.

Ông ta liền uống luôn ly rượu đã rót, rồi lại tiếp tục bới tìm giẻ rách.

Liên dắt xe lừa vào chỗ đã được chỉ định. Nàng đánh xe rất cẩn thận nhưng không sao tránh khỏi một vài chỗ sóc. Vì thế, xe vừa dừng bánh, nàng liền lên xe thăm mẹ.

– Mẹ ơi! Thế là đã đến nơi rồi!

– Từ đây không còn bị lăn lộn lôi cuốn nữa. Trời ơi! Đã biết bao nhiêu và bao nhiêu dặm đường! Quả đất thực bao la!

– Bây giờ đã tạm yên. Con làm bữa cho mẹ ăn nhá! Mẹ muốn ăn gì?

– Trước hết con tháo con Bích Lư ra đã. Nó cũng nhọc mệt như người. Con cho nó ăn, uống và săn sóc nó.

– Phải đấy. Không ở đâu lắm cỏ gai bằng ở đây. Lại có giếng nữa. Con trở về ngay mẹ ạ.

Trong giây lát, Liên đã trở về, tìm trong xe, lấy ra một cái lò bằng đất, mấy cục than và một cái soong cũ. Liên dóm lửa bằng một cái que, nàng quỳ trước lò và ghé miệng thổi. Khi lửa đã cháy, nàng lên xe, hỏi mẹ.

– Mẹ ăn cơm nhá!

– Mẹ không đói mấy.

– Mẹ muốn ăn gì thứ gì, con sẽ đi kiếm cho mẹ. Mẹ muốn …?

– Ăn cơm cũng được.

Liên lấy gạo bỏ vào soong, đổ nước vào rồi đặt lên lò. Khi nước sôi, nàng lấy đôi đũa bằng gỗ đảo đều rồi đậy vung lại cho cơm chín. Nàng tạt ra ngoài xem Bích Lư và vỗ về nó, nhưng điều này không cần thiết lắm vì nó đang gặm cỏ một cách ngon lành, hai tai dựng thẳng lên ra chừng thich thú lắm.

Khi cơm đã chín tới, không khô, không nhão, khéo nấu như các bà đầu bếp ở Ba Lê, nàng đơm vào một cái bát gỗ cao có ngọn trông như cây tháp trắng tinh. Rồi nàng bưng vào xe.

Một vò nước giếng nàng đã lấy cũng đem ra để ở cạnh giường mẹ. Nàng lấy thêm hai cái ly, hai cái nĩa và đặt bát cơm trước chỗ mẹ ngồi. Còn nàng ngồi xệp xuống sàn.

Liên nói.

– Mời mẹ xơi cơm. Con tiếp mẹ ăn nhá.

Giọng nói tuy vui, nhưng nàng không dấu được nét buồn trên mặt, mỗi khi nàng nhìn mẹ. Bà ngồi trên nệm, đầu trùm chiếc khăn vuông trước kia vào hạng đắt tiền bây giờ như miếng giẻ rách bạc mầu. Bà hỏi.

– Con có đói không?

– Đói đã lâu, mẹ ạ.

– Sao con không ăn tạm một miếng bánh.

– Con ăn đến hai miếng rồi mà vẫn thấy đói. Mẹ coi con ăn mà xem. Thấy con ăn ngon lành chắc mẹ cũng ăn thêm được một hai nĩa nữa.

Bà mẹ đưa nĩa cơm lên miệng, chậm chạp nhai đi nhai lại mãi không sao nuốt được.

Thấy con ngước mắt nhìn như có ý hỏi, mẹ đáp.

– Không sao ăn được, con ạ.

– Mẹ phải cố mới được. Miếng thứ hai sẽ thấy ngon, miếng thứ ba sẽ ngon hơn.

Nhưng bà không ăn tới đó. Hết miếng thứ hai bà bỏ nĩa vào đĩa và nói.

– Mẹ chóng mặt quá không sao ngồi gượng được nữa.

– Sao thế, mẹ?

– Con cứ yên tâm. Không việc gì. Khi người ta không phải dùng sức để làm lụng thì không ăn cũng sống được. Mẹ nghỉ ngơi đã rồi mẹ sẽ ăn được.

Nói xong bà tháo khăn vuông, nằm xuống nệm, thở hổn hển. Tuy sức đã đuối nhưng bà vẫn nghĩ đến con. Thấy mắt con đỏ, bà dỗ dành.

– Cơm con thổi ngon quá. Con ăn đi. Vì con làm việc, con phải giữ gìn. Con phải khỏe mạnh để trông nom mẹ chứ. Con mẹ ăn đi.

– Vâng, con ăn, mẹ coi.

Thực ra, Liên phải cố mãi mới nuốt được, nhưng dần dần, những lời êm ái ngọt ngào của mẹ làm cho cổ nàng thấy nhẹ hẳn đi và nàng bắt đầu ăn thấy ngon. Bát cơm đầy không bao lâu đã hết cả.

Mẹ nằm nhìn con ăn với một nụ cười âu yếm thoáng buồn. Bà nói.

– Con xem. Bây giờ phải cố gắng mới được.

– Nhất là về phần mẹ.

– Nhưng mẹ yếu quá.

– Chính vì thế mà con muốn, nếu mẹ đồng ý thì con đi mời thầy thuốc. Đây là Ba Lê tất có nhiều thầy thuốc hay.

– Không tiền thì thầy thuốc hay cũng chẳng thèm bận mình.

– Có tiền chứ?

– Tiền đâu?

– Mẹ còn mười bảy quan và một đồng bạc Áo, ở đây có thể tiêu được. Con còn mười bảy xu. Mẹ tìm lại trong áo xem.

Cái áo dài đen của bà cũng tang thương như cái váy của Liên nhưng sạch bụi vì được phơi đập luôn, để ở trên nệm để đắp thay chăn. Bà với áo, móc ở túi ra, mười bảy quan và một đồng bạc Áo.

– Bao nhiêu tất cả hả mẹ? Con không biết tính tiền Pháp.

– Mẹ cũng không biết hơn con.

Hai mẹ con lẩm nhẩm tính, cho đồng bạc Áo là hai quan. Được tất cả mười chín quan tám mươi lăm xăng tim.

Liên nói tiếp.

– Mẹ xem, thừa tiền mời thầy thuốc.

– Thầy thuốc không chữa suông bằng lời. Phải có thuốc. Tiền đâu mà mua?

– Con đã tính. Những khi con đi cạnh con Bích Lư, không phải con đem hết thì giờ để chuyện trò với nó, khuyến khích nó vì nó thích thế, nhưng con nghĩ đến mẹ, đến con, đến tương lai mẹ con ta, nhất là đến mẹ, từ khi mẹ lâm bệnh, nghĩ đến cuộc hành trình diệu vợi của ta, nghĩ đến lúc tới Mạc Quang. Mẹ thử nghĩ xem ta có thể đến đó với cái xe khổ này khi đi đường đã làm trò cười cho bao người? Người ta sẽ niềm nở đón tiếp cái xe đó chăng?

– Dù họ hàng là người dễ tính đến đâu cũng không ai kham được cái bề ngoài quá bệ rạc đó.

– Vậy ta phải tránh cảnh khó coi ấy. Bây giờ mẹ con ta không cần đến xe nữa, ta có thể bán đi được. Vả xe đó dùng vào việc gì bây giờ? Từ khi mẹ ốm, không ai muốn để con chụp ảnh, con cũng không đủ vật liệu và thuốc để rửa ảnh. Tất cả số tiền còn lại cũng không đủ mua các thứ đó. Vì thế, bán xe đi thì hơn.

– Bán thì được bao nhiêu?

– Ngoài cái xe, máy ảnh cũng còn tốt, và cái nệm nữa.

– Bán hết à?

– Mẹ buồn sao?

– Đã hơn một năm nay, mẹ con ta đã sống trong cái xe này, cha con cũng đã thở hơi cuối cùng trong xe này. Vì thế, dù nó tồi tàn, nghĩ đến phải lìa bỏ nó, mẹ thấy đau lòng. Tất cả của cải chỉ còn lại chiếc xe thôi. Bất cứ cái gì trong đó cũng gợi một kỷ niệm của cha con.

Nói tới đây, bà nghẹn ngào, trên gương mặt gầy gò, những giọt lệ tràn ra không giữ được.

Liên kêu.

– Mẹ ơi! Tha lỗi cho con vì con đã làm cho mẹ buồn!

– Không, con có lỗi gì đâu. Đó là cảnh nhà gây nên. Động đến bất cứ một việc gì là y như gợi ra những mối đau thương cho mẹ cũng như cho con. Mà mẹ thấy mình mẹ suy tàn rồi không đủ sức để phấn đấu, để lo nghĩ, để hy vọng, lẩn thẩn hơn đứa trẻ con. Đáng lẽ mẹ phải bảo con những điều mà con vừa bảo mẹ, mẹ phải đề phòng những điều mà con đã lo xa. Thực vậy, mẹ con ta không thể trình diện ở Mạc Quang với cái xe ngộ nghĩnh này, với quần áo rách rưới này. Nếu mẹ khỏe mạnh thì mới làm lụng để kiếm tiền. Nhưng yếu thế này thì làm gì được. Đành phải bán xe và đồ đạc vậy.

Một lúc yên lặng nặng nề giữa hai mẹ con.

Chợt Liên nói.

– Bích Lư!

– Bây giờ con mới nghĩ ra à?

– Con nghĩ đến nó đã lâu. Nhưng con không dám nói. Từ khi biết rằng rồi thế nào cũng phải bán nó, con không dám nhìn nó, sợ nó biết rằng nó sẽ phải chia lìa không được cùng đến Mạc Quang sau bao nhiêu ngày gian khổ.

– Đã chắc đâu mẹ con ta được nhìn nhận một khi đến Mạc Quang! Nhưng điều đó vẫn là hy vọng của ta. Nếu không may bị ruồng bỏ thì chỉ còn có cách đâm đầu xuống sông mà chết cho rồi. Dù sao ta cũng phải tìm đến Mạc Quang cho được và ăn nói làm sao cho khỏi bị người ta đóng cửa không cho vào.

– Có thể bị hắt hủi như thế à? Hở mẹ? Hương hồn cha con lại không phù hộ cho hay sao? Cha con ngày xưa tử tế lắm. Lẽ nào người ta lại nhẫn tâm giận những người chết.

– Mẹ sẽ nói lại cho con hay những lời dặn của cha con mà mẹ con ta phải vâng theo. Bây giờ ta hãy bán xe và lừa đi. Với tiền ấy, con mời thầy thuốc chữa cho mẹ khỏe, mẹ chỉ mong có thế thôi. Khi mẹ khỏe mẹ sẽ sắm cho con và cho mẹ mỗi người một cái áo mới. Còn thừa tiền thì đi xe hỏa về Mạc Quang, nếu còn ít thì đi xe được đến đâu thì đi, còn ta đi bộ.

– Bích Lư là một con lừa đẹp. Anh Hề hôm nọ nói như thế. Anh giúp việc trong gánh xiếc nên anh biết nhiều. Anh thấy con lừa đẹp thực, nên mới khen.

– Ta không rõ giá lừa bán ở Ba Lê, nhất là giá giống lừa ở Đông Phương. Thôi để rồi liệu xem. Mẹ con ta đã quyết định rồi. Không phải bàn thêm nữa, vì càng nói mẹ càng buồn. Và mẹ thấy nhọc lắm.

– Mẹ nằm nghỉ đi. Còn hai giờ nữa mới tối, con đi giặt quần áo.

– Có mệt thì nghỉ đã, con ạ.

– Mẹ xem con có bao giờ mệt đâu.

Sau khi hôn mẹ, Liên chạy loăng quăng trong xe tìm miếng xà phòng, một chậu sành và vài cái khăn, áo bẩn. Khi thổi cơm xong, nàng đã đặt sẵn một soong nước nóng. Bây giờ nàng bắc ra đổ vào chậu. Xong nàng bỏ áo ngoài ra, quỳ trên đám cỏ, bắt đầu xát xà phòng và vò. Tất cả chỉ có hai cái sơ mi, ba cái mùi xoa, hai đôi bít tất nên không đầy hai giờ Liên đã giặt, rũ xong và phơi trên chiếc dây buộc từ xe ra giậu.

Con Bích Lư cũng buộc gần đó. Khi nàng giặt, nó cứ đứng nhìn như để trông chừng và không cử động gì. Khi nó thấy nàng giặt xong, nó liền quay cổ về phía nàng và kêu lên mấy tiếng để gọi.

Liên nói.

– Bích Lư tưởng ta quên à?

Liên đến chỗ Bích Lư, dắt ra chỗ cỏ mới và cho uống nước trong một cái chậu đã cọ rửa và tráng đi tráng lại rất kỹ càng. Con Bích Lư rất dễ ăn, người ta cho gì hay gặp gì nó ăn nấy, nhưng cái nết uống của nó thì lại khó khăn. Nó chỉ uống nước tinh khiết đựng trong chậu sạch, và thích nhất là rượu vang.

Cho Bích Lư uống xong, đáng lẽ trở về xe, Liên còn đứng lại vỗ về nó vào những câu rất ngọt ngào như người u già dỗ đứa con nhỏ. Con lừa không ăn nữa, ngẩng đầu lên tựa vào vai chủ như để được vuốt ve hơn. Thỉnh thoảng nó lại nghiêng hai cái tai dài về phía Liên và hơi rung rung, biểu lộ lòng sung sướng.

Trong vườn yên lặng. Ngoài đường vắng tanh. Xa xa người ta chỉ còn nghe thấy những tiếng động sâu thẳm, ì ầm, huyền bí như tiếng sóng biển, đó là hơi thở và sự sống của thành Ba Lê, đêm đã xuống mà còn hoạt động không ngừng.

Trong cái buồn lặng buổi hoàng hôn, cảm động trước tình luyến chủ của con vật, Liên bất giác tựa đầu vào Bích Lư, hai hàng nước mắt bấy lâu bị nén, chảy ràn rụa trên má nàng.