CHƯƠNG 39 ÔNG VÀ CHÁU

Cách đây mười ba tháng, một ngày chủ nhật buổi trời trong sáng, Liên đặt chân đến làng Mạc Quang đói khát, rách rưới, không biết số phận ngày mai ra sao.

Hôm nay, trời cũng trong sáng, nhưng tình trạng của Liên cũng như cảnh tượng làng Mạc Quang khác hẳn, không giống như năm trước.

Cái chỗ mà Liên đã ngồi chiều hôm đầu tiên ở ven rừng trên đỉnh đồi kia, buồn bã nhìn xuống làng và nhà máy trong thung lũng, bây giờ có những tòa nhà lớn mới xây, một bệnh viện huy hoàng cao át khắp vủng, và sẽ cứu chữa cho tất cả công nhân của ông Vĩnh Phan ngụ ở Mạc Quang, hoặc ở các làng khác.

Chính ở chỗ đó, người ta có thể nhìn rõ những sự tân tạo trong miền. Những sự cải tiến đó thực là kỳ diệu so với khoảng thời gian rất ngắn đã qua.

Về phần nhà máy không có gì thay đổi, trước thế bây giờ cũng thế, hình như đến chỗ hoàn bị, chỉ việc tiếp tục điều hòa mà thôi. Nhưng gần cổng nhà máy, những căn nhà lụp sụp làm nơi nuôi trẻ như kiểu nhà mụ Thi bị cháy mấy tháng trước, bây giờ đã thay thế bằng những ngôi nhà mái ngói đỏ chói với mặt tiền sơn hồng và sơn xanh, đó là viện ký nhi mà ông Vĩnh Phan mới dựng lên sau khi đã mua lại những căn nhà cũ để làm nền.

Giữa làng, có nhiều nhà ngói lớn vào cao mới dựng xong, gồm có những nhà ăn, những chỗ bán đồ ăn, đồ uống, những kho lương thực tiếp tế cho thợ thuyền.

Ở rải rác khắp nơi, người ta nhìn thấy những ngôi nhà ngói đỏ sạch sẽ và diêm dúa nổi bật trong đám nhà cũ rêu phủ bìm leo. Nhà nào cũng có vườn trồng rau, thứ đồ ăn cần thiết hằng ngày không phải mất tiền mua, giá thuê không đắt, với một trăm quan một năm, người thợ được ở thảnh thơi và làm chủ ngôi nhà của mình.

Trong các việc canh tân đó, có một việc làm cho những người đi vắng mới về phải sửng sốt và kinh ngạc, là việc phá giải vườn hoa của ông Vĩnh Phan, nối dài những bồn cỏ cho tới khu hồ ao. Khu này thấp, cách vườn hoa nói trên cũng chẳng xa gì, bấy lâu phó mặc cho thiên nhiên, bây giờ được bổi đắp, sửa sang lại, ở giữa dựng một ngôi nhà làm bằng gỗ ván, chung quanh là những quán nhỏ, những lầu bát giác, quanh cảnh thanh nhã và vui mắt như một chốn công viên. Lại có những trò chơi giải trí như cột đu, dụng cụ thể thao, vòng ngựa gỗ, bàn bi da, chỗ thi bắn cung, nỏ, bắn súng, sân chơi cầu lăn, bóng chuyền, bóng rổ, vòng đua xe đạp, rạp diễn tuồng, đài hòa nhạc.

Thực ra đó là một công viên dành cho thợ thuyền của tất cả các nhà máy ở làng: Hệ Chi, Bích Xá, Bắc Quang, và Lê Xuân, mặc dầu mỗi làng đã có những giải trí trường tương tự, vì ông Vĩnh Phan muốn cho tất cả công nhân của ông có một nơi hội họp duy nhất để vui chung, và thắt chặt tình thân ái trong giới cần lao.

Các ngôi nhà ở giữa là chỗ hội nghị và cũng là phòng đọc sách.

Những sự mở mang nói trên nhanh chóng quá làm cho dân chúng trong vùng cảm xúc cũng có, mà xôn xao cũng có.

Bất mãn nhất là những chủ cho thuê nhà, những tiệm rượu, tiệm ăn, những hàng tạp hóa. Họ kêu ca ông chủ nhà máy cạnh tranh với họ, dồn họ vào con đường phá sản. Ông ấy chẳng giàu nứt đố đổ vách ra rồi còn đi vét lợi của những kẻ buôn nghèo? Một số thợ cũng bàn tán ông ấy giả cách mở mang để trói buộc họ cho chặt thêm, và chẳng chịu thiệt vì cho tay này lấy bằng tay kia. Cũng có người nói hay là cái chết của con ông đã làm ông tỉnh ngộ, đã đem lại cho ông một chút từ tâm?

Ngay trong nhà ông Vĩnh Phan, nói cho đúng là trong gia tộc ông cũng có nhiều người hằn học, bực tức. Quái! Cái ông này điên chăng? Sắp xuống dốc chăng? Sắp lôi cả họ xuống dốc chăng? Có nên can thiệp để ngăn giữ không? Không hiểu con ranh con ấy nó bảo gì ông ta cũng nghe. Tính lẫn cẫn đó có lẽ là do trạng thái tuổi già suy yếu sinh ra. Tòa án có thể xét xử được chứ? Tất cả những mối căm thù đó đều đổ vào đầu con bé nguy hiểm, nó làm hại người ta mà nó không biết. Nhưng nó có cần gì? Cái tiền của vứt đi đó có phải là của nó đâu mà nó xót?

May sao con bé còn có chỗ tựa để chống chọi với những căm thù đó, có khi trực tiếp có khi gián tiếp giáng vào nó. Đó là những tình thương mến của một số người đã làm cho nàng phấn khởi và yên tâm.

Thấy nàng muốn gì cũng được, Tạ Loan về phe với nàng. Thấy các ông cháu ghét nàng, Tạ Loan làm thân với nàng để khiêu khích họ. Vả lại, ông Vĩnh Phan có bỏ ra nhiều tiền thực nhưng chỉ là mở rộng cơ sở mà thôi. Món tiền đó không phải là tiền túi Tạ Loan. Một ngày kia nhà máy về tay Tạ Loan tức là quyền sở hữu của Tạ Loan càng to thêm chứ gì? Vì thế, mỗi khi ông Vĩnh Phan dự định làm gì là Tạ Loan “phỏng đoán” luôn, và cố thực hiện cho nhanh chóng.

Ngoài Tạ Loan ra, còn có bác sĩ Duy Sơn, cô Nam Tử, ông Phát Bình và ban giám thị do thợ bầu lên để trông nom việc kiến thiết đối với nàng cũng có nhiều cảm tình.

Nhận thấy cô bé đã nhóm lại khí lực, tinh thần và đạo đức cho ông Vĩnh Phan, bác sĩ đã đổi cách đối đãi với nàng, quý mến nàng và coi nàng như một người đáng kể.

Ông nói.

– Em nhỏ này đã điều trị giỏi hơn y học. Nếu không có em, không biết bệnh ông Vĩnh Phan sẽ trở nên thế nào?

Cô giáo Nam Tử rất hào hãnh vì nàng, mỗi ngày trong giờ học, cô lại để một vài phút để nói chuyện thân mật với nàng, và tỏ lòng cảm mến của cô.

Còn ông Phát Bình hết sức thi hành những công việc mà ông Vĩnh Phan giao phó cho, để vừa ý con bé mà trước kia ông coi thường, bây giờ nó trở nên một nhân vật quan trọng trong sở và đương nhiên ông thành một công cụ trong tay nó.

– Ông Phát Bình, ông đi Noisiel nghiên cứu những nhà ở của thợ thuyền.

– Ông Phát Bình, ông sang Anh quốc nghiên cứu các câu lạc bộ của công nhân.

– Ông Phát Bình, ông sang Bỉ để xem xét các câu lạc bộ của thợ thuyền.

Thế rồi, ông Phát Bình chỉ có việc đi, nghiên cứu những điều người ta đã căn dặn, không bỏ qua những gì ông thấy bổ ích, rồi lúc về, sau khi bàn bạc với ông Vĩnh Phan, ông cùng với các chuyên viên hoạch định một đề án cho thợ làm. Liên không bao giờ lên tiếng trong các cuộc thảo luận đó, nàng chỉ dự nghe thôi. Nhưng phải là người ngu ngốc thì mới không biết những sáng kiến, những sắp đặt đó đều do ở nàng. Tóm lại đó là những hạt giống nàng đã gieo vào trí nãy hay trong tâm khảm của chủ nhân, nay nó đã mọc mầm và ra quả.

Những thợ do các nhà máy bầu ra để trông nom và giúp đỡ việc xây dựng cũng không phủ nhận vai trò quan trọng của Liên. Họ hiểu nàng có ảnh hưởng rất nhiều trong các công trình kiến thiết, rất tiện ích cho đời sống của họ. Họ rất sung sướng và tự hào rằng nàng vốn là người của gia đình lao động.

– Cô ta trước làm ở máy suốt đấy!

– Có là thợ thì mới thế chứ!

Đã lâu, ông Phát Bình đi điều tra một việc mà ông Vĩnh Phan hình như giữ kín không cho nàng hay. Hôm đó là chủ nhật, ông Vĩnh Phan đang mong đợi thì nhận được một bức điện tín, do ông Phát Bình đánh từ Ba Lê về.

– “Tin tức đầy đủ, văn kiện chính xác, sẽ về buổi trưa”

Lúc đó là 12 giờ rưỡi rồi mà không thấy ông Phát Bình về. Trái với thường lệ, ông Vĩnh Phan xưa nay điềm tĩnh thế bây giờ tỏ ra nóng ruột.

Ông ăn cơm nhanh hơn mọi ngày và cùng Liên vào văn phòng. Mỗi lúc ông lại ra đứng tựa cửa sổ quay ra vườn để nghe ngóng.

Ông nói.

– Lạ quá! Ông Phát Bình đến bây giờ mà chưa về.

Liên đáp.

– Có lẽ tầu về chậm.

Ông không chịu lý do đó và cứ đứng mãi ở cửa sổ. Sau Liên phải dắt ông vào, vì nàng không muốn ông biết những việc đang diễn ra ở trong vườn và ở ngoài hoa viên. Với một sự rộn rịp khác thường, những người làm vườn đang sửa sang các khóm hoa, trong khi các người khác đang khiêng những thùng cây vẫn để rải rác ở trên các bồn cỏ. Gần đó câu lạc bộ của thợ thuyền được treo quốc kỳ và trang hoàng bằng những lá cờ đuôi nheo bay phất phơ trước gió.

Chợt ông bấm chuông gọi bồi buồng. Khi bồi đến, ông dặn có ai hỏi bảo ông hôm nay không tiếp khách.

Lệnh đó làm Liên ngạc nhiên, vì theo lệ thường chủ nhật nào bất cứ ai đến, lớn hay nhỏ, ông cũng tiếp cả. Tuy ông sẻn lời trong tuần lễ vì không muốn phí thì giờ vàng bạc, nhưng trái lại, ông hay nói chuyện trong những ngày chủ nhật, vì hôm đó thì giờ của ông cũng như của các người khác, giá trị đều như nhau.

Sau cùng có tiếng xe đi trên đường qua khu ao hồ, tức là đường đi Bích Nhi về.

Bỗng ông nói to.

– Đấy, ông Phát Bình đã về.

Thực vậy, đúng ông Phát Bình về. Ông vội vàng chạy vào văn phòng, vẻ mặt khác thường. Đầu tiên, ông đưa mắt nhìn Liên làm cho nàng bối rối không hiểu tại sao.

Ông nói.

– Tầu hỏng máy nên tôi về chậm.

– Ông đã về, đó là điều cần thiết.

– Tôi có đánh điện tín cho ông.

– Điện tín của ông ngắn quá và không rõ, làm tôi phấp phỏng. Tôi cần biết những điều xác thực.

– Bức điện đó cũng đầy đủ như ý muốn của ông.

– Vậy ông nói đi, nói nhanh lên.

– Nói trước mặt cô em có được không?

– Được. Nếu tin đó đúng như lời ông nói.

Đó là lần thứ nhất mà ông Phát Bình tường trình sự việc, phải hỏi có nên nói trước mặt Liên không. Trong khi nàng đang bối rối, sự thận trọng đó càng làm cho nàng hồi hộp thêm.

Ông Phát Bình nói.

– Nhân viên giúp việc thăm tìm đã nói đúng. Người mà ông ta gặp trật nhiều lần đã đến Ba Lê. Ở đấy, họ lục tìm sổ khai tử, thấy trong tháng sáu có một bản mang tên bà Đô Lệ San, vợ góa ông Vương Ích Môn. Tôi đã xin về một bản trích lục đây.

Hai bàn tay ông Vĩnh Phan run run đỡ lấy.

– Tôi xin đọc để ông nghe.

– Ông đã kiểm chứng các tên.

– Đúng.

– Vậy không phải đọc nữa. Ta sẽ xét sau. Ông cứ nói tiếp đi.

– Nhận được bản khai tử đó, tôi cũng chưa vừa ý. Tôi muốn và đã giáp mặt người chủ có buồng cho bà ta thuê và mất ở đây, tên là Tư Mặn. Tôi đã gặp những người được chứng kiến lúc lâm chung của người bạc mệnh, một người đàn bà làm nghề hát rong quen gọi là bà Hầu tước, và một ông lão chữa giầy gọi là Già Hến. Chính thiếu phụ đã chết vì mỏi mệt, kiệt lực và khốn cùng.

Tôi cũng gặp bác sĩ đã chữa cho bà ta, bác sĩ Sinh Đệ ở Sa Ron, phố Duy Liên, ngày ấy bác sĩ muốn cho bà ta vào nhà thương, nhưng bà ta nhất định từ chối vì không muốn xa rời người con gái. Sau cùng, muốn cho cuộc điều tra của tôi được đầy đủ, họ bảo tôi tìm đến nhà người lái buôn quần áo cũ tên là bà Hai Kền mà mãi chiều hôm qua tôi mới được gặp, vì bà ấy ở nhà quê mới về.

Ông Phát Bình nghỉ một phút. Rồi lần thứ nhất, ông quay về phía Liên cúi chào và nói.

– Thưa cô, tôi đã trông thấy con Bích Lư, nó vẫn khỏe mạnh, cô ạ.

Khi nghe hai người nói chuyện, Liên đứng dậy đã lâu, mắt nhìn, lòng xao xuyến, bây giờ những giọt lệ tủi ròng ròng trào ra.

Ông Phát Bình nói tiếp.

– Đã biết căn cước người mẹ, tôi cần xét xem người con gái tên Ái Liên về sau ra sao. Chính bà Hai Kền đã cho tôi biết bà gặp đứa bé trong rừng Chantilly đói lả gần chết, và được con Bích Lư tìm ra.

Ông Vĩnh Phan quay về phía Liên. Nàng run lên từ đầu xuống chân. Ông nói.

– Con ơi! Sao con không nói cho ta hay, tại sao đứa bé đó cứ giấu mãi không chịu nói ra?

Liên bước lại gần.

Ông nói tiếp.

– Tại sao đứa bé đó không chạy vào trong cánh tay của ta đang chờ đón?

– Trời ơi!

– Cánh tay của ông nó.