CHƯƠNG 38 MỞ LÒNG TỪ THIỆN

Ông Vĩnh Phan thụ bệnh đã hơn một tuần, bệnh ho và bệnh đau tim lại tái phát. Việc chỉ huy các nhà máy được giao phó cho ông giám đốc Tạ Loan. Ông này không giấu nổi vẻ đắc chí trước hai “ông trẻ” thất vọng.

Nhờ bác sĩ Duy Sơn săn sóc bệnh ông mỗi ngày một thuyên giảm dần, nhưng trạng thái về tinh thần không bớt mấy. Bác sĩ rất lo ngại về điểm này.

Nhiều lần Liên cố dò hỏi bác sĩ, nhưng bác sĩ không nói chuyện với trẻ con. Nhờ Ba Tiến và nhất là cô giáo là những người được giao tiếp với bác sĩ luôn, nên Liên biết qua đôi chút về bệnh tình của ông Vĩnh Phan.

Ba Tiến nói.

– Bác sĩ bảo ông không sợ nguy đến tính mệnh, nhưng nếu ông Vĩnh Phan làm việc được thì tốt hơn.

Cô Nam Tử nói kỹ hơn.

– Cần phải có một sự kích động mạnh, một cái gì làm chuyển bộ máy tinh thần bị liệt, vì cái “dây cót” chưa đứt nên người ta có hy vọng chữa được.

Đã từ lâu, người ta sợ một sự kích động thình lình có hại cho sức khỏe ông Vĩnh Phan, vì thế người ta chưa dám cắt màng mắt cho ông. Nhưng bây giờ người ta lại muốn có sự kích động ấy, nó sẽ làm tỉnh thức ông, và làm cho ông Vĩnh Phan trở về với công việc. Sau đó, cuộc chữa mắt của ông mới có thể thực hiện.

Nhưng làm thế nào có sự kích động ấy?

Người ta băn khoăn và tự hỏi thế, nhất là thấy hình như ông chẳng thiết gì cả, không tiếp Tạ Loan, không cần gặp hai ông cháu, cứ nằm trong phòng và sai Ba Tiến trả lời Tạ Loan, mỗi ngày hai buổi đến để chờ lệnh.

– Cứ phải mà làm.

Khi ông đủ sức, Liên đánh xe đưa ông đi thăm các xưởng. Đi đường ông chẳng nói năng gì. Đến nơi, các viên giám đốc có báo cáo gì thì ông trả lời nguyên một câu.

– Cứ phải mà làm, có gì thắc mắc thì hỏi ông Tạ Loan.

Tình trạng này không biết kéo dài đến bao giờ?

Một buổi chiều, khi thăm xong các xưởng trở về gần đến Mạc Quang, chợt Liên nghe có tiếng kèn báo động.

Ông Vĩnh Phan bảo.

– Dừng lại. Hình như có kèn báo hỏa tai.

Khi xe dừng hẳn, tiếng kèn nghe rõ hơn.

Ông Vĩnh Phan nói.

– Cháy rồi. Em có nhìn thấy gì không?

– Một đám khói đen bốc lên trời.

– Ở chỗ nào?

– Vì có nhiều cây che khuất, cháu không nhìn rõ tự chỗ nào.

– Ở bên phải hay trái?

– Về tay trái.

Bên tay trái tức là khu nhà máy.

Nàng hỏi.

– Cháu cho xe đi nước đại cho nhanh?

– Cho đi nhanh vừa thôi.

Vì đường đi quanh co nên Liên không nhận rõ chỗ nào phát hỏa.

– Thưa ông, có lẽ cháy ở giữa làng. Chứ không phải ở nhà máy.

Ông không trả lời.

Liên nghe thấy tiếng kèn ở gần nhà máy. Liên nói.

– Họ không thổi kèn ngay ở chỗ có đám cháy.

Ông Vĩnh Phan nói.

– Có lý lắm.

Ông trả lời một cách lạnh lùng vì biết rõ cháy ở chỗ nào cũng chẳng có ích gì cho ông.

Mãi đến khi vào trong làng, có người nói, Liên mới biết cháy ở chỗ nào.

– Thưa ông chủ, ông không cần vội vã, nhà ông không việc gì, cháy nhà mụ Thi.

Mụ Thi là một người nghiện rượu làm nghề giữ con cho thợ. Nhà mụ lợp tranh, đã cũ nát, ở gần trường học.

Ông Vĩnh Phan nói.

– Thử đến đó xem.

Liên đánh xe theo đám người đang chạy. Bây giờ, khói và lửa cuồn cuộn bốc lên những mái nhà. Người ta ngửi thấy mùi khét. Xe đi phải dừng lại luôn để tránh người vì họ cứ ùa đi không chịu tránh xe. Ông Vĩnh Phan xuống xe và cùng Liên tiến vào đám đông. Lúc đó, có một người đầu đội mũ cát két nhà binh, đang điều khiển vòi rồng, thấy ông chủ đền liền quay lại, đó là ông Phát Bình. Ông nói.

– Chúng tôi đã dập được lửa rồi. Duy có một ngôi nhà bị cháy trọi. Đáng buồn hơn cả là năm, sáu đứa trẻ bị hại, một đứa bị vùi trong đám than, hai đứa chết ngạt, còn ba đứa nữa không thấy đâu.

– Tại sao cháy?

– Mụ Thi say rượu, ngủ như chết, bây giờ mụ vẫn còn say, để mấy đứa lớn đánh diêm đốt chơi. Lửa bén vào vách, chúng hoảng bỏ chạy. Mụ Thi chợt tỉnh thấy cháy cũng chạy nốt, quên cả bọn trẻ nhỏ đang ngủ trong nôi.

Có tiếng kêu khóc ở trong sân. Ông Vĩnh Phan muốn lại chỗ đó.

Ông Phát Bình nói.

– Ông không phải đến nữa. Đó là hai người mẹ có con chết ngạt đang vật vã khóc lóc.

– Những người nào thế?

– Họ là thợ nhà máy cả.

– Tôi muốn nói chuyện với họ.

Ông liền để tay lên vai Liên và tiến vào. Ông Phát Bình dẹp lối đi. Vào đến sân, Liên trông thấy bóng những người lính cứu hỏa trong đám khói đen, và những ngọn lửa sèo sèo dưới những tia nước dội vào. Nhà cháy sụp, còn trơ sững bốn bức tường.

Ở một góc sân, một đám người đang xúm xít. Ông Phát Bình len vào để lấy lối cho ông Vĩnh Phan đi. Giữa đám có hai người đàn bà ngồi ẵm con trên gối, một người vừa khóc vừa cầu nguyện, chợt thấy mặt ông chủ, chị ta hầm hầm chỉ tay và nói.

– Lại mà xem người ta làm con tôi thế này, trong khi tôi tận tụy làm cho ông. Đã đáng chưa! Trời đất ơi! Con ơi!

Chị ta vùi xuống mình con và kêu khóc thảm thiết.

Ông Vĩnh Phan đứng trù trừ một lúc rồi bảo ông Phát Bình.

– Ban nẫy ông nói phải. Thôi ta đi ra.

Ông và Liên về văn phòng. Và cũng không thấy nhắc đến chuyện cháy nữa. Một giờ sau Tạ Loan vào báo tin cho ông biết, trong sáu đứa trẻ mà người ta tưởng chết thì ba đứa được cứu và đem đi ngay lúc đầu, chỉ có ba đứa chết thôi, sáng mai sẽ đưa đám.

Từ lúc coi đám cháy về, Liên buồn rầu nghĩ ngợi. Vì thế lúc Tạ Loan ra rồi, nàng đánh bạo hỏi ông Vĩnh Phan.

– Thưa ông, ngày mai ông có đi đưa đám không?

– Ta đi để làm gì?

– Để trả lời một cách hùng hồn cho người đàn bà đau khổ kia đã quy oán vào ông.

– Khi làm lễ cầu hồn cho con ta, họ có đến dự đâu, mà bây giờ bảo ta đến?

– Họ không chia buồn cùng ông. Bây giờ ông sẵn lòng san sẻ cái đau khổ của họ, đó cũng là một cử chỉ cao đẹp khiến họ phải suy nghĩ.

– Em không biết thợ thuyền bạc lắm à?

– Bạc với ai? Bạc với tiền công đã lãnh hay sao? Điều này có thể lắm. Đó là do họ không coi trọng đồng tiền, cũng như người đã phát đồng tiền đó. Nhưng họ chẳng có quyền về số tiền mồ hôi nước mắt của họ hay sao? Nếu ông bảo họ bạc thì họ chỉ bạc về phương diện đó thôi. Còn như bội bạc với lòng ưu ái, với sự cưu mang thì lại là một chuyện khác, vì hai điều bội bạc đó không phải là một. Chính lòng yêu thương sinh ra lòng yêu thương. Ở đời, người ta chỉ yêu những người mà người ta cảm thấy được tình thương của họ. Nếu ta có cảm tình với họ tất họ có cảm tình với ta. Cứu giúp họ trong cơn đau khổ thì lại càng quý hơn nữa.

Liên còn muốn nói nhiều về tình nhân ái, nhưng ông Vĩnh Phan không trả lời và hình như không muốn nghe nên nàng thôi không nói nữa và định để đến dịp khác sẽ đề cập đến.

Hết giờ, trước khi về biệt thự, ông ghé qua phòng ông Tạ Loan và bảo.

– Ông báo tin cho linh mục biết tôi sẽ chịu tiền chôn cất mấy đứa trẻ. Linh mục làm lễ cho tử tế. Tôi sẽ đến dự.

Tạ Loan giật nẩy mình.

Ông Vĩnh Phan nói tiếp.

– Ông thông báo cho thợ biết sáng mai ai muốn dự lễ được phép nghỉ, vụ cháy đó là một tai nạn lớn lao.

– Ta không có trách nhiệm gì cả.

– Trực tiếp thì không.

Sáng hôm sau, sau khi bóc xem các thư tín và hội thương với các viên chủ sự, ông Vĩnh Phan giữ ông Phát Bình lại và hỏi.

– Hiện giờ ông không có việc gì khẩn thiết chứ?

– Thưa ông, không.

– Vậy ông đi ngay Rouen. Tôi nghe nói ở đấy mới có một viện ký nhi hoàn mỹ lắm. Viện này không phải là thành phố lập ra, mà do tư nhân dựng lên để kỷ niệm những người quá cố thân yêu. Ông quan sát và nghiên cứu về viện đó với tất cả những chi tiết, cách kiến trúc, lò sưởi, máy quạt, cùng các khoản chi phí. Ông lại hỏi xem họ lấy mẫu ở viện ký nhi nào, ông đến viện đó xem xét thêm, rồi ông về nhanh chóng cho, làm thế nào trong ba tháng nữa, ở cửa mỗi nhà máy của chúng ta có một viện ký nhi. Tôi không muốn nhìn thấy một nạn cháy nhà tái diễn ở miền này. Tôi trông cậy vào ông, ông gắng đi giúp cho.

Đến tối Liên kể chuyện lại cho cô giáo nghe. Cô giáo tỏ ý mừng rỡ lắm. Chợt ông Vĩnh Phan vào phòng học. Ông nói với cô giáo.

– Thưa cô, tôi muốn nhờ cô giúp cho tôi và cho cả dân chúng ở đây một việc, một việc quan trọng mà kết quả không phải nhỏ, nhưng việc đó đòi hỏi một sự hy sinh lớn lao. Tôi xin nói để cô rõ.

Ông yêu cầu cô từ chức giáo học để về điều khiển năm viện ký nhi mà ông sắp mở. Ông nhận thấy cô là một người thông minh, quả cảm và có hằng tâm, có thể gánh vác được công cuộc nặng nề ấy. Những viện ký nhi đó, ông sẽ cúng vào các làng Mạc Quang, Bích Xá, Hệ Chi, Bắc Quang, và Lê Xuân với một số tiền vốn đủ nuôi dưỡng và duy trì những viện đó mãi mãi. Tuy nhiên việc giám đốc các viện đó bắt buộc phải giao phó cho người mà ông đã tín nhiệm, để công cuộc của ông sẽ được chu toàn và trường cửu.

Trước lời tha thiết ấy, cô Nam Tử không nỡ chối từ, tuy nhiên cô không khỏi buồn rầu vì đúng như lời ông Vĩnh Phan, đó là một sự hy sinh lớn lao cho cô.

Cô nói.

– Thưa ông, ông không biết sự giáo dục quan trọng và cần thiết lắm sao?

– Tôi vẫn biết đào luyện cho con trẻ thành người học thức, cần lắm, nhưng cho chúng một đời sống lành mạnh, cho chúng một sức khỏe dồi dào cũng không phải là không có ích. Và cũng là nhiệm vụ của cô, cô không nên từ chối …

– Tôi sẽ không xứng đáng với lòng tin yêu của ông nếu tôi vì chút thuận tiện riêng mà từ chối. Sau nữa, nghề giáo dục của tôi cũng cần học hỏi thêm để được có ích hơn nữa. Tôi xin vâng lời ông. Và tôi rất cảm động không nói lên được những niềm cảm xúc và tri ân chứa chất ở trong lòng tôi.

– Nếu phải là một việc tri ân thì tôi không phải là người để cô cảm ơn, mà chính là học trò của cô, là em Lan, vì những lời nói của em, những ý tưởng của em đã gợi cho lòng tôi những điều mà bấy lâu tôi không biết đến, và đã đưa tôi vào một con đường mả tôi mới đi được vào bước.

Liên không cầm nổi nỗi vui mừng và lòng hăng hái liền nói to.

– Thưa ông, ông muốn đi thêm một bước nữa không?

– Đi đâu?

– Đến một nơi mà chiều nay cháu sẽ đưa ông tới.

– Nơi nào?

– Một nơi mà chỉ vài phút viếng thăm của ông sẽ đem lại những kết quả lạ lùng.

– Nơi nào mà bí mật thế?

– Nếu cháu nói trước thì hết hay. Chiều nay trời đẹp và nóng chắc ông không sợ cảm lạnh.

Cô giáo nói.

– Tôi nghe lời mời có vẻ lạ lùng và trẻ con, nhưng tôi tin rằng em Lan không dám nói sai.

– Được rồi! Thế chiều nay mấy giờ em sẽ đưa ta đi nào?

– Càng muộn càng hay.

Suốt buổi chiều, ông Vĩnh Phan cứ nhắc đến cuộc đi thăm nhưng Liên vẫn giữ kín.

Ông nói.

– Em kích thích lòng hiếu kỳ của ta chăng?

– Nếu được vậy cũng là hay lắm rồi, vì mơ tưởng những điều sẽ được thực hiện ở ngày mai, có phải hơn là âm thầm than tiếc những thất vọng đã qua không?

– Phải lắm, nhưng ta làm gì có ngày mai, nếu có thì nó cũng buồn tẻ như ngày đã qua vì nó trống rỗng.

– Thưa ông, không, ngày mai của ông sẽ không trống rỗng nếu ông nghĩ đến ngày mai của những người khác. Khi người ta còn nhỏ … và không được sung sướng, người ta thường mơ ước giá mà gặp được những vị thần tiên, những pháp sư để cầu sao được vậy. Nhưng khi người ta đã nghiễm nhiên thành pháp sư rồi, hỏi người ta có bao giờ nghĩ đến những kẻ - dù là trẻ con hay người lớn - đang mong ước phép mầu hiển hiện để được sung sướng? Nếu trong tay đã sẵn có phép mầu, ta đem dùng phép đó có phải là một cái thú không? Cháu nói “thú” vì cháu ví ta đang ở trong một tiên cảnh, nhưng ở trong thực tế thì người ta gọi tiếng đó bằng một chữ khác.

Câu chuyện kéo dài mãi đến tận tối. Sau cùng, Liên sửa soạn và đưa ông Vĩnh Phan đi. Đêm vẫn còn nóng, không có gió và không có sương. Những tia chớp lấp loáng trên nền trời đen. Khi xe vào làng thì mọi người đã yên ngủ cả rồi. Không còn một ánh đèn lọt qua khe cửa. Không một tiếng động nào, ngoại trừ tiếng nước ở đập sông đang chảy.

Ông Vĩnh Phan biết là đêm xuống đã lâu và cũng biết đi về phương nào. Đi được một lúc lâu, ông chợt nói.

– Ta đi qua nhà bà Phăng Xoa phải không?

– Chính cháu đưa ông đến nhà bà Phăng Xoa. Bây giờ ông và cháu không lên tiếng nữa. Ông đưa tay cháu dắt, cháu xin báo ông biết trước là sẽ phải theo một cầu thang thẳng và dễ lên. Cháu sẽ mở cửa gác để ông và cháu vào. Ông sẽ đứng ở đấy độ một vài phút thôi.

– Ta có nhìn thấy gì đâu?

– Ông không cần phải trông.

– Thế đến đây để làm gì?

– Để có đến. Cháu quên chưa nói với ông là khi vào sân trong rồi, không cần phải giữ im lặng nữa.

Bàn định xong, hai người vào sân trong. Một luồng chớp lòe xuống chỉ rõ lối vào cầu thang. Hai người bước lên. Liên sẽ mở cửa, đưa ông Vĩnh Phan vào và đóng cửa lại.

Một hơi nóng mùi khang khảng và khó thở bao bọc cả hai người.

Có tiếng khàn khàn hỏi.

– Ai đấy?

Liên bấm vào tay ông Vĩnh Phan, bảo đừng trả lời.

Tiếng nói đó tiếp tục.

– Thím Lướt ngủ đi chứ.

Lần này đến lượt ông Vĩnh Phan bấm tay Liên bảo rút lui.

Nàng mở cửa đưa ông Vĩnh Phan xuống gác, sau lưng còn vẳng nghe những tiếng lẩm bẩm ở trong buồng.

Ra đến ngoài đường, ông Vĩnh Phan mới hỏi Liên.

– Em vừa cho ta biết căn phòng mà em ngủ đêm đầu tiên khi em đến Mạc Quang?

– Thưa ông, cháu muốn để ông biết rõ một trong trăm ngàn căn phòng ở Mạc Quang này cũng như ở các làng khác. Ở những hang tối đó đã chui rúc tất cả dân thợ của ông, đàn bà, đàn ông và các con trẻ. Cháu nghĩ rằng nếu ông có dịp thở hít cái khí độc đó trong một phút thôi, như hôm nay, tất ông suy lường được nó đã giết bao nhiêu người từ trước đến nay.