Chương IX ĐỌC NHỮNG SÁCH NÀO?-SÁCH TỔNG QUÁT VÀ SÁCH ĐỂ TU THÂN
Chính nhân cách làm thành con người.
LOCKE
1. Chủ ý của chúng tôi trong chương này và chương sau
2. Sách tổng quát
3. Sách để tu thân
1. CHỦ Ý CHÚNG TÔI TRONG CHƯƠNG NẦY VÀ CHƯƠNG SAU
Tôi đã do dự rất lâu khi viết chương này và chương sau.
Chỉ một phương pháp tự học cho các bạn trẻ mới ở trường ra mà không giới thiệu những cuốn nên đọc về mỗi ngành trí thức thì là thiếu sót.
Giới thiệu thì tất phải kể rất nhiều tác phẩm viết bằng ngoại ngữ vì như bạn đã biết, sách Việt thiếu rất nhiều. Ngay như muốn hiểu về địa lý, sử ký nước mình cũng phải đọc thêm sách Pháp và Hoa, nói chi tới Khoa học, Triết học, Kinh tế học, và cả chục ngành khác nữa.
Như vậy chắc có bạn trách tôi là chỉ viết sách cho một số người biết ngoại ngữ đọc. Tôi xin nhận lời trách ấy. Trong tình thế hiện tại chúng ta muốn tự học tới một trình độ kha khá, thì phải học nhờ nước ngoài. Trông một bảng kê tên sách nên đọc mà 10 cuốn, không có lấy một cuốn bằng Việt ngữ, ai mà không buồn? Âu đó cũng là một dịp nhắc ta nhớ lại bổn phận phải làm sao cho Việt ngữ mau được dùng trong các ban Đại học và phải soạn rất nhiều sách về mọi ngành tri thức cho đồng bào đọc.
Vậy trong chương này và chương sau tôi sẽ kể tên những sách ngoại quốc. Tất nhiên không sao kể hết những cuốn nên đọc vì ít gì cũng có cả vạn cuốn. Bạn thử tưởng tượng: mỗi năm gần đây mỗi tháng nước Pháp xuất bản phỏng 1000 cuốn, từ đầu thế kỷ tới nay biết bao sách, còn những thế kỷ trước, còn những nước khác nữa! Cho nên tôi sẽ giới thiệu rất ít, đủ để hướng dẫn bạn trong bước đầu. Nếu bạn muốn nghiên cứu thêm xin tìm trong những cuốn:
Ce qu’il faut lire dans sa vie của Henri Mazel
Comment choisir nos lectures của H. de Brandis
L’ art de former une bibliothèque của E. Henriot
Voulez-vous étudier seul? của Max Fauconnier
Quels livres faut-il avoir lus? của A-Souché
La Bibliothèque de l’Honnête homme của M.P. Wigny
Ba cuốn trên rất khó kiếm, 3 cuốn dưới thì các nhà sách lớn ở Pháp đều có bán. Cuốn của Max Fauconnier nên đọc trước, cuốn của A-Souché có tính cách chuyên về văn chương: tiểu thuyết, kịch, ký sự…, cuốn cuối cùng đầy đủ nhất và giá tiền hơi cao.
Bạn không cần phải đọc hết những cuốn giới thiệu trong chương này và chương sau vì có những môn mà ta không thích. Môn nào ta thích thì ta có thể đọc thêm nhiều sách khác kê trong cuốn La Bibliothèque de l’Honnête homme. Tôi xin thú thực rằng có nhiều cuốn tôi chưa đọc, sở dĩ giới thiệu với bạn là vì tin những lời phê bình của nhiều học giả đứng đắn.
Tôi rán lựa những sách xuất bản gần đây nhất, song thế nào cũng có nhiều cuốn bạn kiếm không ra vì sách không được tái bản mà những thư viện lớn nhất của ta còn thiếu nhiều sách lắm. Biển học mênh mông, chúng ta tiến được tới đâu hay tới đó.
Nếu chương này và chương sau tránh cho bạn phải đọc nhiều sách dở và giúp bạn đỡ được vài giờ tìm kiếm sách hay thì tôi cũng thấy làm mãn nguyện rồi.
Trong chương này tôi sẽ chỉ:
- những sách loại tổng quát
- những sách để tu luyện.
Còn những sách để mở mang trí tuệ thì tôi dành lại chương sau.
Tôi sẽ không kể tên những sách về các ngành chuyên môn như: luật học, y học, công chánh, canh nông… Bạn đã chuyên về ngành nào tất kiếm được những sách về ngành ấy. Tuy nhiên tôi cũng giới thiệu với bạn cuốn: Bibliographie de livers francai technilogie et d’industrie do nghiệp đoàn các nhà xuất bản Pháp in và cho phát hành sách.
2. SÁCH TỔNG QUÁT
Sách trong loại nầy ghi hoặc tóm tắt hết những sản phẩm tinh thần của nhân loại.
Có hai thứ:
- Thư tích ký lục (Bibliographies)
- Tự điển. Bách khoa tự điển.
a) Thư tịch ký lục
Là sách ghi hết những tác phẩm bất kỳ về môn gì, xuất bản tại một nước trong một thời gian nào đó, hoặc ghi hết thảy những tác phẩm xuất bản về một môn trong những nước lớn nhất ở thế giới. Có người đặt cho nó cái tên là “Sổ sinh của sách”.
Có cuốn chỉ ghi tên tác giả, tên sách, khổ sách[46], số trang, ngày in, hình thức, giá tiền, sức nặng, tên nhà xuất bản.
Có cuốn lại tóm tắt nội dung mỗi tác phẩm hoặc phê bình qua loa để độc giả dễ lựa.
Trong Thư tịch ký lục, tác phẩm sắp theo nhiều cách: hoặc theo thời gian (cuốn nào xuất bản trước thì sắp trước) hoặc theo chữ cái của tên tác giả (tác giả tên A thì sắp trước tác giả tên B…) hoặc theo từng loại (tiểu thuyết, kịch, thơ…).
Khi nghiên cứu về một vấn ta nên coi thư tịch ký lục để biết những người khác đã viết những gì về vấn đề ấy: nếu không, công việc khảo cứu của ta sẽ thiếu sót và ta có thể phí công tìm kiếm lại những cái mà người khác đã thấy hàng chục, hàng trăm năm trước ta.
- Hiện ở nước nhà, chưa có một thư tịch ký lục nào về sách Việt, nên sự tìm học của ta tốn công lắm. Sách Việt chứa ở “ Thư viện và văn khố” Nam Việt hiện nay chưa được 1500 cuốn (chắc còn nhiều cuốn mà thư viện không có). Làm một thư tịch ký lục về 1500 cuốn ấy, chỉ một vài tháng là xong mà lợi ích cho đồng bào biết bao[47].
Trong khi chờ đợi cuốn ấy, tôi đành phải giới thiệu bạn ít cuốn của Pháp.
- Catalogue général de la Librairie francaise của O. Lorenz kê những tác phẩm xuất bản từ 1840 tới 1925. Nhà xuất bản La Librairie francaise tiếp tục kê thêm những tác phẩm xuất bản sau năm 1925. Tôi chắc quốc dân đương mong có một “O. Lorenz” và một La Librairie francaise tại Việt Nam.
- Nên kể thêm những tạp chí kê những tác phẩm xuất bản trong những thời kỳ nhất định, như Les Livers du mois Nguyệt san này trích trong tạp chí Bibliographie de la France, và xuất bản mỗi tháng.
Nếu bạn thường mua sách ở một tiệm nào lớn bên Pháp[48] bạn có thể bảo họ gởi đều đều cho những số Les livres du mois. Bạn khỏi phải trả tiền.
- Bạn có thể tìm trong mục lục (catalogues) của các nhà xuất bản. Ở bên mình, mới được vài nhà xuất bản in mục lục tặng độc giả.
b) Tự điển. Bách khoa tự điển.
Tự điển sắp theo chữ cái đứng đầu mỗi chữ còn bách khoa tự điển thường sắp theo từng môn.
Sách Việt.
- Việt Nam Tự điển của hội Khai trí tiến đức. Bộ này tuy thiếu nhiều tiếng, nhưng vẫn còn là bộ có giá trị nhất từ trước tới nay.
- Việt Nam tân từ điển của Thanh Nghị, có nhiều tiếng mới.
- Từ điển Việt Nam phổ thông của Đào Văn Tập.
- Hán Việt từ điển của Đào Duy Anh
- Pháp Việt từ điển của Đào Duy Anh
Hai bộ sau soạn rất công phu, hiện nay chưa có bộ nào hơn.
- Tự điển Pháp Việt và Tự điển Việt Pháp của Đào Đăng Vỹ
- Tự điển Pháp Việt và Tự điển Việt Pháp của Đào Văn Tập
- Nam Hoa tự điển của Nguyễn Trần Mô.
- Hán Việt tự điển của Thiều Chửu (bộ này có giá trị)
- Hán Việt tân tự điển của Hoàng Thúc Trâm.
- Hán Việt tự điển của Trần Thanh Yên. Bộ này rất sơ sài; vì những bộ Hán Việt tự điển xuất bản hồi trước chiến tranh không còn kiếm ra được, trừ trong các thư viện, nên tôi cũng giới thiệu nó với độc giả.
Lúc này nhiều nhà xuất bản cho ra những tự điển Anh- Việt và Việt Anh của Lê Bá Kông, Nguyễn Văn Khôn, Nguyễn Đình Hòa…
Bạn có thể lựa bộ nào mới nhất và dày nhất.
Ngoài ra còn những bộ chuyên về một ngành, như:
- Danh từ khoa học – của Hoàng Xuân Hãn,
- Việt ngữ tinh nghĩa từ điển của Nguyễn Văn Minh. Bộ này soạn công phu, nhưng ý kiến của tác giả đôi khi thiên lệch.
- Từ điển văn liệu của Nguyễn Văn Minh.
- Tầm nguyên tự điển của Lê Văn Hòe
- Tầm nguyên tự điển của Bửu Kế
- Thành ngữ điển tích của Diên Hương
- Danh từ khoa học (vạn vật học) của Đào Văn Tiến.
- Danh từ y học của Phạm Khắc Quảng và Lê Khắc Thiền.
Bách Khoa tự điển, ta chưa có. Mấy năm trước ông Đào Đăng Vỹ cho ra được vài tập rồi ngưng.
Sách Pháp.
Tự điển của Pháp nhiều lắm, kể hết vô ích, tôi chỉ xin ghi vài cuốn rất thông dụng.
- Nouveau petit Larousse illustré mà học sinh nào cũng dùng.
- Larousse du 20e siècle (6 cuốn hoặc 10 cuốn lớn)
- Grand mémento encyclopédique Larousse (2 cuốn lớn).
- Dictionnaire encyclopédique Quillet (6 cuốn lớn)
- Dictionnaire illustré des sciences usuelles của Bouant
- Dictionnaire illustré d’Histoire naturelle của J.Pizetta.
- Nouvelle encyclopédie des imventions modernes của J.Berton et R.Mortier
- Larousse médical illutré.
Sách Anh và sách Anh-Pháp
- Dictionnaire Anglais-Francais Ch.Petit
- The concise Oxford French dictionary.
Có giá trị nhất là bộ Webster dictionary in thành nhiều loại: lớn, trung bình và “bỏ túi”.
Sách Trung Hoa
- Từ Nguyên.
- Từ Hải.
- Khang Hi tự điển
Có một trong ba bộ đó là đủ, bộ Từ Nguyên dễ dùng nhất.
- Học sinh từ điển
Nên nhớ: trong loại sách Tổng quát, ta cũng nên kể thêm tùng thư (collections) như:
- Que sais je? (Presses universitaires de france).
- Ce qu’il faut connaitre… (Boivin)
- Pour comprendre… (Doin)
- Pourquoi? Comment?
- Pour connaitre
Mỗi cuốn trong mỗi tùng thư đó tóm tắt những điều quan trọng nên biết về một môn.
3. SÁCH ĐỂ TU THÂN
Một anh bạn tôi, có rất nhiều nhiệt huyết, khi mới ở trường Luật ra, bảo tôi: “Ta nên coi đức dục của ta bây giờ là đủ rồi, khỏi phải tu luyện thêm nữa. Chỉ nên mở mang trí óc và thực hành ngay những điều hiểu biết để giúp đồng bào”.
Tôi nghĩ khác. Nền giáo dục chúng ta nhận được ở trường còn thiếu sót nhiều: Người ta không dạy ta luyện nghị lực, tình cảm, cách chỉ huy, xử thế, cả những cách suy nghĩ, quyết định…
Nên dù ở Trung học hay Đại học, ta vẫn nên đọc những sách tu luyện, tức loại sách mà người Pháp gọi là Culture humaine và người Anh gọi là Self improvement.
Locke đã nói: “Chính nhân cách làm thành con người”. Biết bao người học rộng mà thiếu nhân cách, thành thử chỉ làm hại cho xã hội. Mà nhân cách của ta, ta phải tự rèn lấy, rèn suốt đời, không lúc nào được ngừng.
Những sách về tâm lý, tôn giáo, và cả lịch sử cùng tiểu thuyết cũng có thể giúp ta tu thân. Ở dưới đây tôi chỉ kê ít cuốn chuyên về tu luyện nhân cách và giới thiệu qua loa loại danh nhân truyện ký.
Ở nước ta đã có loại “Học làm người” của nhà xuất bản Phạm Văn Tươi và vài nhà khác.
Tới nay (1967), đã có tất cả khoảng 100 cuốn của các tác giả Nguyễn Duy Cần, Hoàng Xuân Việt…
Tất nhiên có nhiều cuốn nhan đề và nội dung hơi giống nhau, chẳng hạn những cuốn: Thuật xử thế của người xưa của Nguyễn Duy Cần, Thành công và xử thế của Trần Hồng Việt, Cách xử thế của người nay của K.C. Ingram… Bạn có thể đọc bảng Mục lục của sách rồi coi tên tác giả, dịch giả mà lựa.
Tôi không thể ghi hết những sách trong loại này được, chỉ xin giới thiệu ít cuốn đã được nhiều người khen:
- Một nghệ thuật sống (Un art de vivre) của ông Hàn A. Maurois, bản dịch của nhà Phạm Văn Tươi. A. Maurois có tinh thần trung dung, nửa mới nửa cổ, hơi giống tinh thần phương Đông chúng ta, văn tươi đẹp mà sáng sủa.
- Con đường hạnh phúc (Le chemin du bonheur) của Bác sỹ V. Pauchet. Cuốn này ba chục năm trước rất được hoan nghênh, chỉ cho ta một lối sống lành mạnh.
- Đắc nhân tâm (How to win friends and influence people) của Dale Carnegie, một cuốn về tâm lý, về phép xử thế, bán chạy nhất thế giới trong hai chục năm nay, một trong mười cuốn mà Pierre Camusat giới thiệu trong Réussir avec ou sans diplôme. Đã được dịch ra hầu hết các tiếng. Bản tiếng Pháp nhan đề là Comment se faire des amis của nhà Hachette, đã in trong loại sách Bỏ túi (Lires de poche).
- Sống 24 giờ một ngày (How to live en 24 hours a day) của Arnold Bennett, một cuốn rất mỏng mà tạp chí Sélection du Reader’s Digest số April 1961 đã giới thiệu như sau: “Cuốn sách đặc biệt có giá trị đó có khả năng thay đổi đời sống những người đọc nó. Nó đã chiếm một địa vị trong văn học thế giới. Nó giúp ta biết cách dùng một vật vô giá là thời giờ”. Dale Carnegie cũng khen nó là “quí như vàng”. Bạn là người tự học, không thể thiếu nó trong tủ sách được.
Nếu bạn có nhiều nỗi ưu tư, buồn rầu, bất mãn thì tôi khuyên nên đọc:
- Quẳng gánh lo đi và vui sống (How to stop Worrying) của Carnegie. Cuốn này đem lại đời sống vui tươi cho nhiều độc giả của tôi.
- và Xây dựng hạnh phúc (You are not the target) của bà Laura Archera Huxley, một cuốn mà tôi cho là kỳ thư trong loại học làm người. Cuốn trên chỉ mới trừ ưu tư trong phần ý thức; cuốn này mới diệt được chúng trong phần tiềm thức của ta.
Có lẽ bạn cũng nên đọc thêm cuốn:
- Sống đẹp (The importance of living) của Lâm Ngữ Đường (Lin Yutang). Lâm là một học giả nổi danh của Trung Hoa, tư tưởng khoáng đạt và sâu sắc, văn dí dỏm tài hoa. A. Maurois đã đặc biệt giới thiệu cuốn đó trong Un art de vivre.
Sách ngoại Quốc thì rất nhiều. Nếu bạn biết tiếng Pháp, bạn nên lựa những cuốn mà Max Fauconnier đã giới thiệu trong Voulez-vous étudier seul (Edtions scientifiques et littéraires – Amien – France).
Bạn lại có thể tra thư mục của nhà J. Oliven-Paris.
Song tôi nghiệm thấy sách Pháp viết thường khô khan vì tác giả quá chú trọng đến lý thuyết; nếu bạn biết tiếng Anh thì nên coi những sách Anh, Mỹ, thực tế hơn, chẳng hạn loại Self Improvement của nhà Doubleday (New York) hoặc nhà The World’s Work (Surrey – England).
Có một tiêu chuẩn này: những sách Học làm người mà đã được dịch ra một vài ngoại ngữ thì đều có ít nhiều giá trị, mua không sợ phí tiền.
*
Vừa vui, vừa bổ ích nhất là tiểu sử các danh nhân. Ông Pirre Félix Thomas viết trong cuốn Huấn luyện tình cảm: “Những truyện ký về danh nhân khéo viết thành sách cũng có ích cho thanh niên.Người nào biết làm cho thanh niên bỏ những sách nhạt nhẽo, nhảm nhí đi mà hướng về những truyện đó, thực là giúp được một việc lớn cho nước (…). Cả những người lớn cũng nên dùng những nguồn vô tận đó. Kinh nghiệm cho ta thấy những truyện ký ấy không làm chán tai họ đâu”.
Trước kia, nhà Tân Việt đã xuất bản được mươi cuốn về các nhà ái quốc và danh sĩ Việt Nam, như Phan Đình Phùng, Nguyễn Thái Học, Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Phan Thanh Giản, Huỳnh Thúc Kháng, Huỳnh Mẫn Đạt, Phan Văn Trị…, nhưng trừ cuốn đầu, còn thì phần nhiều đều khô khan, đọc không mấy hứng thú. Mà loại đó phải làm rung động lòng người đọc thì mới đạt mục đích.
Gần đây chúng tôi có cho ra loại sách: Gương danh nhân, Gương hy sinh, Gương chiến đấu, Gương kiên nhẫn, Gương mạo hiểm.
Sách Pháp và Anh thì rất nhiều. Tạp chí France Efficinence (94 Rue St Lazare-Paris 9è) đã lựa chọn những cuốn hay và dễ kiếm để giới thiệu trong thư mục: “Voici les meilleurs livres de culture humaine et biographie”. Ông A. Shouché trong chương La lecon des héros (Quels livres faut-il avoi lus?) cũng giới thiệu nhiều cuốn rất hay.
Nhà văn nổi danh nhất ở Pháp hiện nay về loại đó là A. Maurois, tác giả những cuốn: G. Sand, Victor Hugo, Balzac, Chateaubriand, Fleming, Bryon, Madame De La Fayette, Les trois Dumas, Disraeli…
Nếu bạn biết tiếng Anh thì nên đọc The Gay Genius (Tô Đông Pha) và Lady Wu (đời Vũ Hậu) của Lâm Ngữ Đường.
[46] Bạn nên biết qua về khổ sách:
Một tờ giấy in nếu để nguyên không xếp lại là in flano, nếu xếp lại làm 2 tờ như tờ báo là in folio, xếp làm 4 tờ là in 40, làm 8 là in 80, làm 16 là in in-16…; khổ nhỏ nhất là in-32.
Giấy in có nhiều khổ. Những khổ thường dùng là Grand Jésus 56 x 76 phân, Raisin 50 x 65 phân, Cavalier 46 x 62 phân… Khổ in 80 thường dùng để in các sách báo hoặc tạp chí khoa học, khổ in-16 để in tiểu thuyết.
Khổ in-16 mà dùng giấy Raisin thì một chiều 12,5 phân một chiều 16 phân; dùng giấy Grand Jésus thì là 14 x 19 phân…
[47] Chưa có thư tịch ký lục, hiện thời ta có thể dùng tạm bộ Dictionnaire bibliographique và bộ Dépót légal (từ 1923 đến 1944) có bầy tại phòng đọc sách Thư viện Nam Việt. Mấy năm nay Nha Văn khố và Thư viện Quốc gia in đều đều những tập san Sách Mới ghi tên các cuốn mà các Thư viện ở Sài Gòn nhận được trong tháng.
[48] Như nhà Rayonnnement du Livre Francais 26 rue de Richelieu Paris ler. Nhà nầy chuyên làm môi giới giữa độc giả và các nhà xuất bản. Bạn có thể nhờ họ kiếm những sách Anh, Mỹ, Đức… Nếu bạn ở trong giáo giới thì họ có thể trừ cho bạn 10 phần trăm giá sách.