Chương 4

Mặc dù đã có lệnh nghiêm khắc phải giữ kín cái tin về mối tình vụng trộm giữa Trần Thị Thái, con gái của danh thần Trần Nguyên Đán, thành viên của hoàng tộc và người gia sư của cô, Phi Khanh, một nhà nho xuất thân từ hàng lê thứ, đã lan truyền khắp kinh đô, vào tận Cấm thành, như đường bay của con chuồn chuồn. Các cung nữ bàn tán không ngớt về mối tình phong nguyệt ấy, mắt họ mơ màng, ngực họ căng lên với những tiếng thở dài. Dọc theo các hành lang, trong những phòng tiếp tân của hoàng thành, câu chuyện độc đáo ấy chỉ có thể có trong tình sử xa xưa, với mối tình của công chúa Tiên Dung, con gái vua Hùng và anh ngư phủ nghèo Chử Đồng Tử, trở thành trung tâm của mọi câu trò chuyện. Nhiều thi nhân, trong những đêm xuân trăng sáng, phóng bút viết nên những vần thơ lấy câu chuyện tình ấy làm đề tài...

Dĩ nhiên, ở triều đình và ở ngoại thành nơi mà cả trẻ con cũng biết đến danh tiếng của Hoàng thân, người ta chắc còn tiếp tục nói dài dài về mối tình diễm lộ đó nếu như quân Chàm đã không thình lình kéo ra đánh chiếm Nghệ An và Thanh Hóa.

Người ta vẫn còn giữ lại kỷ niệm đau đớn về cuộc tấn công và cướp phá kinh đô, không ai quên được những đường phố ngổn ngang xác người bị chặt ra từng khúc hay bị nghiền nát dưới những bầy voi của Chế Bồng Nga. Những đám cháy rực trời như vẫn còn trước mắt họ, những tiếng kêu la của các phụ nữ bị lính Chiêm bắt theo làm nô lệ như vẫn còn vang trong tai họ. Người ta nơm nớp sợ quân xâm lăng sẽ không khỏi đi ngược dòng sông Đại Hoàng để một lần nữa chiếm lấy Thăng Long.

Theo gương của triều đình, mỗi lần bị quân Chiêm đe dọa đã cho chôn cất các kho tàng trong các hang động, các quan chức nhờ buôn bán mà trở nên giàu có, chôn vùi những bức tượng, đá quý, sừng tê giác và các đồ thờ tự. Xe cộ, thuyền bè túc trực ngày đêm để chạy trốn qua bờ bên kia sông Nhị Hà. Những kẻ nghèo khổ nhất chỉ có việc giữ lấy mạng sống mình, giấu các thuyền mành trong lau sậy bên bờ sông hay đào hố sâu để ẩn náu như vào thời quân Mông Cổ xâm lăng. Chưa bao giờ người ta đi viếng chùa chiền ở kinh thành và ở các vùng phụ cận nhiều như thế. Chưa bao giờ người ta có nhiều ngựa đứng chờ trước những tấm bia có viết hai chữ "hạ mã" (xuống ngựa) ở đền Trấn Vũ. Mặc dù, nhà chiêm tinh của triều đình đã tiên đoán chiến thắng của Lê Quý Ly và tướng Đỗ Tử Bình, Đức Vua trị vì cũng đến cầu nguyên vị Thần mà từ đời nhà Lý đã được tôn lên làm đấng phù trợ Quốc gia.

Một lần nữa, người ta đóng những cọc gỗ lim vót nhọn trong các hào sâu của hoàng thành, tăng cường gấp đôi số điếm canh22 các cửa ô dẫn vào kinh đô. Các cổng phường được cài then và canh chừng nghiêm ngặt khi màn đêm buông xuống. Những dân quân rời khỏi ruộng vườn để trở về nhập vào đoàn quân đồn trú của họ. Trước những biện pháp đó, người dân nước Đại Việt hiểu rằng nếu chưa thật sự có chiến tranh thì hòa bình cũng không còn nữa.

Trong căn phòng mùa hè sáng sủa, Thái âu yếm nhìn con và tìm hết cách an ủi Thị Nghi đang than vãn cho số phận của gia đình mình ở mảnh đất Nghệ An xa xôi đang bị xâm chiếm.

- Bố mẹ em có thể tìm được chỗ lánh nạn trong các hang động có khá nhiều trong núi - nàng nói với nó - Em đừng lo âu, khi nào hòa bình được tái lập, chị sẽ gửi ngay sứ giả lấy tin tức về gia đình em. Trong khi chờ đợi, em nên cầu Trời che chở cho gia đình em và hãy vững lòng tin tưởng.

Thị Nghi tán đồng qua dòng nước mắt. Thằng bé níu lấy tay mẹ và tay đứa thị nữ, nhìn lên mặt họ với cái nhìn nghiêm trang đến nỗi sau cùng họ phải đáp lại nó bằng một nụ cười âu yếm.

Giờ đây, nó biết lật mình trong nôi và mỉm cười với đôi má lúm đồng tiền khi Thị Nghi hát những bài với những câu thơ khá tự do mà Thị Nghi đã được mẹ mình dạy cho từ tấm bé.

Ba tháng biết lẫy

Bảy tháng biết bò

Chín tháng lò dò biết đi.

Thằng bé cũng có thể ngồi nếu được ai đỡ cho, hay cầm một cái hoa trong tay mà không bứt các cánh hoa. Làm một người mẹ trẻ tuổi, Thái ngây ngất vì mỗi ngày lại mang đến cho đứa bé một tiến bộ mới. Nếu không có mối đe dọa của quân Chiêm Thành, nàng hẳn đã muốn thời gian thình lình ngưng lại trong giờ phút hiện tại để nàng dạo đàn tranh cho thằng bé nghe, trong lúc cách đó vài bước, trong thư phòng, chồng nàng đang học để chờ kỳ thi sắp đến.

Hoàng thân cha nàng đã cho họ một tòa nhà gồm có một phòng chờ, một phòng ngủ, một phòng thứ hai dành cho Thị Nghi, bà vú và đứa bé, một phòng khách, một phòng học và một nơi làm bếp. Một bầu khí bình an ngự trị ở đó nhờ những cái sân liền nhau với những bể nước, có hoa và cây kiểng. Dinh cơ của Hoàng thân cách đó mấy bước, Hoàng thân cho đục một cửa thông giữa hai nhà trong bức tường sau dãy nhà, để cho ngày đêm, hai nhà có thể liên lạc với nhau. Rất đều đặn vào mỗi lúc chiều tà, khi ngọn gió đượm hương sen đưa tới mát rượi, ông đến thăm đứa cháu ngoại mà ông đã trìu mến thương yêu. Chính Thái đi pha trà còn Phi Khanh tự cho phép mình ngưng công việc, đến dưới mái hiên để cùng nhau vui vầy. Họ chơi đùa với đứa bé thật lâu. Nhưng trong câu chuyện êm đềm của buổi hoàng hôn, họ chỉ nói toàn chuyện chiến tranh. Quân túc vệ vừa rời khỏi kinh đô để tăng cường đội quân ở miền Nam đất nước của tướng Đỗ Tử Bình đang được điều động chống lại quân xâm lăng.

Bốn tháng đã trôi qua từ buổi sáng mùa xuân rực rỡ khi Nguyễn Phi Khanh từ Kinh Bắc trở về, ôm lấy đứa con mới sinh được ba ngày để làm lễ cúng Mụ và chọn tên. Họ đã thỏa thuận với nhau đặt tên húy là Trãi (con kỳ lân).

Nguyễn Trãi.

Như thế cha mẹ đứa nhỏ muốn đặt đứa nhỏ dưới sự bảo trợ của con kỳ lân, một linh thú đem lại điềm lành nhất, biểu tượng cho những đức hạnh vương giả và đồng thời là con vật chủ tể thủy giới, mà đứa bé lúc thụ thai lại do mạng thổ chủ trì. Hoàng thân và phu nhân tán thành sự chọn lựa đó.

Vì đã cùng nhau liên đới trong cái bí mật bất khả lậu vào cái đêm hôm ấy, mà bà hoàng đã đóng vai trung gian, nên Thị Thái từ nay với mẹ nàng gắn bó chặt chẽ cùng nhau đồng mưu cộng sự. Nàng không ngừng chạy đến xin mẹ khuyên bảo. Ngay từ đầu vì tính tình bốc đồng và bất trị của Thái rất khó thích ứng với quyền bính dù đó là quyền bính của người chồng nàng rất yêu thương, mẹ nàng khuyến khích nàng nhẫn nại và dạy cho nàng cách xử sự khéo léo, nhờ đó mà ở Đại Việt người phụ nữ khôn ngoan là người cai quản gia đình, trái ngược với phụ nữ của Đế quốc Bắc phương. Đến nỗi mà, người vợ trẻ, sau khi hùng hổ xô ngã kệ sách, lại quay về làm hòa với người chồng với những lời phân bua giải thích khá rộn ràng. Chưa bao giờ nàng đẹp và có vẻ hạnh phúc như thế.

Sau một thời gian giận dỗi, các em trai nàng giờ đây kéo nhau đến nhà nàng trong những giờ rảnh rỗi. Đầy vẻ tò mò, chúng đến ngắm bà chị Cả trong địa vị một người phụ nữ mới có chồng và đùa giỡn với thằng cháu nhỏ mà như người ta nói, một số phận lớn lao đang chờ đợi, nhưng bây giờ nó vẫn cứ giơ cho chúng đôi tay nhỏ bé một cách đơn sơ vui tươi.

—★—

Bà hoàng, xét vì đứa cháu ngoại của mình sinh ra trong hoàn cảnh đặc biệt, đã vội vàng đến thầy bói để lấy số tử vi cho nó. Ông thầy bói già ít nói, xưa nay vẫn không hề biểu lộ một sự quan tâm nào đến sự giàu sang cũng như địa vị của những người đi xem bói. Sau một hồi tính toán lâu la, ông đã đưa những kết luận của mình, với một vẻ say sưa đáng ngạc nhiên, một con người mà sự tiếp cận thường xuyên với thế giới của những vì sao đã làm cho trở nên kiệm lời.

Đó là lần đầu tiên suốt cả một đời làm nghề chiêm tinh cho tới khi da mồi, tóc bạc, ông mới quan sát được một sự giao hội giữa các tinh tú như vậy. Đến nỗi nhiều lần ông phải thú nhận với bà hoàng rằng ông không còn tin nổi vào đầu óc già nua của mình. Vả lại, sau khi đã kiểm chứng bằng phương pháp chính xác nhất gọi là phương pháp "tử vi" căn cứ trên những nguyên lý âm dương, thiên căn và địa căn cũng như những tính toán về các tương ứng giữa "thân" và "mệnh" dựa trên năm, tháng và giờ sinh thì không thể có sai lầm: đứa nhỏ sẽ trở thành một người có phẩm chất rất cao quý.

Không chỉ vì có ngôi sao "Văn tinh" làm chủ các hoạt động về văn chương giao hội với cung miếu vượng chứng tỏ đương số sẽ là một nhà nho nổi tiếng, còn có các sao Tử, Phủ, Nhật, Nguyệt hợp chiếu vào cung mệnh có nghĩa là đương số sẽ đóng một vai trò quan trọng vào bậc nhất trong lịch sử đất nước. Thêm vào đó sao chỉ chiến công "võ tinh" nằm trong cung rất thích hợp và không gặp chướng ngại, cho biết đây là một chiến sĩ đầy lòng dũng cảm và sức mạnh.

Bà hoàng vốn là con dâu của một gia đình mà ít nhất có sáu đời con cháu lừng danh, trong đó có vị phu quân rất khả kính của bà, bà run lên vì sung sướng, suýt reo mừng thì bỗng thấy ông lão thầy bói xoa tay trên lá số tử vi như muốn xóa bỏ một hình ảnh, rồi ông nói thêm:

- Tôi cũng thấy có sự xung khắc khốc hại nữa "nhị không và tứ họa". Sẽ rất nhiều xương rơi máu đổ.

- Không có cách nào để tránh được điều đó sao?

- Tất cả những gì phải xảy đến đã được ghi ra ở đây rồi - Ông thầy bói đáp lại và không thêm lời nào nữa.

Dưới những phong thái hiền dịu bên ngoài, bà hoàng che giấu một bản tính đầy nghị lực. Cho dù những lời tiên đoán sau cùng ấy có làm cho bà lạnh thấu xương, bà vẫn giữ kín không hề tiết lộ một lời với bất cứ ai. Vì thế mọi người đều vui mừng, không có một ẩn ý nào về việc đứa nhỏ đã được Trời định cho một số phận rất cao.

Có lẽ từ ngày đó, Hoàng thân mới có quyết định sẽ tự mình đảm trách việc giáo dục đứa cháu ngoại. Khi thời điểm sẽ đến, nghĩa là khi Trãi đã lên năm tuổi và lúc đó phần ông, ông sẽ rời bỏ chức vụ trong triều đình.

- Người quân tử hành động ngay khi thấy được những dấu hiệu đầu tiên, chứ không chờ đến lúc ngày đã hết.

Rõ ràng là giờ đây, đối với Hoàng thân Trần Nguyên Đán, không gì có thể cứu vãn được triều đại nhà Trần. Lê Quý Ly đã chiếm vị trí hàng đầu trên chính trường, hàng ngũ của những người thuộc về phe ông ta ngày càng bành trướng thêm và Quốc gia ngày càng yếu dần đi. Sở dĩ ông còn ở lại Triều đình, phục vụ tận tâm cũng như đầy đau buồn, chính là vì ông muốn trung thành với một quá khứ đã liên kết ông với các hoàng đế Nghệ Tông và Duệ Tông vào những giờ đen tối phải bôn tẩu cũng như những giờ sáng sủa trong thời phục hưng bình trị theo sau đó. Trước tình hình hiện nay của đất nước, tâm tư ông tràn đầy đắng cay chua xót.

Vì thế, ông tìm được một niềm an ủi lớn lao trong những lúc sống trong gia đình, bên cạnh đứa nhỏ những buổi tối dài dặc mùa hè vừa uống trà vừa giải khát bằng dưa hấu.

—★—

Ba tuần lễ sau khi quân cấm vệ đi tăng cường cho đội quân của Đỗ Tử Bình ở phía Nam nước Đại Việt thì các sứ giả mệt nhoài từ dịch trạm này qua dịch trạm khác đưa tin quân xâm lăng đã bị chặn lại ở Ngũ Giang huyện Hoàng Hóa, tỉnh Thanh Hóa và bị đánh đuổi khỏi biên giới.

Một lần nữa đất nước được thoát nạn, Lê Quý Ly đắc thắng.

Ở kinh đô, người ta loan báo chiến thắng của Đỗ Tử Bình bằng tiếng trống đồng ở bốn cửa hoàng thành, và trong làng mạc bằng tiếng gõ lắc cắc của tên rao mõ. Tại Thăng Long, một bữa tiệc lớn đón mừng quân thắng trận trở về và trong khúc nhạc Vân thiều, các quan cầm tay nhau nhảy múa.

Mọi người lại thở phào nhẹ nhõm.

Sau thất bại ấy, Chế Bồng Nga cần phải mất một năm dài nữa trước khi cả gan dám tung quân mã Chiêm Thành tấn công nước Đại Việt. Những tàu cướp biển Chiêm Thành vẫn tiếp tục đốt phá các cửa khẩu miền Nam, bắt đi các nô lệ và mang theo chiến lợi phẩm như chúng thường làm từ mười lăm thế kỷ nay. Đó là điều tai họa, nhưng dù sao cũng còn nhẹ.

Hết hạn làm quân đồn trú, binh lính thay phiên nhau trở về cày cấy. Các loại lương thực chôn giấu trong thời chiến lại lưu thông trên thị trường và các ông quan to lại đào bới những kho tàng đã chôn giấu lên, chờ đến lần báo động sau sẽ đem chôn lại. Dân chúng mệt nhoài và như một phép lạ vào những lúc gian nguy của lịch sử, họ luôn luôn tìm ra được sức mạnh để kháng cự và chiến thắng, giờ đây lại thư giãn buông lơi. Bởi vì từ thời thượng cổ, đời sống của người Kinh lúc nào cũng chỉ là những cuộc chiến đấu thường xuyên chống lại bão lụt, xâm lăng và chiếm đóng. Mọi người vui hưởng cuộc sống thanh bình ngoại lệ đó, và thưởng thức đến cùng một nền hòa bình mong manh, ngắn ngủi. Các nhà thơ ca ngợi nền hòa bình ấy với nhiều bài ca chiến thắng thời đại thắng quân Mông Cổ xa xưa.

Bến Chương Dương cướp giáo

Cửa Hàm Tử bắt hồ

Thái bình cùng cố gắng

Muôn thuở nước non nhà!23

Hay như những câu thơ của Sử Hy Nhan:

Thiên hạ nhất thống: Thái bình thịnh trị

Dù có kiếm này, dùng đến làm chi?24

Trong những lục tìm lại sự bình thản sau cơn hoảng loạn, người dân tạm quên đi sự khốn cùng và phản kháng của mình. Nhưng cuộc chiến thắng quân Chiêm lẽ ra phải củng cố uy tín của nhà vua đang trị vì, Trần Phế Đế, lại đem đến một hậu quả khác hẳn là củng cố quyền lực của Lê Quý Ly, người được xem như đã lập nên công trạng ấy, vì từ nay triều đại nhà Trần bước vào giai đoạn suy vi không còn giữ được lòng dân. Ai mà không biết ý định của người đứng đầu Cơ mật viện là muốn chấm dứt cuộc chiến tranh hàng năm với Chiêm Thành làm kiệt quệ ngân quỹ. Đối với Lê Quý Ly, giữ cho miền Nam khỏi bị vương quốc Chiêm Thành quấy rối, là để có thể tập trung tất cả sự cảnh giác đối với Thiên triều Nhà Minh ở phương Bắc mà sự phục hưng kỳ diệu chắc chắn làm ông lo ngại.

Về vấn đề này, các báo cáo từ các sứ bộ gửi về đều đặn từ đầu thời kỳ Hồng Vũ và những lời tường thuật của các du khách đến từ Quảng Đông bằng đường biển hoặc từ Quảng Tây và Vân Nam theo sông Hồng đều ăn khớp nhau... Phục hồi từ sau cuộc phá vỡ tan hoang do người Mông Cổ, đế quốc Trung Hoa đã băng bó các vết thương, tập họp quần chúng ngày càng lớn mạnh và hưng thịnh với một nhịp độ đáng ngạc nhiên. Người ta thấy ở khắp nơi vô số dự án đang được thực hiện và những công trình hoàn tất trong hai thập kỷ vượt quá sự tưởng tượng. Họ biến những vùng đất mênh mông bỏ hoang thành đất trồng trọt, đào hàng ngàn kênh rạch, toàn bộ các tỉnh lại đông đúc dân cư, trồng lên vô số cây cối. Những cây sơn, cây cọ, cây tràm sau này dùng để đóng tàu cho những cuộc viễn chinh trên mặt biển ở thời Vĩnh Lạc. Khi đối nội, nền thịnh trị được thiết lập bằng những nỗ lực tập thể khổng lồ thì ở bên ngoài, sự hùng cường của Đế quốc phương Bắc đã được khẳng định với ý muốn bành trướng về chính sách ngoại giao, do đó những phái đoàn ngoại giao từ Nhật Bản, Triều Tiên, Chiêm Thành cũng như từ Đại Việt, Chân Lạp, Xiêm La và những nước của bán đảo Mã Lai đã đến Nam Kinh triều cống.

Tóm lại, nước Trung Hoa vĩ đại và trường tồn đã thức dậy và điều này đã ám ảnh Lê Quý Ly. Ông suy nghĩ về điều ấy suốt những đêm không ngủ đi bách bộ trong dinh thự tĩnh mịch của ông. Vì con người này - chính Hoàng thân Trần Nguyên Đán trong thâm tâm mình cũng phải thừa nhận - cũng là một người yêu nước sáng suốt dù có tỏ ra là một người nhiều tham vọng. Vả chăng, đúng là tham vọng và lòng yêu nước gặp nhau khi Lê Quý Ly cảm thấy như bị con người của hoàng đế Minh Hồng Vũ25 thôi miên.

Nếu trên con đường chiếm đoạt quyền lực, Lê Quý Ly thán phục người con trai của một tá điền ở đất An Huy cũng là người cháu trai của một thợ đãi vàng ở đất Giang Tô, người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa và leo lên địa vị của một ông vua chuyên chính sáng lập ra một triều đại, thì với tấm lòng yêu nước, ông phải e ngại một nước Trung Hoa tập trung hùng mạnh và quân đội nằm trong tay một anh nông dân bướng bỉnh mà ý muốn chinh phục phải thực hiện trước tiên ở Đại Việt. Từ bao giờ luôn luôn vẫn là như thế. Hồi tưởng lại mười thế kỷ lệ thuộc Trung Hoa với biết bao cuộc nổi dậy làm lung lay ách thống trị, với biết bao anh hùng dân tộc đã đứng lên chống lại sự đô hộ để giành độc lập, Lê Quý Ly nghe tiếng trống điểm canh vang lại và nghĩ đến những biện pháp đề phòng một biến cố như thể có thể xảy ra.

Dù có xét đi xét lại vấn đề dưới góc độ nào đi nữa, thì lúc nào ông cũng đi đến kết luận chắc chắn rằng để chống lại người anh Cả phương Bắc tất phải dùng đến những vũ khí như xưa nay. Nghĩa là phải tạo nên sự đoàn kết của đất nước không phải xung quanh một ông già thiếu quyết đoán và một thanh niên thiếu kinh nghiệm, nhưng là xung quanh một người mạnh dạn, sẵn sàng thực hiện những cải cách cần thiết, một người như chính ông.

Vả chăng, dù cả hai người, Trần Nguyên Đán và ông trong quá khứ đã cùng thuộc về xu hướng canh tân, nhưng cũng chính vì thế mà Trần Nguyên Đán, người bạn ngày xưa của ông vẫn giữ lòng trung trọn vẹn với nhà Trần và chống lại ông. Là người đứng đầu Cơ mật viện, ông cảm thấy tức giận ngấm ngầm về việc đó. May thay quan Tư Đồ lớn hơn ông mười sáu tuổi đã già đi, những sự lộn xộn trong gia đình ông ta chứng tỏ điều đó, những lời cảnh giác kính cẩn của ông ta bị đánh bạt đi trong những việc ngoắt ngoéo trong Cấm thành. Chẳng bao lâu, việc về hưu ở đất Côn Sơn thu hút hết tâm trí ông ta. Việc này Trần Nghệ Tông đã tán thành - ôi thật buồn cười - và làm thêm vinh dự, quả là mỉa mai thay, bằng một bản văn do chính ông ta thủ bút. Và tuy là mùa gặt chưa tới, nhưng sự việc đã ngấm ngầm, chín muồi, Lê Quý Ly tự nhủ, rồi ngả đầu lên chiếc gối đỏ. Ông ta chỉ còn ảnh hưởng trên tâm trí của mỗi một Thái Thượng Hoàng, nhưng trong cuộc cờ, đôi khi con tốt lại thắng được con xe.

Những tham vọng của Lê Quý Ly dường như đã nguôi đi với giờ khắc trôi qua. Nhưng có thể tin vào điều ấy được chăng?

—★—

Ba mùa đã trôi qua cuốn đi không phân biệt ngày hè nóng lửa, gió bấc lạnh lùng, cũng như thu vàng hoa cúc. Mùa xuân, mùa thi cử, lễ cúng thành hoàng và cũng là mùa của các cuộc mai mối, đào mai rực rỡ đơm hoa. Mọi người cảm thấy khí dương xuân tỏa khắp.

Ngày mùng tám tháng ba niên hiệu Xương Phù thứ năm (1381) theo lịch chính thức, được xem là ngày lành, cả gia đình của Hoàng thân Trần Nguyên Đán chuẩn bị sẵn sàng họp mặt. Đó là ngày sinh nhật đầu tiên của cậu bé Trãi. Vào dịp này, theo truyền thống của các đại gia đình, người ta mở tiệc "thí nhi" đưa đứa bé ra thử trước họ hàng. Mọi người đều tự hỏi nó sẽ phản ứng ra sao.

Mặc dù trời còn sớm - tiếng gà của khu ngoại thành vừa gáy sáng - trong nhà, Hoàng thân đã thay áo ngắn mặc trong phòng, mặc vào một chiếc áo gấm dài, ông chuẩn bị kỹ lưỡng cho buổi lễ chính thức.

Người đầy tớ buồn ngủ đang loay hoay quấn lại cái búi tóc trên đầu ông. Anh ta phải tốn nhiều công mới làm được vì khi thì Hoàng thân uống nước trà, khi thì ông hút thuốc lào, khi thì ông ghi chú bằng nét viết thảo những tài liệu xung quanh ông, ông không ngừng động đậy và không ngừng hỏi:

- Này Phan, xong chưa?

Khi cái vòng cân26, đã được gắn chặt xung quanh mái tóc, Hoàng thân không cho Phan đội mũ quan lên cho ông và cho tên này rút lui.

Mặc dù vẫn nghĩ rằng mình không tin lắm vào việc thử này và trước hết chỉ vui mừng vì cuộc lễ trong gia đình tiếp theo sau đó, nhưng chính ông cũng tự hỏi đứa nhỏ sẽ chọn món đồ vật nào. Ông tin chắc rằng mình sẽ không thất vọng và cùng lúc ông lại sợ mình phải thất vọng. Hơn cả sự trìu mến vui tươi mà đứa bé dành cho ông, mỗi lần ông đến thăm thì cái điều làm ông quyến luyến nó một cách đặc biệt là cái nhìn sâu xa khác thường của nó. Ông nóng lòng chờ đứa nhỏ lớn lên để nhờ vào việc giáo dục, thắt chặt hơn nữa mối liên hệ của "giọt máu chia đôi". Ông nghĩ đến một ngày còn xa khi đứa nhỏ, với một nét bút vụng về, kẻ ra những nét chữ đầu tiên, rồi đến một ngày xa hơn nữa, cậu bé sẽ làm bài thơ đầu tiên của nó. Như thế, điều mà Lê Quý Ly đã thô bạo gọi là sự già cả ở nơi ông, đối với Hoàng thân lại là sự học tập một nghệ thuật mới: nghệ thuật làm ông. Chắc là ông phải đặt vào nghệ thuật đó nhiều tài năng để cho hai mươi năm sau, cái ông Lê Quý Ly ấy trong hàng ngũ bá quan phải đặc biệt lưu ý đến người học trò của ông, đứa cháu ngoại của ông.

Cùng lúc đó, ở phía bên kia tư thất, bà hoàng sai người mang đến tận giường bà cái tráp sơn son chứa những dụng cụ bé tí mà đứa nhỏ phải chọn thứ nào nó thích. Dáng điệu trầm ngâm, bà đưa ngón tay mềm mại lên vuốt ve chúng. Trong tai bà vang lên giọng nói có vẻ như thần chú của lão thầy bói. Bà đâm ra sốt ruột và tò mò khi nghĩ rằng cuộc thử này đối với đứa nhỏ là một sự kiểm nghiệm đầu tiên những lời tiên đoán. Đậy nắp tráp lại, bà ra lệnh đặt nó ở gần bàn thờ tổ tiên trong phòng tiếp tân. Mặc dù đồng hồ nước vừa mới điểm hết canh năm, bà đã lui lại sau bức bình phong và sửa soạn chuẩn bị việc kiểm soát xem những lệnh truyền của bà về bữa tiệc đã được thực hiện đến đâu.

Trong dãy nhà gần đó, Thái đang chống khuỷu tay trên chiếc gối nhìn Phi Khanh ngủ yên bên cạnh nàng. Từ phòng bên cạnh, vang lại tiếng Thị Nghi sửa soạn tắm rửa cho đứa nhỏ và cho nó mặc đồ mới để mừng lễ. Gió xuân từng đợt đều đặn cuốn nhẹ những bức màn châu liêm và thổi tạt ánh đèn leo lét. Trời hừng sáng: đúng một năm trước đây đứa con trai của họ sinh ra trong khi Phi Khanh phi ngựa trốn khỏi kinh đô. Nàng như thấy lại khuôn mặt hoảng hốt của mẹ nàng và nàng thương xót đến đứt ruột. Nhờ lòng khoan hồng vô biên mà nàng và người yêu của nàng đã được sợi tơ hồng nối kết mãi mãi, "một chữ đồng khắc cốt ghi tâm". Trời đã chúc phúc cho cuộc hôn nhân của họ với một trong tam đa27 bởi vì nàng đang chờ đợi đứa con thứ hai. Nàng nghe tiếng bé Trãi bì bõm trong bồn tắm - nó có biết đâu chút nữa nó sẽ là nhân vật chính của buổi lễ - và Thị Nghi hát cho nó một bài dân ca vùng quê hương xứ Nghệ. Từ lúc đứa thị nữ biết cha mẹ mình an toàn, thì nỗi nhớ nhà của nó có phần vơi nhẹ. Thái ngắm nhìn Phi Khanh và thấy chàng có vẻ mệt mỏi. Trong ánh sáng bình minh, khuôn mặt của chồng nàng hằn những nếp nhăn sau những đêm thức dưới ánh đèn để chuẩn bị kỳ thi đình sắp đến gần. Nàng cẩn thận để chàng ngủ yên, ngồi dậy và đi ra ngoài hiên.

Gió mát lay động những hàng cây đinh tán, bầu trời xanh biếc màu ngọc thạch và không khí ướp thơm mùi hoa súng "Đây là một dấu hiệu hiếm có và là một điềm lành", Thái tự nhủ và nàng bắt đầu sáng tác một bài thơ để mừng ngày này với ý định nhờ Phi Khanh hoàn tất với những câu cùng vần cùng điệu.

—★—

Trong căn nhà tiếp tân rộng rãi với những bình cắm hoa đang khoe thắm, mọi người đều nín thở. Những đóa hoa dường như cũng đang chú ý.

Trên sập gụ đặt giữa hai cột nhà, hai bên tả hữu người ông cậu thuộc hàng tổ phụ là ông hoàng và bà hoàng cùng những thành phần cao niên nhất trong họ hàng. Cả gia đình đứng xung quanh Thái và chồng nàng. Ở phía sau, cách một khoảng xa, đám gia nhân trong dinh cũng đang chờ đợi. Họ tò mò muốn biết rồi cháu ông hoàng của họ sẽ chọn cái gì.

Từ ông cậu đang vuốt chòm râu bạc dưới cằm, vẻ mặt trầm tư cho đến bà hoàng với đôi mày xếch lên như hai dấu hỏi, rồi khuôn mặt thanh tao dịu hẳn đi vì cảm động của Hoàng thân, sang nét mặt nghiêm nghị mệt mỏi của Phi Khanh và nét mặt bồn chồn của Thái cho đến nụ cười hóm hỉnh của người gia nhân kỳ cựu nhất, tất cả đều quan sát đứa nhỏ.

Họ đưa mắt nhìn từ bàn tay mũm mĩm của đứa bé đến những đồ dùng đặt trên chiếu trước mặt nó: một vài quả ấn chữ triện, cung tên, bút nghiên, cày bừa, tượng trưng cho bốn con đường sự nghiệp: Đứa bé sẽ là quan văn, tướng võ, nho sinh hay là điền lực.

Cái nhìn nghiêm nghị của bé Trãi hướng về đám đông cử tọa rồi tập trung vào những đồ vật đặt trong tầm tay của nó. Đứa bé đưa tay về những đồ vật ấy, miệng bập bẹ líu lo. Một dòng nước miếng trong nhỏ xuống chiếc áo dài mới, nó chộp lấy cây cung và mũi tên. Cử tọa sắp sửa reo lên thì đứa nhỏ đưa cung tên lên cao quá đầu và ném đi thật xa trong một cử chỉ cương quyết.

Người ông cậu, không rời mắt khỏi nó, lắc cái đầu đội mũ nhà nho với vẻ trịnh trọng. Có tiếng thì thào nói với những người ở hàng cuối nên không thể nhìn thấy:

- Thằng bé đã vứt bỏ cung tên!

Tất cả mọi ánh mắt đều hướng về ba món đồ còn lại.

Vì bé Trãi nắm lấy những quả ấn nhà quan, mỗi người đều tự hỏi phải chăng đó là điều nó đã chọn. Nhưng vừa mới nắm gọn trong đôi bàn tay nhỏ bé, nó đã bỏ rơi xuống một cách hờ hững. Bởi lẽ một món đồ khác dường như thình lình lôi kéo sự chú ý của nó.

Cử tọa im lặng như tờ. Ai nấy đều trướng mắt nghển cổ nhìn chăm chú, ở cuối phòng, những người đứng ở hàng chót nhón chân lên để thấy rõ cảnh tượng đang diễn ra. Thái và mẹ nàng thở ra một hơi dài, ông hoàng và Phi Khanh đều cảm thấy con tim đập mạnh.

Bé Trãi một tay nắm lấy nghiên mực còn tay kia nắm lấy cán tre của ngọn bút lông giữa ngón cái và ngón trỏ, gọn gàng và thoải mái như đang chuẩn bị vẽ lên một vài nét chữ. Sau khi đưa mắt như đoái nhìn đến cái cày và cái bừa còn nằm trên chiếu, dường như nó chẳng còn quan tâm gì đến những đồ vật khác ngoài những đồ dùng mảnh dẻ nó đang cầm trong tay, khác nào như một con chim hay ống sáo.

Với cử chỉ rất chính xác và khéo léo trong một tư thế rất đúng mực, khuôn mặt nhỏ bé trầm tư của nó làm cho mọi người ngỡ rằng trước mặt họ là một ông đồ cổ kính. Điều ấy chỉ thoáng hiện lên rồi vụt biến trong một nháy mắt, hay lâu hơn khó mà biết được, sau nụ cười trong trẻo như thủy tinh của đứa bé.

Những phút giây kinh ngạc đã qua đi, gia đình và toàn thể cử tọa reo mừng. Ông hoàng và Phi Khanh xúc động nhìn bé Trãi. Thái ngây ngất vì hãnh diện, bồng thằng bé khỏi mặt đất và siết chặt nó vào lòng. Đám gia nhân vỗ tay. Đúng lúc đó nhã nhạc nổi lên nhưng quan Tư Đồ ra hiệu cho ngừng lại.

Trong sự im lặng vừa được tái lập, ông hoàng quay về phía người ông cậu, kính cẩn mời ông này cho ý kiến.

Mọi người đứng thành vòng tròn xung quanh ông.

Vị tổ phụ gãi má, vuốt bộ râu dài, nhíu mắt, gãi tai và sau cùng đưa ngón tay lên tuyên bố:

- Thằng bé sẽ tinh thông việc binh đao chẳng kém gì những nhà thao lược lớn nhất của chúng ta nhưng trên hết mọi sự nó sẽ yêu thích hòa bình và an lạc.

Phồng đôi má nhăn nheo, ông phun một tia nước bọt trúng ngay vào ống nhổ. Cặp mắt ông nhánh đen như hột na dán chặt vào thằng bé nằm trong tay mẹ.

- Chắc chắn nó sẽ làm quan và là một trong những ông quan lớn nhất nhưng nó sẽ luôn luôn coi thường những vinh dự mà chức vụ mang lại. Về cái nhìn của nó đối với những người nông dân. - Vị trưởng lão nói tiếp trong khi lấy tay vuốt láng cái áo dài lụa đen, khó mà giải thích - Dĩ nhiên, nó sẽ không phải là một nông dân, tuy nhiên nó sẽ quan tâm nhiều nhất đến họ và tôn trọng họ.

Ông ngừng nói, khép đôi mí mắt trong lúc tất cả mọi người phập phồng xung quanh ông như những cây sậy bên bờ hồ

- Dĩ nhiên là - ông nói tiếp - thằng nhỏ sẽ nổi tiếng như Đỗ Phủ, không phải chỉ vì nó đã chọn bút nghiên nhưng do cái cách mà nó cầm lấy bút nghiên, nó sẽ có tài năng xuất chúng. Từ thời thượng cổ, khi nói đến nhà nho, người ta quan tâm hàng đầu tới đức hạnh. Thằng bé này sẽ mặc lấy áo mão cân đai của nhà nho - ông nói, đưa ngón tay trỏ chỉ về phía Trãi - và tài đức sẽ chẳng thua gì Bá Di thuở trước.

Trong lúc mọi người đều lắng nghe với vẻ trầm ngâm những lời ông nói, ông bèn nói thêm với một giọng đầy cảm hứng:

- Yêu mến điều thiện. Yêu mến hòa bình. Đức nhân ái cao vời.

Ông vừa dứt lời thì bà hoàng lên tiếng, giọng run run:

- Kính thưa Cậu, với nhiều tài năng phi thường như thế lại thêm vào minh triết thì chính Trời cũng có khi đòi trả lại. Nếu chúng ta vui mừng vì điều đó, phải chăng chúng ta cũng nên phiền muộn vì điều đó?

Không ai biết bà muốn ám chỉ đến lời tiên đoán bí ẩn nào, nhưng đó lại chính là những lời mà mọi người, và nhất là Thái, chờ đợi để xua đuổi những điềm tốt lành như thế. Mọi người đều biết rằng "chữ tài liền với chữ tai một vần" nên ai nấy đều cảm thấy nhẹ nhõm và biết ơn bà hoàng.

Nghi thức quý báu đã xong, Hoàng thân ra dấu cho buổi tiệc bắt đầu. Đằng sau bức màn, âm nhạc lại vang lên trong khi các đầy tớ lần lượt đi vào, tay bưng mâm cỗ đầy thức ăn.

Trong suốt bữa ăn, bé Trãi được ngồi vào chỗ danh dự giữa người ông cậu và Hoàng thân, ông ngoại của bé Trãi.

Người ta không thấy các nhạc công và nhạc cụ của họ. Mỗi lần ly rượu đầy được nâng lên, âm nhạc lại vang lừng đáp lại lệnh truyền: "Cử nhạc!".

[←23]

Nguyên văn chữ Hán - Việt:

Đoạt sáo Chương Dương độ

Cầm hồ Hàm Tử quan

Thái bình tu trí lực

Vạn cổ thử giang san.

[←24]

Thiên hạ nhất thống hề, an nhiên vô sự.

Túng hữu thị kiên hề, tương yên dụng hỉ!

[←25]

Minh Hồng Vũ: người sáng lập ra triều đại nhà Minh bên Trung Quốc (1363-1398)

[←26]

Khăn vấn đầu bằng da

[←27]

Tam đa: sống thọ, nhiều con cháu, nhiều của cải.

[←28]

Quan tiền: bằng 600 trăm đồng