Đôi lời cảm tạ

Tôi Xin chân thành cảm ơn:

- Ông Pierre-Richard Féray, sử gia chuyên về Đông Á. Năm 1980, sau khi từ cuộc hội thảo quốc tế được tổ chức tại Hà Nội chuyên đề Nguyễn Trãi trở về, ông đã kể lại cho tôi nghe câu chuyện thật đẹp đầy bi tráng của nhân vật này đồng thời khuyến khích tôi viết nó lên thành sách. Với lòng kiên trì không hề suy chuyển, ông là độc giả đầu tiên và cũng là người phê bình sát sao nhất của tôi.

- Ông Bernard De Fallois, bấy giờ là giám đốc nhà xuất bản Julliard, đã tín nhiệm và giúp tôi phương tiện tài chính, nhờ đó vào cuối năm 1982 tôi được sang Việt Nam để chuẩn bị việc xây dựng tác phẩm này.

- Ông Paul Schneider (Bút hiệu Xuân Phúc) nhà Việt Nam học, chuyên gia chữ Nôm, thi sĩ kiêm tác giả nhiều bản dịch các kiệt tác phẩm Việt Nam là "Kim Vân Kiều" của Nguyễn Du (thế kỷ mười tám) và "Quốc âm Thi Tập" của Nguyễn Trãi (Nhà xuất bản C.N.R.S.). Nhân danh tình bạn chân thực, ông đã trao cho tôi những tài liệu trong văn khố của ông, đã cho tôi thừa hưởng sự uyên bác của ông, đồng thời đã sẵn lòng đọc lại bản thảo viết tay dày cộm của tôi.

- Các giảng sư đại học, các nhà nghiên cứu, các giáo sư thuộc ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam đã dành cho tôi những cuộc đàm luận lâu giờ, đặc biệt là:

- Ông Lê Văn Lân, Giáo sư sử học thời Thượng cổ và Trung cổ.

- Ông Phạm Huy Thông, Giám đốc Viện Khảo cổ kiêm Phó Chủ tịch ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam (đã qua đời).

- Ông Trần Đình Giản. Chủ nhiệm Ban Địa dư.

- Ông Phan Ngọc: Trưởng Bộ môn Ngôn ngữ học thuộc phân viện Đông Nam Á.

- Ông Nguyễn Văn Hoan, Giáo sư Viện Văn học.

- Ông Hoàng Lê, Chủ nhiệm phân viện Hán - Việt thuộc Viện Hán Nôm.

- Ông Trần Đằng, đặc trách môn Văn chương Pháp thuộc Viện Văn học.

- Ông Trần Nghĩa, Phó Giám đốc Viện Hán Nôm

và quý vị có tên sau đây:

- Ông Phạm Văn Đồng, Thủ tướng nước CHXHCN Việt Nam, suốt bao năm đã thương tình lo lắng cho tiến trình cuốn tiểu thuyết của tôi.

- Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người tôi rất mang ơn khi sử dụng phần cốt lõi những chủ đề của ông về tư tưởng quân sự của Nguyễn Trãi.

- Ông Hà Văn Lâu, Đại sứ Việt Nam tại Pháp. Tình bạn và lòng quan tâm thường xuyên của ông là sự cổ vũ quý báu đối với tôi.

- Ông Nguyễn Đình Thi, văn sĩ. Tổng Thư ký Hội Nhà văn Việt Nam, ông rất hùng biện trong khi trao đổi với tôi về tâm lý Nguyễn Trãi.

- Ông Đặng Thái Mai, Chủ tịch Hội Văn nghệ sĩ Việt Nam (đã qua đời). Ông từng tâm sự với tôi là trải qua bao tang tóc và thăng trầm trong cuộc sống của mình, ông vẫn luôn luôn tìm thấy nguồn an ủi... nơi Molière.

- Ông Cù Huy Cận, thi sĩ, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, kiêm nhà ngoại giao tại cơ quan văn hóa khoa học giáo dục của Liên Hiệp Quốc (UNESCO), ông đã đọc hàng trăm trang đầu của bản thảo tôi viết và ngỏ lời với tôi: "Tôi tin cậy vào trực giác của bà".

- Ông Nguyễn Khắc Viện, Giám đốc Nhà xuất bản ngoại văn. Những tài liệu được xuất bản cũng như các bản dịch của ông rất thiết yếu đối với tôi.

- Ông Diệp Đình Hoa, Nhà dân tộc học.

- Ông Nguyễn Từ Chi, nhà Nhân chủng học kiêm nhà Kháng chiến, ông có biệt tài kể chuyện và làm say mê thính giả với vốn liếng khoa học uyên bác của mình.

Tiếp đến là quý vị đi nghiên cứu tại Pháp gồm:

- Ông Cao Hữu Lang, chuyên viên chữ Nôm.

- Ông Vũ Đức Phúc, người rất lưu tâm đến những cảnh trận địa của tôi đã giúp cho tôi những nhận xét hữu ích.

- Ông Tô Việt, sinh viên Luật, nhiều lần là dịch giả của tôi.

Ngoài ra tôi cũng xin cảm ơn:

- Bà Pasquel - Rageau, sử gia kiêm Quản thủ thư viện E.F.E.O. Bà vẫn thường trông thấy tôi lui tới dãy hành lang của ngôi nhà đáng kính của bà.

- Ông Georges Condominas, Nhà Dân tộc học, tác phẩm nổi tiếng toàn cầu của ông là đèn pha rọi chiếu cho tôi.

- Ông Hoàng Xuân Hãn, Giáo sư lỗi lạc đã giúp tôi về những điểm đang được tranh luận liên quan đến cuộc đời Nguyễn Trãi.

Tập thể giáo sư thuộc Cédrasemi (riasem) tại Sophia Antipolis (Valbonne) gồm:

- Ông Ayache, bà và ông Le Bourdiec, quý ông Ferlus Paillard, Pottier, quý bà Bénédicte Milcent, Cao Thị Liêu đã giúp đỡ tôi trong việc sưu tầm tài liệu.

- Hội thân hữu Pháp - Việt và Tổng thư ký của hội là ông Charles Fourniau.

- Tổng liên đoàn Việt Nam ở Pháp và đặc biệt Phân viện Phát sóng và các cổ động viên của phân viện là bà và ông Pinot.

Bản danh sách dài này chắc chắn vẫn bỏ sót một vài vị ngoài ý muốn của tôi, tuy nhiên trước khi kết thúc, tôi không quên cảm ơn: Quý giáo sư bà và ông Cosserat đã cho phép tôi đến căn hộ sáng sủa của họ ở Baumettes thành phố Nice để tham khảo sưu tập đầy đủ và quý hiếm của bộ B.A.V.H. (Tập san của bè bạn cố Đô Huế).

Các nữ độc giả của tôi. Jacqueline Hubert suốt bao năm trời vẫn trung thành say mê từng bản thảo của tôi và đặc biệt là bản "Vạn Xuân"; quý bà Madeleine Verrier và Janine Musy đã giúp tôi hoàn chỉnh cuốn sách này dù có lẽ họ không hề ngờ tới.