- II -

V. Trong những ngày đẹp trời mùa hạ, ông Georges, giờ người ta thường gọi anh như thế, luôn luôn đến lâu đài bá tước. Khi người ta đợi mà anh không đến mọi người cảm thấy thiếu niềm vui anh vẫn thường mang tới mỗi khi anh đến chơi. Một hôm Émilie bảo anh:

- Thượng đế đã phú cho anh biết bao nhiêu tài hơn người khác. Anh có nhớ ơn Người không?

Lúc ấy Georges cảm thấy vẻ vang và sung sướng hơn cả cái hôm được nhận huy chương vàng.

Hạ qua, đồng tới, người ta tiếp tục bàn tán về Georges. Anh rất được coi trọng trong xã hội. Người ta sẵn lòng nhận anh vào những câu lạc bộ cao quý nhất. Quan Đại tướng cũng đã gặp anh một lần tại một cuộc khiêu vũ trong cung.

Đại tướng phu nhân mở một ngày hội mừng có Émilie. Ngài hỏi phu nhân:

- Mời ông Georges liệu có giảm giá trị chúng mình đi không?

- Người mà nhà vua khoản đãi thì Đại tướng rất có thể đón tiếp được lắm chứ! - Ổng ta vừa trả lời vừa xoay người một vòng một cách rất duyên dáng.

Thế là ông Georges nhận được giấy mời đến dự hội. Công hầu bá tước đều có mặt. Người này nhảy khéo hơn người kia một tí, nhưng đây chỉ là điều khác nhau duy nhất giữa khách khứa với nhau mà thôi. Émilie chỉ nhảy một điệu khiêu vũ với bốn người đầu tiên thôi. Nàng trượt chân một cái, chẳng có gì là nguy hiểm; nhưng vì nàng cảm thấy hơi đau đau, nên cẩn tắc vô ưu, nàng thôi không nhẩy nữa. Nàng ngồi nhìn tất cả cái đám người lịch sự ấy quay tròn, nhảy nhót. Kiến trúc sư ngồi bên nàng. Đại tướng trông thấy, khi đi ngang ngài bảo chàng:

- Tôi tin rằng, nếu có thể được thì anh sẵn lòng tặng nó cả cái kiệt tác của ngành kiến trúc: pháp đình Saint Pierre ở cổ La Mã.

Và ngài mỉm cười, nom cứ như ông Thiện vậy.

Vài hôm sau ngài đón tiếp ông Georges cũng vẫn với nụ cười cởi mở ấy. Ngài tự nhủ: "Chắc hẳn anh chàng đến để cám ơn mình đã mời anh ta dự hội, chứ chẳng còn duyên cớ nào khác nữa".

Nhưng anh chàng còn có duyên cớ khác. Georges nói lên những lời bất ngờ, phi thường và điên cuồng. Đại tướng không thể nào ngờ đến như vậy. Nằm mơ không đến nỗi như thế. Đại tướng không hết kinh ngạc kêu lên.

- Thật là không thể tưởng tượng được!

Thực thế, Georges đến xin cưới Émilie. Đại tướng tím mặt lại, nói tiếp:

- Anh nói gì thế? Tôi không thể hiểu anh được, thật không thể hiểu được. Anh muốn… Nhưng, thưa ngài, tôi không quen biết ngài. Ai đã mớm cho anh dám to gan toan chui vào gia đình tôi? Tôi đã làm gì đến nỗi phải nhục đến như thế?

Thẳng đuỗn như khúc gỗ, ngài đi giật lùi vào phòng ngủ và bỏ mặc ông Georges một mình. Chàng ta đứng đợi vài phút xem Đại tướng có ra không để cáo từ ra về.

Émilie đứng đợi ngoài hành lang, hỏi anh bằng một giọng run run:

- Ba em bảo thế nào hở anh?

Georges nắm chặt tay nàng:

- Ba em tránh không để cho anh kịp trình bày. Nhưng chúng mình đừng thất vọng, rồi cũng sẽ có cơ hội tốt.

Đôi mắt người thiếu nữ đẫm lệ, còn chàng trai thì ngời lên vẻ tự tin và quả cảm. Ánh nắng xuyên qua mây, bao trùm lấy họ, đường như đem đến cho họ sự phù hộ của Thượng đế.

Đại tướng ngồi trong phòng, chưa trấn tĩnh lại được sau một cơn xúc cảm như vậy. Ngài run lên vì tức giận và phẫn nộ. Cơn tức giận của ngài sục sôi trong lòng, rồi toát ra ngoài thành những tiếng kêu la tức tối:

- Điên rồ thật! Con một thằng gác cổng! Ôi! Loạn thật! Có ai thấy thế bao giờ không?

Non một giờ sau, đến lượt Đại tướng phu nhân được biết sự táo gan phi thường của Georges. Ngài gọi Émilie đến nói riêng với nàng:

- Con gái đáng thương của mẹ! Ta hiểu rõ nỗi đau khổ của con. Nó dám làm nhục con đến thế! Dám phạm đến danh giá nhà ta đến thế! Thật là ghê tởm! Con khóc là phải lắm; vả lại nước mắt tuôn rơi lại hợp với khuôn mặt con, chưa bao giờ con gái của mẹ lại đẹp hơn thế này; con giống hệt như mẹ dạo sắp cưới. Cứ khóc, khóc nữa đi, con gái yêu quý của mẹ, khóc như thế là tốt đấy.

Émilie đáp:

- Vâng, con sẽ khóc suốt đời nếu ba mẹ không ưng thuận.

- Trời! Con gái mẹ nói gì thế? - Đại tướng phu nhân kêu lên - Con mất trí rồi hay sao? Trời đất đảo lộn rồi ư? Ôi! Ta cảm thấy sắp bị một cơn nhức đầu chưa từng thấy bao giờ. Nhà ta thật là vô phúc. Émilie, đừng bắt mẹ con phải chết vì buồn phiền.

Đến đây, nước mắt phu nhân đã ròng ròng vì chưa bao giờ phu nhân dám nghĩ đến chuyện chết.

VI

Tờ báo hàng ngày đăng tin: Ông Georges được phong giáo sư Hàn lâm viện Mỹ thuật.

Hai vợ chồng người gác cổng mới sống trong căn nhà hầm, xưa kia cha mẹ Georges đã từng ở, và được biết rằng Georges đã sinh trưởng ở nơi đó, bảo nhau:

- Tiếc thay cho cha mẹ ông ta không còn sống nữa mà đọc tờ báo ngày hôm nay. Phen này ông ta sẽ phải đóng thuế nhiều đây.

- Con nhà nghèo mà phải đóng như thế có nhiều không?

- Mười tám đồng tiền vàng một năm, phải, cũng nhiều đấy!

- Tôi không nói đến chuyện tiền, mà nói đến chuyện ông ta được nhận chức kia, thật là vinh hiển cho một người xuất thân như ông ta. Còn về tiền thì… đối với ông ta vài chục đồng vàng cũng chẳng khó khăn gì. Ông ta muốn kiếm bao nhiêu mà chẳng được và thế nào ông ta chẳng lấy được cô vợ giàu. Này, bao giờ ta được đứa con trai phải cho nó làm kiến trúc sư hay là giáo sư mới được.

Dưới nhà hầm người ta khen Georges thì trên gác người ta cũng ca tụng chàng. Vị bá tước già cùng khen chàng. Những bức tranh Georges vẽ hồi bé đã tạo cho ông một dịp để khen chàng. Mà sao câu chuyện lại dẫn tới những bức tranh ấy nhỉ? Chả là người ta nói chuyện với nhau về nước Nga, về Mạc Tư Khoa, do đó người ta liên tưởng đến điện Kremlanh mà chú bé Georges xưa kia đã vẽ tặng cô Émilie. Bá tước bảo:

- Hồi ấy anh ta đã vẽ nhiều lắm rồi và tôi còn đặc biệt nhớ đến toà lâu đài mà anh ta đặt tên là lâu đài của Émilie. Đó là một người có tài; anh ta sẽ trở thành cố vấn trong triều, mà còn là cố vấn thân cận của nhà vua nữa. Biết đâu một ngày kia anh ta sẽ lại chẳng xây lên được toà lâu đài sáng tạo từ hồi còn bé. Tại sao lại không nhỉ?

Nói vậy ông mỉm cười rồi ra về.

Đại tướng phu nhân lẩm bẩm:

- Vui gì mà lạ thế chả biết được!

Đại tướng nghiêm nghị, lắc đầu. Ngài lên ngựa, ngồi một cách kiêu hãnh hơn bao giờ hết. Giờ hồn cho chú lính hầu, nếu không đi cách xa ngài một quãng rõ đúng kiểu cách.

Đến ngày sinh nhật Émilie. Nàng nhận được nhiều hoa, sách vở, thư từ và thiếp mừng. Đại tướng phu nhân hôn vào môi nàng; Đại tướng hôn vào trán nàng. Hai ngài rất quý con, việc đó bất tất phải nói đến. Đến chiều khách khứa đến thăm toàn là những người quyền quý, có cả hai ông hoàng nữa. Người ta bàn đến chuyện khiêu vũ, chuyện trị an, chuyện xem hát, tình hình châu Âu, việc trong nước, những người có tên tuổi trong toàn quốc hiện nay, và cứ như thế, không tránh khỏi rơi vào câu chuyện chàng kiến trúc sư.

Một vị khách nói:

- Hiện nay ông ta đã tự tạo cho mình một tiếng tăm lừng lẫy. Rồi đây ông ta còn có thể xây phòng riêng trong nhà một vị quyền quý nhất trong chúng ta đấy.

Một lát sau Đại tướng bảo vợ:

- Một trong những nhà quyền quý nhất của chúng ta là ai thế nhỉ?

Phu nhân trả lời:

- Tôi biết ý người ta muốn nói ai rồi. Nhưng tôi không muốn nói ra, mà cũng chẳng muốn nghĩ đến. Chúng ta tin là muôn sự tại trời cả; nếu xảy ra chuyện như thế thì trên đời này tôi sẽ không còn ngạc nhiên với bất cứ chuyện gì cả.

Vị khách đã nói ra câu ấy biết rõ cái điều mình nói lắm. Ông ta biết rõ ân huệ của bề trên, nghĩa là ân huệ của triều đình mà hiển nhiên là càng ngày Georges càng được hưởng nhiều, rất có hiệu lực. Trời lại phù hộ chàng một cách rõ rệt trong tất cả mọi công việc. Nhưng ta hãy trở lại chuyện ngày sinh nhật.

Buồng nàng Émilie sực nức hương thơm của những bó hoa do bạn bè tặng. Trên bàn đầy những quà biếu. Không có quà của Georges; mà anh có muốn tặng cũng không được. Tuy nhiên, anh ta vắng mặt cũng như có mặt. Cái gì trong nhà mà chẳng gợi lại hình ảnh chàng? Dưới cầu thang vẫn là cái ngăn Émilie đã trốn vào khi rèm cửa bốc cháy và Georges chạy đến dập tắt. Ngoài sân vẫn còn cây dạ hợp mà năm xưa hai đứa vẫn chơi đùa với nhau dưới bóng. Đang mùa đông nên cành cây đầy sương giá và băng tuyết nom như một cành san hô vĩ đại màu trắng đang sáng lấp lánh dưới ánh nắng, vẫn cái ánh trăng chưa thay đổi từ cái ngày đáng ghi nhớ mà Georges đã chia sẻ chiếc bánh ngọt với cô bé Émilie.

Émilie lấy ra một chiếc hộp xinh đẹp; nàng rút trong đó ra những bức vẽ cũ của Georges toà lâu đài của các Sa hoàng, toà lâu đài của Émilie; nàng ngắm nghía và biết bao ý nghĩ kéo đến trong tâm tư. Nàng nhớ đến hôm, trốn cha mẹ, nàng xuống bên bà gác cổng hiền lành đang hấp hối. Nàng ngồi cạnh, cầm tay bà và nghe những lời giối giăng của người mẹ đáng thương: "Trời… phù hộ… Georges". Émilie thấy rằng ước nguyện của người đàn bà đáng quý ấy đã được thực hiện và Trời đã phù hộ cho bà.

Các bạn đã thấy rõ ràng là ông Georges cũng có đến dự hội đấy chứ.

Ngày hôm sau, đến lễ sinh nhật quan Đại tướng. Trên lịch, ngày sinh của Émilie và cha nàng sát cạnh nhau như thế đấy. Quà biếu lại đến tới tấp, trong đó có một chiếc yên ngựa tuyệt vời, hoàn mỹ, kiểu cách cực kỳ đẹp, vừa tiện dùng, vừa sang trọng. Người ta chỉ có thể kể đến một ông hoàng có một chiếc yên cũng đẹp như thế mà thôi, ở đâu ra món lễ vật làm Đại tướng vui thích đến thế? Chỉ có một mảnh giấy nhỏ buộc vào yên ngựa trên có viết hàng chữ: "Của một người mà quan Đại tướng không quen biết!”

Đại tướng tự hỏi: "Cái người mà ta không quen biết là ai thế nhỉ? Xem nào, cố nghĩ xem. Nhưng không, chẳng có ai mà ta lại không quen biết, ta quen tất cả mọi người, tất cả mọi người".

Trong khi nói như thế Đại tướng chỉ nghĩ đến phái thượng lưu mà đúng là ngài quen biết từ đứa trẻ con nằm trong nôi trở lên”.

Ngài lại tiếp: "A, ta đoán ra rồi, quà này là của vợ ta đây. Chắc bà ấy muốn, đùa mình một bữa ra trò đây. Thật là tuyệt!”.

VII

Ít lâu sau, tại nhà ông hoàng có mở một dạ hội khiêu vũ lớn, cho đeo cả mặt nạ và ăn mặc giả trang. Đại tướng đến dự mặc quần áo kiểu Rubens (4); áo Tây Ban Nha, cổ áo xếp, áo choàng ngoài, kiếm đeo bên sườn. Đại tướng vốn oai vệ nên mặc quần áo quý phái Tây Ban Nha ấy rất hợp. Tất nhiên phu nhân cũng mặc theo kiểu Rubens: áo dài nhung đen cao đến tận cằm, với một cái cổ xếp vĩ đại trông giống như một chiếc cối xay lồng vào cổ, đập đúng kiểu vẽ trong một bức tranh Hòa Lan của Đại tướng. Trong bức chân dung ấy người ta chú ý nhất đến đôi tay. Tay của phu nhân cũng giống hệt như thế.

Emilly cùng ăn mặc giả Psyché,(5) bận toàn hàng sa mỏng và đăng ten. Nàng cử động nhẹ nhàng, đáng yêu đến nỗi người ta tưởng như là sợi lông tơ thiên nga bay theo chiều gió nhẹ. Bộ quần áo có hai cánh, nhưng có bảo là nàng chẳng cần đến cánh cùng không phải là khen nịnh nhạt nhẽo.

Phòng dạ hội đầy hoa, ánh sáng và những vật tráng lệ; có nhiều thứ đẹp, đáng ngắm làm cho người ta không mảy may chú ý đến đôi tay đẹp của Rubens phu nhân. Một người cái trang giáo sĩ có khăn trùm mặt, trên mũ đính hoa dạ hợp nhảy với Psyché.

Đại tướng phu nhân hỏi:

- Ai thế?

Đại tướng trả lời:

- Hoàng tử đấy! Tôi chắc là như vậy vì tôi đã nhận ra ngài qua thái độ trìu mến lúc ngài hạ cố bắt tay tôi.

Phu nhân có vẻ không tin. Quan Đại tướng không dễ dàng chịu để ai ngờ vực sự sáng suốt của mình, tiến gần đến người bận đồ giáo sĩ trùm mặt màu đen, cầm lấy tay người ấy và lấy ngón tay trỏ của mình vẽ lên hình huy chương của Hoàng gia. Người bận đồ giáo sĩ lắc đầu không nhận, và nói:

- Danh hiệu của tôi là danh hiệu viết trên một thứ lễ vật mừng ngày sinh nhật của ngài: một người mà ngài không quen biết.

Đại tướng lại nói:

- Thế thì tôi biết ngài là ai rồi. Chính ngài đã gửi biếu tôi tấm yên ngựa.

Người bận đồ giáo sĩ không nói gì nữa và biến vào đám đông

Đại tướng phu nhân bảo:

- Émilie, cái người mặc đồ giáo sĩ đen nhảy với con là ai đấy?

Émilie trả lời:

- Con không hỏi tên chàng ta.

- Vì cô đã biết rồi, đó là vị giáo sĩ chứ ai?

Đại tướng phu nhân nói tiếp với vị bá tước già:

- Người mà ông bảo trợ cũng có đây: Anh ta mặc một bộ đồ giáo sĩ trùm mặt màu đen có đính hoa dạ hợp trên mũ.

Bá tước trả lời:

- Thưa quý bà rất kiều diểm, có thể là như vậy; vả chăng bà cũng nên biết rằng có một hoàng tử cũng ăn mặc như thế đấy.

Đại tướng nói:

- Đúng, đúng đấy. Tôi đã nhận đúng là hoàng tử qua cái bắt tay trìu mến của ngài và chính ngài đã mừng tôi chiếc yên ngựa. Tôi phải đến mời ngày mai đến nhà tôi xơi cơm mới được.

Bá tước nói:

- Ngài đi mời đi, nếu là hoàng tử thì chắc chắn ngài sẽ nhận lời đấy.

- Nếu là anh chàng kia thì anh ta chẳng đến đâu. Vậy tôi có đi mời cũng chẳng có gì là trở ngại cả.

Và Đại tướng tiến đến phía người bận đồ giáo sĩ màu đen, vừa lúc ấy đang nói chuyện với nhà vua.

Đại tướng mời một cách hết sức cũng kính. Ngài mỉm cười nghĩ rằng người ta sắp sửa được biết là ngài đoán đúng hay phu nhân đoán đúng.

Người bận đồ giáo sĩ màu đen nhấc mặt nạ ra: đó là Georges.

Chàng hỏi:

- Bây giờ ngài có nhắc lại lời mời nữa hay không, thưa quan Đại tướng?

Đại tướng đứng thẳng mình, cao lên đến mười phân nữa; ngài cứng người ra, lủi lại hai bước rồi lại tiến lên một bước như sắp sửa nhảy điệu Menuet (6)

Mặt ngài chuyển sang một vẻ cực kỳ nghiêm trang và biểu lộ đến mức cao nhất mà một vị tướng có thể có.

Cuối cùng ngài nói:

- Tôi không bao giờ nói hai lời cả. Thưa giáo sư, tôi đã mời ngài rồi.

Ngài nghiêng mình chào, mắt liếc nhà vua. Đức Hoàng thượng đã nghe thấy hết và có vẻ hài lòng.

VIII

Thế là ngày hôm sau nhà quan Đại tướng mở tiệc lớn. Nhưng khách chỉ có vị bá tước già và người được ông bảo trợ.

Georges tự nhủ: "Thế là ta đã đặt được hòn đá đầu tiên".

Thật vậy, hòn đá mỏng đã được đặt một cách rất long trọng và câu chuyện khó mà dừng lại ở đây được.

Đại tướng bảo phu nhân:

- Chàng trai này thật khéo cư xử và ăn nói sao mà có duyên thế! Trong xã hội thượng lưu người ta cũng chỉ nói chuyện lỗi lạc đến thế là cùng.

Sự thực là Georges đã nổi bật trong bữa tiệc ấy và chàng nói nhiều chuyện thú vị đến nỗi quan Đại tướng bị lôi cuốn và vô tình nhiều lần ngắt lời chàng bằng những câu: "Tuyệt! Tuyệt!”.

Quan Đại tướng kể chuyện bữa tiệc hôm ấy với một trong những bà có tài trí nhất trong triều và bà ta yêu cầu lần sau nếu giáo sư lại đến nhà ăn cơm thì Đại tướng sẽ mời bà ta cùng dự. Thế là lại phải mời giáo sư lần nữa và lần này Georges lại còn xuất sắc hơn lần trước.

Bây giờ người ta mới biết là anh cũng đánh được cờ, món chơi say mê của Đại tướng.

Ngài tự nhủ:

- Đây không phải là con nhà hèn kém mà là con nhà có tài năng. Không ai có thể bắt mình bỏ cái quan niệm ấy đi được. Sao mà nó lại sinh ra ở dưới hầm nhỉ? Mình không thể tự giải đáp được điều đó, nhưng dù sao cũng chẳng phải lỗi tại anh chàng.

Ngài giáo sư được nhà vua tiếp trong cung tất nhiên cũng có thể được nhận vào nhà Đại tướng. Việc đó chẳng có gì là đáng ngạc nhiên cả. Cả thành phố đã đồn rằng chẳng bao lâu nữa ông ta sẽ đến ở hẳn đấy chứ chẳng chơi đâu. Nhưng trong nhà Đại tướng thì chẳng ai nói gì đến chuyện ấy cả.

Dẫu sao sự việc đã xảy ra đúng như lời đồn đại. Georges chịu ơn mưa móc, được phong làm cố vấn thân cận của nhà vua, Émilie trở thành cố vấn phu nhân. Từ triều đình đến thành phố chẳng ai thấy chuyện đó là chướng cả.

Đại tướng bèn triết lý rằng:

- Cuộc đời lúc thì là bi kịch, lúc thì lại là hài kịch. Trong tấn bi kịch thì xảy ra chết chóc, trong tấn hài kịch thì người ta lấy nhau.

Georges và Émilie sinh hạ được ba đứa con trai kháu khỉnh; khi những đứa trẻ đến nhà ông ngoại chơi và cưỡi trên một con ngựa gỗ, giả làm lính hầu, lính hầu của các quan cố vấn thân cận tí hon của nhà vua. Đại tướng phu nhân ngồi trên ghế sofa nhìn chúng mỉm cười, ngay những khi ngài nhức đầu ghê gớm.

Georges đã hiển đạt như thế đó và với tài năng của anh, anh còn thăng tiến hơn nữa. Vả lại, như thế mới bỏ công kể cho các bạn nghe truyện con trai một người gác cổng.

Chú thích:

(1) ở Đan Mạch cầu thang và sàn gác không đánh xi. Người ta chỉ lau rửa sạch và rắc cát (chú thích trong bản Pháp văn).

(2) Đơniê: Một loại tiền cổ đáng mười hai đồng mới ăn một xu (N.D).

(3) tập thánh thi = Psautier relié: Những bài thơ trong kinh thánh Gia-tô có kèm theo điệu hát (N.D)

(4) Rubens, họa sĩ nổi tiếng nước Đức (1577 1640), (N.D)

(5) Thiếu nữ rất đẹp trong truyện thần thọai Hy Lạp, người yêu của Cupid, thần Ái tình (N.D)

(6) Menuet: một điệu nhảy nhẹ nhàng duyên dáng theo nhịp ba rất thịnh hành vào thế kỷ 18 bên châu Âu (N.D).